Мениң анам — дүньядағы ең әжайып ана. Ол мени бәрҳа қоллайды ҳәм ҳәмме нәрседе маған жәрдем бериўди қәлейди. Мен оған дуўа етиўлери ҳәм сүйиспеншилиги ушын миннетдарман. Ол мен ушын күнде дуўа етеди ҳәм бул мениң оқыўым ҳәм өмиримде үлкен қоллаў болып хызмет етеди деп ойлайман. Оның дуўа етиўлери маған көп нәрседе өзгериўиме жәрдем берди ҳәм, бәлким, тек олардың арқасында мен бул дүньяда жасап атырған шығарман. Бир күни анамның дуўа етиўлери кәрамат иследи — мениң өмиримде ҳеш күтилмеген бир әжайып ўақыя жүз берди. Мениң классымда мени қорқытатуғын ҳәм мен бәрҳа оннан арманырақтан жүриўге ҳәрекет қылатуғын жүдә жаўыз ҳәм жаман бир қыз бар еди. Мен ол ҳаққында анама айтқан ўақтымда, анам маған усы қыз ушын дуўа етиўди усынды. Бул пикир маған унады ҳәм бизлер бирге ол ушын оқыўдың ең соңғы күнлерине шекем ҳәм пүткил жаз даўамында ҳәр күни дуўа еттик. Ал, келеси оқыў жылында кәрамат болды: бул қыз толық өзгерди ҳәм мениң ең жақсы досларымның бири болып қалды. Бул ўақыя мениң пүткил өмириме қатты тәсир етти, себеби усыған уқсас ўақыя мениң өмиримде алдын ҳеш болмаған еди.

Анамның дуўа етиўлери өз исин ислейди. Расын айтқанда, бәрҳа бундай бола бермейди, бирақ бизлер дуўа еткенимизде жуўапты дәрриў алмасақ та, бәрибир олар мени қоллайды. Мен Қудайға ҳәм анама миннетдарман. Рахмет саған, анажан.

Аманда Омартиан (13 жас)

Бул дүньядағы қыйын ҳәм ең жуўапкершиликли уллы ислердиң бири. Ол үлкен қуўаныш ҳәм күшли жарақат алып келиўге уқыплы. Ҳеш нәрсе жанды усы тәризде байытпайды ҳәм басқа ҳеш нәрсе усы тәризде ашшы кеўил қалыўдың дереги бола алмайды. Адам өмириниң ҳеш бир тараўы да, егер ҳәммеси жақсы болса, соншелли зор қуўаныш ҳәм руўхланыўға жол бермейди ҳәм әўметсизлик жағдайында олардың биреўи де соншелли қапашылық алып келмейди.

Балаларды тәрбиялаў!

«Тәрбиялаў» сөзиниң өзи ересек адамларда ҳәр қыйлы сезимлерди пайда етеди. Өзимиздиң барлық күшимизди бизлер балаларымыздың тәрбиясына беремиз. Бизлер өзлеримизди жаңа әўметке ерискендей сезе баслаған ўақытта, балаларымыздың өмириниң жаңа басқышы бизлерге таза машқалаларды алып келеди. Гейде усы даўыллы теңиздеги жүзиўимиз дерлик тегис өтеди, ал гейде даўыл бизлерди қуўып жетеди ҳәм толқынлар төбемизге шекем қуйылады. Айырым ўақытлары бизлерди қапашылық қаплайды ҳәм бизлер не болса сол болсын-толқын бизлерди жутса-жутсын, — деп жеңилиўге таяр боламыз.

Бирақ мен сизлерди жигерлендиргим келеди. Бизлер апаттың еркине улыўма берилмеўимиз керек. Балаларымыздың өмири шараяттан ғәрезли болмаўы керек.

