Ba’lkim, ol Pikasso sıyaqlı talantlı bolg’an shıg’ar. Ayırmashılıg’ı Pikasso su’wret soqtı, al bizin’ qah’armanımız — saqta aqshalardı sog’atug’an edi.

O’z isin ol jaqsı isleytug’ın edi. Onın’ ustalıg’ı tuwralı a’psanalar aytılıp ju’rdi. Jaratılg’anlardın’ ishindegi en’ jaqsırag’ı bolsa da, saqta aqshalardı basıp shıg’arıw ushın stamplar jıynag’ın rawajlandırıw ushın ol bir jılmiynet etti.

Onı uslap alg’anında, bul «su’wretshi» o’zin tutqıng’a alıp ketiwge kelgen adamlardı tekserip ko’riwdi sheshti. Ol u’lgi bolıp turg’an aqshanın’ qasına o’z qolı menen islegen saqta 20 dollardı qoydı. «Ba’slesemiz be, siz mına eki aqshanın’ arasındag’ı ayırmashılıqtı taba almaysız!» — dep ol ta’rtip hızmetkerlerine shaqırıq tasladı. Qaznashı ba’sekilespedi.

«Hesh qanday ayırmashılıq joq. Siz u’lgi degen aqsha saqta edi», — dep ol juwap berdi.

Ko’pshilik masihıy-jas o’spirimler bu’gingi kunde da’l sol qa’teni isleydi. Olar ata-anası isenetug’ın na’rselerdi so’zsiz isenim dep qabıl etedi. Olar doslarının’ ko’z-qaraslarına qosıladı. Jamiyette qabil etilgen bahalıqlardı o’zlestiredi. O’zlerinin’ ja’ma’a’tine keliwshilerge ta’n bolg’an ju’ris-turıstın’ tu’rin nusqalaydı. Biraq, tilekke qarsı, olardin’ elikleytug’ın na’rselerinin’ ko’pshiligi bul haqıyqatında saqta na’rse.

Enni du’nya a’debiyatı boyınsha oqı w dizimine Muxaddes Kitaptı qosıw haqqında usınısın kolledjde qalay ku’tip alg’anına tan’ qalg’an edi. «Sen, ba’lkim, hazillesken shıg’arsan’. Muxaddes Kitapta, a’lbette, bir neshe a’jayıp a’psanalar bar. Biraq bunın’ ha’mmesine bizlerdin’ shintlap iseniwimizdi qa’leysen’ be?» — dep ayırımları o’zlerinin’ pikirlerin ayttı.

Оn altı jasar Samanta oylanbastan «masihıylar, buddistler ha’m musılmanlardın’ arasında u’lken ayırmashılıq bar. Barlıq dinlerdin’ negizi bir: bizlerdin’ ha’mmemiz beyishte bolıwdı qa’leymiz, sol jerge barıw ushın tek tu’rli jollardı tan’laymız», — degen ko’p taralg’an ko’z-qarasqa qosıladı.

Jigit ha’m qızlardın’ arasındag’ı qarım-qatnastı Ken ba’rha ko’z aldına a’piwayı turde keltiretug’ın edi. Onın’ tu’sinigi boyınsha olar jınısıy qatnas penen bekkem baylanısqan edi; «Sen bunı islemegenshe erkek emessen’!». Оl ushın jınısıy qatnaslıq o’mirdi baslaw – bul balanın’ erkekke aynalg’an waqtındag’ı ayrıqsha bag’ıshlanıw ma’resimi.

Stefanidin’ ata-anası menen ashıq so’ylesiwi onın’ ko’z-qaraslarının’ birin ashtı. «Nenin’ jaqsı ha’m nenin’ jaman ekeni tuwralı o’z pikirin’izdi miyime sin’dire almaysız. Men on segiz jasqa shamalastım. Mag’an u’git-na’sihatlar aytıwdı toqtatın’. Eger siz bunı jaman dep esaplasan’ız, onda bul men ushın da jaman ekenin bildirmeydi», — dep ol ayttı.

Haqıyqat qay jerde, aljasıw qay jerde? Jas o’spirimler ha’m jaslar usı sorawg’a ha’r bir qa’deminde dus boladı; ata-anaları olarg’a bir na’rseni aytsa, dosları basqasın aytadı. Gollivud filmleri bir jasaw saltın ko’rsetedi, al ja’ma’a’t bunday jasamaw kerek ekenin u’yretedi. Ayırım waqıtları bul haqıyqatqa a’dil, biraq ko’binese – bunın’ artında tek g’ana a’psanalar turıptı.

Кitabımızdın’ ha’r bir babı sol baptın’ materialı boyınsha du’zilgen kishi tapsırma ha’m Muxaddes Kitaptan sol mashqala ashılatug’ın giltli ayatlar keltirilip juwmaqlanadı.

Avtorlar usı betlerde ko’rsetilgen a’psanalardın’ aqmaqlıq ekenine isenimli bolg’anın’ızdan keyin o’zin’izdegi «u’mit haqqında sorag’an ha’r bir adamg’a juwap beriwge ha’mme waqıt tayar bolıwın’ızg’a» (Коrinf 1-хаtı 3:15) u’mit etedi. Bunnan tısqarı, Qudaydın’ Sozin burmalaytug’ın yamasa og’an qarsı bolg’an basqalarda qarsılıq oyatpaytug’ın natuwrı pikirge qarsı turıwg’a tayar bolatug’ın da’rejede isenimin’iz o’ssin.

Кo’pshilik adamlar Qudaydı transporttın’ qozg’alısın bag’ıtlap atırg’an galaktikanın’ orayında turg’an tuwrılawshı sıyaqlı qanday da kosmik politsiyashıday ko’z aldına keltiredi.

«Hay, sizler! Awa-awa, sizler. Siz sol jerde kewlin’izdi ko’terip atirsız ba? Bunın’ ha’mmesin tez toqtatın’!».

«Аl sizler, qolında video tasması bar adamlar? Jaslıq sha’rtin’iz qanday? Оn altı jasqa shekem be? Оnı tez alıp kelin’ler!».

«Аl bul qaran’g’ı mu’yishte su’yisip atırg’an jubaylar ne? Аwa, Sindi bul sen be? Аwa, a’lbette Robert, ja’ne kim bolsın! Basqa bunı ko’rmeyin. Usı rayondı tekserip ju’rgenimde ko’rmeyin».

Quday basqalardın’ o’mirin za’ha’rlew menen shug’ıllanadı. O’ytkeni bizlerge kerek na’rsenin’ ha’mmesi – bul azmaz shadlıq. Biraq Quday ha’mmesin buzıwg’a basıp kele beredi.

Shaytandı bolsa bizler kewil ko’teretug’ın na’rselerdi jaqsı ko’retug’ın shaytanday ko’z aldımızg’a keltiremiz. Komik Flip Uilson uqsas ga’pti ayttı: «Bunı islewge meni shaytan tarttı». Shaytan «dos» bizlerge waqıttı shadlıraq o’tkeriwimizge tek ja’rdem beriw tuwralı oylaytug’ınday tu’yiledi.

Bul o’tirik.

Bizlerdin’ quwanishlı yamasa qapa bolıwımız benen shaytannın’ isi joq. Ol sizdi o’lgenshe jek ko’redi. Ol sizge topılıw ushın jag’daydı ku’tedi. Elshi Petr aytqanınday, shaytan «kimdi jutsam eken» dep ba’rha ju’redi.

Muxaddes jer boyınsha sapar etip ju’rgen sayxatshılar toparın alıp ju’rgen jol ko’rsetu’wshi o’zleri tanısqan bir eldin’ ayrıqshalıg’ı tuwralı aytıp berdi: «Siz, ba’lkim, o’z elin’izde padanın’ izine erip, maydan ha’m jol boyınsha qoylardı aydap ju’rgen shopanlardı ko’riwge u’yrengen shıg’arsız, Al Palestinada ha’mmesi kerisinshe – shopan joldı ko’rsetip ba’rha padanın’ aldında ju’redi».

Sayaxatshılar qoylardın’ birinshi padasın ushıratqanda ko’rgenlerinen azmaz ku’listi: adam padanın’ aldında emes, al son’ında kiyatır edi. Albırag’an jol baslawshı onnan: «Ne ushın siz qoylardin’ artında ju’ripsiz? Men ba’rha Shıg’ısta shopanlar qoylardı izinen ertip ju’redi dep oylaytug’ın edim», — dep soradı.

«Durıs. Shopan qoylardı izinen ertedi. Men shopan emespen. Men — qassappan», — dep juwap berdi natanıs adam.

Demek, shaytan qassap. Ol sizlerge quwanısh yamasa qanaatlanıw alıp keliwdi ulıwma qa’lemeydi. Ol talpınatug’ın jalg’ız na’rse – bul sizdi jutıw.

Iysa ha’mmesin o’z ornına qoydı ha’m to’mendegishe aytip bul a’psananı joqqa shıg’ardı:

Bizlerdin’ quwanıshlı yamasa qapa bolıwımız benen shaytannın’ isi joq. Ol jalg’ız na’rse – bul urlaw, o’ltiriw ha’m nabıt etiw.

Quday bolsa sizin’ quwanıshın’ızdı ulıwma buzbaqshı emes. Ol o’mirden ra’ha’tleniwin’izdi qa’leydi. Ol zabur jırshısı aytqanınday tolıq ha’m quwanıshlı o’mirdi basın’ızdan o’tkeriwin’izdi qa’leydi:

«Qumlı adamlardan» ha’zir g’ana qutqarılg’an Lyuk Skayuolker Obay-van Kenobidin’ Tatuin planetasında boldı. Lyuk Obay-vannın’ a’kesi menen mashinalar urısında urısqan sol djeday pıtsardın’ o’zi ekenin anıqlaydı. Obay-van og’an qashanlardur a’kesine tiyisli bolg’an qılıshtı beredi ha’m sa’wbetlesiw barısında «ku’sh» degen sırlı so’zdi esletedi.

«Ku’sh?» — dep Lyuk qayta soradı.

Bug’an Obay-van: «Tu’sinesen’ be, ku’sh — bul djedayg’a biylik beretug’ın na’rse. Bul barlıq tiri janzatlardı jaratatug’ın ku’sh maydanı. Ol do’geregimizde ha’m bizlerdin’ ishimizde. Bul ku’shte pu’tkil a’lem uslanıp turadı», — dep juwap berdi.

«Juldız a’skerleri» atlı belgili filmler seriyasında usıg’an uqsas pikir aytıladı. Qudaydı qanday da «kush» sıpatında ko’z aldına keltirip ko’plegen adamlar usınday ko’z-qarasta boladı. Olar ushın Quday – bul sırlı tu’rde a’lemge o’tetug’ın ha’m onı bekkemleytug’ın qanday da formasız «kush».

Biraq bul ja’ne bir a’psana.

So’zsiz, Quday ha’mmesin ko’redi ha’m pu’tkil a’lemdi basqaradı. Onın’ qatnası ha’mme na’rsede bar, sebebi Ol – Ruwh. Biraq, bul Ol «bir jerlerde» turg’an, tuttırmaytug’ın «kush», qanday da na’rse emes. Quday — qanday da tan’ qalarlı esitilse de Jekkelik.

Ol: «Meni su’yetug’ınlardı Men su’yemen ha’m Meni izlegenler, Meni tabadı» (Naq-maq 8:17), — dep ayttı. Qudaydın’ O’zi tuwralı «…Meni… Меn… Меni… Меni», — degen jeke siltew almasıg’ın qollang’anına dıqqat awdarın’. Bul qanday da «a’lem1ik ku’shke» uqsay ma?

Belgisiz ku’sh penen hesh qanday ulıwmalıqqa iye bolmag’an Quday bizlerge Muxaddes Kitapta: «Ibrayımnın’, Isaqtın’ ha’m Yaqıptın’ Qudayı» dep aytılg’an (Shıg’ıw 3:15). Оl O’zinin’ atın Muwsag’a ashadı. O’zin Samuel payg’ambarg’a ko’rsetedi. Iyshaya menen ibadathanada so’ylesedi. Ol Eremiyag’a: «Аnanın’ qursag’ında payda bolmasın’nan aldın Men seni bildim» (Еrem 1:5), — dep mu’rajat etedi. Elshi Pavel Onı – «menin’ A’kem» dep, al Dawıt patsha – «jetimlerdin’ A’kesi ha’m jesirlerdin’ Jaqlawshısı», — dep ataydı. Ha’m barlıq masıhıylar «o’zlerin Qudaydın’ balası qılg’an Ruwhtı» qabıl etti, sonlıqtan Qudaydı «A’ke, A’kejanım!» dep ayta aladı (Rim 8:15).

Quday, haqıyqıy Qyday, sag’an jeke qızıg’adı. Ol senin’ atın’dı biledi. «Аtın’dı alaqanıma oyıp jazıp aldım…» (Iyshaya 49:16). Еlshi Petr: «Оl sizlerge g’amxorlıq qıladı», — dep aytadı (Petrdin’ 1-hatı 5:7). Iysa: «Basların’ızdag’i shashlardın’ ba’ri de Qudayg’a sanawlı» (Маttа 10:30), — dep ayttı. Quday bılay wa’de berdi:

Quday bunı sag’an jeke wa’de etedi.

«Demek, Qudayım, men Sag’an bar ekenin’di da’lillewin’ ushın imkaniyat bermekshimen».

Bob ka’tinin’ qasında dizerlep otırdı. Ol jeti jasta edi ha’m Qudayg’a iseniwdi qattı qa’leytug’ın edi. Sonlıqtan ol o’zinin’ bag’- ınbaytug’ın sarı basın alaqanları bir-birine tiygen qollarının’ u’stine qoydı ha’m dawam etti.

«Qudayım, men haqıyqattan Sag’an iseniwdi qa’leymen. Eger azanda turıp men ka’timnin’ astınan million dollar tawıp alsam, onda Sag’an haqıyqattan bar ekenin’e isenemen. Ha’m bacqa hesh qashan bug’an gu’manlanbayman».

Ol sol million dollardı ele almadı. Ba’lkim, og’an Qudayg’a qarag’anda aqsha qa’dirlirek bolg’anı sebepli shıg’ar. Ba’lkim, sol tan’da million dollar (ol, a’lbette, mayda aqshalardı alıwdı qa’ledi) onın’ ka’tinin’ astına sıymag’an shıg’ar, o’ytkeni onın’ astında onısız-aq ko’p na’rselerdin’ u’yindisi jatır edi: «Моnоpоliya», «a’skerler tawı, magnitofon, eski» kiyimlerdin’ u’yindisi ha’m ayıwları bar shan’ jumsaq qoyan oyınshıqlar.

Biraq, onın’ ka’tinin’ astında Quday haqqında ko’z-qarastın’ natuwrı bolg’anı sebepli aqsha bolmadı. Bob Qudaydı salqın ishimlik satatug’ın avtomatqa uqsatıp ko’z aldına keltiretug’ın edi: duwa etesen’, o’zin’e kerek na’rsenin’ suwreti bar tugmeni basasan’ ha’m qa’lewin’ orınlanadı. Yamasa Qudaydın’ ko’rinisi ol ushın qarlı jerde otırıp ha’m onın’ qa’lewin orınlawdı ku’tip otırg’an Qar Babanın’ ko’rinisi menen birlesken. Eger ol jeterli da’rejede tınbay duwa etip ha’m jeterlishe ku’shli isense g’ana. Ol usı sha’rtlerdi orınlaytug’ın Quday sol waqıttın’ o’zinde jeti jasar balag’a qa’legen na’rselerinin’ ha’mmesin aspannan taslaydı.

Ne aytsaq ta, bunday oylar bala ushın derlik tu’sinikli ha’m keshirimli. Biraq, tilekke qarsı, ko’plegen adamlar er jetse de Qudaydı qa’legen na’rsen’di satatug’ın avtomat sıpatında ko’z aldına keltiriwdi dawam etip atır. Quday tuwralı o’zlerinin’ tu’siniginde olar Qar Baba tuwralı a’psananın’ sheginen shıqpaydı.

Quday duwalarg’a tayarlıq penen juwap beredi. Ol: «Mag’an kelin’ ha’m Men juwap beremen…» (Erem 33:3), — dep aytadı. Ol: «…olar kelmestan aldın Men juwap beremen. Olar ele so’ylep atırg’anında Men esitemen» (Iyshaya 65:24), — dep wa’de beredi.

Biraq duwa — bul qa’legen na’rsen’di alıw ushın taslaytug’ın avtomatqa ten’ge emes, al isenim — bul basatug’ın nu’kte emes. Quday bizlerdin’ kerbazlıq ha’m tentekligimizge boysınbaydı. Jeti jasar Bob million dollar alıw ushın qanshelli ku’shli duwa etpesin, bug’an qanshelli ku’shli isense de, ol ba’ribir onı ka’ttin’ astında erten’ine de tappaytug’ın edi. Qudaydın’ onı su’ymegeni sebepli emes. Qudaydın’ duwalarg’a juwap bermeytug’ını sebepli emes. Ka’ttin’ astında aqsha ushın orın tabılmag’anı sebepli de emes. Million payda bolmadı, sebebi haqıyqatında Bob duwa etpedi, al a’rman etti.

Qar Baba haqqında a’psanag’a qaramastan, Quday — bul sıylar ha’m jarılqawlar taratatug’ın qanday da aspan avtomatı emes. Ol bizlerdin’ mayda qa’lewlerimizden joqarı. O’ytkeni bul — su’yispenshilikke ergen ullı Quday. Ol O’zinin’ balalaının’ O’zi berip atırg’an su’yispenshiligine juwap beriwin qattı qa’leydi. Na’rselerdi emes, al Onı jaqsı ko’riwimiz ushın; bayıwg’a tırısıwshı duwalarımızg’a juqap beriwi emes, al Og’an talpınıwımız ushın. Ol million dollar bere alatug’ını ushın O’zine boysıng’anımızdı emes, al Onı su’yiw ha’m Og’an paydalı bolıwdı qa’lewimiz sebepli.

Tan’ qalarlısı, bizler Qudaydı tu’rli na’rselerdi satatug’ın avtomat yamasa miyrimli Qar Baba sıpatında ko’z aldımızg’a keltiriwdi toqtatıwımızdan, Onın’ So’zi wa’de etkenindey, «…ha’m Onnan ne soqasaq ta alamız. Sebebi bizler Onın’ buyrıqların orinlap, Og’an unaytug’ın na’rselerdi islep atırmız» (Yuxan 1-хаtı 3:22).

«Shaytanlar, ha’m jinler dıqqatın’ızdı qaratın’».

Aspandag’ı jawız u’n’girlerdin’ birewinde o’tkerilip atırg’an qulag’an perishtelerdin’ a’deletsiz jıynalısı ashıq dep ja’riyalandı.

«Bul jawızlıq patshasının’ basshılıg’ı astında o’tkerilip atırg’an jıynalıs Dushpanımızdın’ xalqına adamlardın’ o’tiwinin’ aldın alıw boyınsha du’zilisti talqılaw ha’m islep shıg’arıwg’a arnaldı. On’bag’an iplastan tu’sken usınıstı talqılawdı usınaman».

Jerkenishli, shu’yeller basıp ketken shaytan aldıg’a shıqtı ha’m shaytanlar u’yindisine qarap burıldı.

«Menin’ jerkenishli ka’sipleslerim, men tu’rli sektalardı sho’lkemlestiriw teoriyası ha’m okkultizmdi ornatıw menen qattı ba’nt bolg’an qaran’g’ılıq patshalıg’ımızdın’ nurdın’ alımları o’zlerinin’ ku’shin Dushpanıуmızdın’ Ulı a’piwayı «miyrimli mu’g’allim» bolg’anı haqqında pikirdi taratıwg’a qarattı», — dep o’zinin’ ga’pin On’bag’an iplas baqırdı.

«Seni me…, On’bag’an iplas! Dushpanımızdın’ Ulına doslıq qatnas jasırıng’an usınday usınıs ushın seni a’deletsiz jıynalısımızg’a talap taslawg’a beriw kerek!» — dep o’zinin’ tuyag’ın ko’terip, onın’ on’ jag’ındag’ı baqırdı. On’bag’an iplastı’ qasında otırg’an bir neshe shaytan o’zlerinin’ erinlerin jaladı.

«Sen be azmaz. Menin’ usınısımda hesh qanday doslıq qatnas joq», — dep On’bag’an iplas ayttı. Ol ko’kiregin ko’terip: «Menin’ usınısım shaytanday hiyleli», — dedi.

Ja’ne bir jin ko’terildi.

«Usınday pikirdi qalayınsha shaytanday hiyleli dep atay alasan’?».

«Onı ja’ne bir «miyrimli mug’allim» dep atap bizler usı jerde Onı Muwsa, Zaratustroy, Muxammed… penen bir qatarg’a qoyatug’ınımız sebepli… Ha’m bul g’arg’ıs alg’ıs tu’rinde boladı», — dep On’bag’an iplas juwap berdi.

On’bag’an iplastın’ niyetinin’ barlıq hiylesin tu’sinip ha’mme tınıshlaydı.

«Aqmaqlar, eger adamlar Ol tek g’ana «miyrimli mug’allim» ekenine isense, onda Onın’ — Quday ekeninin’, Onın’ ta’biyatının’ — Qudaylıq ekenin bilmeytug’ının bilmeysizler me?»

«Yaq. Ol bug’an hesh waqıtta satılmaydı! Ol O’zinin’ haqıyqatında Kim ekenine ha’mmege anıq tu’sinik berdi», — dep Ton’qıldaq atlı shaytan qarsı shıqtı.

«Ton’qıldaq haq. Adamlarda Kitap bar. Olar Onın’ O’zi tuwralı: «…Ibrayım tuwılmastan burın, Men bar edim…» (Yuxan 8:58), — dep aytqanın biledi. Olar du’nya jaratılmasınan aldın Onın’ A’ke menen dan’qtı bo’liskeni tuwralı so’zlerdi oqıdı», — dep basqaları ayttı.

«Da’l solay, aqmaq. Olar Onın’ adamlardın’ barlıq oyların ha’m ju’reklerinde ne bolıp atırg’anın biliwge biyligi bar ekenin, sonday-aq gu’nalardı keshiretyg’ının aytqanın biledi. Onın’ O’zi olarg’a: «Men aspannan keldim», — dep ayttı. Olar Onın’ o’limnen qayta tiriliwge biyligi bar ekenin aytqanın ha’m Onın’ qayta tirilgenin tastıyıqlag’an guwalar bolg’anın biledi. Olar a’piwayı adam, a’piwayı «miyrimli mug’allim»nin’ usıg’an uqsas na’rseni islewine isenetug’ınday aqmaq emes!», — dep Ton’qıldaq qosıp ayttı.

«Al bunnan tısqarı, eger Onın’ O’zi tuwralı aytqanların o’tirik dep moyınlawına tuwra kelse, onda Ol hesh qanday «miyrimli mug’allim» emes… Onda Ol ya o’tirikshi, ya telbe!», — dep o’zinin’ shıg’ıp so’ylewin Ton’qıldaq juwmaqladı.

Zalda narazılıq ko’terildi. On’bag’an iplastın’ qasında turg’an shaytanlar jaqınlasqan o’sh alıwdı biliwden erinlerin jalawdı basladı, biraq ol aldıng’ıday isenimli ko’rindi.

«Men o’zimnin’ jerkenishli doslarıma jiyi o’zimizdin’ qa’legenimizge erisiwimizge jol beretug’ın adamnın’ ha’lsizliklerinin’ biri tuwralı esletiwim kerek. Adamlar haqıyqattı bilse de, o’tirikti jiyi tan’laydı. Dushpannın’ Ulının’ O’zi so’zlerinin’ birinde aytqanınday: «Eger Muwsa ha’m payg’ambarlardı tın’lamasa, onda o’limnen kimdur qayta tirilse de isenbeydi», — dedi».

On’bag’an iplas o’zine kewillenip ku’limsirep otırdı. Onı qorshap turg’an ash shaytanlar bir-birine qapalı na’zerdi tasladı.

«On’bag’an iplastın’ usınısın shaytanlar jıynalısı maqulladı. Usı waqıttan baslap «miyrimli mug’allim» haqqında a’psananı taratıw dozaqtın’ ra’smiy du’zilisi dep moyınladı», — dep orınbasar ayttı.

Indryu Lloyd Veberdin’ «Iysa Masix — super juldız» atlı rok-operası 70-jıllardın’ basında qoyılg’an edi. XX a’sir ulıwma qarama-qarsı pikirdi keltirdi. Birewleri bul «Qudayg’a til tiygiziw», basqaları — bul «shedevr» dep ayttı. Ha’reket barısında Maria Magdalina keyin barlıq radiotolqınlarında hit bolg’an Iysa tuwralı qosıqtı ayttı. Ol «Men Onı qalay su’yiwdi bilmeymen» dep ataldı.

Bunnan basqa, bul qosıqta Maria Magdalinanın’ Iysag’a degen qumarlı romantic muxabbatı tuwralı (bug’an Muxaddes Kitapta ım da joq) aytıldı, bunnan basqa onda Iysa Masix tuwralı ko’p taralg’an a’psanalardın’ ja’ne birewinin’ ko’rinisi bolg’an so’zler bar edi. Maria: «Ol — adam. Ol barı-jog’ı tek adam», — dep qosıq ayttı.

Bul a’psana.

Iysa haqıyqattan adam. Ol mal qorada hayaldan tuwıldı. Mal qorag’a barıp ko’rgenlerin’uz Iysanın’ du’nyag’a shıqqan waqtındag’ı qorshag’an sol iyisti ko’z aldın’ızg’a keltire alasız — ba’lkim, bul en’ jag’ımsız iyisler shıg’ar.

Biraq super juldız tuwralı a’psanag’a qaramastan adamlıq ta’biyat — bul tek Iysanın’ ta’biyatının’ bo’legi. Muxaddes Kitap Onın’ bolmısının’ eki jaqlı ekenin anıq aytadı: «Маsix Iysada bolg’an mına kishipeyillikke sizler de iye bolın’lar: Маsix qudaylıq ta’biyatqa iye bola tura, Qudayg’a ten’ ataqtı alıwg’a umtılıwdı O’zine mina’- sip ko’rmedi. Al O’z ullılıg’ınan waz keship, qul kelbetin qabılladı. Ol adam bolıp tuwılıp, adam ko’rinisinde keldi» (Filip 2:5–7).

Bir neshe jıllar dawamında adamlar Iysanı’ eki jaqlı ta’biyatın tu’siniwge ha’reket etti. Ayırım waqıtları masixıylar (ha’m masixıylar emes, Lloyd Veber sıyaqlı talantlılar) Iysanın’ adamlıq ta’biyatına u’lken a’hmiyet bergeni sonshelli, Onın’ qudaylıq bolmısına saya saldı. Basqaları bolsa, kerisinshe, Onı’ adamlıq qa’siyetin joq qılıwg’a ha’reket etti. Na’tiyjede ko’plegen adamlarda Iysa Masix haqqında bir jaqlı ko’z-qaras boladı. Qudaydın’ So’zi gu’manlanıwg’a orın qaldırmaydı. Ol — «Quday» (Маttа 1:23); ha’m sonın’ menen bir waqıtta Ol — so’zdin’ tolıq ma’nisinde «adam Iysa Masix» (Timofey 1-хаtı 2:5).

«Mın’ bir tu’n» аtlı klassikalıq arab erteginde Bagdadtın’ xalifi o’z xalqının’ qalay jasap atırg’anın biliw ushın masixıy bolıp kiyinip, qalanın’ ko’sheleri boyınsha ju’retug’ını haqqında aytıladı. Iysa bolsa bul xalifke qarag’anda ko’biregin isledi. Ol o’zinin’ patshalıqtag’ı ornın tek waqıtsha qurbanlıq etip qoymastan — Ol «quldın’ ko’rinisin» qabıl etti. Ol — Quday ha’m Patshalardın’ patshası — aspannan jerge tu’sti.