Балаларымыз келтириўи мүмкин болған «күтилмеген саўғалары» ның алдында қорқыныштан қалтырап, тырнақларды тислеп ҳәм қолларды сындырып ханада ашыўланып жүриўдиң кереги жоқ. Ҳәр бир мүйеште оларды қәўип күтип турғандай көринген ўақытта, балаларыңыздың өмириниң ана я мына басқышы жақынлағанынан қорықпаўымыз керек. Бирақ бизлер минсиз ата-ана бола алмаймыз, бирақ балаларымыздың өмирин ҳәзирдиң өзинде жақсы тәрепке өзгертиўди баслаў бизлердиң күшимизде. Баланың неше жаста екениниң әҳмийети жоқ: үш ажырасыўды басынан өткерген отыз жаслы ул (үшеўи де оның спиртли ишимликке қатты берилгени себепли болды), бизлерге ең минсиз болып көринетуғын туўылғанына үш күн болған баладан кем болмаған дуўа етиўге мүтәж. Балаларымыз неше жаста болмасын, бизлердиң дуўа етиўлеримиз тек олардың ийгилиги ушын хызмет етеди. Дуўа етиўдиң мәниси балаларымыздың өмирин жеке күшимиз бенен өзгертиўге ҳәрекет етиў емес, ал барлық дәўирдиң минсиз ата-анасы болған — Аспандағы Әкемизге мүрәжат етиўден ибарат. Солай етип, алға қарай жүрип ҳәр қәдемде, балаларымыз ушын өтиниш етиўди үйренип, бизлер дуўа еткенимизде Қудайға олардың өмириниң ҳәр бир майда-шүйдеси ҳаққында айтыўымыз керек. Онда адам көз алдына келтириў мүмкин болмаған үлкен күш жасырынған. Соның ушын ата-ана дуўа етиўиниң күшин баҳалаўы керек.

Тилекке қарсы, мениң ата-анам еликлеў ушын үлги болмады, анам қызба адам болды. Усындай агрессив тәрбиядан әжайып тәризде азат болыўым ҳаққында мен Сторми атлы китабымда айтып бердим («Харвест Хаус» баспаханасы). Кристофер туўылғаннан кейин айырым ўақытлары мен анамның өзин мениң менен қалай тутқан болса, улым менен де солай тутып атырғанымды сезип қалғаным ҳаққында да айтып берген едим. Мен Қудайсыз өз ата-анамыздың қылықларын ерксиз нусқа қылып ҳәм өзлеримиз қашанлардур гүўасы болған олардың қәтелерин қайталайтуғынымызды түсиндим. Айырым ҳәлсиреген ўақытларда балалықтың көриниси не болып атырғанын түсинбесимизден алдын есимизде жарық нурдай тосаттан елеслейди ҳәм буның менен гүресе алмаймыз. Усындай ўақытларда бизлер балаларымызды аўыр жарақатлаўға уқыплы сөзлерди айтамыз. Бул бизлерде тамырласып, балаларымыздың алдында жүдә үлкен айып сезими менен де күшейеди. Бахтыма, менде усы қыйыншылықларды жеңиўге ҳәм оның қоллаўының жәрдеминде балама зыян келтирмей, усы машқала менен гүресе алыўға жәрдем берген адам болды. Бирақ, ата-аналардың ҳәммеси де усы жағдайда жеңимпаз болып шыға бермейди.