Ustazı menen bir sol shan’lı ko’shelerde birge ju’rgen, Onın’ menen kemtar azıqtı, balıq ha’m nandı bo’lisken Masixtın’ sha’kirti Yuxan Ol tuwralı adam sıpatında bilgen adamı sıyaqlı ayttı.

Yuxan o’zinin’ usı Xosh Xabarına kirisiwde «So’z» degeninde neni na’zerde tutıwı boyınsha gu’man qaldırmaydı.

Eger Iysa qorqaq ha’m pa’s dawıs penen so’yledi dep oylasan’ız; yamasa eger su’wretshiler Onı o’zlerinin’ su’wretlerinde su’wretleytug’ını sıyaqlı arıq qolları bar jumsaq etip ko’z aldın’ızg’a keltirsen’iz, siz qattı aljasasız.

Оl Shayır boldı, bul haqıyqat. Ol aspandag’ı quslar ha’m daladag’ı gu’ller haqqında sulıw etip ayta alatug’ın edi. Nan jabatug’ın hayallar ha’m tor taslaytug’ın balıqshılar haqqında waqıyalardı birlestirgen a’jayıp Gu’rrin’shi bolg’anı da haqıyqat. Onın’ kishkene balalardı dizesine otırg’ızıp ha’m olardı ku’ldirgen miyrimli Nasıralı bolg’anı da haqıyqat. Ol patshanın’ aldında tolıq tınıshlıqta turg’an ha’m bir so’z de aytpastan ashshı mazaqlardı basınan o’tkergen u’nsiz tutqın bolg’anı da haqıyqat. Biraq solay bolsa da Iysa haqıyqıy erkek boldi. Qolları qabarg’an Ag’ash ustası. Sho’listanda uzaq geziwge u’yrengen Sayaxatshı. Er ju’rek erkek bolg’anı sonshelli, Ol O’z zamanındah’ı basshılarg’a olardı «boyalg’an qa’birler», «soqır jetelewshi» ha’m «shag’ıp so’ylewshiler» dep atap qarsı so’yley alatug’ın edi. Muxaddes Kitaptı izertlewshi Dj.B.Fillips bılay dep ayttı:

Iysag’a ha’lsiz, ju’da’ bauırman ha’m hayalsımaq degen ko’plegen adamlar a’detlengen ko’z-qaras — bul gezektegi a’psana. Ol haqıyqattan mu’la’yim boldı. Ol boysınıwshan’ boldı. Biraq Onın’ mu’la’yimliligi ha’m boysınıwshılıgı ku’shtin’ joq ekenin an’latpaydı; haqıyqatında bul gu’zetiw astında turg’an ku’shtin’ belgisi.

Xosh Xabarg’a negizlenip, Iysa Erusalimde Qudaydın’ ibadatxanasına kirip, sol jerde ko’rgenlerinen g’a’zepke keldi ha’m o’z qolı menen barlıq sawdagerlerdi ibadathanadan quwdı (ba’lkim, bul jalg’ız waqıya bolmag’an shıg’ar). Оlardın’ birewi de qarsı shıg’ıwg’a yamasa usı g’a’zeptin’ atılıwına soqqı beriwge batına almadı. Bunnan tısqarı, bunı Onın’ orninda basqa birew islegeninde qatan’ jaza alatug’ınına qaramastan, Mark jazg’an Xosh Xabarda aytılg’anınday Ol ibadathanada tek u’yreniw ushın g’ana emes, al sawdagerlerdin’ qaytıwına jol qoymaw ushın qaldı. Iysa jawızlıqqa mu’la’yimlilik penen qatnasta bolmadı. Ol eki ju’zlilerge jumsaq bolmadı. Ol jawız ha’reketlerge ku’limsiremedi.

A’lbette, Iysa balalardı jaqsı ko’retug’ın ha’m olardı dizesine otırg’ızg’an, sonın’ menen birge O’zinin’ dushpanlarının’ ju’zine qa’ha’rli qaraytug’ın adam boldı.

«Ha’y jigit, qanday da kishi adam eki mın’ jıl aldın jasap ha’m waqtının’ ko’p bo’legin jergilikli jerlerden aq kiyimde aralap ha’m adamlarg’a tu’rli erteklerdi aytıp Bergen adamnın’ menin’ haqıyqıy o’mirimde bir na’rseni o’zgerte alatug’ını haqqındag’ı o’tirikti aytıwdı toqtat», — dep Den ko’zin alartıp mag’an ayttı. Ol bunın’ ha’mmesi janına tiygenin tu’siniwim ushın qolın tamag’ına alıp bardı.

«Menin’ bos so’zlerge waqtım joq. Men Iysa tuwralı usı barlıq waqıyalar tu’rli erteklerdi tın’lawdı jaqsı ko’retug’ın hayallar ha’m balalar ushın jaqsı ha’m, ba’lkim, olardın’ paydasına bolatug’ın shıg’ar dep aytpaqshıman. Biraq mag’an emes. Iysa bir mashinanın’ dvigatelin on’lawı kerek bolg’an jigitke hesh qanday qatnaslı emes», — dep ol dawam etti.

Den bu’gingi ku’nde ko’pshilik adamlardın’ Iysa tuwralı oylaytug’ınların qaytaladı. Olar ushın Iysanın’ basının’ aynalasında nurı bar, aq kiyimge orang’an, ku’lip turg’an adam. «Iysa — bul a’rmanshıllar ushın. Biraq Ol universitette fizikanı u’yreniwshiler yamasa fabrikada jumıs islewshiler, yamasa balalarına tisleri ushın plastina kerek bolg’anlarg’a hesh qanday qatnaslı emes», — dep olar aytadı. Iysa kosmosqa ushıwg’a oyınshıq raketalar sıyaqlı zamanago’y o’mirge qatnasta bolg’ani sıyaqlı.

Bul a’psana.

Buddizm ha’m konfutsianlıq sıyaqlı usınday masixıy emes dinlerge tiykar salıwshılardın’ o’z o’mirin oylawshılıqta ha’m jaratıwda o’tkergen adamlar bolg’anı haqıyqat.

Iysa bolsa miynetkesh boldı. Ol ag’ash ustası boldı. Onın’ qapısı Nasıranın’ shan’lı ko’shelerinin’ birewine qarag’an, kiretug’ın jerde «Yusuptın’ ulı Iysa, usta» dep jazılg’an ustaxanada turg’anın ko’z aldıma keltiremen. Men Onın’ verstakta qısılıp turg’an kedr ag’ashının’ u’stine iyilip turg’anın ko’rip turman. Ol teriden islengen fartuk kiygen, man’layınan terdin’ tamshıları aqqan. Ol pıshaq alıp atır, keyin ag’ashtan islengen sho’kkishti alıp atır. Ustaxana polg’a to’selgen kedrdin’ jon’qasının’ iyisine tolg’an.

Nasıralı Iysa on segiz yamasa onnan da ko’p jıl ustanın’ awır miyneti ne ekenin O’zinin’ basınan o’tkerdi. Onın’ qolları bulshıq etli boldı, al alaqanlarında qabarg’an jerler payda boldı. Ol isti qalay alıp barıw menen de tanıs edi: smetanı du’ziw, buyırtpa qabıl etiw, bahanı belgilew kerek edi.

Ol shan’araq haqqında g’amxorlıq etiwdin’ ne ekenin biletug’ın edi. Iysanın’ Yusup qaytıs bolg’annan keyin g’amxorlıg’ında qalg’an kishkene inileri ha’m qarındasları bar edi. Ol, so’zsiz’ balalardı kiyim menen qalay ta’miyinlewdi yamasa qalada sawdagerlerdin’ zatlarının’ bahasın tu’siriwdi biletug’ın edi.

Nasıralı Iysa qanday da a’rmanshıl muxaddes bolmadı. Onın’ du’nyası, bizlerdiki sıyaqlı, shan’lı boldı ha’m ko’binese jaman iyis shıg’aratug’ın edi. Onın’ qolları patas boldı. Og’an ko’binese jerde uyıqlawg’a tuwra keletug’ın edi. Ha’m Onın’ jerdegi o’miri aqırına jetkende, Ol ter ha’m qan aralas azaplı o’lim menen o’ldi. Ha’m baribir Iysanın’ ha’m senin’ o’mirin’nin’ arasında u’lken parq bar. Onın’ o’miri ha’m o’limi «Оg’an isengen» barlıq adamlar ushın keshirim ha’m qutqarılıw alıp keldi (Yuhan 3:16).

Ko’pshilik inglisler ha’m evropalıqlar Iysanl Sharlton Xeston yamasa Uilyam Defog’a uqsas etip su’wretleydi. Qara qon’lr shashlı ha’m qara, sulıw ko’zli.

Ha’m en’ baslısı — a’lbette aq terili. Shıg’ıs tu’rinde. Ba’lkim, ku’nge qarayg’an, biraq anıq aq bolg’an shıg’ar. «Aqlardın’» bunday tu’rin Kaliforniyada yamasa Mineapoliste, yamasa (Illinois shtatında) ushırasatug’ın boladı.

Biraq bul a’psana.

Ko’pshilik adamlar ha’m qozg’alıslar usı a’psananı otırg’ızıw ushın birlesti. Ku-kluks-klan qaralar, yahudiyler ham qalg’an basqalarının’ u’stinen aq protestantlardın’ artıqmashılıg’ın ja’riyalaydı. Olardın’ ayırımları Iysa bizler ta’repte, sebebi Ol o’zleri sıyaqlı aq dep ko’z aldına keltiredi.

Gitlerdin’ natsistlik qozg’alısı endi tuwılg’an waqıtta Iysanın’ o’limi halıqtı yahudiylerge qarsı qoyıw ushın bas da’lil sıpatında qollanıldı. Natsistlerdin’ «Хоsh Xabarı» ne ushın aq ariytslerdin’ qalg’anlarının’ u’stinen artıqmashılıqqa iye ekenin mayday-shu’desine shekem tu’sindiretug’ın edi. Olar, a’lbette, Iysanın’ o’zleri ta’repte ekenin ko’z aldına keltirdi. O’ytkeni, aqır-aqıbet, Ol da «аq» boldı, solay emes pe?

Аtanaqqa ju’riske qatnasqanlar. Zalımlıq. Rossiya patshalıg’andag’ı qırg’ın. Jan’a Du’nyag’a qullardı alıp barıw. Rasalıq artıqmashılıq haqqındag’ı a’psana tariyxtag’ı ko’plegen jerkenishli jınayatlar ha’m jawızlıqlardın’ sebebi boldı.

Rasalıq artıqmashılıq haqqındag’ı a’psana ha’zir de tiri. Adamlar inglis-saksonlıq sızıqları menen Iysanı aldıng’ıday su’wretleydi. Olar Onı aqshıl-qızıl teride su’wretleydi. Olar evro-inglislik suwretlemeni na’zerde tutatug’ın sırtqı ko’rinis, klasslıq tiyislilik ha’m a’detlerdi Og’an awdaradı. Biraq Iysa aq terili bolmadı ha’m orta klassqa tiyisli bolmadı.

Iysanın’ terisinin’ ren’ı ortasha inglisler yamasa evropalıqlarg’a qarag’anda aytarlıqtay qaraltım edi. Ol evrey bolıp tuwıldı, evry sıyaqlı jasadı ha’m O’zinin’ pu’tkil o’mirinde evry bolıp qaldı. Onın’ qara-pa’ren’ terisi, Orta Shıg’ıstın’ halıqlarının’ barlıq elshileri sıyaqlı, ba’lkim, aq terili rimlik Pilattın’ qasında turg’anda qara-pa’ren’irek ko’ringen shıg’ar.

Ha’m Iysanın’ bizin’ du’nyamızg’a belgilengen orında, belgilengen waqıtta kelip ha’m belgili rasalıq belgilerge iye bolıwına qaramastan, so’zdin’ tolıq ma’nisinde Iysa rasalıq shekten joqarıda.

Ol yahudiy edi, biraq usının’ menen birge samariyalı menen erkin ha’m hu’rmet penen so’ylesti.

U’rip-a’detler yahudiylerge jat jerlilerdin’ u’yine kiriwge qadag’an etetug’ın edi. Ha’m baribir, rimli ju’zbası Iysag’a u’yinde jatqan ha’m qattı qıynalıp atırg’an qulın shıpalawdı sorap kelgende, Iysa: «Меn barıp, og’an shıpa beremen», — dep juwap berdi (Маttа 8:7).

Hananlı hayal qızın shıpalawdı o’tinish etip, Onın’ izinen ju’rgende (hananlılar erte zamannan izraillilerdin’ dushpanı edi) Iysa sol hayaldın’ iseniminin’ ku’shli ekenin belgilep, onın’ qızın shıpaladı.

Ol rasalıq diskriminatsiyanın’ qurbanı boldı. Bir ku’ni Onın’ jolı samariyalılardın’ awılı arqalı o’tiwi kerek edi, biraq Onı sol jerde qabıl etpedi, sebebi samariyalılar Onın’ Erusalimge ketip baratırg’an izrailli ekenin biletug’ın edi.

Iysa adam bolg’anda tu’sken ja’miyette adamlar tiykarg’ı u’sh belgi boyınsha bo’linetug’ın edi. Olardın’ huqıqları, artıqmashılıqları ha’m ornı, olardın’ milleti (еvrey yamasa evrey emes), klassı (erkek yamasa hayal) menen belgilenetu’n edi. Biraq, bug’an qaramastan, Iysa o’tmishtin’ teris pikirleri menen radikal u’zilisti an’latatug’ın Xosh Xabardı alıp keldi. Pavel bul oydı to’mendegishe jazg’anda so’zlik formada keltirdi:

Iysanın’ sha’kirtleri Og’an denesinin’ ren’i yamasa basqa denelik belgiler menen uqsamawı, al jınısı, belgili klass yamasa rasag’a tiyisli bolıwına qaramastan adamlardı qabıl etip ha’m jaqsı ko’riwi menen uqsawı kerek.

«Оnı balalar ko’redi». Uayl Hatson so’zleri, Alfred Bert naması, TRO avtorlıq huqıqı, 1954 (qayta islendi), 1957 (qayta islendi), Hollis Music, Inc., New York, N.Y. Used by permission.

Sizler, a’lbette, bul so’zlerdi a’lle-qashan esitken shıg’arsız. Ba’lkim, bir ma’rte emes shıg’ar. A’dette bunday etip adamlar telbe menen so’ylesedi: «Sizler Muxaddes Kitaptı ku’nde oqıysız ba? Qanday qızıq».

Basqa saparı kimdur iynin’izge urıp (bunday etip a’dette boysınıwshan’ ku’shikti uradı): «Еndi, Muxaddes Kitap — bul jaqsı. Ol mına barlıq «Illiada» ha’m «Оdissey»ge qarag’anda paydalıraq», — dep aytadı.

A’lbette, waqtı-waqtı menen siz qatarın’ızdag’i Sinedal Muxaddes Kitap ushın orın tabılg’anına maqtang’an mug’a’llim yamasa professorg’a dus bolg’an shıg’arsız (inglis nusqasında — Yaqıp patshanın’ Muxaddes Kitapаbı — bul eski inglis Muxaddes Kitapаbı). Bul kitap bir ma’rte bolsa da qolg’a alınbag’an, biraq sol jerde — «hu’kimetlik» atlı Platonnın’ kitabı, Vergildin’ «Eneid» ha’m Shekspirdin’ shıg’armalarının’ tolıq qatarında turg’an, shan’ basqan nusqası shıg’ar. Barlıq kitaplar o’z ornında ha’m olardın’ arasında Muxaddes Kitap — a’debiyattın’ «Ullı» shedevrlerinin’ biri bar.

Bul a’psana.

Muxaddes Kitap — bul shedevrlerdin’ birewi emes. Bunday kitap basqa joq. Ol — jalg’ız birew.

Eger a’debiyat boyınsha mug’allimin’iz klassta basqa kitaplardın’ qasına kitaplar qatarının’ birewine qoyıwdı qa’lese, onda sen og’an en’ joqarı qatarg’a qoyıwı kerek bolg’an Muxaddes Kitap ushın ja’ne bir kitap taxtasın satıp alıwına ma’sla’ha’t ber. Ha’m ol sol jerde jalg’ız — bir o’zi turıwı kerek.

Muxaddes Kitap ayrıqsha.

Sidni Kollet o’zinin’ «Ha’mmesi Muxaddes Kitap haqqında» аtlı kitabında qırıq eki jıl dawamında shıg’ıs a’debiyatın u’yrengen professor M.Montiro-Uilyamstın’ so’zlerin keltiredi. Ol: «Еger qattı qa’lesen’iz bul kitaplardı stolın’ızdın’ shep mu’eshine qoyıp, biraq on’ ta’repin — Muxaddes Kitap ushın qaldırın’. Onı sol jerge basqalardan uzaqlaw qoyın’. O’ytkeni… onı Shıg’ıstın’ muxaddes kitapları dep atalatug’ınları menen u’lken qashıqlıq ayırıp turadı», — dep ayttı.

Muxaddes Kitap — a’debiyat do’retpesinin’ shın’ı. Ayırım kitaplar pu’tkil o’mir dawamında jazıladı; Muxaddes Kitaptı jazıw ushın shama menen on altı a’sir talap etildi. Ayırım kitaplar — bul bir topar adamlardın’ birgeliktegi miyneti; Muxaddes Kitap — bul tu’rli qatlam ha’m ka’siplerdin’ qırıq avtordan aslamının’ miynetinin’ jemisi — onı patshalar, diyxanlar, filosoflar, balıqshılar, shayırlar, ma’mleket iskerleri ha’m alımlar jazdı. Onı sho’listanda ha’m jer astında, sarayda ha’m quwg’ında, urıs waqtında ha’m tınıshlıq waqtında jazdı.

Muxaddes Kitap u’sh kontinentte jaratılg’an ha’m u’sh tilde jazıldı; ol ju’zlegen tu’rli taqırıplardı ashadı. Onda ta’sirli poetikalıq qatarlardı, tariyxıy waqıyalardın’ mayda-shu’yde ko’rinisin, qızıqlı o’mir bayanlar, xatlar, basınan o’tken waqıyalardın’ jazbaların ha’m payg’ambarshılıqlardı tabıwg’a boladı. Solay bolsa da, bul tan’ qalarlı kitap a’jayıp tu’rde bo’lek bo’limlerge tu’speydi. Bunday pu’tinlikke birdey tariyxtın’ birinshi betten son’g’ısına shekem rawajlanıwının’ arqasında erisiledi — bul Qudaydın’ adamdı keshiriw tariyxı.

Bir ku’ni «Shıg’ıstın’ ullı kitapları» аtamasındag’I kitaplar jıynag’ın baspadan shıg’arg’an baspaxananın’ elshisi u’yime keldi. Ol usı kitaplar jıynag’ın satatug’ın sawdagerlerdi izlep ju’r edi ha’m ol tuwralı mag’an aytıp beriwge bes minut sarpladı. Ol juwmaqlag’annan keyin men og’an du’nyadag’ı en’ ullı Kitap tuwralı bir yarım saat aytıp berdim.

Men og’an kishkene tapsırmanı berdim: men usı kitaplar jıynag’ınan bir klassqa, a’wladqa, da’wirge tiyisli bolg’an bir elde jasag’an ha’m bir tilde so’ylegen, uqsas minezge iye ha’m ko’plegen tartıslardı keltirgen uqsas taqırıptı jazg’an on avtordı tabıwın soradım.

Keyin men: «Bul avtorlardın’ ko’z-qarasları usı soraw boyınsha birlesken bolar edi me?», — dep soradım.

Erkek asıqpay ha’m: «Yaq», — dep juwap berdi.

Sol waqıtta men: «Оlardın’ kitabı nege uqsag’an bolar edi?», — dep soradım.

Bul saparı ol oylanbastan: «Тu’rli tekstlerdin’ jıynag’ına», — dep juwap berdi.

Eki ku’n o’tkennen keyin bul adam o’mirin Masixqa berdi, sebebi ol Muxaddes Kitaptın’ ha’m onda jazılg’anlardın’ ayrıqshalıg’ın tu’sindi.

Ko’plegen adamlar tu’sinse de, tu’sinbese de Muxaddes Kitapqa shvetsariya sırına qarag’anday etip qaraydı; ol jerde paydalı na’rseler haqıyqattan ko’p, biraq «tesikler» de bar.

«A’lbette, Muxaddes Kitap — bul paydalı ha’m ruwhlandırıwshıı kitap. A’sirese men 23-Zaburdı jaqsı ko’remen, — ol tan’-n’-n’ qalarlı sulıw», — dep olar aytadı.

Biraq, eger olardan Muxaddes Kitapqa degen qatnasın sorasaq, aqır-aqıbet olar: «So’zsiz, bilesiz be, Muxaddes Kitapta ha’mmesi minsiz emes. Men ol jerde qa’te bar degendi na’zerde tutıp atırman. Biraq bul meni albıratpadı. Onı tariyx boyınsha qollanba sıpatında jazbag’an. Isenim ha’m ta’lim sorawlarında ol anıq», — dep moyınlaydı.

Bul a’psana.

Ko’binese usınday etip aytatug’ınlar o’zleri aytqan «qa’telerinin’» tek ayırımları haqqında tu’sinikke iye. Haqıyqatında Muxaddes Kitapta hesh qanday «tesikler» joq ha’m ol qa’telerge tolı emes. Bul tan’ qalarlı tu’rde altı ju’z mın’lag’an jıl dawamında shama menen qırıq tu’rli avtorlar ta’repinen jazılg’an ruwlandırıwshı Qudaydın’ So’zi. Ol ko’shirip jazıwshılar ha’m alımlardın’ ku’shli miynetinin’ arqasında bu’gingi ku’nge shekem tan’ qalarlı tu’rde saqlap qalıng’an. Eski ha’m Jan’a Kelisimler — bul eski waqıttan bizin’ ku’nimizge jetip kelgen ha’m isenimlirek hu’jjet.

Iysanın’ sha’kirtleri Muxaddes Jazıwdın’ anıqlıg’ına Iyemizdin’ O’zi isengenin mensinbey kete almadı. Ol: «…Muxaddes Jazıwlardı biykarlawg’a bolmaydı» (Yuxan 10:35), — dep ayttı. Ol Iona menen ju’z Bergen waqıyanı biykarlap bolmaytug’ın haqııyqat dep qabıl etti. Sho’listandag’I O’zinin’ shaytan menen gu’resinde de Ol Muxaddes Jazıwdın’ so’zlerin keltirdi. Adamlardı u’yretkende de Muxaddes Jazıwg’a ko’p mu’rajat etti. Usının’ menen ha’m ta’lim, ha’m tariyxıy waqıyalar ha’m Eski Kelisimdegi waqıyalarg’a Ol isenimli haqıyqattay qatnasta boldı.

Jan’a Kelisimdi jazg’anlar da Iysag’a uqsap, Muxaddes Jazıwlardın’ ha’mmesinin’ haqıyqat ekenin tastıyıqladı. Elshi Pavel bılay dep ayttı:

Basqa elshiler sıyaqlı, ol Jan’a Kelisimnin’ Muxaddes ruwhtın’ ilhamı menen jazılg’anın: «…sizlerge jazıp atırg’an bul so’zlerinin’ Iyemizdin’ buyrıg’ı ekenin bilsin» (Korinf 1-хаtı 14:37), — dep aytıp moyınladı.

Haqıyqattan, Muxaddes Kitapta tu’rli ko’z-qarastag’ı bir waqıyanın’ suwretlemesin ushıratıwg’a, ju’z Bergen waqıyanı qayta aytıp bergende qalay tu’rli aktsent qoyılg’anın ha’m basqa sa’ykes emes ko’- ringen waqıyalardı ko’riwge boladı. Haqıyqattan, tu’p nusqasınan — grek ha’m ivrit tekstti awdarg’anda qıyınshılıqlar boldı. Haqıyqattan, muxaddes kitaplıq u’zindilerdi natuwrı tu’sindirmeleri boldı. Ha’m ba’- ribir XXa’sirdegi masixıylar Muxaddes Kitaptı ashqanda, olar Muxaddes Ruwhtın’ ilhamı menen jazılg’an, isenimli, da’l saqlanıp qalıng’an Qudaydın’ So’zin oqıydı. Iyshaya: «Sho’p quwrap qaladı, gu’l solıydı, al Qudaydın’ so’zi ma’n’gige turadı» (Iyshaya 40:8), — dep ayttı.

Buzılg’an telefon oyını ko’p jıllar dawamında tan’ qalarlı ataqqa iye bolıp qoymastan, al mag’lıwmat beriwge anıq bolıwdın’ qa’nshelli a’hmiyetli ekenin tu’siniwge ja’rdem beredi.

Sizin’ tu’singenin’izdey, bul oyında do’n’geleklenip otıratug’ın adamlar toparı qatnasadı. Kimdur qon’sısının’ qulag’ına qısqa xabardı sıbırlaydı. Ol sol ga’pti o’zinin’ qon’sısına qaytalaydı ha’m xabar birinshi aytqan adamg’a jetemen degenshe usılay do’n’gelek boyınsha ketedi.

Ga’pti birinshi aytqan adamg’a aytqanda ko’binese ga’p aytqanınan sonshelli parq qılg’anlıqtan, ku’lkili boldı. Mısal ushın, «Еger sport penen shug’ıllanbasaq, semiz bolıp qalıwın’ mu’mkin» so’zi aqırında «Semiz Stas penen tort jedik!» — degen ga’pke aynaladı.

Ko’pshilik adamlar bizlerge jetip kelgen Muxaddes Kitap penen buzılg’an telefondag’i oyınnın’ birinshi ga’pi menen ju’z Bergen na’rse boldı dep oylaydı. Olar eki bettin’ arasında jaylasqan tekst mın’ jıl aldın jazılg’annan haqıyqattan uzaq bolg’anı sonshelli aqıllı adamnın’ hesh biri onın’ haqıyqat ekenine isenbeydi dep oylaydı.

Bul a’psana.

En’ aldı menen, Eski Kelisim sonday anıq qayta jazılg’anlıqtan, pu’tkil manuscript derlik ha’rippe-ha’rip qayta jazılıp ha’m ko’shirip jazıwshı tosattan qa’telesse, manuscript joq qılıng’an.

Bunnan tısqarı, Muxaddes Jazıwdı ivrit tilinen qayta jazg’an evry ko’shirip jazıwshılar qatan’ qag’ıydalardı ustanatug’ın edi:

• ha’r bir nusqa usıg’an ayrıqsha arnalg’an ha’m ayrıqsha tu’rde tayarlang’an u’stinde isleniwi kerek edi;

• ha’r bir nusqa belgilengen qatarlar sanı, enine otız ha’ripte ha’m ha’r bir qatarda belgilengen qatarlar sanı menen jazılıwı kerek edi;

• ha’r bir nusqa belgili ren’li ha’m sıpatlı sıya menen isleniwi kerek edi;

• ha’r bir nusqa haqıyqatlıg’ı ornatılg’an tu’p nusqadan isleniwi kerek edi;

• «nа» so’zine na’zer taslap, «n» ha’ribin jazıp ha’m keyin tu’p nusqag’a ja’ne bir ma’rte qaramastan «а»nı jazıp, yadtan bir ha’rip te jazılmawı kerek; ha’r bir ha’rip qatan’ tu’p nusqadan jazılıwı kerek.

• ha’r bir ha’rip basqası menen birikpewi kerek. Ha’riplerdin’ arasındag’ı shash talshıg’ına yamasa sabaqqa ten’ qashıqlıqtı saqlawı kerek.