Бастан-ақ мен өзимди жаман ана есаплап, биринши баланың туўылыўынан кейин қатты қайғырдым ҳәм қапаландым. Анам менен қатнасым мени жарақатлағаны сыяқлы оны да жарақатлаўдан қорқатуғын едим. Мен тәрбия темасындағы үйде бар барлық китапларды оқып шықтым ҳәм масихыйлық бойынша бала тәрбиялаў семинарларының биреўин де қалдырмаўға ҳәрекет еттим. Мен усы мағлыўматлардың ҳәммесин өзлестириўге ҳәрекет еттим, бирақ бул жеткиликсиз болып шықты. Мени баламның руўхый, эмоциональ ҳәм ақылый раўажланыўы ҳаққындағы сансыз қорқынышлар қыйнайтуғын еди, бирақ ҳәммесинен көбирек мени оның менен не жүз беретуғыны қыйнады. Оны урлап кетиўи, ол шөгип кетиўи, апатқа түсип ҳәм қатты жарақатланыўы, аўырып қалыўы, оны жолдан шығарыўы, зорлықтың қурбаны болыўы ямаса әпиўайы тәризде өлиўи мүмкин еди. Улымның келешеги ушын қорқыныш мени албыратты. Мен аналық қәўетеримди басыўға қаншелли ҳәрекет етсем де, қәлеген исленген жынаятлар ҳаққында журнал мақаласы, қәлеген көк экран жаңалығы маған балам ушын және де үлкенирек қорқыныш оятты. Буннан тысқары, бизлер жынаяттың қозыўы менен «белгили» болған Лос-Анджелесте жасайтуғын едик. Бул мениң күшимнен жоқары еди.

Бир күни қапаланып, мен: «Қудайым, мен басқа шыдай алмайман. Мен суткасына жигирма төрт саат баламды қараўыллай алмайман. Мен руўхый тынышлыққа ийе болыўды қәлеймен. Мен не ислейин?» — деп дуўа еттим.

Келеси бир неше ҳәпте даўамында Қудай Кристоферди Өзине тапсырыўға көндирип, мениң менен сөйлести. Балам туўылғаннан кейин бизлер күйеўим менен оны дуўа етиў жыйналысында Қудайға арнадық, бирақ Қудай бизлерден оннан да көп нәрсени қәледи. Ол бизлерди баламыздың өмирин Өзине толық исенип тапсырыўымызды қәледи. Бирақ бизлер баланы Қудайдың қолына берип, өзимизден баламыздың тәғдири ушын жуўапкершиликти алып таслай аламыз деп ойламайтуғын едик, бизлер өзимизди Қудай менен тығыз байланыста көриўди қәледик. Бизлер Оның бизлерге Өзиниң ийнин қоя алатуғынын, бизлерди үйретип ҳәм өзимизге қарағанда ҳәммесин жақсырақ ислей алатуғынын, ал бизлер өз тәрепимизден тәртиплестириўге, оқытыўға, «жас жигитти өмир жолының басында үйретиўге» ҳәм «ол қартайғанда да жолдан адаспайтуғынын» (Нақ. мақ. 22:6-қа қараң), — билетуғын едик. Бизлер толығы менен Қудайға исениўимиз керек еди, себеби тек Ол баламыздың тәрбиясы ҳаққында ғам шеге алатуғын еди ҳәм тек ғана Ол оның өмирин тегис қыла алатуғын еди.

Кристофердиң өмириниң барлық тараўлары ушын дуўа етиў зәрүр еди. Буны аңлаған ҳалда мен егер мени балам ушын қорқыныш қыйнай баслаған болса, онда бул Кристофердиң белгили бир дуўа етиў керек болған машқаласына Мухаддес Руўх мениң итибарымды қаратып атырғанын түсиндим. Мен ол ҳаққында дуўа еткенимде ҳәм баламды Қудайдың қолына бергенимде, Ол мени усы анық тәшиўиштен азат етти. Бирақ, бул усы мүтәжлик ҳаққында мениң басқа дуўа етпеўимди билдирмейтуғын еди, тек ғана усы жүк мениң ийнимнен қандай да ўақытқа шекем алып тасланды. Бирақ, усы машқала және пайда болыўдан мен ол ҳаққында және дуўа етиўди баслайтуғын едим. Қудай маған балама ҳеш қашан жаман нәрсе болмайтуғынына ўәде берген жоқ, — тек мениң дуўа етиўим Кристофердиң өмиринде ҳәрекет етиўди ҳәм оны қорғаўды баслаған Қудайдың күшин азат етти ҳәм сол ўақытта мен тынышлыққа ийе болдым.