• ha’r bir kitaptın’ ha’r bir betindegi ha’r bir 81рип esaplanıwı kerek ha’m olardın’ sanı tu’p nusqa menen salıstırılıwı kerek. Kitapta ushırasatug’ın alifbenin’ ha’r bir bo’lek ha’ribinin’ sanı esaplanıp ha’m tu’p nusqa menen salıstırılıwı kerek. Ivrit tilinde Muwsanın’ bes Kitabın quraytug’ın so’zlerdin’ ortasında turg’an ha’ripler esaplanıwı kerek ha’m olardın’ sanı tekstte belgileniwi kerek. Eger bir ayırmashılıq bolsa nusqa jaramsız dep tabılatug’ın edi.

Bunday qatan’ qag’ıydalar Eski Kelisimdi nusqalawda orınlanıwı kerek edi. Eger Jan’a Kelisim haqqında aytsaq, onda ol, so’zsiz, — a’yemgi zamannı’n en’ isenimli ha’m anıq hu’jjeti.

Mektepte Platonnın’ miynetlerin u’yrengen waqtın’ızda mug’allim «Hu’kimet» аtlı onın’ shıg’armasının’ haqıyqatlıg’ı haqqında gu’manların ko’rsete me?

A’yemgi tariyx mug’allimi Gay Yuliy Tsezardın’ Katulla yamasa «Gall sawashının’ jazbaları» atlı qosıqların dawıslap oqıg’anda, ol bul shıg’armalardın’ haqıyqat bolmawı mu’mkinligi tuwralı eskertti me?

Ustazların’ız bag’darlamadan grek tariyxshısı Fukididtin’, filosof Aristoteldin’ tragic Sofokldin’ yamasa Evripidtin’ miynetlerin tekstlerinin’ haqıyqatlıg’ına qatnaslı gu’manlar ha’m tu’rli oqıwg’a alıp keletug’ın u’lken qa’teler bar ekeninin’ negizinde shıg’ara ma?

Yaq. Usının’ arasında ko’pshilik adamlar Muxaddes Kitaptı isenimli hu’jjet dep esaplawg’a bolmaytug’ınına isenimli. Bizler sanap o’tken kitaplardın’ birewin de Jan’a Kelisimnin’ tekstlerinin’ haqıyqatlıg’ı boyınsha hesh qanday salıstırıwg’a bolmaydı.

Qa’legen tariyxıy hu’jjettin’ haqıyqatlıg’n anıqlaw ushın a’dette eki a’hmiyetli na’rseni esapqa aladı: bar manuskriptlerdin’ sanı ha’m tu’p nusqa jazılg’an waqıttın’ ertedegi nusqanı jazıwg’a shekemgi o’tken waqıt.

Eger siz Jan’a Kelisimdi basqa a’yemgi zaman kitapları menen salıstırsan’ız, onda onın’ haqıyqat ekeni da’rriw anıq boladı.

Enni kolledjde du’nya ju’zlik a’debiyat boyınsha oqıw dizimin Muxaddes Kitapqa qosılıwı kerekligin usıng’anda ku’shli sezimdi keltirdi.

«Sen ha’zillesip atırg’an shıgarsan’! Bul jerde Muxaddes Kitaptın’ ne qatnası bar?» — dep kimdur ayttı.

Basqası: «Mag’an Iona ha’m kit tuwralı usı barlıq biyma’nilikke isenetug’ının’ tuwralıı aytpa! Yamasa suwdın’ u’stinde ju’riw tuwralı usı waqıyalarg’a! Аspannan jerge tu’s!» — dep juwap berdi.

«Kel aqılg’a iseneyik. Muxaddes Kitap iseniwshiler ushın a’lbette u’lken a’hmiyetke iye. Onda ko’plegen a’jayıp a’psanalar ha’m an’ızlar bar, bul anıq, biraq olardı qabıl etiwimdi sorama», — dep basqası ayttı.

Son’g’ı waqıtta ko’pshilik usılay oylaydı. Ayırım muxaddes kitapshılar da Muxaddes Kitapqa diniy folklor ha’m an’ızdın’ jıynag’ı sıyaqlı qatnasta bolg’an jaqsı dep sheshti. Basqa so’z benen aytqanda, olar haqıyqattı oylap tabılg’an sıyaqlı ko’rsetiwge ha’reket etedi.

Haqıyqattan, Muxaddes Kitapta jeterlishe tan’ qalarlı waqıyalar bar, ayırımları tariyxıy haqıyqatlarg’a qarag’anda bulvarlıq baspa so’zindegi baslamag’a uqsas:

ADAM SUWDIN’ U’STINEN JU’REDI

BALA BIR AWQAT PENEN MIN’ ADAMDI TOYG’IZDI

QOL SILTEW MENEN SUW SHARAPQA AYNALDI

GALILEYALI USTAZ O’LIMNEN QAYTA TIRILDI

Ayırım muxaddes kitaplıq waqıyalardın’ qanshelli tan’ qalarlı ko’riniwine qaramay olardı qayta jazg’an adamlar bul waqıyalardı a’psanalar yamasa an’ızlar sıyaqlı emes, al haqıyqat sıyaqlı qabıl etedi dep oyladı.

Bunnan tısqarı, Jan’a Kelisimdi du’zgen adamlar sonday tan’ qalarlı waqıyalardı jazıp atırıp o’zlerinin’ o’mirlerin ta’wekelge qoyatug’ının biletug’ın edi.

Siz qanday da a’psanadan bas tartıwdı qa’lemegeni ushın qamaqxanag’a ha’m o’limge de barıwg’a o’z erki menen tayar bolg’an adamlardan ko’bisin bilesiz be?

Bunnan tısqarı. Jan’a Kelisimdi jazg’an adamlar o’limnen qayta tirilgen ustaz haqqında yamasa bes mın’ adamnın’ bes nan ha’m eki balıq penen toydırılg’anı haqqında waqıyanı aytıp berip, basqa guwalar qatnaspag’anında o’zlerine jillixanag’a qaray jol salatug’ının jaqsı biletug’ın edi.

Da’l sonın’ ushın elshi Pavel patsha Agrippa ha’m rim basshısı Festtin’ aldında Xosh Xabardın’ haqıyqatın guwalardı qosıp ja’riyaladı. Pavel Masixtın’ qayta tiriliwi tuwralı Muxaddes Kitapta jazılg’anday etip aytıp berdi.

A’psanalar, an’ızlar ha’m sırg’a oralg’an eski isenimge qarama-qarsı Muxaddes Kitapta jazılg’an waqıyalar «bir shette bolg’an joq». Xalıqtın’ u’lken toparı bunın’ qalay ju’z bergenin ko’rdi. Isenimge ılayıqlı adamlar sol waqıyalardın’ haqıyqatlıg’i haqqında jazba guwalıq berdi ha’m qan menen imza qoyıp o’zlerinin’ ko’rsetpelerin tastıyıqladı. Ha’m bul hu’jjetler bas tartılıwdın’ ornına tekseriwden o’tti ha’m isenimli dep moyınlandı.

Elshi Petrdin’ o’zi Muxaddes Kitap oylap tabılmag’an waqıyalar ha’m an’ızlarg’a tolı degen pikirge qarsı shıg’ıp, bılay dedi: «Bizler Iyemiz Iysa Masixtın’ qu’diretin ha’m qayta keliwin sizlerge ma’lim etkenimizde, yadtan oylap tabılg’an an’ızlarg’a tiykarlanbadıq. Al Onın’ ullılıg’ın o’z ko’zlerimiz benen ko’rgen edik» (Petrdin’ 2-хаtı 1:16).

Dene pishimi kelisken er adam Beyker-strit boyınsha № 221-B jayg’a teksheden ko’terildi, bunnan keyin onı ullı izquwar otırg’an xanag’a kiriwge mira’t etti.

«Shıpaker siz de keldin’iz. Qayırlı tan’! Siz o’tken bir neshe ku’ndi uyqısız o’tkergenge uqsaysız», — dep orınlıqtın’ arqasına sheginip, izquwar ayttı.

«Siz haqsız — biraq toqtan’. Bunı siz qayjerden bildin’iz? Ha’m shıpaker ekenimdi qalay bildin’iz?»

«Bul a’piwayı na’rse. Sonday-aq, men ko’rip turg’anımday, siz jaziwshısız ha’m uzaqtan keldin’iz. Biraq haqıyqatında bunın’ ha’mmesi a’hmiyetli emes. Sizdi ne ta’shwishlendirip atırg’anın aytıp berin’shi».

Оl albırag’anın zorg’a bastı ha’m aqır-aqıbet gu’rrin’ etiwge kiristi.

«Menin’ atım Luka, men shıpakermen. Bunnan tısqarı, men o’z zamanımda ju’z bergen waqıyalar tuwralı bayanlaytug’ın eki kitaptın’ avtorıman. Anıg’ırag’ı, masixıylıq da’wirdin’ birinshi a’siri», — dep ol o’zi tuwralı aytıp berdi.

Izquwar Sherlok Xolms barmaqlarının’ ushların biriktirdi ha’m dıqqat penen tın’lawg’a tayarlandı.

«Son’g’ı waqıtları menin’ abroyıma ku’shli sıyan keldi. Menin’ tolıq huqıqım ha’m bilimlerim soraw astına qoyıldı.

Tu’sinesiz be, o’zimnin’ Elshilerdin’ isleri atlı kitabımda Ikoniya qalası Likaoniya dep atalatug’ın u’lkege kirmeydi dep ko’rsettim. Ayırım arxeologlar bolsa da basqa hu’jjetlerge tiykarlanıp Ikoniya Likaoniya qalası degen sheshimge keldi, usının’ tiykarında olar menin’ kitabımdı isenimsiz bulaq dep ja’riyaladı», — dep Luka so’zin dawam etti.

«Bul ele ha’mmesi emes. Menin’ Xosh Xabar’ımda Iysa tuwılg’annan 27-jıldag’ı Shomıldırıwshı Yaqıyanın’ xızmetinin’ baslanıwı haqqında bayanlap, men Lisaniy atlı adamdı esletemen. Mine meni arxeologlarg’a Masix tuwılmastan aldıng’ı 36-jılda o’tkerilgen tek bir Lisaniy belgili bolg’anlıqtan haqıyqattı burmalawda ja’ne ayıplap atır. Bunnan tısqarı, men Paveldin’ Korinftegi xızmeti haqqında bayanlag’anımda men Gallionı «ha’kim» dep atadım. Alımlar menin’ jazg’aanlarım haqqında hesh na’rse tu’sinbeytug’ınımdı, Gallio iyelegen orında hesh qashan «ha’kim» dep atamag’anın ayttı! — dep Luka dawam etti.

Biraq, ba’lkim, basımnan o’tkergen en’ shıdap bolmaytug’ın ayıplardın’ biri sol «аlımlardan» bolg’an shıg’ar. Olar Salonika qalasının’ qala ha’kimlerin «politarx»lar degen grek so’zi menen atag’anıma ayıpladı. Ko’rip turg’anın’ızday bul so’z basqa klassikalıq shıg’armalarda basqa ushraspaydı. Bunı o’zlerinin’ ayıpların tastıyıqlap: «Luka qa’telesti, demek onın’ jazg’anlarına isenbew kerek; ha’m sog’an uqsag’anlar», — dep aytqanda arxeologlar ha’m qaralawshılardın’ ha’mmesi ko’rsetedi. Meni masqara etiwge ha’reket etip, olar jabısatug’ın na’rse tu’rli mayday-shu’ydeler bar».

Shıpaker Luka o’zinin’ bayanlamasın juwmaqlag’anda Xolmstın’ ko’zi jumılg’an, al dem alıwı tegis ha’m tınısh edi. Aqır-aqıbet ol ko’zin ashtı ha’m o’zine ha’mmesi tu’sinikli ekenine tu’sinik berip, orınlıqtan turdı.

«Shıpaker meni keshirin’, biraq men sizge ja’rdem bere almayman», — dep ol ayttı.

Shıpaker turdı ha’m ataqlı izquwarg’a u’nsiz telmirdi.

«Siz o’zin’izdin’ jazg’anların’ızdın’ haqıyqat ekenine isenimlisiz, men durıs tu’sindim be?», — dep Xolms soradı.

«Ju’z payızg’a! Mırza, men tariyxshıman g’o!» — dep shıpaker Luka turıp juwap berdi.

«Onda sizge ku’tiwin’izge tuwra keledi», — dep ullı tariyxshını qapıg’a shekem gu’zetip atırıp Xolms ayttı. «Bir ku’ni siz jazg’an anıq mag’lıwmatlardın’ tastıyıqlanatug’ın waqtı keledi. Al ha’zirshe bolsa, miyrimli shıpakerim, sizge ku’tiwin’izge tuwra keledi. Biraq barlıq mag’lıwmatlar tastıyıqlang’anda ha’mmesi ornına tu’setug’ınına isenimli bolın’», — dep qapını jappastan burın ol ayttı.

Birinshi dawirdin’ birinshi a’sirindegi tariyxshı ha’m oylap tabılg’an izquwardın’ arasındag’i bunday sa’wbet a’lbette hesh waqıtta bolmadı. Biraq usıg’an shekemgi Lukanı’ aytqanları — haq’ıyqat. O’tken waqıt ishinde onı qaralawg’a ko’p ha’reketler boldı. Biraq, eger bunday ushırasıw ju’z bergende, onda shıpaker Lukag’a aqırında Bergen Sherlok Xolmstın’ ma’sla’ha’ti ju’z payızg’a tuwrı bolg’an bolar edi.

Almlar ha’m arxeologlardın’ xosh xabarshih Lukanı nemquraydılıqta ha’m derlik anıqsızlıqta tınbay ayıplawına qaramastan, sol arxeologlar bir neshe ma’rte ol jazg’anlardı tastıyıqladı.

Ko’pshilik adamlarg’a arxeologiyanın’ zamanago’y ilimi Muxaddes Kitaptın’ ayırım jerlerinde qa’teler bar ekenin «da’lilledi» dep oylaw unaydı. Haqıyqatında ha’mmesi bunday emes. Mısal ushın, Ikoniya qalasında jaylasqan jerdi natuwrı ko’rsetkeninde o’zin alımlardı’ ayıplag’anın Sherloxqa aytqan waqıttag’ı xosh xabarshının’ birinshi ayıplawın ko’rip shıg’ayıq. 1910-jılı Uilyam Remsey atlı arxeolog Ikoniyanın’ Frigiydin’ qalası bolg’anına guwalıq etetug’ın estelikti taptı. Son’g’ı ashılıslar da Luka keltirgen mag’lıwmatlardı tastıyıqladı.

Damask qalasına jaqın jerde tabılg’an ja’ne bir arxeologiyalıq tabılma «Lisaniya»nın’ bar ekenin da’lilledi. Ol Masix tuwılg’annan keyin 14–19-jıllarg’a sa’nelengen ha’m usılay etip Lukanın’ so’zlerin tolıq tastıyıqladı.

Gallio tuwralı aytqanlarına kelsek, onda ol: «dostım Axayag’a Lutsio Yunio Galliodan…», — dep jazılgan bir tabılma menen tastıyıqlandı.

Lukanın’ «politarx» so’zin qay jerden alg’anına ayıplang’an waqıyası da anıqlandı. Jaqında qazılmalardan bir u’yim qol jazbalar tabıldı, olarda usı eski grek atag’ı ushırasadı.

Arxeologiya Muxaddes Kitapta ko’rsetilgen haqıyqatlardı joqqa shıgaratug’ını haqqında pikir eskirgen bolıp qoymastan, bul gezektegi a’psana. Arxeolog Uiliyam F.Olbrayt aytqanınday

Qısqasın aytqanda, Sherlox Xolms durıs ma’sla’ha’t berdi.

Natannın’ asxanag’a juwırıp kirgeni sonshelli anasın jıg’ıltıwına sa’l qaldı.

«Natan!» — dep ol og’an baqırdı.

«Anajan, keshir, biraq sen mag’an Tod bergen kitaptı da’rriw ko’riwin’ kerek», — dep ol ayttı. Ol stolg’a kitaplar u’yinin silkidi ha’m usı u’yinnen bir kitaptı aldı. «Bul jerde Nostril… kim edi… atlı ga’rrı jazg’an payg’ambarshılıqlar ha’m tu’rli na’rseler bar».

«Nostradamus pa?».

«Awa! Sen ne, ol tuwralı esittin’ be?» — dep Natan juwap berdi.

«Sag’an qalay aytsam eken…».

«Ol jazg’an na’rselerdin’ tan’ qalarlı ekeni ras pa? Ol Gitler ha’m Ekinshi du’nya ju’zlik urıs, Kennididin’ o’ltiriliwi tuwralı aldın ala ayttı. Ol sol jerde Em Si Hammer haqqında da bar ekenin ayttı!».

«Solay ayttı ma?».

Natan u’ndemedi ha’m anasının’ ju’zine gu’manlı qaradı.

«Yaqshı anajan, ga’p nede? Меn senin’ bul na’zerin’di bilemen».

«Yaq, hesh qashan. Mag’an qızıq na’rse, onın’ usı barlıq «payg’ambarshılıqların» o’zin’ taptın’ ba? Меn aytpaqshıman, olardı o’zin’ izledin’ be yamasa kimdur ko’rsetti me, ulıwma og’an qay jerde dus boldın’?

«Mag’an onı Tod ko’rsetti».

«Оlar sag’an qanday da belgisiz bolıp ko’rinbedi me? Olardı tu’rlishe talqılawg’a bolatug’ınday ko’p jag’daylarg’a tuwra keletug’ınday emes pe?».

Natan azmaz oylandı, keyin iynin qısıp: «Solay shıg’ar», — dedi.

«Nostradamustay gu’manlı payg’ambardın’ Muxaddes Jazıwda jazılg’an ruwxqa tolg’an ha’m tolıq orınlang’an payg’ambarshılıqlardı adamlar biyparwa qaldırıp atırg’an bir waqıtta sonsha adamdı o’zine tartatug’ınına hayranman».

Natan qızıqsındı. Ol Nostradamustın’ kitabın qoydı ha’m: «Mısal ushın?» — dep soradı.

«Mısal ushın ba?» — dep anası qaytadan soradı. Mısal ushın, Iysanın’ Vifleemde tuwılıwı. Bunı Mixey payg’ambar aldın ala ayttı. Al Zaxariya payg’ambar Messiyanın’ Erusalimge ku’shli at penen emes, al eshekke minip kiretug’ının aldın ala ayttı».

«Anıq. Ja’ne ol Iysag’a satqınlıq qılınatug’ının ayttı, solay emes pe?» — dep Natan soradı.

«Da’l solay. Dostısı otız gu’mis ten’gege satadı, onın’ qolların ha’m ayaqların shegeleydi, biraq Onın’ su’yekleri pu’tin bolıp qaladı. Ko’rdin’ be, Natan, ol ha’mmesin mayda-shu’ydesine shekem aldın ala ayttı. Bul tek ulıwmalıq so’zler ha’m dumanlı ishara emes, al ko’plegen payg’ambarshılıqlar ju’z payız anıqlıqta orınlandı. Bizler tek Messyaanın’ ta’g’diri menen baylanısqan payg’ambarshılıqlardı eske aldıq. Biraq da’l usını Muxaddes Kitapta ta’g’diri su’wretlengen qala ha’m xalıqlar ha’qqında da aytıwg’a boladı».

«Usı barlıq payg’ambarshılıqlardan keyin Nostradamus gu’n’girtlenedi, solay ma?» — dep Natan оylarına juwmaq isledi.

«Sho’giwshilerge de uqsas», — dep anası ku’limsirep ayttı.

Natannın’ anası haq edi. Muxaddes Kitaplıq payg’ambarshılıqlarlar tan’ qalarlıq isenimlilik penen yaxudiy ha’m masihıylıq Muxaddes Jazıwdın’ ayrıqsha ha’m isenimli ekenin tastıyıqlaydı.

Messiyag’a baylanıslı payg’ambarshılıqlar haqqında a’piwayı biliwdin’ o’zi de Muxaddes Kitaptın’ oqırmanların onın’ haqıyqat ekenine isendiriwi kerek.

Biraq bay ko’z-qarasları menen ayıqım adamlar muxaddes kitaplıq payg’ambarshılıqlardın’ orınlanıwı – bul sa’ykes keliwshilik dep oylaydı. «Usı payg’ambarshılıqlardın’ ayırımları prezidentler Kennedi ha’m Martin Lyuter Kingtin’ ta’g’dirine tuwra keledi», — dep basqaları aytadı.

Solay dep aytayıq, biraq Muxaddes Kitapтаg’ı Messiya haqqındag’ı negizgi qırıq segiz payg’ambarshılıqtın’ ha’mmesi qanday da bir adamnın’ ta’g’dirinde orınlang’anının’ mısalın keltire alasız ba? Bul jerde ko’p izlewdin’ qa’jeti joq: bunday adam joq!

O’zinin’ «Ilimiy jantasıw» аtlı kitabında Piter Stouner jazg’anınday, bul waqıyalar — 157-da’rejede 1-ge 10 yamasa 157 nolleri bar 10 sanına ten’dey a’piwayı sa’ykeslik. Usınday u’lken san yamasa usınday kishi mu’mkinshilikti ko’z aldımızg’a keltiriwdin’ o’zi qıyın.

Bunday astronomiyalıq tuwra kelmewshilik muxaddes kitaplıq payg’ambarshılıqlar — bul a’piwayı sa’ykeslik emes ekenin anıq ko’rsetedi. «O’ytkeni hesh bir payg’ambarshılıq so’zi adamnın’ qa’lewi menen aytılg’an emes. Al Muxaddes Ruwx ta’repinen basqarılg’an adamlar Qudaydın’ so’zlerin aytqan» (Petrdin’ 2-хаtı 1:21).

Men jaslıq waqtımda masixıylıqtın’ tiykarsız ekenin, onda a’hmiyetli hesh na’rse joq ekenin da’lillewdi aldıma maqset etip qoydım. Biraq, a’lbette, men bunı a’piwayı sebepten isley almadım: men tariyxta orın iyelegen Iysa Masixtın’ qayta tiriliwi haqqındag’ı haqıyqattı joqqa shıg’ara almadım.

Qayta tiriliw — bul masixıy ta’limnin’ negizi. Maykl Grinnin’ o’zinin’ «Tiri adam» atlı kitabında jazg’anınday, «Маsixıyshılıqta qayta tiriliw — bul tu’siniw kerek bolg’an ko’plegen ta’limlerdin’ birewi emes. Qayta tiriliwge isenim bolmasa masixıylıq ta ulıwma joq bolar edi. Al masixıylıq Ja’ma’a’t o’zinin’ barlıg’ın baslamag’an bolar edi; Iysanın’ xızmetinin’ arqasında payda bolg’an qozg’alıs Ol atanaq ag’ashqa shegelengennen keyin da’rriw bolar edi. Masixıylıqtın’ ta’g’diri Iysanın’ qayta tiriliwine iseniw menen tolıq baylanıslı. Siz usı haqıyqattan bas tartsan’ız, onda masixıylıqtı joq qılasız».

So’zsiz, da’l sonlıqtan ko’pshilik adamlar qayta tiriliwdi gu’man astına qoyıwg’a yamasa onnan bas tartıwg’a ha’reket etti.

Xyu Shonfildtin’ «Qutqarılıw bayramındag’ı til biriktiriw» atlı kitabı baspadan shıqqannan keyin 1960-jıllardın’ ortasında ko’p tartıslardı keltirdi. Ol ko’p shawqım ko’terdi, sebebi onda avtor Iysa Masixtın’ qayta tiriliwin «tu’sindiretug’ın» «esin jog’altıw teoriyası» аtamasındag’ı eski teoriyanı o’mirge qaytardı.

Еsin jog’altıw teoriyası bir neshe a’sir aldın Venturini atlı adamnın’ arqasında belgili boldı. Og’an tiykarlansaq, Iysa atanaq ag’ashta haqıyqatında o’lgen joq. Ol sharshaw ha’m qan jag’altıwdan a’piwayı esinen ayırıldı. Ha’mme Iysa o’ldi dep oyladı, biraq haqıyqatında azmaz waqıttan keyin Ol O’zine keldi, al Onın’ sha’kirtleri Onı o’limnen qayta tirildi dep oyladı.

Shonfild Iysa O’zinin’ tutqıng’a alınıwı, sud ha’m atanaqqa shegeleniwin aldınnan jobalastırdı degen juwmaq islep bul teoriyanı ja’ne de rawajlandırdı. Ol atanaq ag’ashta O’zine o’t qosılg’an sharaptı ishkiziwin sho’lkemlestirdi ha’m Og’an o’li bolıp ko’riniw an’sat boldı, al keyin Ol soqqı ha’m qıynawdan alg’an jaralarınan, bu’yirine tesilgen qılıshtan aqqan qannan, atanaqqa shegelengen shegeden qalg’an qolındag’ı ha’m tabanındag’ı qanlı jaralardan emlene alatug’ın edi.

Biraq esin jog’altıw haqqındag’ı usı teoriyanın’ ha’mmesi — a’psana.

Iysa jawızlıq soqqılarg’a shıdadı. Onı deneni bo’leklerge jırtatug’ın azaplawshı qural menen sabadı. Ayırım waqıtları tutqınlar hu’kim ku’nine shekem jasamaytug’ın edi, sebebi bunday sabawg’a sh’ıday almaytug’ın edi.

Iysa usınday jawız hu’kimdi basınan o’tkergennen keyin Ol O’zinin’ atanaqqa qaray jolın basladı. Biraq Onın’ azapları sonshelli shıdap bolmaytug’ın bolg’anlıqtan, Ol bul joldı O’zi juwmaqlay aladı. Xosh Xabarshı Matta ha’m Luka aytqanınday, Simon Kirinyanin Iysanın’ izinen atanaq ag’ashın ko’terip ju’riwge ma’jbu’r boldı. Marktin’ «Оnı Golgofa jerine alıp keldi» (Маrk 15:22) degen so’zleri bizlerge O’zi ju’riwge ku’shi qalmag’anın shamalawımızg’a mu’mkinshilik beredi.

Keyin Iysa o’lim dep atalatug’ın ha’m su’wretlewge berilmeytug’ın na’rse arqalı o’tti. Frederik Farrer sıyaqlı ayırım jazıwshılar bunı so’z benen aytıwg’a ba’ribir ha’reket etti:

Usınday azaptan bir neshe saat o’tkennen keyin Iysanı atanaq ag’ashtan tu’sirdi — biraq Nasıralı Iysanın’ o’lgeni tuwralı rim patshasına ju’zbası guwalıq etkennen keyin tu’sirdi.

Usınday na’rseni basınan o’tkergen, Yahudiya ha’m Galileyadag’i bes ju’zden aslam adamlarg’a o’mirdin’ u’stinen Jen’impaz ha’m o’mirdin’ Patshası bolıp ko’ringen adamnın’ tiri qalıwı mu’mkinligi haqqındag’ı oy so’zsiz, waqıyanı qayta jazıwg’a ha’m «…Мasix bizlerdin’ gu’nalarımız ushın o’ldi. Ja’ne de Muxaddes Jazıw boyınsha Ol qa’birge qoyıldı ha’m u’shinshi ku’ni o’limnen qayta tirildi» (Korinf 1-хаtı 15:3, 4), — degen haqıyqattı pisent etpewge ku’shli qa’lewdi keltiriwi kerek edi.

«Demek, Lizzi, men sag’an ha’mmesin aytıp beremen, biraq bizler menen ju’z bergen na’rse qattı tan’ qalarlı ko’rinedi! Demek, men ha’m ja’ne bir Mariyam ha’m… ja’ne kim edi? Oylanıp alayın, awa, Salomiya ha’m… h’am… esimnen shıg’ıp ketti… Ha’zir esleymen…».

«Sen aytasan’ ba o’zi?» — dep Elizavetta soradı.

«Sabırlı bol! Ha’zir aytaman, ha’mmesin izbe-iz aytıp beriwim kerek q’o. Mine, bizler tan’ atıwdan qa’birge qarap ju’rdik, rası ele qaran’g’I edi, bunın’ qanday bolatug’ının o’zin’ bilesen’ be, kiyimnin’ etegin basıp almaw ushın ba’rha ayaq astına qarawg’a tuwra keledi…».

Elizavetta ashıwlanıp ko’zlerin aynaldırdı.

«Yaqshı, yaqshı. Aytqanımday, bizler qa’birge bardıq, biraq bir ku’n aldın sol jerde Iysa jatqan bolsa, endi ol bos edi. Tu’sinesen’ be, Lizzi? Ol bos edi! Onda hesh kim joq edi. Ulıwma hesh kim!» — dep Mariyam ayttı.

Elizavetta dostısına tigilip qaradı. «Qa’birden aljaspag’anın’ızg’a isenimlisen’ be?».

«Men bug’an isenimlimen be? A’ne sag’an Lizzi. Ne haqqında sorag’anın’dı tu’sinesen’ be? Qa’birden aljaspag’anımızg’a isenimlimen be? Sen ne, mag’an az-maz bolsa da isenbeysen’ be? Men ol jerde jalg’ız emes edim… menin’ menen birge adamlar bar edi, al bunnan tısqarı, men de, Mariyam da bir ku’n aldın sol jerge bardıq. Eger bizler qa’birden aljasqan bolsaq, onda sen bizlerdin’ birewimiz bolsaq ta bunı sezbewimiz mu’mkin dep oylaysan’ ba? Bizlerdi sonshelli aqmaq dep oylaysan’ ba?

Eger bizler aljasqan bolsaq ta, onda perishte menen qalay boladı? O’ytkeni men sag’an perishteler tuwralı aytıp berdim g’o, solay ma? Mine, senin’ biliwin’ ushın bos qa’birde jıldırımday jarqırap turg’an perishte bar edi! Ol bizlerge qorıqpawımızdı, Iysanı’ qayta tirilgenin ayttı. Senin’she, perishte de qa’birden aljasıp ha’m Masixtı qoyg’an qa’birde payda bolmadı ma?

«Меn bunday dep oylamayman, men tek…».

«Еndi, eger sen meni sada dep oylasan’, onda Petr ha’m Yuxan da Mennen uzaqqa ketpedi dep esapla! Sebebi men da’rriw olarg’a juwırıp bardım ha’m olar bos qa’birge sol waqıtta-aq juwırıp bardı! Men olardın’ izinen zorg’a jetip bardım!

Bunnan tısqarı, xanım sen qa’birden aljaspag’anın’ızg’a isenimlisen’ be, mag’an ayt, Erusalimde rimnin’ mo’rinin’ izi qalg’an qa’birler ko’p pe?».

«Меn…».

«Sen bas ruwxaniyler ha’m qarawıllarg’a ne aytasan’? Iysanın’ qaysı qa’birde jatqanın olar bilmeytug’ın edi me? Eger bizler basqa qa’birge barsaq, olar kereklisine barıp: «A’ne sag’an! Bizler sizlerdi a’shkaraladıq! Dene jatırg’an jerinde jatır!» — dep aytpag’an bolar ma edi.

Elizavetta qolların siltidi: «Еndi, keshir meni, yaqshı ma? Bunday aqmaqlıqtı oylawg’a niyetim de joq edi».

Tilekke qarsı, Elizavetta usıg’an uqsag’an shamalawdı jalg’ız adam emes edi. Kirsopp Leyk Iysanın’ denesinin’ joq bolıp ketkenin aytqan hayallardın’ qa’birden adasqanı haqqında teoriyanı rawajlandırdı. Biraq Mariyamnın’ Elizavettag’a aytqanınday, bas ruwhaniylerden qa’sirden yamasa rim qorg’anınan Erusalimnen qa’birge shekemgi on bes minutlıq jolı qayta tiriliw haqqında barlıq o’seklerge tez nu’kte qoyatug’ın edi.

Biraq bul. Albette, ju’z bermedi. O’ytkeni hayallar tapqan qa’bir haqıyqattan Iysanın’ qa’biri edi. Ha’m ol bos edi.

Urlang’an dene tuwralı a’psananın’ bar ekeni haqqındag’ı birinshi esletiw Muxaddes Kitaptın’ o’zinde bar. Qayta tirilgennen keyin qa’birdi qarawıllag’an bir neshe qarawıllar bas ruwxaniylerge keldi ha’m ju’zbergen waqıya tuwralı aytıp berdi. Matta bılay dep jazadı:

Jan’a Kelisimnin’ basında denenin’ urlang’anı tuwralı a’psananın’ kelip shıg’ıwı tu’sindiriliwine qaramastan ayırım adamlar bu’gingi ku’ni de Iysanın’ denesi menen jasırınbaq oynap, kishkene sheberlikti isledi dep oylaydı.

Bunın’ arasında bul waqıyag’a bir Qatar sebepler boyınsha iseniw mu’mkin emes. Mısal ushın, Iysanı qa’birge qoyg’annan keyin qa’birdin’ awzına qoyılg’an tas suwg’a tiyip, ten’izdin’ u’stinde ju’retug’ın, adamlardın’ taslawdı jaqsı ko’retug’ın sol jartaslardan qattı parq qıladı. Tekstten alıng’an mag’lıwmat boyınsha ha’m Djordjiyadag’ı texnikalıq kolledjdin’ eki professorı shıg’arg’an sol esaplawlar boyınsha ol ortalıqta bes fut edi ha’m shama menen eki tonna awırlıqta edi. Qa’birdi tayarlap atırg’anda, ba’lkim, bir topar isshiler waqtınan burın u’n’girdin’ awzına domalamawı ushın tirepberdi islep kerekli jerge qoyg’an shıg’ar. Iysanı qa’birge qoyg’anda tirepberdini alıp tasladı ha’m tartılıs ku’shi o’zinin’ jumısın isledi: tas domaladı ha’m qa’birdin’ awzın japtı, onı tek bir topar ku’shli er adam u’lken ku’sh penen awzınan domalatıp alıp taslay alatug’ın edi. Da’l sonın’ ushın qa’birge qutqarılıw bayramındag’ı ekshembi ku’ni azanda baratırg’an hayallar o’zlerinen: «…Qa’birdin’ awzındag’I tastı bizlerge kim dumalatıp berer eken» (Маrk 16:3), — dep soradı.

Bunnan tısqarı, bas ruwxaniyler deneni urlawının’ aldın alıwg’a ha’reket etip, Rim hu’kimdarı Pilattan qa’birge qarawıllardı jiberiwin sorandı. Rim qarawıllar diziminde on to’rt yamasa on altı adam bar edi. Ha’r bir qarawıl do’geregindegi shama menen altı fut jerdi qarawıllawg’a tayarlang’an edi. On altı adam a’dette to’rt mu’yesh bolıp turatug’ın edi — ha’r ta’repte to’rt adamnan. Olar bir batalionnın’ topılısına shıdap, otız altı yard jerdi qorg’ay alıwı kerek edi.

Tu’n bolg’anda to’rt adam qarawıllawı kerek jerde jaylastı, al qalg’an on ekisi qarawıllanıp atırg’an jerdin’ qasında yarım do’n’gelek islep, basların do’n’gelektin’ ortasına qoyıp uyıqlawına bolatug’ın edi. Usılay etip, qarawıllanıp atırg’an na’rseni urlaw ushın urı aldın uyıqlap atırg’anlardın’ qasınan (a’lbette, sergek turg’an to’rtewinin’ ko’z aldınan) o’tiwine tuwra keletug’ın edi. Ha’r to’rt saatta uyıqlap atırg’anlardan to’rtewi taza ku’sh penen qarawıllıqta turatug’ın, al xızmette turg’anlar dem alıwı mu’mkin edi. Olar ku’ni-tu’ni bir-birin usılay almastırdı.

Bul qarawıllardın’ adamgershilikli jol ko’rsetiwshige uqsas bolmag’anın aytıp o’tiw kerek. Bul gu’res ushın arnalg’an qa’wipli tiri mashinalar edi. T.Dj.Taker o’zinin’ «Neron ha’m elshi Paveldin’ rimlik du’nyasındag’ı o’miri» atlı kitabında usınday a’skerlerdin’ birewin bılay su’wretleydi:

Dene urlandı degen a’psana unaytug’ın adamlar, ba’lkim, suwretlengen waqıyalardan bir ku’n aldın bir neshe sha’kirtler qorqaq qoyanday qashıp ketti. Rim a’skerlerinin’ urısında jaqsı qurallang’an topar menen urısqa tu’sti dep sheshedi dep oylaydı. Olar olardın’ u’stinen ya jen’iske eristi, ya olar uyıqlap atırg’anda qasınan bildirmey o’tti ha’m eki tonna shıg’atug’ın tastı qarawıllardın’ birewin de oyatıp almay, jar tastan domalatıp jiberdi. Keyin ko’rinis tolıq bolıw ushın sha’kirtler Iysanın’ denesin shıg’arıp alıp, bir jerge jasırdı ha’m bir neshe on jıllıqlar dawamında o’tirikti taratıw ushın masqaralawlardı ko’terdi, azaplarg’a shıdadı, o’ytkeni olar bunın’ o’tirik ekenin biletug’ın edi.

Bug’an iseniw qıyın. Garvard universsitetinin’ professorı huqıq tarawında qa’niygelesken ha’m mine gu’nanın’ ko’rsetpesinen bas tartıp ha’m guwanın’ haqıyqat yamasa o’tirikti aytıp atırg’anı haqqında lektsiyanı ko’p jıldan berli oqıytug’ın Sayman Grinlif aytqanınday, «оlar eger qattı isenimli bolmag’anda Iysanın’ haqıyqattan o’limnen qayta tirilgeninin’ haqıyqatlıg’ında bunday turıp almas edi».

Ha’m ha’zirgi ku’nde haqıyqattı jazatug’ın qa’legen adam birinshi masixıylar sıyaqlı masixıy isenimnin’ qanday da a’psana yamasa an’ızlarda negizlenbegenin, al qa’birdin’ bos ekeni ha’m Iysa Masixtın’ qayta tirilgeninin’ bekkem tariyxıy haqıyqatta negizlengenine tolıq isenimli bolıwı mu’mkin.

«Nenin’ jaqsı, al nenin’ jaman ekeni haqqında oyın’ızdı mag’an aytıwdı toqtatın’! Men derlik on segiz jastaman. Mag’an u’git-na’sihatlar aytıwdı toqtatın’. Eger siz bunı jaman dep oylasan’ız, bul men ushın jaman ekenin an’latpaydı», — dep Stefani ayttı. Stefani ata-anası menen qarsılasqanın ba’rha urısqa aynaldırg’anlıqtan, aqır-aqıbet o’zi ushın nenin’ «jaqsı» ha’m nenin’ «jaman» еkeni tuwralı jeke tu’sinigin shıg’ardı.

Usılay etip ol: «Durıs yamasa nadurıs, jaqsı yamasa jaman – bunın’ ha’mmesi qatnaslı… en’ baslısı — nenin’ o’zin’ ushın durıs ekenin tu’siniw ha’m jeke ruwxıy da’rejen’di islep shıg’arıw», — dep aytatug’ın shaytannın’ o’tiriginin’ qurbanı boldı.

Ha’m Stefani, a’lbette, jalg’ız emes. Ko’pshilik adamlar o’zlerinin’ a’dep-ikramlılıq nızamların shıg’ara alamız ha’m olar ushın nenin’ jaman ha’m nenin’ jaqsı ekenin o’zimizshe belgilep ha’m o’zimizdin’ haqıyqatımızdı taba alamız dep oylaydı.

Allan Blum o’zinin’ «Аmerika sanasının’ shekleniwi» atlı kitabında: «qa’legen professor bir na’rsede isenimli bola aladı: derlik ha’r bir talaba universitetke kirgende haqıyqat qatnaslı dep oylaydı», — dep ayttı.

Haqıyqatında bul a’psana. A’dep-ikramlılıq qatnaslı emes. «Durıs» ha’m «nadurıs» tu’sinigi talqılawg’a jatpaydı. K.S.Lyuis o’zinin’ «a’piwayı masixıyshılıq» atlı kitabında bılay dep aytadı:

En’ tan’ qalarlısı, jaman na’rseni jaqsı na’rseden ayırıp biliw ushın sizge filosofiyalıq bilimge iye bolıwdın’ keregi joq ekeninen ibarat. Elshi Pavel On buyrlq tuwralı hesh qashan esitpegen adamlar da «…Muxaddes Nızamnın’ buyrıqlarının’ ju’reklerinde jazılg’anın ko’rsetedi. Bul haqqında olardın’ hu’jdanı guwalıq beredi ha’m oyları da olardı birese ayıplap, birese aqlaydı» (Rim 2:15), — dep ko’rsetti. Ja’ne Lyuistin’ so’zleri menen aytsaq, «bul Nızam ha’m nenin’ jaqsı ham nenin’ jaman ekeni tuwralı qag’ıydalar jıynag’ın aldın «ta’biyattın’ nızamı» dep ataytug’ın edi, sebebi adamlar ha’mmesi ta’biyattan biledi ha’m hesh kimdi bug’an u’yretiwdin’ keregi joq dep oylaytug’ın edi».

Ha’m ba’ribir, eger bir na’rse sizge «jaman» bolıp ko’rinse, onı’ olar ushın da jaman bolıwı sha’rt emes dep aytadı. Biraq olar hesh kimdi alday almaydı. Olardın’ o’zlerinin’ qılmıslarına aqlanıw tabıwg’a ha’reketleri yamasa olardı ha’mmesi qatnaslı degen a’psananın’ ja’rdeminde tu’sindiriwge ha’reketti olardın’ jaqsı ha’m jamannın’ ayırmashılıg’ın ju’reginde biletug’ının tastıyıqlaydı. Olar: «Haqıyqat degen ne?» (Yuxan 18:38) — degen ataqlı sorawdı Bergen Pontiy Pilatqa uqsas boladı. Bul sorawdın’ ashshı mısqılı da’l sol waqıtta Haqıyqattın’ O’zi onın’ aldinda turg’anınan ibarat! O’zin «jol, haqıyqat ha’m o’mir» dep ashqan Iysada Pilat izlegen na’rsenin’ juwabı bar edi, biraq rim basshısı nag’ız Haqıyqattı ta’n ala almadı.

Ba’lkim, men jerdegi jaqsı adam emes shıg’arman, biraq, ba’ribir ol sıyaqlı jaman emespen! Tın’lan’, men bul jigit tuwralı ko’p na’rseni aytıp bere alaman. Bizler bir-birimizge jaqın jerde jasadıq ha’m ko’sheni birge gezdik, solay eken men ol tuwralı ko’p na’rseni bilemen.

Ol ba’rha a’depsiz ha’m menmen boldı. Men bolsam waqtımnı’ ko’p bo’legin suwdan tınıq, sho’pten to’men o’tkerdim.

Onı bir ku’ni poliysiyag’a alıp ketti, men bolsam ba’rha basshılarg’a ja’rdem beretug’ın edim.

Onı bir neshe ma’rte qamaqxanag’a qamadı, men bolsam hesh qashan nızamdı buzbadım.

Bir ku’ni ol ruwxaniydin’ ko’z aldında bir adamg’a topıldı!

Aldın aytqanımday, ba’lkim, men muxaddes emes shıg’arman, biraq bir na’rse aytaman: Yahuda Iskariot Simon Petrge qarag’anda jaqsıraq!».

A’lbette, siz Yahuda o’zi tuwralı bunday so’zlerdi hesh waqıtta aytpadı dep aytasız. Biraq bizlerdin’ ha’mmemiz onı’ ornına ayttıq — bul ras. Bul waqıyanın’ aqırı ha’mmege belgili. Yahuda Iysanı sattı ha’m o’mirin asılıp o’lip, o’zin o’ltiriw menen juwmaqladı. Al Petr Iysadan bas tartsa da ta’wbe etti ha’m keshirim aldı. Ol ja’ma’a’ttin’ en’ ullı jetekshilerinin’ biri boldı. Solay bolsa da, bizlerdin’ Yahudanın’ awzına salg’an so’zlerimiz ko’pshilik adamlardın’ sezetug’ın na’rselerin anıq beredi.

«Bal’kim, men bir neshe ma’rte spirtli ishimlik ishken shıg’arman, biraq men joram sıyaqlı ko’p ishpedim g’o», — dep olar aytadı.

Yamasa: «Awa, men kemshiliksiz emespen, biraq ol sıyaqlı o’sek aytpayman».

Ko’binese bul bılay esitiledi: «Меn muxaddes bolmay-aq qoyayın. Biraq eger og’an uqsag’anlardı masixıy dep esaplasa, onda men beyishte bolaman».

Biraq haqıyqatında ha’mmesi bunday emes.

Mektepte mug’a’llim ortasha baldı esaplap, baha qoyg’anı ha’mmege unaydı. O’ytkeni bunday jag’dayda ol barlıq ballardı qosıp jazadı, onı klasstag’I oqıwshılardın’ sanına bo’ledi ha’m ortasha baldı shıg’aradı, keyin bahanı aytadı (a’lbette, ortasha oqıwshıg’a qarag’anda aytarlıqtay joqarı bolatug’ın qanday da Eynshteyn ba’rha tabıladı). Bul du’zilistegi en’ a’jayıp na’rse bul isi ju’da’ jaman bolg’an kimdur bolsa, sen ko’p ku’sh sarplamawın’ mu’mkin ha’m baribir imtixandı jaqsı tapsırasan’.

Ayırım adamlar bul ta’jiriybeni u’lgi etip aladı ha’m onın’ negizinde o’zlerinin’ o’mir, Quday ha’m haqlıq haqqındag’ı ko’z-qarasın du’zedi. Haqıyqatında, Quday ha’mme na’rseni bir belgige birlestiredi degen ko’z-qaras — bul a’psana.

Muxaddes Kitaptı oqıg’anın’ızda: «Syuzi, sen ol sıyaqlı jaman emessen’, sonlıqtan beyishke xosh keldin’. Al seni Djonni u’shinshi raqamlı qapının’ artında ku’tip turıptı», — degen sheshim qabıl etiwi ushın Qudaydın’ Syuzi ha’m Djonnidi salıstırmaytug’ını tu’sinikli boladı.

Ha’mmesi bunday emes. Bir ku’ni Iysag’a Nikodim atlı adam bardı. Ol parisey, yahudiylerdin’ aqsaqallar ken’esinin’ ag’zası, ha’mmesin ba’rha durıs isleytug’ın: durıs so’yleytug’ın, durıs isenetug’ın ja’miyette belgili adam edi. Biraq Iysa og’an: «Sag’an shının, haqıyqatın aytaman: kim de kim qaytadan tuwılmasa, Qudaydın’ Patshalıg’ın ko’re almaydı» (Yuxan 3:3), — dep ayttı.

Djenni Mayersten jaqsıraq ekenin’izdin’ a’hmiyeti joq. Eyb Landerske qarag’anda az ishetug’ının’ız yamasa Skott Djeksong’a qarag’anda ibadathanag’a jiyi baratug’ının’ız a’hmiyetli emes. Iysanın’ so’zi boyınsha «аspannan tuwılg’anın’ız» a’hmiyetli.

Ekshembilik mekteptegi sabaqta on altı jasar Samanta: «Меn masixıylar, buddistler ha’m musılmanlardın’ arasında u’lken ayırmashılıq joq dep oylayman. Barlıq dinlerdin’ negizi ba’ribir birew: ha’mmemiz beyishke barıwdı qa’leymiz, biraq sol jerge barıw ushın tu’rli jollardı tan’laymız», — dep aytqanda ha’mme tan’ qaldı.

Samanta ko’plegen adamlardın’ o’zi oylag’anınday etip oylaytıg’ının o’zi bilmeydi. Biraq olardın’ ha’mmesi shıg’ıp ha’m bunı aytıw kerek dep esaplamaydı, biraq olar ha’r ta’replilikke beyimlesedi — qa’legen dinnin’ wakilleri ne bolg’anda da beyishke tu’sedi. Usınday pikirdi ja’riyalaytug’ın «ha’r ta’replilik ja’ma’a’tler» de bar. Masixıy isenimde ta’rbiyalang’anlardın’ ko’pshiliggi (mısal ushın, Samantag’a uqsaytug’ınlar) bilip turıp usınday pikirge beyimlesedi.

Biraq bul oylap tabılg’an na’rse.

Bul Muxaddes Kitaptın’ ta’limine tuwra kelmeydi. Iysa bılay dep ayttı:

Tek oylanıp ko’rin’: Quday bizler keshirim alıwımız ha’m ma’n’- gilik beyishte ra’ha’tleniwimiz ushın adam boldı, azaplandı ha’m atanaq ag’ashta qıyınshılıqta o’ldi; endi ko’p a’sir dawamıda Onın’ su’yispenshiligin qabıl etken ha’m bas tartqan adamlardı ko’z aldın’ızg’a keltirin’; keyin ishki ko’zin’iz benen kimnin’ Iysanın’ qutqarıwshı qurbanlıg’ına isenimi qıynawlar ha’m azaplı o’lim alıp kelgenine na’- zer salın’. Aqır-aqıbet, pu’tkil adamzat Qudaydın’ aldında turg’anın, al Ol aldın Iysanın’ su’yispenshiligin qabıl etkenlerge, keyin Onnan bas tartqanlarg’a na’zer taslag’anın ko’z aldın’ızg’a keltirin’. Keyin mınaday ko’rinisti ko’z aldın’ızg’a keltirin’: Quday iynin qısıp: «Bul jerde ayırıwdın’ qa’jeti joq. Ha’mme kirin’!» — dep ayttı.

Bunday ju’z bermeydi. Qudaydın’ kimnin’dur ma’n’gilik dozaqta bolıwın qa’leytug’ını sebepli emes. Kerisinshe, Muxaddes Kitap Quday, «…hesh kimnin’ nabıt bolıwın qa’lemey, ha’r bir adam ta’wbe etiwin» (Petrdin’ 2-хаtı 3:9) qa’leydi dep aytadı.

Ha’r ta’replilikler: «Su’yispenshilikli Qudaydın’ kimnin’dur dozaqqa jiberiwin men tu’sinbeymen», — degen sheshim shıg’aradı. Biraq Quday adamlardı dozaqqa jiberiwge talpınbaydı. Ol azap shegiwge ha’m O’zine isengenlerge ma’n’gilik o’mir beriwge keldi. Ha’mmesi kerisinshe, bul adamlar ma’n’gilikti qay jerde o’tkeriwdi tan’lay aladı. Muxaddes Kitapta ko’pshilik adamlardın’ qaysarlıq etip Qudaydın’ su’yispenshiliginen bas tartıp, ma’n’gilik dozaqtı tan’laytug’ını aytılg’an.

Da’l sonın’ ushın masixıy Iysa Masixtın’ «…barıp, barlıq milletlerdi Mag’an sha’kirt qılın’lar…» (Маttа 28:19), — degen wa’siyattı orınlawı kerek. Sebebi, bir ku’ni Muxaddes Kitap boyınsha ta’wbe etiw ushın mu’mkinshilik bolmaydı.

Jaqsı dem alıstan keyin ushırasıp ku’n batar ta’reptegi ablroylı universitetlerdin’ birinin’ talabaları Mayk ha’m Brendon o’zlerinin’ su’yikli ustazların talqılaydı.

«Batıs tsivilizatsiyası boyınsha kurstı ja’ne Stendish oqıydı! Bul jigit — a’piwayı natsist! Angliya tariyxı boyınsha Nilonnın’ sabaq beriwi meni quwandıradı», — dep Mayk ayttı.

«Awa-a-a. Mende ja’ne Kristos», — dep Brendon ayttı.

«A’ne sag’an, solay ma? Qanday sabaqtan?»

«Ha’mmesinen».

«Ha’mmesinen be?».

«Аwа».

«Da’l ol tekseriw sabaqların bere me?».

«Yaq».

«Оl bergen sabaqtı yadlawın’ kerek pe?» — dep Mayk soradı.

«Yaq» — dep Brendon juwap berdi.

«Onda bul jigit sizge ne islewge ma’jbu’r etedi?».

«Ulıwma alg’anda onı tek jaqsıraq biliw. Ol bizler menen tanısıwdı, onın’ qanday ekenin biliwimizdi ha’m o’zi menen o’z-ara qarım-qatnastı rawajlandırıwımızdı qa’leydi».

Usınday ustazdı ko’z aldın’a keltiriw qıyın, solay emes pe? Biraq ol bar.

Ko’pshilik adamlar masixıylıq derlik qa’legen basqa sıyaqlı isenimnin’ negizgi du’zilisi, ilimlerdin’ jıynag’ı yamasa ju’ris-turıs qag’ıydalarının’ jıynag’I, filosofiya, ideologiya bolıp tabıladı degen pikirdi ustanadı.

Biraq bul a’psana.

Masixıylıq buddizmge, yamasa islamg’a, yamasa konfutsianlıqa ulıwma uqsamaydı. Son’g’ı u’sh dinge negiz salıwshılar tiykarınan: «Меn ananı ya mınanı u’yretemen. Menin’ ta’liymatıma isenin’. Menin’ filosofiyam menen ju’rin’ler», — dep aytatug’ın edi. Iysa bolsа: «Menin’ izime er» (Маttа 9:9), — dep ayttı.

Dunya dinlerinin’ jetekshileri: «Меnin’ ta’liymatım tuwralı ne oylaysızlar», — dep soraytug’ın edi. Iysa: «Аl sizler Meni kim dep bilesiz?» (Luka 9:20, kursiv avtordiki), — dep ayttı.

Ana ya mına dinnin’ ko’pshilik ag’zaları o’zlerine «Меn qanday ideologiyanı ustanaman?» — dep sorawı kerek. Itimallı masixıy o’zinen: «Маsix dep atalatug’ın Iysag’a men ne isleymen?» (Маttа 27:22). — dep sorawı kerek.

Маsixıylıq din emes. Bul o’z-ara qarım-qatnas.

Маsixıylıq isenim du’zilisi yamasa ilimler jıynag’ı emes. Bul jerde baslısı — Jekkelik.

Da’l sonın’ ushın Iysanın’ u’stinen sud — jalg’ız na’rse. O’ytkeni ko’plegen sudlarda ayıplaw ayıplanıwshının’ islegen isinin’ tiykarında du’ziledi. Iysanı bolsa — Onın’ Kim bolg’anı ushın sudladı.

Хоsh Xabarshı Mark Iysanı joqarı ken’es aldında qalay sudlag’anın su’wretlegende, ol sudta bir neshe o’tirik guwalardın’ qatnasqanın, biraq olardın’ ko’rsetpeleri qarama-qarsı bolg’anın ha’m isenimsiz esitilgenin esletedi. Keyin Mark: «Bas ruwxaniy Onnan [Iysadan] ja’ne: Alg’ıslının’ Ulı — Masix senbisen’? — dep soradı» — dep jazadı.

Keyin Iysa yaxudiylardin’ tuwrı Qudayg’a qaratqan «Аlg’ıslının’» degen so’zine qarap, «Меn» dep juwap berdi.

Ha’m sol jerde bas ruwxaniy joqarı ken’estin’ hu’kim shıg’arıwın ku’tpesten o’zinin’ kiyimlerin jırttı, bunın’ menen ol Iysanın’ Qudayg’a til tiygizip atırg’anın ha’m O’zin Qudayman dep aytqanına tu’sinik berdi.

Usılay etip, sudtag’ı tartıslar Masixtın’ jekkeligi haqqında — Ol kim? — degen sorawdı keltirdi. Da’l usı na’rse mаsixıylıqtın’ ayrıqsha belgisi bolıp tabıladı. Bul ideologiya emes; mаsixıylıq Маsixtın’ jekkeligine tiykarlang’an ha’m Onın’ menen o’z-ara qarım-qatnastı talap etedi.