Сондай-ақ, мен балам ушын дуўа еткенимде Қудайдан өзимниң, жеке қәлеўлеримди орынлаўын сорамаўым керек екенин түсиндим. Бул мениң сораған нәрсем орынланған ўақытта ҳәммемиздиң қапашылықты бастан кешириўимизге алып келетуғын еди. Бәлким, көпшиликке: «Қудайым, мен Сеннен Кристофер ер жеткеннен кейин мениң жақсы досларымның қызына үйлениўин өтинемен», — деген түрдеги дуўа етиў таныс шығар (Оның ата-анасы менен туўысқанласыў улыўма алғанда жаман болмас еди). Ямаса: «О, Қудайым, Аманданы мектепте жыллы қарсы алатуғындай исле» (Буннан маған тынышырақ болар еди). Әлбетте, бизлер усы сырлы ойларымызды сырттан ҳеш айтпаған болар едик, бирақ олар өз қәлеўлеримизди Қудайға айтыўға бизлерди мәжбүр етип ойымызда қалады ҳәм бизлерге тәсир етиўди даўам етеди. Соның ушын мен дуўа етиўдиң басқа түрин таңладым: «Қудайым, мени балам ушын дуўа етиўге үйрет. Оны Сениң ўәсиятларыңа тийкарланып тәрбиялаўды маған үйрет ҳәм оның өмиринде Сениң еркиң орынлансын».

Төрт ярым жылдан кейин қызым Аманда туўылғанда мен усының менен балаға кереклини өз қәлеўим менен алмастырмай бала ушын дуўа етиўге әлле қашан Қудай тәрепинен үйретилген едим. Соның ушын мен қызым ушын белсенди сорандым. Кейинги он еки жыл даўамында Қудайға дуўа еткенимде ең таң қаларлық түрде жуўап берди ҳәм бүгин мен олардың нәтийжелерин көрип атырман.

Бизлер күйеўим менен балаларымызға Қудайдың ғамхорлық көрсетип атырғанын сеземиз, ал олар қуўаныш пенен Оны тән алады ҳәм ҳүрмет етеди, себеби ата-аналар балалары ушын дуўа еткен ўақытта Қудайдың күши олардың өмирине киреди.

Биринши балам туўылғаннан кейин мен ол ушын ҳәр күнги қәўетерлерим себепли тынышлығымнан улыўма айрылдым. Мен оны биреў ийтерип жибериўинен, моншада шөгип кетиўинен, өлетуғын аўырыў менен аўырыўынан, оны аўқатландырыўды умытып кетиўимнен, оны ийт тислеп алыўынан, оның автомобиль апатына ушыраўынан, оны урлап кетиўинен ямаса оның жоғалып кетиўинен қорқатуғын едим. Қудайға бойсыныўды қәлеўге қарағанда үмитсизликтен мен Оған жалбарындым. Ол сол ўақытта маған Кристофердиң — Өзиниң бизлерге сыйы екенин ҳәм баламызға бизлерден де көбирек ғамхорлық ететуғынын еслетти. Мениң есиме мухаддес китаплық: «Барлық ғам-тәшиўишлериңизди Оған тапсырыңлар…» (Петр. 1-х. 5:7), — деген ўәсият түсти.

«Қудайым, дүньяда ҳәммесинен көбирек мен балам ҳаққында қәўетерленемен, соның ушын мен оны Сениң қолыңа тапсыраман, себеби оны тек Сен дурыс тәрбиялап ҳәм оған толық қәўипсизликти тәмийинлей аласаң. Мен ата-аналық қыйыншылық жүгин жалғыз алып жүриўди қәлемеймен; мен буны Сениң менен орынлаўды қәлеймен».