Masixıy isenimnin’ haqıyqatlıg’ı Iysa Маsixtın’ Messiya, Qudaydın’ Ulı ekeni menen tastıyıqlanadı. Usını’ sebebinen Iysa ha’m pariseylerdin’ arasında tartıs kelip shıqtı. Pariseyler en’ a’hmiyetli na’rse Nızamdı qatan’ qollanıw, muxaddes kitaplıq qag’ıydalar bolıp tabıladı dep oylaytug’ın edi. Iysa bolsa negizinen: «Yaq, onday emes. Nızamg’a boysınıw menin’ menen birge jeke o’z-ara qarım-qatnastın’ ko’rinisi bolıwı kerek. Ta’limine eriw sizlerdi mаsixıy etpeydi. Bul Menin’ menen tek su’yispenshilikke tiykarlang’an jeke o’z-ara qarım-qatnasta g’ana mu’mkin boladı», — dep ayttı.

Valdo oylarına sho’mip, ko’shede asıqpay ju’rdi. Onın’ jolı ibadatxanag’a baratug’ın edi. Ol uzaq waqıt Qudaydan qashtım ha’m bug’an shek qoyıwdın’ waqtı keldi dep sheshti.

«Bunday dawam etiwi mu’mkin emes. Men gu’nakar ekenimdi, o’mirimde bir na’rsenin’ jetispeytug’ının tu’sinip, bul ayıp sezimine basqa shıday almayman», — dep оl oyladı.

O’zinin’ minarları menen aspang’a talpıng’an mu’yeshtegi ja’ma’a’tke ol usılay adım attı.

«Sulıw imarat. Qurılıp atırg’an aynalı biyik jaylarg’a uqsamaydı», — dep оl o’zine ayttı.

Bir neshe kvartaldan o’tip, ol ja’ma’a’ttin’ qasında boldı. Tınıshlanıwg’a ha’reket etip, u’lken ag’ash qapılardın’ aldında azg’antay turdı. Aqır-aqıbet, awır gu’rsinip, teksheden ko’terildi ha’m ishke kirdi.

Kirip, ol quyashtan keyin ko’zleri ja’ma’a’ttin’ ishine u’yreniwi ushın azmaz turdı.

«Кiriwdi qa’leysiz be?».

Dawıl Valdonı selk etiwge ma’jbu’r etti. Оl hayaldı da’rriw ko’rmedi ha’m dawıstı esitken ta’repke qarattı. Onın’ aldında kishkene, azmaz bu’kirlengen, aq shashları jıynalıp turg’an hayal tur edi.

«Siz kiriwdi qa’leysiz be?» — dep ol qaytaladı.

«Awa, qa’leymen», — dep Valdo juwap berdi.

«Оnda aqılın’ızdı berin’, iltimas».

Valdo qa’te esitkenine isenimli edi. Biraq ol o’zinin’ so’zlerin qaytaladı ha’m bul saparı olar ju’da’ anıq esitildi.

«Iltimas, aqılın’ızdı berin’».

«Меnin’ aqılımdı ma?».

«Аwа. Siz ja’ma’a’tke kiriwdi qa’leysiz g’o, solay ma?».

Valdo basın iyzedi.

«Siz Masixtın’ izinen ju’riwdi sheshtin’iz be? Masixıy bolıwdı ne?».

«Аwа», — dep ол айтты.

«Оnda, siz aqılın’ızdı usı jerde qaldırıwın’ız kerek. Onın’ sizge endi keregi joq. Bizler og’an sizin’ atın’ız jazılg’an taxtashanı qıstıramız. Ol bul jerde saqlanıp turadı. Ta’shwishlenben’, ba’rha usılay islenedi. Eger siz masixıy bolmaqshı bolsan’ız, onda aqıldan bas tartıwın’ızg’a tuwra keledi».

A’lbette, Valdo menen bolg’an waqıya — oylap tabılg’an waqıya. Biraq ol bizlerge masixıy bolıw degennin’ neni an’latatug’ının oylag’anda ko’pshilik adamlardın’ oylarının’ a’dettegi barısın su’wretlemewimizge ja’rdem beredi. Olar masixıylıqqa ju’z burıw ushın aqıldan waz keshiw kerek dep oylaydı, basqa so’z benen aytqanda, o’zinin’ aqılın qurban etip ha’m maqsetke ılayıqlı oylawdı toqtatıw dep oylaydı.

Bul a’psana..

Adamzat tariyxındag’I ko’plegen ullı aqıllılar masixıylar boldı. Olardı’ arasında elshi Pavel, Avgustin, Martin Lyuter, Djon Nalvin, Ditrix Bonxoffer, Frensis Shefferler boldı.

Masixıy bolıw — bul ma’n’gilik qarama-qarsılıqta o’zin’nin’ aqılın’nan waz keshiwdi an’latpaydı. Bul onı rawajlang’an, pu’tin etiw degendi an’latadı. Adam masixıy bolg’anda, ol qorshag’an du’nyanın’ ko’binese baylanıssız bo’leklerdin’ bir pu’tinge jıynalıp tan’ qalarlı toplam bolıp ko’ringen sıyaqlı ekenin ko’redi.

O’zinin’ o’mir bayanında K.S.Lyuis o’zinin’ jas waqtında Xosh Xabardan qashqanın ha’m qattı qarsılıq ko’rsetkenin, sebebi masixıyshılıqtı aqılsız du’zilis dep esaplag’anın aytıp beredi. Biraq bul tosqınlıq quladı ha’m оl «quwanıshtan tan’ qaldı». Оl ju’z burıwdın’ tek ondag’ı ko’rinistin’ jalınlanıwı ekenin ha’m do’retiwshilik ku’sh bergenin taptı. Ol o’zinin’ a’debiyattag’ı miynetlerinin’ arqasında do’retiwshilik ku’sh bergenin taptı. Ol o’zinin’ a’debiyattag’ı miynetlerinin’ arqasında ataqlı boldı. Mısal ushın, «Баlаmuttın’ xatları» ha’m ha’mme jaqsı ko’retug’ın altı bo’limnen ibarat bolg’an «Наrniyanın’ shejiresi».

Lyu Wolles o’zinin’ ayrıqsha aqıllılıq ha’m do’retiwshilik qa’biletlerin paydalanıp, masixıylıqtın’ tiykarsızlıg’ın da’lillewdi sheshti, biraq Xosh Xabardın’ ku’shi «Bеn Gurdın’» аvtorın isenimge alıp keldi.

Britaniyalıq yurist Frenk Morison Masixtın’ qayta tiriliwin joqqa shıg’aratug’ın kitaptı jazıwg’a niyetlendi. Ol qoyılg’an maqsetke erisiw ushın izertlewlerdi tekserdi, tariyxıy da’lillerdi jıynadı. Na’tiyjede onı’ aqılı ha’m miyneti Iysa o’limnen qayta tirildi degen juwmaqqa alıp keldi! Usılay Frenk masixıy boldı.

Хоsh Xabar sizin’ aqıllıq qa’biletin’izden waz keshiwin’izdi talap etpeydi. Kerisinshe, ol o’zin’izdin’ sanan’ızdı Paveldin’ isenimi menen: «Sebebi men Хоsh Хаbardan arlanbayman. Xosh Xabar — isengen ha’r bir adamdı, birinshiden yahudiylerdi, son’ınan yahudiy emeslerdi qutqara alatug’ın Qudaydın’ ku’shi» (Rim 1:16), — dep аytpag’ansha mu’mkin bolg’anınsha tolıq qollanıwın’ızdı talap etedi.

«Demek, siz masixıysız?» — dep saqalın sıypaladı proffessor.

Коlledjdin’ birinshi kurs talabası Djeff sonshelli qattı jutıng’anlıqtan, auditoriyada bunı ha’mme esitkendey tu’yildi.

«Оnda mag’an aytın’, siz Iysanın’ o’limnen qayta tirilgenin ju’z payız isenim menen ayta alasız ba?» — dep professor dawam etti.

Djeff jo’teliwge ha’reket etti, biraq onın’: «М-м, yaq», — degen juwabı tıshqannın’ shu’ykildisine uqsas bolıp shıqtı.

«Мine ko’rdin’iz be? Soqır isenim. Sawatsız, aqılsız, barlıq durıslıqtan ayırılg’an», — dep professor ayttı. Ol taxtag’a burıldı, al masqaralang’an Djeff ta’nepiske shekem qızarıp otırdı, onı’ ruwxı wayran boldı.

Меn jaslıg’ımda onın’ ornında bolg’anımda, professor menen tolıq kelisken bolar edim. Sol waqıtta men masixıylıq isenim — bul soqır isenim dep oylaytug’ın edim ha’m masixıylıqtı onı’ tiykarsızlıg’ın da’lillew niyetinde u’yreniwdi sheshtim. Biraq masixıyshılıqtı ko’p izertlesem, onı’ aqıllı, tu’sinikli isenim ekenin sonshelli ko’birek tu’sindim.

Iysa O’zinin’ izinen ergenlerge: «Sizler haqıyqattı bilip alasızlar, haqıyqat sizlerdi azat qıladı» (Yuxan 8:32), — dep ayttı. Ol: «Haqıyqat tuwralı ta’shwishlenben’», — dep aytpadı. Ol: «Sizler haqıyqattı bilip alasızlar, haqıyqat sizlerdi azat qıladı», — dep ayttı.

Iysa bizlerdin’ Og’an Qutqarıwshı ha’m Iyemiz sıpatında isenip, aqılımızdı o’ltiriwimizdi qa’lemeydi. Ol bizlerdin’ oylanbastan iseniwimizdi qa’leydi. Masixıy isenim faktlerge tiykarlanıwı kerek.

Djefftin’ isenimine shaqırıq taslag’an professor, eger siz ju’z payızlı isenim menen bir na’rseni da’lilley almasan’ız, onda bul na’rsede ya payda, ya haqıyqat joq dep oyladı. Ol, sonday-aq, masixıylıq isenimdi soqır dep esapladı, o’ytkeni Iysanın’ qayta tirilgenin ha’m qudaylıg’ın 100%-g’a da’lillewge bolmaydı.

Bul a’psana.

Bizler waqıyalardın’ rawajlanıwın aldın ala aytıw ju’da’ qıyın bolg’an dunyada jasaymız. Bul bir na’rseni ju’z payızlıq anıqlıq penen da’lillew derlik mu’mkin emesligin an’latadı.

Avtomobil islep shıg’arıwshılar ju’z payızlı isenim menen o’zlerinin’ taza modelinin’ qa’wipsizligin da’lilley almaydı. Biraq mashinalardı’ ko’plegen awır sınaqlardan o’tiwinin’ haqıyqatlıg’ı derlik isenimli.

Aqlawshılar gu’manlanıwshının’ usı jınayattı islegenin ju’z payızlıq isenim menen da’lilley almaydı. Еger olar moyınlawg’a iye bolsa da, ba’rha ku’tilmegen jag’daylar boladı. Mısal ushın, ol birewdi qorg’aw ushın o’tirik so’ylewi yamasa onı bug’an ma’jbu’r etken bolıwı mu’mkin. Biraq sud qatnasıwshıları «ha’r qanday gu’manlardan u’stin» bolatug’ın hu’kimdi shıg’arıw ushın faktlerdi o’lsheydi.

Da’l usı sıyaqlı ya Masixtın’ qayta tiriliwi, ya Onın’ qudaylıg’ı ju’z payızlı isenim menen da’lilleniwi mu’mkin emes. Biraq bul masixıylıq isenim — soqır isenim degendi an’latpaydı. Ol jeterli faktlerge iye. Olar tuwrı da’lil bolıp tabılmaydı, o’ytkeni olar ju’z payızlı isenimdi bergen bolar edi. Biraq olar jeterli emes.

Еlshi Yuxan Хоsh Xabarda: «Iysa sha’kirtlerinin’ aldında, bul kitapta jazılg’an basqa da ko’p ka’ramatlar isledi» (Yuxan 20:30), — dep jazdı. Ol bunın’ menen neni aytıwdı qa’ledi? Ol Iysa Muxaddes Kitapta oqıwg’a bolatug’ın ka’ramatlardan basqa ko’p ka’ramat isledi ha’m olar Onın’ qudaylıg’ın tastıyıqlaydı dep aytpaqshı. Yuxan keltirgen haqıyqat tuwrı da’lil bolıp tabılmaydı. «Biraq bular sizlerdin’ Iysanın’ Masix, Qudaydın’ Ulı ekenine iseniwin’ız ushın ha’m isenip, Onı’ atı menen o’mirge iye bolıwın’ız ushın jazıldı» (Yuxan 20:31). Bul ayatlarda (30 ha’m 31) Yuxan negizinen guwalıqlar tuwrı da’lil emesligin, biraq olardın’ jeterli ekenin ayttı.

Frantsuz matematigi, filosof ha’m alım Blez Paskal masixıy isenim og’an qarsı bolmag’an qa’legen adamdı isendiriw ushın jeterli fakt ha’m guwalıqqa iye dep ayttı.

Qudayg’a o’zi keliwdi qa’lemeytug’ınlar ushın hesh qanday da’liller hesh qashan jeterli bolmaydı.

«Bir minut, mırza».

Меn bir ablroylı amerika universitetlerinin’ birinde ha’zir g’ana lektsiya oqıwdı tamamladım. Tın’lag’an material boyınsha sorawlardın’ bar ya joqlıg’ın sorag’anında son’g’ı qatarlardan dawıs esitildi.

«Меn aspirantpan ha’m ilimiy jumıs penen shug’ıllanıp atırman, sonlıqtan ilimde da’lillenbeytug’ın na’rseni isenimge qabıl ete almayman. Siz Iysa Masixtın’ qayta tiriliwin ilimde da’lilley alasız ba?» — dep jigit ayttı.

«Yaq», — dep men juwap berdim.

Аspirant o’zine qanaatlang’an tu’rde ku’limsiredi.

«A’lbette, siz o’zin’izdin’ ko’z-qarasın’ızdın’ haqıyqat ekenin ilimde da’lilley alasız ba?», — dep men dawam ettim.

Ilimiy da’lil onı gu’zetip, mag’lıwmatlardı ra’smiylestirip ha’m onın’ tiykarında juwmaq shıg’arg’an waqıtta gu’zetiwshi jag’daydag’I birdey ha’rekettin’ ko’p ma’rte qaytalanıwında qurıladı. Ilimiy da’- lil — bul ta’jiriybe o’tkeriwler ha’m gu’zetiwlerdin’ na’tiyjesi.

Mine ilimiy ta’jiriybenin’ qalay du’ziliwinin’ mısalı. Aq xalat kiygen erkek ha’m hayal ta’jiriybe o’tkeretug’ın xanag’a kiredi: hayaldın’ qolında papka ha’m qa’lem bar, erkek bolsa qolında qattı deneli aq to’rt qırlı arg’ıt usladı. Erkek aq na’rseni krannan alıng’an a’piwayı suwg’a toltırılg’an aynalı ıdısqa saladı. Zat tez joqarıg’a shıg’adı. Ha’yal na’tiyjelerdi jazatug’ın qag’azına bir na’rselerdi jazadı.

Оl na’rseni ja’ne ıdıstın’ tu’bine saladı. Na’rse joqarıg’a shıg’adı. Hayal ja’ne jazıp aladı.

Оl na’rseni en’ tu’bine saladı. Ja’ne joqarıg’a shıg’adı. Hayal jazadı.

Оl saladı. Na’rse shıg’adı. Ol jazadı.

Quwdalawshı sharayatta gu’zetiw astında bul ta’jiriybeni bir neshe ma’rte islengennen keyin alımlar pildin’ su’yeginen islengen sabın suwdın’ u’stinde turadı degen juwmaqtı na’tiyjelerinde jazadı. Bunı ilimiy da’lillengen dep esaplawg’a boladı.

Tilekke qarsı, ko’plegen adamlar eger siz bir na’rseni ilimde da’lilley almasan’ız, onda bul o’tirik yamasa mu’mkinligi az dep oylaydı.

Biraq bul a’psana.

Ilimiy usıl — bir na’rseni da’lillewdin’ jalg’ız usılı emes. Eger bul solay bolg’anda, onda siz Avraam Linkolnnın’ qashanlardur Amerika Qurama Shtatının’ prezidenti bolg’anın da’lilley almag’an bolar edin’iz, sebebi bul waqıya qaytalana almaydı.

Da’l usı sıyaqlı siz o’tken juma ku’ninde azang’ı saat onda o’zin’izde tariyx boyınsha qıyın imtixanın’ızdın’ bolg’anın ilimde da’lilley almaysız. Siz gu’zetilip turg’an, mag’lıwmatlar ra’smiylestiriletug’ın qadag’alawshı sharayatta bunı neshe ma’rte qaytalay almaysız. Bul bir ku’ni ju’z berdi. Bul tariyx.

Biraq eger Avraam Linkolnnın’ bar bolg’anın yamasa o’tken jumada tariyx boyınsha imtixanın’ız bolg’anın ilimde da’lillew mu’mkin bolmasa, onda bul waqıyalar bolmadı degendi an’latpaydı. Olardın’ o’tmishte orıng’a iye bolg’anın da’lillewge boladı. Olardın’ haqıyqattan bolg’anın da’lillew usılı tariyxıy faktlerdi ornatıwdın’ «yuridikalıq usılı» yamasa jaqsıraq aytsaq, «guwalardın’ ko’rsetpeleri usılı», — dep ataladı.

Waqıyanın’ haqıyqattan bolg’anın da’lillewdin’ u’sh tu’rin ko’rip shıg’ıp, guwalardın’ ko’rsetpeleri usılı menen da’lillewge boladı: awızsha guwalıq, jazba guwalıq ha’m na’rselik da’lil. Bunday tu’rdegi «da’liller» pu’tkil du’nya boylap ku’nde ko’rsetiledi ha’m bul qa’legen tariyxıy waqıyanın’ haqıyqatlıg’ın tastıyıqlawg’a bolatug’ın da’lillerdin’ jalg’ız tu’ri.

Mısal ushın, Avraam Linkoln degen amerika prezidenti bolg’anın qalay da’lillewge (guwalardın’ ko’rsetpeleri usılı) bolatug’ın edi? Еger onın’ basqarg’anının’ guwası bolg’an adamlardı tabıwg’a bolsa, onda siz onı bilgen, ushırasqan ha’m onın’ so’zlerin esitken adamlardan intervyu alg’an bolar edin’iz — bul awızsha guwalıq bolar edi. Siz ol jazg’an xatlardın’ nusqaların, onı’ o’ltiriliwi xabarlang’an gazetalardı jıynap ha’m ol tuwralı kitaplardı tabatug’ın edin’iz — bul jazba guwalar. Aqır-aqıbet, siz na’rselik da’lillerdi ko’rseter edin’iz — onın’ jeke qalta saatı, onın’ suwreti ha’m onın’ tuwılg’an jeri ha’m onın’ qant salg’ıshı.

O’tken jumada saat onda haqıyqattan tariyx boyınsha imtixanın’ız bolg’anın qalay da’lillewge bolatug’ın edi? Guwalardın’ ko’rsetpeleri usılı menen: sizin’ mug’allimin’iz bug’aan guwalıq berer edi, siz o’zin’izdin’ sa’nesi ha’m bahası qoyılg’an imtixan jumısın’ızdı ko’rseter edin’iz (eger, a’lbette, onı ata-anan’ızdan jasırmaw kerek bolsa), aqır-aqıbet, siz imtixan waqtında mektep suwretshisi tu’sirgen su’wretti taba alatug’ın edin’iz h.t.b.

Ilimiy usıl sheklengen. Onın’ ja’rdeminde aldın ju’z bergen waqıyanın’ haqıyqatlıg’ın da’lillewge bolmaydı. Napaleonnın’ Vaterlooda qıyratılg’anın, XVII — a’sirde Londonda oba keseli 150.000 o’mirdi alıp ketkenin, Iysanın’ o’limnen qayta tirilgenin da’lillewge bolmaydı, sebebi bul waqıyalardı gu’zetiw ju’rgizip, mag’lıwmatlardı ra’smiylestirip ha’m olardın’ negizinde juwmaq shıg’ara alatug’ın qadag’alawshı sharayatta qaytalawg’a bolmaydı.

Biraq tariyxıy waqıyanın’ haqıyqatlıg’ın awızsha, jazba ha’m na’rselik da’lillerdi ko’rsetip haqıyqattın’ hesh gu’mansız ekenin ornatatug’ın guwalardın’ ko’rsetpeleri usılı menen da’lillewge boladı.

Usılay etip, Iysanın’ qayta tiriliwi haqqında ko’z-qarastın’ o’tirik yamasa mu’mkinshiligi az bolıp tabıladı, sebebi ilimde da’lillene almaydı — bul a’psana. Iysanın’ o’miri ha’m xızmeti, Ol islegen karamatlar ha’m Onın’ qayta tiriliwi – usı haqıyqatlar da’lillene aladı ha’m guwalardın’ ko’rsetpeleri menen da’lillendi.

Ko’pshilik adamlarda masixıylıqqa ju’z burıw — bul aytılg’an masixıy a’psanalardag’ı isenimli so’zler ha’m sezimlerdin’ ja’rdeminde adam qayta isleytug’ın waqıttag’ıday «мiydi juwıwg’a» uqsag’an ayrıqsha psixologiyalıq ta’sirdin’ na’tiyjesi degen pikir bar. Olar masixıylar tek elesler menen jasaydı dep ko’z aldına keltiredi. Basqa so’z benen aytqanda, ju’ris-turıstı azg’antay o’zgerislerge alıp keletug’ın aqıl oyınların islep shıg’arıp o’zlerin ha’m basqalardı aldaydı.

Bul a’psana.

Tariyx sabag’ında bolg’an bir tartıstın’ waqtında men Masixqa qalay ju’z burg’anım tuwralı aytıp beriwdi basladım. Men gu’rrin’imdi derlik juwmaqlag’anımda mug’allim bılay dedi:

«Tın’lan’, Макdauel, bizlerdi guwalıqlar emes, al faktler qızıqtıradı. Men masixıy bolg’annan keyin o’mirleri o’zgergen ko’plegen adamlardı ko’rdim».

«Raxmet. Gu’rrin’imdi qısqasha juwmaqlawıma ruxsat berin’, al keyin men eskertiwin’izge juwap beremen», — dep men ayttım.

Bir neshe minut o’tkennen keyin men mug’allimnin’ eskertiwine qayttım.

«Ko’pshilik bir mıljın’: «Маsix o’mirin’izdi o’zgertse ne bolıptı?» — degen sorawdı beredi. Men og’an juwap beriwge ha’reket etemen.

Men ushın Iysa Masixtın’ eki mın’ jıl aldın o’limnen qayta tirilgeninin’ haqıyqatlıg’ına isenim qabıl etkennen baslap millionlag’an adamlardın’ tolıq o’zgerip ha’m Iysa Masix penen jeke o’z-ara qarım-qatnastı qurıwdı baslaytug’ının tastıyıqlaydım. Bul adamlar ja’ma’a’ttin’ tu’rli qatlamlarına tiyisli bolsa da ha’m tu’rli millettin’ adamları bolsa da olardın’ o’miri tan’ qalarlı tu’rde birdey o’zgeredi. Adam Masixqa isengen waqtında — onın’ en’ zeyinli professor bolıwı yamasa en’ sawatsız bolıwı a’hmiyetsiz — onın’ o’miri o’zgere baslaydı.

Ayırım adamlar men tek qa’legen na’rsemdi haqıyqat dep qabıl etemen dep aytadı yamasa bunı hesh na’rse da’lillemeydi dep aytıp menin’ menen kelisedi. Biraq masixıyshılıq ushın onın’ jeke ta’jiriybesi o’zinin’ astında bekkem negizge — haqıyqatqa iye. Bul haqıyqat — Iysa Masixtın’ jekkeligi ha’m Onın’ qayta tiriliwi».

«Mısal ushın, aytayıq, qanday da talaba usı klassqa kirip ha’m: «Jigitler, menin’ on’ krassovkamda puwg’a pisirilgen pomidor bar. Bul pomidor menin’ o’mirimdi o’zgertti. Ol mag’an tınıshlıq, su’yispenshilik ha’m quwanısh berdi. Bunnan tısqarı, endi men on sekundta ju’z metr aralıqtı juwıra alaman», — dep aytadı», — dep men klassqa qarap ayttım.

Men klassqa ku’limsiredim.

«Еger o’miri aytıp atırg’anların tastıyıqlasa, bunday talaba menen tartısıw qıyın. A’sirese, eger ol juwırıw maydanında a’tirapın’ızdı do’n’- gelek penen qorshasa. Jeke guwalıqlar ko’binese bir na’rsenin’ bar ekenine mısal bola aladı. Sonlıqtan jeke ta’jiriybeni qanday da orınsız na’rse sıyaqlı shetke qoyıwdın’ keregi joq.

Biraq jeke ta’jiriybenin’ isenimliligi tuwralı bahalawg’a bolatug’ın eki na’rse bar. Birinshiden, qanday haqıyqat anıq jeke ta’jiriybenin’ artında jasırıng’an? Ekinshiden, usınday jeke ta’jiriybege ja’ne neshe adam iye edi?

Еger krassovkadag’ı puwg’a pisirilgen pomidordın’ waqıyasına ekewin de qollansaq ne boladı? Birinshi sorawg’a sol talaba: «Меnin’ jeke keshirmelerim birinshi krassovkamda puwg’a pisirilgen pomidor jatqanı menen baylanıslı», — dep juwap bergen bolar edi.

Onda: «Bul klassta, bul universitette, bul elde h.t.b. Qansha adam sol su’yispenshilikti, tınıshlıqtı, quwanıshtı basınan o’tkerip ha’m on’ krassovkasına puwg’a pisirilgen pomidor salg’anda tezirek juwırdı?» — degen ekinshi soraw boladı».

Меn bul sorawdı bergende klassta ku’lki ko’terildi. Bul tu’sinikli. Еkinshi sorawg’a juwap anıq: «Bunday adamlar basqa joq!».

Biraq, kelin’ masixıylardın’ basınan o’tkeretug’ınlarına usı eki na’rseni qollanıwg’a ha’reket eteyik.

Masixıylıqqa ju’z burıw — bul miydi juwıw boyınsha o’tkerilgen jumıstın’ na’tiyjesi emes. Ol haqıyqat bolsa da, masixıy ta’jiriybe jeke haqıyqatqa negizlengen ha’m ko’p ma’rte onı o’zinin’ o’mirinde tu’rli adamlar tan’ qalarlı tu’rde basınan o’tkerdi. O’zinin’ Korinflilerge jazg’an xatında usı u’lken ku’shti basınan o’tkergeni tuwralı elshi Pavel bılay dep jazadı:

Baxıtsız Tomas tuwralı nelerdi jazbadı, onı nede ayıplamadı deysiz! A’lbette, onın’ ablroyı Iysa Masixqa satqıınlıq qılg’an Yahudag’a qarag’anda jaman emes. Atanaq ag’ashqa shegelewden bir ku’n aldın Iyemizden u’sh ma’rte bas tartqan Petrge de ten’lese almaydı. Biraq Tomasqa a’dette u’sh jıl xızmeti dawamında Iysanın’ qasında bolg’an basqa sha’kirtlerine qarag’anda azıraq hu’rmet ko’rsetedi.

O’zinin’ gu’manlı atag’ına Tomas Iysanın’ qayta tiriliwinen keyingi ju’z bergen waqıyag’a minnetli. Masix olar jıynalg’an u’ydin’ qapısı qulıplı bolsa da sha’kirtlerine ko’rindi. Biraq Tomas olar menen emes edi. Olar Tomasqa Iysanın’ qayta tirilgeni haqqında aytqanında, ol: «…Оnın’ qollarındag’ı shege izlerin ko’rmegenimshe, barmag’ım menen shege izlerin ha’m qollarım menen Onın’ bu’yirin uslap ko’rmegenimshe, isenbeymen» (Yuxan 20:25), — dep juwap berdi.

Keyin Iysa Tomasqa ko’ringendе, Оl: «…Barmag’ın’dı berman soz. Qollarıma qara, qolın’dı sozıp, bu’yirimdi uslap ko’r. Gu’manlanbay, isen» (Yuxan 20:27), — dep ayttı.

Ha’m ko’pshilik adamlar bul so’zlerdi oqıp, Tomastı gu’manlang’anı ushın qaralawdı baslaydı. Usılay islep, olar sha’kirtlerdin’ hesh biri qayta tiriliwdin’ da’lilin ko’rmegenshe isenbegenin umıtadı. Bunnan tısqarı, ha’r biri Iysanın’ qolların ha’m bu’yirin a’lle-qashan ko’rdi. Masix Tomasqa: «Sen gu’manlanbawın’ kerek edi», — dep aytqan joq q’o. Bunın’ ornına Ol sha’kirtlerine ko’rsetti ha’m keyin: «…Sen Meni ko’rgenlikten isendin’. Biraq ko’rmey isengenler baxıtlı!» — dep ayttı. Ha’m aqır-aqıbet, Tomas ha’mmesin o’z ko’zi menen ko’rdi (Muxaddes Kitapta Tomastın’ aldın qa’legenindey Iysanın’ qolları ha’m bu’yirine qol tiygizgeni aytılmag’an), оl Iysag’a qarap «Iyem menin’, Qudayım menin’!» dep mu’rajat etip, tariyxtag’ı isenimnin’ ullı ko’rinislerinin’ biri bolg’an so’zlerdi ayttı.

Аnа ya mına sebepler menen bizler gu’manlanıw — bul qa’legen jag’dayda jaman degen sheshimge keldik. «Haqıyqıy masixıylar gu’- manlanbaydı», — dep bizler aytamız.

Bul a’psana.

Gu’man isenimnin’ qarama-qarsısı emes; ol isenimnin’ tu’p babası. Gu’man isenimdi joq qılmaydı; ol og’an jol saladı. Ko’binese Tomastın’ waqıyasındag’ı sıyaqlı, gu’man bizlerdi haqıyqatqa alıp baratug’ın iytermelewshi ku’sh bola aladı.

«Маg’an isenin’, pu’tkil isenim ta’limlerinin’ yarımına qarag’anda ju’rekten gu’manlanıwda isenim joq», — dep Tennison ayttı.

Gordon ha’m Uilyam Braunler o’zlerinin’ «Rimliklerge jazılg’an Xosh Xabar: erkinlik ha’m jarılqawdın’ Xosh Xabarı», — dep atalatug’ın kitabının’ u’stinde islegende, olar «isenimnin’ haqıyqattı izlew arqalı o’setug’ının, islewshı sorawlar beriwi kerekligi, al sorawlar bolsa «ju’rekten gu’manlang’anda» payda bolatug’ının ko’rdi. «Gu’man» so’zi «Skeptikos» degen grek so’zinen kelip shıg’ıp, «sorawlar beriwshi» degendi an’latadı».

Isenbewshi Tomas haqqında, «haqıyqıy masixıylar gu’manlanbaydı» degen a’psana muxaddes kitaplıq tiykarg’a iye emes. Tomastın’ ta’jiriybesinen gu’mannın’ ta’biyiy ekeni, gu’manlarımızda shın ju’rekli bola alıwımız ha’m bul ju’rekten gu’manlanıw Iysa bizlerge haqıyqattı ashqan waqıtta isenimge alıp barıwı kerek degen sabaqtı alıwımız kerek.

Kelly o’zinin’ Xizer degen dostısı menen asxanada otırdı.

«Ha’r birimiz bir na’rsege bolsa da isenemiz dep oylaymız. Men masixıylıq — bul ele ha’mmesi emes dep aytpaqshıman. Bir na’rsege iseniwin’ a’hmiyetli».

Хizer tu’siniklirek pikirlewine ja’rdem beretug’ınday qasların u’yirdi.

«Sen haqsan’. Аqır-aqıbet, o’ytkeni masixıylıq ta isenim boyınsha qutqarılıwda quralg’an. Solay eken men… Men ne na’rsege iseniwin’ a’hmiyetsiz dep oylayman. Eger isensen’ — onda bunın’ o’zi jeterli», — dep ol ayttı.

Keshir, Xizer. Keshir Kelli. Bul a’psana.

Jaqında kolledjdin’ bir mug’allimi klasstın’ aldında: «Меn isenimge su’yenemen. Men isenimnin’ ku’shine isenemen. Men onın’o’mirdi tolıq o’zgertetug’ının ko’rdim», — dep ayttı.

Biraq bul masixıylıq emes, al ekzistentsializm. Bul ekzistentsializmde tiykarg’ı tirew «isenimde» islengen ha’m nege yamasa kimge iseniwin’nin’ a’hmiyeti joq.

Bir ku’ni menin’ u’lken universitetlerdin’ birinde o’tkerilgen dodalawda filosofiya fakultetinin’ dekanının’ opponenti sıpatında qatnasıwg’a mira’t etti. Dodalaw adamdı ekonomikalıq ku’shtin’ rawajlandırıw o’nimi sıyaqlı ko’retug’ın marksistlik teoriyag’a arnalg’an edi. Shıg’ıp so’ylew waqtında men o’zim ushın onın’ tariyxıy, muxaddes kitaplıq isenimdi ustanatug’ın adam ushın Iysanı’ qayta tiriliwi sheshiwshi a’hmiyetke iye ekenin ayttım.

«Тın’lan’, Makdawell. Ga’p qayta tiriliw haqqında emes. Bunday waqıyanın’ bolg’an ya bolmag’anı onday a’hmiyetli emes. Оnın’ bolg’anına iseniwin’iz a’hmiyetli me?» — dep menin’ opponentim so’zimdi bo’lip ayttı.

«Ser. Siz aljasasız. Haqıyqatında ga’p menin’ isengen na’rsemnin’ haqıyqatlıg’ı yamasa haqıyqat emesliginde. Sebebi eger men isengen na’rse haqıyqat bolmasa, onda men masixıylıq isenimge huqıqlı emespen», — dep men juwap berdim.

Dodalawdan keyin mag’an musılman-talaba keldi.

«Маkdauell mırza, men ayırım masixıylardın’ Masixqa isenimine qarag’anda isenimi Magametke ku’shlirek bolg’an ayırım musılmanlardı bilemen», — dep ayttı.

«Solay bolıwı da mu’mkin, biraq ga’p bunda emes. Ha’p кimnin’ isenimi ku’shli ekeninde emes, al кimge iseniwin’izde», — dep men juwap berdim.

Isenimin’izdin’ bahalılıg’ı isenimnin’ o’zin’de emes, al kimge iseniwin’izde. Ba’lkim, jerde bar bolg’an, bar bolatug’ın barlıq adamlarg’a qarag’anda isenimin’iz ku’shlirek shıg’ar, biraq eger siz isenimin’izdi bir jerge, mısal ushın, xanan’ızdı bezep turg’an gu’l tu’bekshesinde toplasan’ız, onda Quday menen qutqarıwshı o’z-ara qarım-qatnas ornatasız ba? Siz gu’naların’ızg’a keshirim alasız ba? Eger qattı isensen’ız, onda ne ushın yaq? Sebebi siz u’y o’simligine isenesiz!

Basqa ta’repten, eger isinimin’iz sepkildin’ ko’leminde bolsa ha’m siz usı isenimdi Iysa Masixqa qaratsan’ız, onda Quday menen qutqarıwshı o’z-ara qarım-qatnastı ornatasız ba? Siz gu’naların’ızg’a keshirim alasız ba? Anıq. Ayırmashılıq nede? Isenimin’izde, Kimge iseniwin’izde — mine ayırmashılıiq nede.

Маsixıy isenim jeke emes, bul jeke isenim emes, al ol tolıq haqıyqat. Da’l sonın’ ushın elshi Pavel bılay dep jazdı:

Pavel jeke isenim — qanshelli ku’shli iseniwin’iz a’hmiyetsiz — gu’nadan qutqarılıw ushın jeterli emes dep moyınladı. Isenimin’iz qayta tirilgen Iysa Masixqa iseniw bolg’anda g’ana siz «isenimin’iz аrqalı … Qudaydın’ miyrimi menen» qutqarılasız (Еfes 2:8, кursiv avtordiki). Sizdi isenim qutqarmaydı; sizdi Iysa Masix qutqaradı.

Elmer Gentri — Sinkler Lyustin’ ataqlı romanının’ bas qaharmanı. Gentri — qızg’anshaq, ıshqıparaz ha’m eki ju’zli adam — bir na’rseni u’yrenip, basqasın isleytug’ın wazshı boldı. Onı’ so’zleri, wazları ha’m pu’tkil o’miri eki ju’zli ha’m aldaw boldı.

Son’g’ı jıllarda Elmer Gentridin’ оylap tabılg’an obrazı ko’binese abroyına daq tu’sken ja’ma’a’ttin’ bir neshe ataqlı wazshıları ha’m xızmetkerlerinin’ tartıslarına baylanıslı eske aladı. Djim Bekkerdin’ atag’ı onın’ nekeden tıs baylanısları ha’m bul shawqımdı basıwg’a kelesi ha’reketleri haqqında ha’mmege belgili bolg’anda tez masqarag’a aynaldı. Ju’z bergen waqıya haqqında bilip, Djimmi Svoggart Bekker tuwralı jag’ımsız so’z ayttı, biraq onın’ so’zleri onı su’wretti u’lkeytkenin moyınlawg’a ma’jbu’r etkeninen keyin bos so’zge aynaldı. Basqa so’zdin’ arqasında usı ha’m basqa shawqımlarg’a qaratılg’an u’lken itibar ko’pshilik adamlardın’ Elmer Gentri haqqında a’psanag’a isenip, ja’ma’a’ttin’ wazshıları, xızmetkerleri ha’m masixıy jetekshiler — bul burmalawshılar ha’m eki ju’zliler dep ko’p bo’legi isene basladı.

Solay bolsa da, sol usınday waqıyalardın’ a’tirapında shawqım ko’teretug’ın barlıq gazeta, jurnal ha’m tele da’stu’rler negedur Qudayg’a o’zin bag’ıshlap ha’m sadıq xızmet etetug’ın ha’m xızmet etiwdi dawam etip atırg’an xosh xabarshılar ha’m wazshılardı u’nsiz aynalıp o’tedi. Djimmi Svoggarttın’ gu’nası ha’m onı’ qozg’alg’an ornın tiklewge ha’reketi ja’ma’a’ttin’ iygiligine eliw jıl o’zinen keship miynet etken Billi Grimnin’ qasında tu’neredi. Onın’ wazların millionlag’an adamlar esitti, al onı’ o’miri u’yretken na’rselerinen shette bolmadı. Biraq bug’an qaramastan Grim хızmetinin’ basında «o’zinin’ qanday da ha’reketi menen Qudaydı qapa qılıwg’a qorqatug’ının moyınladı».

Billi Grim, Lui Palo, Sharlz Kolson, Doson Makalister ha’m Sharlz Suindoll — o’mirinde u’yretken ta’limnin’ tuwrı ko’rinisi bolg’an masixıy jetekshilerdin’ u’lken sanının’ tek azg’anasının’ atları. Bizin’ ja’miyet Elmer Gentri haqqında a’psanag’a ha’m ja’ma’a’ttin’ wazshıları ha’m xızmetkerlerinin’ arasında eki ju’zliler ko’p ekenine biyma’lel isenedi degen ko’z-qaras payda boladı. Biraq bul a’psana.

Elshi Petr birinshi a’sirdin’ masixıyların eskertip: «…аrаn’ızda jalg’an uztazlar boladı», — dep ayttı. Ol ja’ne: «…оlar sebepli haqıyqat jolına til tiyedi» (Petrdin’ 2-хаtı 2:1, 2), — dep qostı. Da’l sonın’ ushın Elmer Gentri haqqında a’psananı taratıw ushın shaytan tınbay jumıs islep atır. Ol Qudayg’a xızmet etip atırg’an erkek ha’m hayallardın’ wazları basqalardı’ gu’naları ha’m eki ju’zlikleri menen biyabroy etilip haqıyqatqa til tiyiwin qa’leydi.

Biraq ba’ribir, basqalardın’ ne isley alatug’ınına qaramastan, haqıyqat ba’rha haqıyqat bolıp qaladı. Bizler Iyemiz Iysa Masizqa iseniw arqalı miyrim menen qutqarılıw alamız. Ha’m «sizlerdi jıgılıwdan saqlawg’a, O’zinin’ saltanatında ullı quwanısh penen minsiz qılıp turg’ızıwg’a» (Yahuda 24) Qudaydın’ biyligi bar.

Petr: «Solay etip, …ar-namıssız adamlarg’a erip, o’zlerin’izdin’ bekkem negizin’izdi joytıp qoymawın’ız ushın saq bolın’lar. Iyemiz ha’m Qutqarıwshımız Iysa Masixtın’ miyrimine bo’lenip, Onı biliwde o’sip barın’lar. Ha’zir ha’m ma’n’gige Og’an dan’q bolsın! Awmiyin», — dep ayttı.

Bir du’kanda keyilsiz ju’zli, shashları buyra hayal dostısına o’zinin’ «sıyqırlı kvartslı kristalı»nın’ tan’ qalarlı shıpalawshı ku’shi tuwralı aytıp berdi. «Мine bir jıldan ko’p waqıt tımaw tuwe basım da bir ma’rte bolsa da awırmadı», — dep ol ayttı.

Tınıq, tu’ri mu’layim er adam saz a’sbapları ha’m suwretlerdin’ ja’rdeminde ta’biyat du’nyasının’ ayırımları menen (u’lken balıqlar, delfinler, quslar) so’ylese alatug’ınına isendirdi.

Joqarı lawazımdı iyelegen ko’rkem er adam eski qıtay qag’ıydalarının’ sheshimin qabıl etiwdi basshılıqqa aladı, al jetpis bir jaslı kempir apa on birinshi a’sirde Rim-katolik ja’ma’a’tinde patshayım bolg’anı haqqındag’ı «еslewleri» menen bo’lisedi.

Guru, nujlar, gipnoz, аstrallıq proektsiya, shıg’ıs filosofiyası — bul jerde ne joq deysen’. «Jan’a a’sir» ha’reketi (qısqasha bolıwı ushın «JA’») — bul Shirli Makleynnin’ «Shette» atlı («Out on a Limb») kitabının’ arqasında ataqlı bolg’an tu’rli piker ha’m isenimlerdin’ tolıq jıynag’ı.

«JA’» ha’reketi — bul din yamasa qanday da topar emes, bul du’- nyag’a ko’z-qaras; ol o’zine tu’rli pikirler ha’m tu’siniklerdi aladı. Ha’m bir ga’pte «JA’» ha’reketinin’ neni ishine alatug’ının du’ziw mu’mkin emes, onı tutınıwshılar ushın ta’n bolg’an bir isenimdi shıg’arıwı kerek. Olar Quday ha’mme na’rsede qatnasadı, bizlerdin’ ha’mmemiz — bul Quday ha’m sanamızdı o’zgertip, bizler usı «qudaydı» o’zimizde izlep taba alamız dep oylaydı.

Bul a’psana.

«Jan’a a’sir» ha’reketinde, tele da’stu’rler ha’m kitaplar seriyasına arnalg’an ha’zirgi waqıttag’ı ataqlılıg’ı menen basqa taza hesh na’rse joq. Onı’ tamırları Beyish bag’ının’ da’wirine ketedi.

Jaratılıs kitabında shaytannın’ jılannın’ tu’rine enip, Adam-ata ha’m Hawa-enege eger qadag’an etilgen miyweden jese, «jaqsılıq ha’m jamanlıqtı biletug’ın qudayday» bolatug’ınına wa’de berdi. Biraq yarım haqıyqattı jaratıwshı shaytan o’tirik so’yledi. O’ytkeni olar jaqsı ha’m jamandı bilgeni menen olar qudaу bolmadı.

«JA’» ha’reketi adamlardın’ aldıng’ıday sol qa’teni isleytug’ınına tuwrı guwalıq etedi. To’rt ju’z jılaldın Monten: «Аdam haqıyqattan aqılsız. Ol azg’ana na’rseni de jarata almadı, biraq ol qudaylardı ko’p jaratıp atır», — dep ayttı.

Biraq Qudaydın’ So’zi «JA’» ha’reketinin’ pikirleri — bul a’psana ekenin ko’rsetedi. Iysa tuwralı to’mendegi so’zlerdi oqıw jeterli:

Hesh bir na’rse ten’lese almaytug’ın Muxaddes Kitaptın’ xosh xabarı adamlardın’ qudayg’a uqsas bolıwınan emes, al Qudaydın’ «аdam sıyaqlı» bolg’anı ha’m ma’n’gilik o’mirge iye bolıwımız ushın bizlerdin’ gu’nalarımız ushın o’lgeninen ibarat.

Sindi atlı on jeti jaslı masixıy juma ku’ni keshte o’zinin’ mashinasında oqıwdan bos waqtında islep ju’rgen restorannan qaytıp kiyatır edi. Tosattan ol qorqınıshlı na’rseni ko’rdi — onın’ tuwrısında joldın’ ortasıda mashina qattı kiyatır edi. Sindi burılıwg’a ha’reket etti, biraq aldında kiyatırg’an mashina onın’ «Shevrole»sine urıldı. Soqqıdan Sindi qaytıs boldı. Onın’ o’liminin’ sebepshisi bolg’an mashinanın’ aydawshısı ma’s edi.

Eki jasar Vera ha’rre shag’ıp alg’an waqıtta u’yine jaqın jerdegi atızda oynap otır edi. Qızdın’ beti birden isip ketti. Anası bunın’ qanshelli qa’wipli ekenin da’rriw tu’sindi ha’m keselxanag’a bardı, biraq u’lgermedi. Vera jolda qaytıs boldı. Onı’ ata-anası qızında ha’rrenin’ allergiyası bar ekenin bilmeytug’ın edi.

Еn’ to’men toparg’a tiyisli bolg’an hind hayalı bala tuwdı. O’mirinin’ barlıq to’rt ayın ol qag’az qutlda o’tkerdi ha’m ha’lsirewden qaytıs boldı. Onı’ anası eki ay o’tkennen son’ qaytıs boldı.

O’mirde ko’p a’deletsizlikler bar: balalar qaytıs boladı, jaqsı adamlar azap shegedi, ayırım masixıylar shıdap bolmaytug’ın azaplardı basınan o’tkeredi. Azapqa shıdaytug’ın usı jaqsı adamlar ko’binese: «Bunın’ ha’mmesi menin’ menen nege bolıp atır? Men bug’an ılayıqlı emespen! Bul a’deletsizlik», — dep aytadı.

Аdamlar bul sorawdı ol tuwralı waqıyanı Muxaddes Kitaptan tabıwımız mu’mkin bolg’an a’yemgi Ayuptan baslap; «Jaqsı adamlar menen baxıtsızlıqlar ju’z bergen waqıtta» аtlı kitaptı jazg’an ustaz Garold Kushnerge shekem a’wladtan-a’wladqa beredi.

Bul sorawdın’ artında jaqsı adamlar, a’sirese masixıylar jıynag’an, gu’res, qayg’I ha’m azaplardan azat o’mirde jasawı kerek degen oy turadı.

Biraq bul a’psana.

Quday masixıylarg’a jaynag’an o’mirdi hesh waqıtta wa’de etpedi. Ol o’mir jen’il boladı yamasa jaqsı adamlarg’a tek jag’ımlı waqıyalar tayar turıptı dep hesh waqıtta aytpadı. Ol O’zin su’ygen ha’m O’zine xızmet etkenlerge qolaylı ha’m jaqsı o’mirge kepillik bermedi.

Biraq adamlar a’sirler dawamında da’l usılay oylaydı. Biraq, eger Qudaydın’ So’zin dıqqat penen oqısaq, bul oylardın’ qa’te ekenin ko’- remiz.

Iysanın’ sha’kirtleri Og’an adamlar nege azap shegedi degen ma’n’gilik sorawdı berdi. Olar Og’an soqır bolıp tuwılg’an adamdı ko’rsetti.

«Ustaz! Bul adamnın’ soqır bolıp tuwılıwı kimnin’ gu’nası sebepli boldı, o’zinin’ be yamasa ata-anasının’ ba?» — dep olar soradı.

Iysa: «Bul, аdamnı’ o’zinin’ de, ata-anasının’ da gu’nası sebepli bolg’an joq» (Yuxan 9:2, 3), — dep ayttı ha’m onı shıpaladı.

Bunı du’nyada ju’z berip atırg’an ko’plegen baxıtsızlıqlar haqqında aytıwg’a boladı. Ayırım adamlar qıynaladı, sebebi olar gu’na isledi, mısal ushın, du’kandı tonap ha’m qamaqxanag’a tu’sken er adam. Basqaları birewdin’ gu’na islegeninen azap shegedi, mısal ushın, ata-anası qara da’ri paydalang’anı ushın awırıw bolıp tuwılg’an na’reste. Biraq jerdegi ko’plegen azaplar «аdamnın’ o’zinin’ de, ata-anasının’- da gu’nası sebepli» еmes degen tayıpag’a tu’sedi.

Quday du’nyanı jaratqanda, Ol ta’biyattın’ nızamların da jarattı: jer tartılısı yamasa qozg’alıs nızamları sıyaqlı. Bizlerdin’ ha’mmemiz usı nızamlar boyınsha jasaymız. Biraq waqtı-waqtı menen bizler olardın’ qurbanları bolamız. Ayırım waqıtları jer tartılısı nızamı boyınsha ishinde adamlar tolı samolet qulap ha’m jerge urıladı. Al ayırım waqıtları qozg’alıs nızamları apatlı aqıbetlerge alıp keledi, mısal ushın, avtomobiller du’giskende. Quday jaqsı adamlar ushın ta’biyattın’ nızamların joq qılmaydı.

O’mirde haqıyqattan a’deletsizlikler ko’p. Apatlar, awırıwlar, qayg’ılar, o’lim — bunın’ ha’mmesi masixıylardı shetlep o’tpeydi. Haqıyqatında Iysanın’ O’zinin’ sha’kirtlerine Bergen wa’desi mınaday edi: «Bul dunyada qıyınshılıq ko’resizler». Biraq sonın’ menen bir waqıtta Ol masixıylarg’a: «…ma’rt bolın’lar. Men du’nyanı jen’dim» (Yuxan 16:33), — dep isenim berdi.

Masixıylar azaplardan azat emes: biraq solay bolsa da olar tayar, sebebi: «…Мen du’nyanın’ aqırına deyin, ha’mme waqıt sizler menen birge bolaman» (Маttа 28:20), — dep aytqan Ol ba’rha’ olar menen birge.

Balalar, bir adamnın’ ha’mme na’rsesi bar boldı.

O’z waqtında dostım Rishshi mektepti tasladı. Ol oqıwg’a qa’bileti jetpegeni ushın emes, al bilim haqqında diplomsız-aq ko’p aqsha taba alatug’ının tu’singeni sebepli oqıwdı taslap ketti. Ol qapırıq klass xanasın taslap ha’m on altı jaslı jigittin’ o’lshemi boyınsha ko’p aqsha to’leytug’ın zavodqa jumısqa ornalastı.

Bul jumıs og’an men tek a’rman ete alatug’ın na’rselerdi islewine jol berdi. Ol o’zinin’ mashinasında batpaqlıqtan o’tti, qarda shanasında ushatug’ın, ten’izde o’zinin’ motorlı qayıg’ında ju’zetug’ın edi. Ol aqshasın ha’r jaqqa shashtı.

Moyınlawım kerek, men og’an qızg’anısh penen qaraytug’ın edim. Birinshi waqıtlarda. Biraq tez arada onı zavodtan shıg’ardı ha’m aylıg’ı bolmay qaldı. Aylıq penen birge ha’mmesinen ayırıldı: mashina, shana, qayıq. Rishshi ha’mmesin jog’alttı. Biraq bunnan da jamanıraq na’rse onı’ pu’tkil o’miri astın-u’stin boldı. Ol baylıqtı ko’beytiw pikirine sonshelli berilip ketkenlikten, onın’ o’mirinin’ maqseti ko’birek na’rselerge iye bolıw boldı. Ol qayıqtı satıp alıwdan, sol waqıtta-aq kelesi satıp alatug’ın zatın jobalastıratug’ın edi. Rishshi baxıt baylıqta degen a’psanag’a «isendi». Еger sen turarlı na’rselerdi satıp alsan’ — jeterli da’rejedе — оnda baxıt sag’an so’zsiz keledi.

Erte me, kesh pe bunday oylar ha’mmemizge keledi. Segizinshi klassta oqıytug’ın Eymos jaqında o’mirinde ne menen shug’ıllanatug’ının bilmeytug’ının, biraq baslısı — bul qımbat mashina ha’m qalanın’ abroylı jerinen jay satıp alıw ushın aqsha islep tabıw kerek ekenin aytıp, menin’ menen bo’listi.

Bul a’psananı ustanıw ushın pu’tkil jarnama kompaniyası isleydi. Televidenie, radio, jurnallar sizlerge qanday zatlar bolmasa jasay almaytug’ının’ızdı ba’rha xabarlaydı: «Svotsh» «Кelvin Klyayn», «Pontiak», «Filips» (o’mirdi jaqsıg’a o’zgertemiz), «Djordash», «Soni», «Мeybellin» (ha’mme sag’an hayran qaladı), lazer proigrıvateller, videomagnitofonlar, virtual haqıyqat ha’m «Em-ti-vi». Jarnamanı jaratıwshılar qanday da na’rselerdi «satıp alıp» baxıtlı bolasız degenge iseniwin’iz ushın tınbay jumıs isleydi.

Biraq, eger usılay bolsa, onda baxıtlı bolıw ushın qansha aqsha talap etiledi? Barlıq a’rmanların’ızdı mashinanın’ qaysı tu’ri o’zine engize aladı? Eger barlıq qa’lewlerin’iz ha’zirdin’ o’zinde orınlansa: «Uf-suf! Mine boldı!», — dep aytatug’ın edin’iz be yamasa kelesi dizimdi du’ziwge kirisesiz be?

Ruwxtın’ qılıshı, Qudaydın’ So’zi baxıttın’ baylıqta emesligin tuwrı aytadı; bul a’psana. Xosh Xabarshı Luka Iysanın’ eskertiwin jazdı:

Filiplilerge jazılg’an xatındag’ı Paveldin’ so’zleri bolsa bizlerge bul adamnın’ baxıttı qay jerden tabıwg’a bolatug’ının bilgenin ko’rsetedi. Ha’m bul onda bar boldı. Ol quwanısh penen bılay dep aytadı:

Filiplilerge jazılg’an qısqa xatta «quwanısh» ha’m «qywanın’lar» so’zi on jeti ma’rte esletiledi. Sozsiz, Pavel baxıttı qay jerden tabıwdı biletug’ın edi.

Biraq toqtap turın’. Eger bizler usı xattın’ birinshi babına qarasaq, onda Paveldin’ quwanısh ha’m baxıt tuwralı qamaqxanadа jatıp jazg’an so’zlerin tu’sinemiz (12–14-аyatlar). Bizlerdin’ ko’z-qarasımız boyınsha, onın’ hesh na’rsesi bolmadı. Ya «Skotsh» saatları, ya mashinası, ya «Djordash» djinsileri bolmadı, onın’ pleyiri de bolmadı. Biraq ol baxıtlı boldı. Ol bılay dedi:

Baxıt senin’ mal-mu’lkin’e baylanıslı emes. Haqıyqıy baxıt sı’rtqı hesh na’rse menen baylanıslı emes. Masixıy bay yamasa gedey, a’tirapında boran bolıwı yamasa tınıshlıq bolıwına qaramastan quwana aladı. Bunın’ sebebi ishki jag’dayında, Iysa Masix bergen ruwxıy o’mir ha’m tınıshlıqta jasırın.