Сол мени қорқыныш қоршаған күннен баслап мен буны дуўа етиўдиң басланыўына хабар бериўдей қабыл етип ҳәм жүрегимде тынышлық боламан дегенше дуўа ететуғын едим. Егер меннен қәўетер кетпесе, мен Қудайдың тынышлығы жаныма тынышлық орнатаман дегенше Қудайдағы сиңлилерим менен бирге дуўа ететуғын едим ҳәр күни мен баламды Қудайдың қолына беретуғынымды айтып, Аспандағы Әкеден оған ғамхор болыўын сорайтуғын едим. Бул мениң ийнимдеги жүкти алатуғын еди ҳәм мен өзимди бахытлы ана деп сезе баслайтуғын едим.

Мен балаларым ушын усы дуўа етиўди көп жыл оқыдым. Мен усы дуўа етиў менен сол, оларды биринши мәрте екшембилик ибадатхананың топарында қалдырған таңда, күни-түни ислейтуғын бақша топарында бала бағыўшының қараўында қалдырғанымда, биринши балалар бақшасына алып барғанымда, жараларына тигис қойыў ушын оларды шыпакердиң ханасында қалдырғанымда, олар өзлериниң биринши дем алысында досларына кеткенде, сол жерден похотқа барыў ушын Вашингтонға ушып кеткенинде, оларды кемпингке шығарып салғанымда, балам биринши мәрте шаңарақ автомобилиниң рулине отырғанда ҳәм ҳәр сапары ол футбол ойнағанында дуўа ететуғын едим.

Жақында мен Кристоферди колледжге кетиўге атланған ўақытта Қудайдың қолына және бердим. Ол кетпестен алдын мен айралық ўақтын көз алдыма келтирип бир неше ай жылаған едим. Мен ол кеткеннен кейин пүткил өмиримиз қатты өзгеретуғынын алдын ала сезип турар едим. Бирақ усы ўақыядан азғана ўақыт алдын Қудай маған: «Демек, сизлер қуўаныш пенен шығып, тынышлық пенен шығарып саласыз; таўлар ҳәм төбешиклер сизлердиң алдыңызда қосық айтады…» (Ийшая 55:12), — деген сөзлерди ашты. Соның менен бирге Ол маған айралық азабынан кейин маған да, оларға да ҳәм тынышлық келетуғынын ашты. Балаларымыз өмирдиң қайсы басқышында болмасын, оларды Қудайдың қолына тапсыра отырып, жақсы қолларға берип атырғанымызды билиўимиз керек. Бизлер олардың жүрегинде қуўаныш ҳәм тынышлық пенен алға баратуғынын ҳәм Қудай оларға туўры жолды көрсететуғынын билемиз. Дәл соны Ол бизлер ушын да ислейди. Ана ушын буннан жақсырақ жубаныш болыўы мүмкин бе? Дәл соның ушын бизлер сол күни Кристоферди университеттиң биринши курслер ушын жатақханасына алып барған ўақтымызда, мениң жүрегимди тек Қудай ғана бере алатуғын қуўанышқа толтырды ҳәм маған ҳақыйқаттан таў ҳәм төбешиклердиң қосығын еситкендей болдым (Ийшая 55:12-қа қараң).

Мен балаларымды Қудайдың қолына еле көп мәрте тапсырыўыма туўра келетуғынын билемен. Мен ушын олардың өмириндеги ең әҳмийетли ўақыя, әлбетте, олардың шаңарақ қурыўы болады. Бул ҳаққында ойлап отырып Қудайдан, мен өзине бала жибериўин сораған Анна ҳаққындағы ўақыяны еске аламан. Қудай оның дуўа етиўлерине жуўап берди ҳәм ол Самуелди туўды. Кейин Анна: «…усы бала ушын мен дуўа еттим ҳәм Қудай Өзинен сорағанымды орынлады; ҳәм мен оны өмириниң ақырына шекем Қудайға хызмет етиў ушын беремен, ҳәм сол жерде Қудайға сыйынды» (1 Пат. 1:27-28), — деп айтты.