«Epshil» Leo Dursher azg’antay waqıt bruklinnin’ «Dodjersler», nyu-yorktin’ «Yanki», tsintsinnattın’ «Redsov» ha’m sent-luistin’ «Каrdinal»ında ХХa’sirdin’ 30–40-jılları oynadı. Bunnan tısqarı, ol joqarı ligada a’wmetke eristi. Biraq, ba’lkim, Dursher o’zinin’ ju’ris-turısın aqlaytug’ın qızba minezi ha’m o’mirlik qag’ıydaları menen ko’birek alg’ıslang’an shıg’ar. Bul qag’ıyda bılay dep aytıladı: «Qag’ıyda boyınsha oynap, ma’rrege aqırında keletug’ın adam».

Dawkes Dursher milliy ligada komaandanın’ menedjeri sıpatında u’sh ma’rte sıylıqqa eristi. Onın’ komandasının’ oynaw tu’ri ko’binese onın’ o’zine uqsas boldı. Ol jen’iske erisiwdi qa’leytug’ın adam tırısıwı, tarmasıwı, tislewi, ku’shlirek urıwı, iyteriwi ha’m basqalarg’a awırıw keltiriwi kerek dep oylaytug’ın edi.

Biraq bul a’psana. Leo Dursherdin’ a’psanası. Usınday a’wmet penen Dj.R.Evingtin’ a’psanası dep atalıwı mu’mkin. Biraq, onı qanday atasan’ da, ol ba’ribir a’psana bolıp qaladı.

Orel Leonard Xershiser IV o’zin 1988-jılg’I du’nya shempionatında los-andjelestin’ «Dodjers» komandasında birinshi klasslı pitsher sıpatında ko’rsetti. Ol sol jılg’ı saylawlı matshtın’ waqtında jigirma u’sh oyındı uttı; bir upaydı jog’altpastan, izbe-iz eliw tog’ız doptı berip rekord ornattı; beysbol boyınsha ha’r jılı bolatug’ın AQSH shempionatında nyu-yorktin’ «Меtsov»ine qarsı ha’m «Dodjers»tin’ oklendli «Eysami»din’ u’stinen jen’isinde shempionlıq liga oyınlarının’ seriyasında en’ jaqsı oyınshı degen sıylıqtı aldı. Bunnan tısqarı, onı bir so’zden milliy liganın’ jaqsı top uzatıwshısı dep ta’n aldı.

Orel sonın’ menen birge qag’ıyda boyınsha oynawshılardan boldı, ol masixıy boldı. Bir upay jog’altpay qatar top uzatıwlar ushın rekord ornatqannan keyin ol Qudayg’a minnetdarshılıq bildiriw ushın dizerlep otırdı. Beysbol boyınsha AQSH shempionatının’ final oyınınan keyin ol kiyinetug’ın xanada reporterg’a tınıshlanıw ha’m dıqqattı toplaw ushın o’zinshe alg’ıs aytqanın ayttı. Sol keshte milliy televidenieden shıg’ıp, ol: «Bul diniy taqırıptag’ı bag’darlama bolmasa da, men Qudayg’a raxmet aytıwdı qa’leymen», — dep ayttı. Kelesi jılg’ı oyında iyninen jaraqat alg’an bolsa da, onı’ beysbol tarawındag’ı jetiskenlikleri talantı ha’m a’wmet jolındag’ı ku’shli miynettin’ guwalıg’ı sıpatında rekordlar kitabında ba’rha qaladı.

Eger qag’ıyda boyınsha oynaytug’ınlar ma’rrege ba’rha aqırında kelse, onda Orel qalayınsha ko’p na’rsege erise aldı?

Мuxaddes Kitap — Ruwxtın’ qılıshı — Leo Dursher a’psanasın joqqa shıg’aradı, o’ytkeni ol o’tirikke qurılg’an.

Leo Dursher tuwralı a’psana: «Qag’ıyda boyınsha oynaytug’ınlar ma’rrege aqırında keledi», — dep aytadı. Al Muxaddes Kitapta bılay delingen:

Leo Dursherdin’ a’psanası: O’zin’e shın’g’a qaray joldı mush penen ash», — dep aytadı. Qudaydın’ So’zinde bılay delingen:

Leo Dursherdin’ a’psanası: «O’zin’di maqta. Basqalardın’ aldında o’zin’di ko’rset. Eger sen niyetin’e jetsen’, onda o’zin’nin’ qanday a’jayıp ekenin’di ko’rset», — dep aytadı. Iysa bılay dedi:

A’lbette, ayırım waqıtları qag’ıyda boyınsha oynaytug’ınlar ma’rrege haqıyqattan aqırında keledi. Biraq qag’ıydanı buzatug’ınlar da izde qalıwshılar boladı. Dursher o’zinin’ karerasında u’sh ma’rte joqarı liga komandasının’ menedjeri sıpatında sıylıqqa eristi. Biraq ol bunı jigirma bir ma’rte isley almadı. Bir ku’ni onı’ toparı son’g’ı orındı iyeledi.

Biraq, ayırım waqıtları Orel Xershiser menen ju’z bergen waqıyaday ku’shli miynet, turaqlılıq, ta’wekelshil ha’m kishipeyillik qag’ıyda boyınsha oynaytug’ınlarg’a ma’rrege birinshi keliwine ja’rdem beredi. Ha’m usınday bolg’anda, qanaatlanıw jen’is haq jol menen erisildi degen oydan ja’ne de ko’birek boladı.

Olarg’a uqsaslardı Amerikanın’ qa’legen mektebinin’ da’lizinde ushıratıwg’a boladı. Ha’lsizler, patas maymıllar, ka’l baslar. Laqablar o’zgeriwi mu’mkin (Los-Andjeleste yamasa Des-Muaneste jasawın’ızg’a baylanıslı), biraq bul na’rselerdin’ ornın o’zgertpeydi. Qolaylı ha’m qolaysız topar bar. Qolaysız toparg’a tu’sip qalmaw ushın abaylı bolıw kerek.

To’mende keltirilgen ayırım mag’lıwmatlar sizlerge qanday toparlardı «qolaylı», аl qaysısın «qolaysız» dep esaplawg’a bolatug’ının ayırıwın’ızg’a ja’rdem beredi.

Ha’lsizler, bos adamlar, aqmaqlar ha’m tu’sinbeytug’ınlar: kiyim kiyiw saltı joqlar (tordın’ sızıqsha menen tuwra keledi degendey jaraspaytug’ınlıq pa?). Balalar gu’belek-galstuktı yamasa qısqa tartılg’an shtan kiyedi. Olarg’a matemetika ha’m ta’biyiy ilimler haqıyqattan unaydı.

Bası qırılg’anlar, an’qawlar: militariyalıq tu’r. Qurallarg’a berilgen. Gezektegi urıstı asıg’ıp ku’tedi. «Urısqa!» ha’m «A’skerge jan’a alıng’an adamlardın’ gu’zetiwi» аtlı filmlerdi ko’p ko’retug’ınlar.

Patas maymıllar ha’m mashinanı su’yiwshiler: оlar: «Bul janım alpıs segiz sekundqa shekem shıday aladı», — degen so’z bolg’anda mashina tuwralı ba’rha «janım» dep aytadı. («Solay ma? Аl 454-kapottın’ astındag’ı bul janım ne»).

Маsqarapazlar: masqarapaz oyın maydanında piruetler isley aladı, u’lken kitaptın’ ishindegilerdi yadlap aladı yamasa kompyuter sıyaqlı esabat mag’lıwmatlardı bere aladı. Biraq onnan basqa na’rse tuwralı soran’ ha’m onın’ aqılı qapının’ tutqıshına qarag’anda az bolıp shıg’adı.

A’bette, bul dizimdi ken’eytiwge boladı: ebeteysizler, ju’zin qayırıwshılar, o’tirikshiler, na’shebentler. Sen birge ko’rine alatug’ın ha’m qa’birde de jaqın jatpag’an jaqsı bolatug’ın adamlar bar! Eger bos adamlar menen dos bolsan’, onda onın’ «boslıg’ı» sag’an da o’tiwi mu’mkin. Yamasa ayırım adamlar seni onın’ menen ten’lestiriwdi baslaydı. Sen bug’an jol qoya almaysan’ g’o, solay ma?

Usı mashqalag’a Iysa da dus boldı. Ol ustaz boldı. Al ustazlar tek belgilengen adamlardın’ toparı menen qatnasta bolatug’ın edi: tiykarınan o’zin’dey ustazlar ha’m «qudayg’a isenetug’ın» adamlar menen. Pariseyler bir adamlar qolaylı, basqaları qolaysız toparlar dep esaplaytug’ın qatan’ qag’ıydalardı ayrıqsha ku’sh penen islep shıg’ardı. Biraq Iysa bul qag’ıydalardı buzdı. Ol qolaysız topar menen so’ylesti. Ol salıqshılar menen bir dasturxanda otırdı. Maqaw kesellerge qol tiygizdi. Samariyalı hayal menen so’ylesti (al bul eki ese qadag’an edi).

Na’tiyjede Iysa ku’lkige qaldı ha’m qaralandı. Ol O’zi tuwralı pariseylerdin’: «…Мine tamaqsaw ha’m araqxor adam, Ol salıqshılar menen gu’nakarlardın’ dostı» (Luka 7:34), — degen a’psanasına biyparwa qatnasta boldı.

Solay bolsa da, Iysanı bul mısqıllar biyparwa qaldırdı. O’ytkeni aqır-aqıbet Onın’ sadıq doslarını’ ko’pshiligi qolaysız toparlardan shıqtı. Salıq jıynawshı Matta Onın’ jaqın on eki sha’kirtlerinin’ biri boldı. Iysa shıpalag’an gedey soqır adam pariseylerdin’ aldında Iysa tuwralı guwalıq ayttı. Al Iysa jeti jindi quwg’an magdalalı Mariyam Iysanı atanaq ag’ashqa shegelegen waqıtta Onın’ qasında bolg’anlardın’ biri boldı.

Kim biledi? Ba’lkim, mektebin’izdin’ ha’lsizler, bası qırılg’anlar yamasa patas maymıllardın’ arasında siz dostı ushıratatug’ın shıg’arsız? A’lbette, sizge bir na’rseni qurban etiwin’izge tuwra keledi. Biraq usının’ arqasında siz bir na’rsege erisesiz.

Menin’ so’zime isene berin’, mekteptin’ joqarı klassının’ erkeklerdin’ kiyiniw xanasında esitiwge bolatug’ın so’zlerdin’ anasının’ qulag’ına jetiwin hesh kim qa’lemeydi. Djok seni su’lgi menen uradı ha’m: «Ha’y, Den, juma ku’ni keshte Andrea menen ushırasıwın’ qalay o’tti?» — dep aytadı.

Аl senin’ qasın’da turg’an jigit seni barmag’ı menen iyterip: «Bankke urıg’a tu’stin’ be?» — dep aytadı.

Кimdur: «Оl qalay, janıp turg’an na’rse me?» — dep aytadı.

«To’sektegi azang’ı awqat azanda boldı ma?».

Кeyin a’depsiz siltewler, baqırıslar ha’m «A’ne, sag’an qız» yamasa «kel, qızalaq, kel» dep baqıradı.

Ko’pshilik balalarg’a jag’day tanıs. Eger sen klasslasların’ menen birge ju’rip ha’m bul sorawlarg’a jaqsı juwap bermegen bolsan’ da, ba’ribir sen «qa’legenin’e eriskendey», o’zin’de «usı na’rse» bolg’anday, a’lle-qashan jınısıy qatnasta bolg’anday etip o’zin’di ko’rsetesen’. Al eger sen bunı islemesen’, onda senin’ menen so’ylesetug’ın ga’ptin’ o’zi joq. O’ytkeni jınısıy qatnas — bul rawajlanıwdag’ı belgili basqısh. Birew menen jatpag’anın’sha seni haqıyqıy erkek dep esaplamaydı.

Bul a’psana. Shaytannın’ o’tirigi.

Меn bunı «Ne ushın ku’tiw kerek?» degen urannı’ astındag’ı milliy kompanuyada o’tkergen waqtımda pu’tkil du’nya boyınsha mın’lag’an jas adamlarg’a ayttım. «Haqıyqıy erkek bolıw ushın jınısıy qatnasta bolıwdın’ qanday qatnası bar? On eki jaslı o’spirim de jınısıy qatnas penen shug’ıllana aladı!». Кeyin men: «”Yaq” dep aytıw ushın bolsa, haqıyqattan batırlıq talap etiledi», — dep ayttım.

Ha’m dawam etip: «Tuwrılanıp ha’m haq tu’rde: “Tın’la, men ha’- zir jınısıy qatnaslı baylanıstı qa’lemeymen”,— dep aytıw ushın haqıyqattan batır bolıw kerek. Abroylı bolıw — bul haqıyqatında maqtanıwg’a bolatug’ın na’rse!» — dedim.

Jınısıy qatnasqa tu’siw a’piwayı na’rse. Bunın’ ushın erkek adam bolıw yamasa ku’shli minezge iye bolıwdın’ keregi joq. Al alamannın’ qa’lewlerine qarsı barıw — haqıyqattan qıyın na’rse. Mine minez, ku’sh ha’m batıllıqtın’ kerek bolatug’ın jeri.

Ba’lkim, bul sizge belgisiz shıg’ar, biraq Muxaddes Kitaptа jınısıy qatnaslıq azg’ırılıw waqıyaları ha’m bir adamnı’ biliwi kerek bolg’an gu’nalar haqqında bir neshewi su’wretlengen. Olardın’ birewi Yusup penen ju’z berdi.

Yusup Patifar atlı mısırdın’ patshasının’ qolında jumıs isledi. Muxaddes Kitaptа ha’mmesi ashıq-aydın jazılg’an:

Yusup o’z azg’ırılıwına jol qoyıwı mu’mkin edi. Al keyin, ba’lkim, kiyiniw xanasında o’zinin’ jen’isi tuwralı maqtanıwı mu’mkin edi! O’ytkeni «haqıyqıy erkek» ekenin’di da’lillewdin’ imkaniyatı tur edi.

«Biraq ol bas tarttı», — dep Muxaddes Kitaptа jazılg’an. Haqıyqatında bir ma’rte emes. Onın’ xojayınının’ hayalının’ oynası bolıwdan bas tartıwı na’tiyjesinde ol erkinliginen ayırıldı — onı qamaqxanag’a tasladı. Biraq Yusupta ha’m minez, ha’m batırlıq, ha’m er ju’reklik bar edi. Sebebi Yusup haqıyqıy erkek edi.

O’ytkeni tek haqıyqıy erkek erkekler kiyiniw xanasındag’ı «ja’miyetlik pikirdin’» basımına shıday aldı. Tek haqıyqıy erkek ku’sh jıynap ha’m o’zinin’ qag’ıydalarına ere aladı. Tek haqıyqıy erkek alamang’a qarsı tura aladı. Tek haqıyqıy erkek «yaq» dep ayta aladı.

«Tın’la, sen, an’qawlar! Bunı qalay isleytug’ının’ menen jumısım joq, biraq bul tablitsalar ha’m mag’lıwmatlar menin’ stolımda bolıwı kerek! Ha’zirdin’ o’zinde!».

Reyshel Taunsend apparatqa telefonnın’ trubkasın qattı qoydı ha’m xatkerdin’ atın aytıp baqırdı. Idaranın’ g’ıjım menen qoyılg’an mebeli ha’m qara terek penen tigilgen diywalları xojayınının’ joqarı orında ekeni tuwralı guwalıq etetug’ın edi. Stoldın’ shetinde onı oqıp atırg’annın’ «Qalay ha’mme na’rsede birinshi bolıw» degen niyeti haqqında anıq aytatug’ın kitap jatır. Reyshel basqalardın’ pikirlerin esapqa almay ha’m olarg’a hesh qanday ayawsız qatnasta bolg’anı sebepli o’zinin’ kompaniyasında kareranı tez islep aldı. O’zinin’ ornın iyelew ushın basqa adamlardın’ basınan o’tkeni onı hesh uyaldırmaytug’ın edi. Ol o’tirik tartınshaqlıqtan qıynalmadı, al o’zinin’ kerekligin seziwi og’an haqıyqıy qanaatlanıw alıp keletug’ın edi.

Хаnag’a xatkeri kirip keldi ha’m Reyshel buyrıqlar beriwdi basladı.

«Тezde usı jerge miyi joq Pattersondı shaqır. Ha’m Ellisong’a ha’- zirdin’ o’zinde barlıq jumısların taslap, menin’ esabatlarım menen shug’ıllanıwın ayt…».

Оl so’ylewden toqtap qaldı. Xatkerdin’ na’zerinde bir na’rse onı toqtap qalıwg’a ma’jbu’r etti.

«Sizin’ qızın’ız… Bala bag’ıwshı qon’ıraw qıldı. Daniel balalar maydanınan jog’alıp ketti», — dep xatker ayttı.

Reyshel telefondı aldı. Ol trubkag’a sorawlardı tez baqırdı. Aqır-aqıbet, trubkanı qoyıp, xatkerge: «Burıng’ı ku’yewimdi tap. Jerdin’ astınan bolsa da. HA’ZIRDIN’ O’ZINDE bala bag’ıwshıg’a barıwın ayt», — dep baqırdı.

Reyshel o’zinin’ «BMV»sına tez otırdı ha’m qalanın’ ko’shelerinen ju’rdi. Tınbay signal basıp, gazdı basıp, g’a’zeplenip, ol bala bag’ıwshının’ u’yine qaray aydap ketti. «Еger onın’ menen bir na’rse bolsa o’zimdi o’ltiremen». Оl qızıl shıraqtan o’tip ketti. «Аl, еger men onı taba almasam ne? Mag’an ja’rdem kerek».

Toqtamay, mashina qattı tezlikte shetke burıldı. «Маg’an kim ja’rdem bere aladı? — Bul oy onı qorqınıshqa saldı. — Mag’an kim ja’rdem beredi?».

Reyshel ku’tilmegende o’zin a’lemnin’ orayıman dep esaplag’anlıqtan, ja’rdem beretug’ın kimi bolmag’anın tu’sindi. «Меn hesh kim hesh qashan mag’an kerek bolmaydı dep oyladım. Men o’zimdi ba’rha qalg’an adamlardın’ ha’mmesi hesh na’rsege turmaytug’ınday tuttım… Jalg’ız a’hmiyetli adam — bul men sıyaqlı».

Reyshel sol jerge derlik jetti. Ol joldın’ kesispesine aydap kiyatırıp azmaz a’ste aydadı ha’m toqtaw ushın gu’zetshini waqtında ko’rdi. Onın’ g’a’zebi vulkannın’ atılıwına uqsas edi. Ol bul gu’zetshini tanıdı. Ol usı joldın’ kesispesinde oqıwshılarg’ı joldan o’tiwge ja’rdem berip, mashinalardın’ qozg’alısın ta’rtipke salıp ko’p jıllardan berli turadı. Ha’m onın’ gewdesi Reyshelge hesh na’rsege turmaytug’ınday ko’rinetug’ın edi. Al endi ol onı tez toqtawg’a ha’m qımbatlı waqtın jog’altıwına ma’jbu’r etti. Ol og’an jaman so’zler aytıw ushın awzın ashpaqshı bolg’an waqıtta ol onın’ na’restenin’ — onı’ balası Danieldin’ qolınan uslap turg’anın ko’rdi!

Reyshel маshinanın’ qapısın ashtı ha’m g’arrıg’a qarap asıg’ıslıq penen bardıı. Ol o’zinin’ ku’lip turg’an u’sh jasar qızın onı’ qolınan julıp aldı ha’m minnetdarshılıq so’zine tolıp, qızın qattı qushaqladı. Reyshel, u’lken kompaniyanın’ orınlawshı direktorı ku’tilmegende o’zin kishkene ha’m ha’lsiz etip sezdi.

Аl g’arrı ku’tilmegende ju’da’ a’hmiyetli adamg’a aynaldı.

Reyshel Taunsend o’zin oylaytug’ın adam edi: o’zin a’lemnin’ orayı sıyaqlı oylaytug’ınlar. Qa’legen o’zin oylaushı adam o’zin basqalardan joqarı qoyadı ha’m shama menen: «Barlıq adamlar tuwralı umıtıw kerek. Eger rek men o’mirden o’zime kerek na’rseni alsam, men haqıyqattan baxıtlı bolaman», — dep oylaydı.

Biraq bul a’psana.

Usı qag’ıydag’a eretug’ın adamlar, a’lbette, qashan bolsa da baylıq ha’m biylikti alıwı mu’mkin, biraq jalg’ızlıq ha’m kewil qalıwdan qashıp qutıla almaydı.

Iysa bizlerdin’ ha’r birimiz, en’ kishkene na’reste de Qudaydın’ aldında biybaha ekenimizdi u’yretti. Ha’m eger sizler basqa adamlardın’ qımbat ekenin moyınlasan’ız, onda siz tek ja’ne de baxıtlıraq bolasız. Bul moyınlaw sizin’ baxtın’ızdı azaytpaydı. Iysa: «O’zin’di su’ygenin’ sıyaqlı, jaqının’dı da su’y», — degen wasiyattı ko’p qaytaladı. O’zin’nen az emes. Ha’m o’zin’nen ko’p emes. «O’zin’di su’ygenin’ sıyaqlı, jaqının’dı da su’y».

Shayır Djon Donnın’ so’zleri de usıg’an shaqırıp atırg’anday ko’rinedi:

Quday seni a’lemnin’ orayı etip jaratpadı g’o. Biraq Ol senin’ o’mirin’nin’ orayı bolıwın qa’leydi.

Sımbatlı sırtqı ko’rinisi Ketringe «Vog» ha’m «Маdемuazel» аtlı jurnallardın’ betinde shıg’ıwına jol berdi. Onın’ sımbatlı kelbeti ishki qara ko’ylek ushın jaratılg’anday edi. Ol o’zinin’ sulıwlıg’ı menen bay adamlardın’ qa’legen otırıspaların bezey alatug’ın edi. Solay etip, ol kanalizatsiya qaqpag’ında neni umıttı eken?

Ketrin (Linda Gamilton), «sulıw ha’m maqluq» аtlı belgili teleserialdın’ qahar’manı Ron Perlman oynag’an yarım adam-yarım maqluq Binsenttin’ jer astı u’yine (haqıyqattan taslandıq metronın’ tonneli) jiyi baratug’ın edi. Aytayıq, bul taza oramadag’ı eski waqıya ha’m ba’ribir «Оl onda neni taptı?» — degen soraw mag’an tınıshlıq bermeydi.

O’ytkeni haqıyqattan moda jurnalının’ betinen shıqqan qara shashlı qaharmannın’ ku’tilmegende tu’ngi qorqınısh sıyaqlı qorqınıshlı ha’m sonın’ menen birge jerdin’ astında jasaytug’ın jigitti jaqsı ko’rip qaladı. Bunday bolmaydı!

A’lbette, bul waqıya kino janrının’ nızamları boyınsha du’zilgen. Vinsent Ketringe sırtqı ko’rinisi menen unamaydı. Ol jolbarıstın’ nıqabı astında jasırıng’an adamdı jaqsı ko’redi. Ol onı miyirmanlıg’ı ha’m jumsaq ju’regi… ha’m, ba’lkim, a’jayıp dawısı ushın jaqsı shıg’ar. Ha’m, a’lbette, bunday waqıyalar unaydı, sebebi bunday muxabbattı ko’p ushıratpaysan’.

Bul bizlerdin’ ko’pshiligimiz jurnaldın’ betindegi sulıw tuwralı a’psanag’a satılıwımızdın’ sebebinen boladı. Bizler o’mirimizdegi ha’mme na’rse bizzlerdin’ ko’rinisimizdin’ qanday bolıwına, eger qız El Makfersong’a uqsas bolmasa yamasa jigit Patrik Sueyzidi esletpese, onda olar kelbetli emes dep haqıyqattan iseniwdi baslaymız. Biraq bul a’psana.

Teleda’stu’rler, jurnallar, kino ha’m videofilmler bizlerge nenin’ sulıw ha’m nenin’ sulıw emesligi tuwralı ko’z-qarastı tıg’ıstırıp, tayar kelbetlerdi ba’rha usınadı. Bunnan tısqarı, g’alaba xabarlaw usılları sulıwlıq baxıttı na’zerde tutadı dep isendiredi. Al endi, iltimas, masixıy sıqılsız bolıwı kerek emesligin bilin’. Biraq, a’lbette, bizler «Djordash»tın’ djinsilerin yamasa «Мeybellin»нin’ kosmetikasın jarnama qılatug’ın sulıwlar sıyaqlı ko’rinbewimiz kerek. Bizler sulıw degen tu’siniktin’ o’zine bulshıq etleri shınıqqan ha’m ko’z ko’zlige qarag’anda ko’birek na’rseni alatug’ının tu’siniwimiz kerek. Ko’binese adamnın’ sulıwlıg’ı onın’ ruwxıy sıpatı ha’m minezine baylanıslı boladı. Quday Izraildin’ patshası bolıwg’a Dawıttı sırtqı ko’rinisine qarap tan’lamadı, sebebi Ol bılay dedi:

Haqıyqatında ko’binese sulıwlıq o’mir ko’rsetetug’ınday – bul jarılqaw emes. Tan’ qalarlı ko’riniwi mu’mkin, biraq ayırım waqıtta sulıwlıq maqluqqa aynaladı, yag’nıy qız depressiyag’a tu’sedi, al jas jigitler jeke abroy sezimin jog’altadı. Jalg’ızlıq, qorg’awsız ha’m kerek emeslikti sezetug’ın ju’da’ ko’p «sulıw» аdamlar bar.

Baxıt shashın’ızdın’ ren’i yamasa kiyimin’izge baylanıslı dep oylasan’ız, onda siz kewil qalıwg’a so’zsiz dus bolasız. A’lbette, kiygen kiyimin’iz a’hmiyetke iye, biraq teren’irek qarawdı, tek aynada ko’rinetug’ın na’rseni ko’rmewdi u’yrenin’. Eger sizge aldın’ızda turg’an adam unasa, onda sizge ko’zlerin’iz ko’rgenlerine qarag’anda siz ko’re аlmaytug’ın na’rse unaydı.

«Apa, o’zin’ oylanıp ko’r. Bizler na’she yamasa basqa na’rselerdi paydalanbaymız. Bul a’piwayı otırıspaq g’o», — dep Andreа anasına ayttı.

«Аtа-аnasınan birewi bolmasa, sen Bredtin’ u’yine otırıspaqqa barmaysan’».

«Mag’an usılay islewin’e isene almayman. Sol jerde tanıslarımızdın’ ha’mmesi jıynaldı g’o. Tek men u’yde qalaman, sebebi anam bunday otırıspaqlar jas qızlar ushın emes dep esaplaydı», — dep Andrea ayttı.

Аndrea dem alıs ku’nine shekem anası menen so’ylespedi. Ol: «Ha’zirgi ku’nde ha’mme bunday otırıspaqlarg’a baradı. Usı eski a’detlerdin’ ha’mmesi — o’tmishteg’ı na’rse. A’kem menen birge bala bolg’an waqtın’ızdan berli ko’p na’rse o’zgerdi», — dep oylandı.

Biraq du’yshembi ku’ni azanda Аndrea Djuliyanın’ da Bredtin’ u’yindegi otırıspaqqa barmag’anın bildi.

Аtа-аnam bunday jerlerge barıwıma hesh qashan jol qoymaydı. Sindi de sol jerge barmadı», — dep Djuliya ayttı.

Аndrea аtа-аnаsının’ gu’zetiwisiz o’tkerilgen Bredtin’ u’yindegi otırıspaqta barlıq tanıslarım boladı dep oylag’an edi. A’lbette, ol anasına aldıng’ıday ashıwlandı, biraq anası barıwına qadag’an etken ku’nge qarag’anda o’zin jaqsıraq sezdi.

Аndrea «ha’mme bunı islese, men de isleymen» degen pikirde edi.

Biraq bul a’psana.

Bunı ha’mme islemeydi. Ayırım waqıtları, a’lbette, kerisinshe ko’- rinedi, biraq jas jigit yamasa qız erte me, ya kesh pе «bunı» a’tiraptag’ılar isendiriwge ha’reket etkenindey ko’p adam islemeytug’ının tu’sinedi.

Nekeden aldın jınısıy qatnasta derlik ha’mme bolmaydı. Menin’ gu’zetiwlerim boyınsha, masixıy shan’araqlarda ta’rbiyalang’an 50% balalar «bunı» islemeydi. Ha’m bul san jeterlishe isenimli.

Ha’mme shekpeydi. Ayırım izertlewler bu’gingi ku’nde shama menen 80% jaslardın’ shekpeytug’ının ko’rsetti.

Ha’mme spirtli ishimlik ishpeydi. Ko’plegen izertlewler shama menen 30% joqarı klass oqıwshıları spirtli ishimlik ishpeytug’ının, al 10%-ı hesh qashan iship ko’rmegenin ko’rsetti.

Ha’mme nasha qollanbaydı. Mishigan universitetindegi ja’miyetlik izertlewler orayı jas o’spirimlerdin’ nasha ha’m basqa da usıg’an uqsag’an qara da’rilerdi qollanıwı azayg’anın ko’rsetken mag’- lıwmatlardı usındı. Pu’tkil Amerika jaslarının’ shama menen 40%-ı nashanı nızamsız qollanıwdan bas tartqan.

Ha’mme isenimdi jog’altpaydı yamasa onnan «aspaydı». Eki mın’ jas o’spirim qatnasqan izertlew shama menen 60%-ı dinge o’mirindegi a’hmiyetli bo’lek sıpatında qaraytug’ının ko’rsetti.

Ko’binese jas o’spirimler dosların ha’m ten’leslerin aldaw ha’m basqalar isleytug’ın na’rselerdi islewge ma’jbu’r etiw ushın «bunı ha’mme isleydi» degen o’tirikti qollanadı. Biraq, menin’ pikirimshe, «bunı» ha’mme isleydi degen a’psanag’a iseniwdin’ keregi joq. Bul onday emes. Ko’pshilik jas o’spirimler qalay «yaq» dep aytıwdı biledi. Ha’m olar bunı jiyi isleydi.

«Shembi ku’ni keshte» seriyslının’ qaharmanı Dana Karveydin’ obrazının’ ataqlı bolıwının’ sebeplerinin’ biri onın’ masixıylıq haqqında adamlardın’ a’piwayı ko’z-qarasların sa’wlelendirgeninde. Qara ko’ylek kiygen bul hayaldın’ eki ju’zli ha’m ma’kkar ha’reketleri masixıylardın’ jınısıy qatnasqa uyatlı ha’m a’depsiz na’rsege qaraytug’ını haqqında ko’z-qarasqa tuwra keledi. Ko’pshilik adamlar Iysanın’ izinen ju’retug’ınlar jınısıy qatnastı qaralaytug’ın Qudayg’a isenedi dep oylaydı.

Bul a’psana.

Jınısıy qatnas — bul jaman so’z emes. Bul uyatlı, a’depsiz na’rse emes.

Quday jınısıy qatnasqa qarsı, Ol onı jek ko’redi dep aytıwg’a bolmaydı. O’ytkeni Ol jınısıy qatnastı jaratqan Quday! Ol ha’mme na’rsege baslama berdi. Jaratılıs kitabında Qudaydın’ du’nyanı qalay jaratqanı su’wretlengen ha’m ol jerde to’mendegidey so’zler bar:

Ol erkek ha’m hayaldı jınısıy qatnaslıq tuwra keletug’ın belgiler menen jarattı, Ol olarg’ı jag’ımpazlıq ha’m ta’biyiy sezimtallıqtı berdi. Al keyin Ol so’zdin’ tolıq ma’nisinde usı jınısıy jaratılısg’a ha’m Muxaddes Kitapta jazılg’anday,

Jınısıy qatnas a’wel bastan Qudaydın’ du’nyanın’ jaratılıw jobasına kirdi. Ol erkek ya hayalg’a: «Barıp, ko’beyin’ler», — dep aytqanda, a’lbette, bul ushın jınısıy qatnas bar ekenin na’zerde tuttı.

Muxaddes Kitaptа jınısıy qatnastın’ bir neshe ashıq su’wretlemesi bar. Sulaymannın’ su’yispenshiligi haqqında poema sıpatında jazılg’an Qosıqlar Qosıg’ı kitabının’ tili, so’zsiz, ibadatxananın’ hayalın hayran qaldırg’an bolar edi. Elshi Pavel Korinf ja’ma’a’tindegi erli-zayıplılarg’ı jınısıy baylanısqa qatnaslı a’hmiyetli ma’sla’hatti berdi. Biraq Muxaddes Kitaptа jınısıy qatnastın’ tek erli-zayıplılardın’ arasındag’ı ra’ha’t ushın jaratılg’anı anıq aytıladı.

Quday jınısıy qatnastı jarattı, adam bolsa onı nekenin’ sırtına shıg’ardı ha’m onı patasladı. Quday erkek ha’m hayal bir-birine berilip, jınısıy qatnasta ra’ha’tlenip ha’m bunnan quwanısh ha’m qanaatlanıw sezimin seziwi ushın jınısıy qatnastı jarattı; adam bolsa Qudaydan alg’an sıyın buzdı.

Quday: «Neke hadallıg’ın buzba», — dep aytqanda, Ol bunı sizin’ quwanıshın’ızdı jaqsı ko’rgenlikten islegenin an’latadı. Quday sizdi isenbewshilik yamasa gu’mannan qorg’ap ha’m sizge su’yispenshilik, neke ha’m jınısıy qatnastı’ tolıq sha’rti bolıp tabılatug’ın isenimdi beriwdi qa’leydi.

Ol bizlerdi jınısıy joldan o’tetug’ın awırıwlardan qorg’aydı ha’m nekede bolg’anda keleshektegi jınısıy qatnaslıq o’mirimiz ushın isenimlilik ha’m tınıshlıqtı beriwdi qa’leydi.

Ol bizlerdi ta’biyiy emes jolda qurılg’an ha’m birew menen a’lle-qashan jınısıy qatnastа bolg’anımızdan ko’binese baxıtsız nekege alıp keletug’ın buzıwshı o’z-ara qarım-qatnastan qorg’awdı qa’leydi.

Ha’m aqır-aqıbet, Ol adam o’zinin’ su’yiklisine birinshi tu’nde bere alatug’ın su’yispenshiliktin’ en’ ullı sıylarının’ birewin beriw ushın bizlerdin’ ablroyımızdı saqlawdı qa’leydi.

Ten’izdin’ tu’bine qattı ju’zip baratırg’an shayan German shan’araq tasının’ astına bastırıp kirdi.

«Men erkin bolıwdı qa’leymen! Sutkasına jigirma to’rt saat mına qattı qabıqtı ko’terip ju’riwge qalay ma’jbu’r etetug’ının’dı tu’sinbeymen! Ol menin’ qozg’alısımdı baylaydı! Ol meni molshılıqtan ayıradı. Doslarımnan birewi qattı qabıqqa qarsı topardı sho’lkemlestirmekshi ha’m men sog’an qosılmaqshıman!» — dep a’kesine baqırdı.

Onın’ a’kesi, shayan Fred teren’ gu’rsindi ha’m o’zinin’ awır pa’njesin Germannın’ iynine qoydı (shayanlardın’ iyinleri bar, biraq tek basqa shayannın’ ja’rdeminde olar iyinnin’ qay jerde tamam bolatug’ının ha’m arqanın’ baslanatug’ının tu’sine aladı). German ko’zlerin aynaldırdı.

«Balam, sag’an bir waqıyanı aytıp beriwime ruxsat berin’», — dep Fred ayttı.

«A’ke, mag’an tu’rli… na’rselerdi aytıwdın’ keregi joq».

«Bul waqıya mektepke jalan’ ayaq baraman dep turıp alg’an Xamfri atlı bir adam menen ju’z berdi. Ol ayaq kiyimlerdin’ ayaqların ju’da’ qısatug’ınına narazı boldı. Ha’m ja’ne ol ayaq kiyim qolaylıqtan ayıradı dep ayttı. Ol gu’ller ha’m sho’pler, atızlar ha’m jılg’alarda jalan’ ayaq juwırıw ushın olardan azat bolıwdı qattı qa’ledi. Aqır-aqıbet onın’ anası og’an ruxsat berdi. Ol u’yinen oqtay atılıp shıqtı ha’m keyin ne bolg’anın bilesen’ be?».

German awzın endi ashpaqshı bolıp atır edi, biraq a’kesi og’an juwap beriwine jol bermey, o’zinin’ a’n’gimesin dawam etti.

«Xamfri atlı adam limonadtın’ shiyshesinin’ qıyıg’ın basıp aldı. Onın’ tabanına jigirma tigis tu’sti ha’m pitkeriw balında onın’ qızı qanday da basqa jigit penen ketti».

«A’ke, jeterlishe aqmaq waqıya».

«Ba’lkim, solay shıg’ar, balam, biraq qa’legen shayan erte me, kesh pe usıg’an uqsag’an na’rseni basınan o’tkeredi, ol eger qattı qabıqtan tolıq azat bolsam o’mir jaqsıraq bolar edi dep oylawdı baslaydı. Biraq bul erkinligin sheklegen kemeden sharshag’an ten’izshinin’ tolqınlardın’ ag’ısına berilip, ten’izge taslanıwı menen barabar. Ol bunı azatlıq dep oylawı mu’mkin, biraq eger ol kemege qaytpasa yamasa tez jag’ag’a ju’zip barmasa, onda sho’gip ketedi — onda bul qanday azatlıq bolg’anı?».

German a’kesinin’ so’zlerinin’ u’stinde oylandı.

«Balam jaqında sen qattı qabıg’ın’dı taslaysan’», — dep ol bul tuwralı aldınnan aytıp beriwdin’ qanday awır ekeni tuwralı oylanıp ayttı.

Jas shayan tan’ qaldı.

«Awa-awa, sen tuwrı esittin’, — dep a’kesi Fred balasının’ ko’zinde oqıg’an sorawına juwap berdi. — Sen o’sken waqtın’da barlıq shayanlar menen ju’z beredi. Biraq, bunday bolg’an waqıtta sen o’mirin’de hesh qashan bolmag’anday ha’lsiz bolasan’. Taza qattı qabıg’ın’ usınday qattı bolaman degenshe sen a’dettegiden abaylıraq bolıwın’a tuwra keledi. Usı qattı qabıqsız sen o’zin’di onsha erkin sezbeysen’».

«A’ke, bunın’ ha’mmesi tan’ qalarlı. Bul tuwralı hesh waqıtta oylamadım. Sen ayırım waqıtları erkinligimizdi bir na’rse shekleytug’ınday ko’rinedi, biraq haqıyqatında bul bizlerge mu’mkin bolg’ansha erkin bolıwımızg’a jol beredi dep aytpaqshısan’ ba? Men seni durıs tu’sindim be?» — dep German ayttı.

Shayan Fred u’lken pa’njesin Germannın’ arqasına qoydı ha’m olar birge shan’araq tasının’ astına kirip ketti.

«Balam, mende qay jerden usınday aqıllı boldın’?», — dep ol soradı.

Mine, sol birinshi mektep ku’nimde men balalar jıynalıp turg’an shkaftın’ qasında turdım, bizler tu’rli na’rseler tuwralı so’ylestin’, endi balalardın’ ne tuwralı so’ylesiwdi jaqsı ko’retug’ının o’zin’iz bilesiz. Ku’tilmegende ol kirip keledi.

Оnı ko’rgen birinshi ma’rwirtten men bul qızdın’ men ushın jaratılg’anın tu’sindim. Balalar, ol a’jayıp edi. Men onı’ iynine tu’sip turg’an sarg’ısh shashların ko’rdim ha’m ju’regim urıp ketti! Onın’ denesi ha’zir g’ana plyajdan kelgendey, yag’nıy ku’nge ku’ygendey edi. Al onın’ gewdesi men sıyaqlı on jeti jaslı jigittin’ basın birden aynaldıratug’ınday edi.

Men su’yip qaldım. Bir ko’riwdwn su’yip qaldım, tu’sinesiz be? Bunı o’zimshe anıq dep ayta alaman. A’lbette, onın’ itibarın qaratıw ha’m usı «sulıwlıqtın’ taza jaratılısı» menen ushırasıwg’a shıg’ıw ushın azg’antay waqıt talap etiledi. Al keyin ha’mmesi izbe-iz boldı — toy, balalar, al keyin bizler uzaq ha’m baxıtlı jasadıq.

Аwа, мine, sag’an haqıyqıy muhabbat kelgende qanday boladı. Bir ko’riwden su’yip qalıw. Ayırım waqıtları qız yamasa jigitke bir na’zer taslawdın’ o’zi jeterli boladı ha’m sen pu’tkil o’mirin’degi muhabbattı ushıratqanın’dı bilesen’.

Bul a’psana. Еndi, ba’lkim, bunday ju’z waqıyadan birewinde ju’z beretug’ın shıg’ar. Biraq bul ayrıqsha waqıyalar o’zinde haqıyqıy muhabbattı ko’rsetedi dep esaplaw qa’wipli aljasıw bolar edi.

Bizler muhabbat — bul birinshi gezekte sezim dep oylawg’a a’detlengenbiz: sezimler tolqını, qan basqa barıp uradı, demi tıg’ılıp qaladı. Biraq Muxaddes Kitaptа su’yispenshilik tuwralı en’ aldı menen ha’reket sıyaqlı aytıladı; senin’ tek sezgenin’ haqqında emes, al senin’ ne isleytug’ının’ haqqında.

Ko’pshilik adamlardın’ na’zerinde su’yispenshilik — bul Kolumb ushın Jan’a Du’nya bolıwı menen barabar — sen onı qattı izlemeysen’ ha’m ku’tilmegendе — mine ol! Muhabbat! Haqıyqatında ha’mmesi kerisinshe. Su’yispenshilik аtızda o’setug’ın iyisli gu’lge uqsas, — sen tuqım egesen’, suw quyasan’, azıqlandırasan’ ha’m onı ha’mme na’rseden qorg’aysan’, onı ja’ne azg’antay waqıt suwg’arasan’ ha’m ku’nler, ha’pteler, aylar o’tip o’simlik gu’llewdi baslaydı. Ha’m eger sen azıqlandırıwdı ha’m suwg’arıwdı dawam etsen’, ol o’sedi ha’m gu’lley beredi.

Ba’lkim, ko’plegen o’z-ara qarım-qatnaslar adamlardın’ bunı tu’sinbegeninin’ sebebinen bolmaytug’ın shıg’ar: o’z seziminin’ u’stinde islewge hesh kim tayar emes. Tuqımdı suwg’arıw kerek ekenin ko’p adam oylanbaytug’ın shıg’ar. O’simlikti tamırı menen julıp alatug’ın borang’a hesh kim tayar emes. Topıraqqa qarawdı ha’mme qa’lemeydi. Na’tiyjede haqıyqıy muhabbattan taralatug’ın xosh iyisten ha’mme ra’ha’tlenbeydi.

Muxabbattın’ belsendi minezi haqqında elshi Pavel bılay dedi: «Ha’y ku’yewler, Masix iseniwshiler ja’ma’a’tin su’yip, onın’ ushın O’zin qurban etkeni sıyaqlı, sizler de hayalların’ızdı su’yin’ler». Аl Masix Ja’ma’a’tti qalay su’ydi? «[Оl] Маsix iseniwshiler ja’ma’a’tin suw menen juwıp ha’m Qudaydın’ So’zi menen tazalap, onı muxaddes qılıw ushın, O’zin qurban etti… Sol sıyaqlı, ku’yewler de hayalların o’z denesin su’ygendey su’yiwi sha’rt. O’z hayalın su’ygen o’zin su’ygen boladı. Hesh kim hesh qashan o’z denesin jek ko’rmegen. Kerisinshe, Masix iseniwshiler ja’ma’a’tine g’amxor bolg’anı sıyaqlı, аdam o’z denesin azıqlandırıp, onı ku’tedi» (Еfes 5:25, 28, 29, кursiv avtordiki).

Siz sulıw qız qasın’ızdan o’tken waqıtta aldıng’ıday tolqınlanıwdı seziwin’iz mu’mkin. Eger futbol komandasının’ kapitanı sizge itibar qaratsa siz o’zin’izdi jog’altıp qoyıwın’ız mu’mkin. Biraq bul muhabbat еmes. Bul kishkene tuqımnan a’jayıp xosh iyisli gu’ldi o’siriw ushın ruwxlandıratug’ın sezim emes, al tan’ qalıw.

Sawda orayında aynalıp ju’rgen Baddi ha’m Natan kitaplar turg’an stoldın’ aldında toqtadı. Stoldın’ do’gereginde balalarg’a ku’limsirep, erkek ha’m hayallar otır edi.

«Еger sizdi bir na’rse qızıqtırsa, onda mag’an aytın’», — dep erkek ayttı.

Kishkene kitapshalardın’ ayırımların biypul alıwg’a bolatug’n edi, mısal ushın, «Iysa hesh qashan bar bolmag’an» аtlı kitapshanı biypul beretug’ın edi. Basqalarına bolsa to’lew kerek edi, biraq a’lem, ba’lkim, ja’ma’a’ttin’ bo’liniwi ha’m hu’kimet haqqında gu’rrin’lerdi wa’de etetug’ın olardın’ atamaları jeterlishe o’zine tartatug’ınday esitiletug’ın edi.

«Sen tek qara», — dep Baddi qolında «Аyzek Аzimovtın’ Muxaddes Kitap boyınsha jol ko’rsetiwshi kitapshası atlı u’lken kitaptı usladı. «Меn bul adam tuwralı esitken edim», — dep ol ayttı.

«A’lbette, bul a’jayıp kitap. Onda tek az belgili bolg’an Suw tasqını ha’m Ten’iz arqalı qashıw haqqında haqıyqattı ashıp qoymastan, al Muxaddes Kitaptа bir so’z de аytılmag’an ayırım na’rselerge anıqlıq kiritedi. Onda muxaddes kitaplıq a’psanalar ha’m tariyxıy faktlerdin’ birlesip qalay adamzat tariyxına anıq ko’rinis beretug’ını ko’rsetilgen».

«Аwа, a’lbette». — Natan еrkek otırg’an jerdi ko’rsetti ha’m Baddidin’ qolınan kitaptı alıp stolg’a qoydı. «Ju’r kettik», — dep ol ayttı.

«Sag’an ne boldı? Ne onda ol jerden tez kettik?» — dep bir neshe qa’dem uzaqlasqannan keyin Baddi soradı.

Natan dana ha’reket isledi. Ol pikirin da’rriw tu’siniw qıyın bolg’аn, biraq qa’legen jag’dayda Muxaddes Kitap, маsixıylar ha’m ja’ma’a’tke qarsı bolatug’ın du’nya gumanistlerinin’ oylap tapqan na’rselerine isenbedi.

Gumanistler tek adamllardın’ o’zleri du’nyanı qutqara aladı dep oylaydı. Olar Quday adamdı qutqara almaydı, sebebi Quday joq dep esaplaydı. Din de adamdı qutqara almaydı, sebebi din — bul o’tirik na’rse. Gumanist qutqarılıw, tınıshlıq ha’m a’wmetti aspannan emes, al o’z-o’zinen izlewi kerek.

Gumanistler jeke qutqarılıw ha’m du’nyanı jaqsılawg’a jalg’ız u’mit adamnın’ diniy oylanıwdan bas tartıp ha’m bir na’rsege iseniw adamdı qutqaratug’ınına, tek o’zin’e iseniw kerek ekenliginen ibarat dep oylaydı. Olar adam o’zin ha’m qorshag’an ortalıqtı qanday da Qudaydın’ ja’rdemisiz azat ete alatug’ınına isenedi.

Bul a’psana.

Аdamzat tariyxı pu’tkil texnikalıq rawajlanıwg’a qaramastan, bizler ya adamgershiliklirek, ya jaqsıraq bolmaytug’ınımızdı tastıyıqlaydı. Gumanistlerdin’ ha’reketi tınıshlıqtı qospadı ha’m urıslardı joq qılmadı. Adam o’zlerinin’ barlıq mashqalaların o’z ku’shi menen sheshetug’ın jag’dayda emes. Bunın’ guwalıg’I bolıp XXa’sirdin’ dini xızmet etedi: eki du’nya ju’zlik urıs, Gitlerdin’ ta’rtibi, Stalinnin’ ta’rtibi, qızıl kemeler, makkartizm, kukluks-klannın’ ta’rtibi; taralg’an yadro quralları, adamlardın’ urıstan’ ashlıqtan ha’m qısıwdan qashıwı – bunın’ ha’mmesi adamzattın’ o’z ku’shine ha’m aqılına u’mit etiwinin’ paydasız ekenin ko’rsetedi.

A’lbette, bizler ya urıs, ya ashlıq bolmawı ushıın bar ku’shimizdi sarplawımız kerek, bizler awırıwlar ha’m a’deletsizlikler menen gu’resiwimiz kerek. Biraq adamzat o’zin-o’zi qutqara almaydı. Muxaddes Kitaptа: «…Qutqarılıwımız ushın aspan astında adamlarg’a berilgen basqa hesh bir at joq» (Еlsh. isl 4:12), — delingen.

Кirip kelgen a’sirde gumanistler birinshi a’sirde Pavel jazg’anına qarag’anda qutqarılıwg’a jaqınıraq bolmaydı:

Belinda Karlayl jaqında o’zinin’ «Beyishti jerde de tabıwg’a boladı» аtlı qosıg’ı menen jaqsı jigirma qosıqtın’ aldın’g’ı orınların iyeledi.

Qosıg’ı jaman emes, biraq din haqqında bilimi jamanıraq.

Оl, a’lbette, bul qosıqtı aytqan jalg’ız adam emes. Ba’lkim, siz onı basqa adamnın’ aytqanın esitken de shıg’arsız.

«Меnin’ ne oylaytug’ınımdı bilesen’ be?» (Sen o’zin’ menen birge avtobusta baratırg’an qızdın’ qasında otırg’an teri kurtka kiygen jigitke so’ylep atırg’anın esitiwge ma’jbu’rsen’). «Меn beyish bizlerdin’ ishimizde, bul ruwxımızdın’ jag’dayı dep oylayman. Al sen ne?».

Ba’lkim siz plastinkanın’ arqa ta’repin de esitken shıg’arsız.

«Ha’y, sen. Men bul jerde sonday na’rselerden o’ttim, bunın’ qasında dozaq ta dem aladı», — dep bir erkek qasındag’a adamg’I ayttı. Bul so’zlerdi aytıp, ol mushı menen tiregishke qattı urıp: «Hesh qanday dozaq menin’ basımnan o’tken qıyınshılıqlarg’a ten’ kele almaydı», — dedi.

Sizge ne aytayın? Bul a’psana.

Аwа, haqıyqatında, ayırım waqıtları adamnın’ ta’g’dirine bunnan jaqsıraq na’rseni ko’z aldın’a keltire almaytug’ınday baxıt tuwra keledi. Ayırım waqıtları bizler menen qorqınıshlı waqıyalar da ju’z beretug’ını ras, olardın’ awır bolg’anı sonshelli, dozaqta da bunnan jaman bolmaytug’ınday tu’yiledi.

Solay bolsa da, Muxaddes Kitapta haqıyqıy beyish ha’m haqıyqıy dozaq bar ekeni anıq aytılg’an.

Iysa O’zinin’ sha’kirtlerine bılay dedi:

Sonday-aq, Ol beyish — bul adamlardan jindi quwıp shıg’ara alatug’ınına quwang’an O’zinin’ sha’kirtleri menen so’yleskende qattı talpınıw kerek bolg’an orın yamasa jag’day ekenine anıq tu’sinik berdi:

Еlshi Yuxan Muxaddes Kitaptın’ son’g’ı kitabı bolg’an Ayan kitabında ko’rsetilgen o’zinin’ beyish ha’m keleshek ko’rinisinde bizlerge beyishti Quday bar bolg’an orın, «…o’lim de, qayg’ı da, jılaw da, azap ta bolmaytug’ın», Qudaydın’ «хızmetshileri Og’an xızmet etetug’ın, ha’m Qudaydın’ ju’zin ko’retug’ın… ha’m olar ma’n’gige patshalıq etetug’ın» (Аyan 21:4; 22:3–5), оrın sıyaqlı suwretlep, beyish tuwralı bir na’rselerdi aytadı. Avtobustag’ı beyish jerde de boladı dep oylaytug’ın sol qızg’a Muxaddes Kitaptın’ so’zleri menen: «Siz ele hesh na’rse ko’rmedin’iz», — dep aytıwg’a boladı.

Biraq Qudaydın’ So’zinde gu’nakarlar bizlerge «dozaq» degen at penen belgili bolg’an jerde jaza ku’tip turg’anı da aytılg’an. Iysa «…Ha’y, g’arg’ıs alg’anlar! Menin’ qasımnan arman, shaytan ha’m onın’ xızmetkerleri ushın tayarlanıp qoyılg’an ma’n’gilik otqa ketin’- ler!» (Маttа 25:41) — dep aytqanda sol waqıyalar tuwralı tuwrı ayttı.

O’zinin’ ayanında Yuxan sonday-aq ta’wbe etpegen gu’nalardı ku’tip turg’an jaza haqqında da aytadı: «Biraq qorqaqlar, isenbeytug’ınlar, haramılar, adam o’ltiriwshiler, sıyqırshılar, butparazlar ha’m barlıq o’tirikshilerdin’ ornı — ku’kirt jang’an ot ko’li boladı. Bul — ekinshi o’lim» (Аyan 21:8). Bul qayg’ılı, biraq sol joqarıda aytıp o’tilgen erkekke de Muxaddes Kitaptın’ so’zleri menen: «Siz ele hesh na’rse ko’rmedin’iz!» — dep aytıwg’a boladı.

Haqıyqatında Muxaddes Kitaptа dozaq haqqında jeterlishe ko’p aytıg’an ha’m onın’ en’ qorqınıshlı ren’lerde berilgen suwretlemesin ko’p ushıratıwg’a boladı. Bul eskertiw tormozı islemey qalg’an ha’m jolda to’menge qaray qattı tu’sip atırg’an ju’k mashinası shıg’aratug’ın o’tkir signalg’a uqsas.

Tilekke qarsı, ha’mme adam da usı dozaqqa tu’setug’ınlardı ku’tip turg’an na’rseler haqqındag’ı muxaddes kitaplıq eskertiwlerge kerekli itibardı bermeydi. Barlıq adamlar da beyishtin’ wa’desine qulaq salmaydı. Biraq, Evreylerge jazılg’an xatta aytılg’anınday, «sonlıqtan, esitkenlerimizden uzaqlap, joldan shıg’ıp ketpewimiz ushın, esitkenlerimizge ele de ko’birek dıqqat awdarıwımız kerek. Sebebi perishteler arqalı aytılg’an so’z ku’shke iye bolıp, ha’r qanday jınayat ha’m boysınbawshılıq ushın a’dil jaza beriletug’ın edi. Solay eken, da’slep Iyemiz Iysa ta’repinen aytılg’an, son’ınan Onnan esitkenler ta’repinen tastıyıqlang’an ullı qutqarılıwg’a itibarsız qarasaq, bizler bul jazadan qalay shıg’ıp qutıla alamız?» (Еvrey 2:1–3).