Анна баласын Қудайға бағышлаўға ўәде берди ҳәм ол емшектен шыққаннан кейин оны руўханый Илияның қараўы астына Қудайдың үйине алып барды Сол тәризде ол өз ўәдесин орынлады. Бирақ қәўетерлениўдиң кереги жоқ (ямаса, керисинше, үмит етиўдиң): Қудай сизиң балаңызды пастор ҳәм оның ҳаялының тәрбиясына ибадатханада қалдырыўыңызды талап етпейди. Гәп Анна өз баласын Қудайға бағышлағанында, ал кейин Оның буйырғанын орынлағанында. Нәтийжеде Самуел усы жерде болған Қудайдың уллы пайғамбарларының бири болды.

Бизлер оларды өзлеримизге байлап ямаса оларды өз күшимиз бенен тәрбиялаўға ҳәрекет етип, балаларымыздың өмирине Қудайдың араласыўын шеклемеўимиз керек. Егер сизлер Қудай балаларыңыздың өмирин басқарыўына исенимли болмасаңыз, олар ушын қорқыныш сизлерди қоршап алады. Тек балаларды босатып жиберип, Қудайдың олар менен еркин қатнаста болыўына ҳуқық берсек ғана, бизлер Қудайдың басқарыўына исенимли бола аламыз. Усыған ерискеннен соң ғана сиз, егер тек Оның Сөзине келискен ҳалда жасасаңыз, Оның жолы менен жүрип ҳәм дуўа еткениңизде Оған барлық тәшиўишлериңизди аша аласыз. Бизлер Қудайға үмит етиўимиз керек, себеби Ол балаларымызға бизлерге қарағанда жақсырақ ғамхорлық ете алады. Балаларымызды Аспандағы Әкениң қолына тапсырып ҳәм Оның бийлигин мойынлағанда ғана, бизлер ҳәм бизлердиң балаларымыз жүреклеримизде шексиз тынышлыққа ийе боламыз.

Бизлер ҳәмме жерге үлгере алмаймыз, бирақ Қудай үлгереди. Бизлер ҳәммесин көре алмаймыз, бирақ Қудай көреди. Бизлер ҳәммесин биле алмаймыз, бирақ Қудай биледи. Егер балаларымыздың жасына қарамай оларды Қудайдың қолына тапсырсақ, бизлер усының менен өзлеримиздиң Оған исенимимиз ҳәм исениўимизди гүўалық етемиз ҳәм усылай етип олардың өмириниң өзгериўине биринши қәдемди таслаймыз. Балалар ушын дуўа етиў усыдан басланады.

Биз балаларымыз ушын ең қызғын дуўа еткенимизде көбинесе Қудайдан оларды қорғаўын сораймыз. Егер жүрек олардың жеке қәўипсизлиги ушын қәўетерлениў менен толы болса, онда балалардың қандай да бир машқаласын шешиў қыйын. Егер усы келешектиң келетуғынына исенимли болмасақ, бизлер олардың келешеги ушын қалай дуўа ете аламыз?

Бизлер Кристофер он жети, ал Аманда он еки жасқа толаман дегенше Лос-Анджелесте жасадық ҳәм усы жылларда мен олар ушын бәрҳа қорқатуғын едим. Сол ўақытта жынаятшылықтың дәрежеси турақлы өсип барар еди ҳәм жетерли дәрежеде тыныш деп есапланған бизлердиң регионымыз да маған ҳеш қандай исеним бермейтуғын еди. Соның ушын мен усы машқала ҳаққында күнде дуўа еттим. Ҳақыйқатында мен олар қурсағыма түскен ўақыттан баслап нәрестелигинде олар менен ҳеш қандай қорқынышлы нәрсе болмаўы ушын балаларымның қәўипсизлигине өтиниш ете басладым. Олар өсе баслағанда мен Қудай оларды зорлықтан, бахытсыз ҳәдийселерден қорғаўы ушын дуўа еттим: «…қанатыңның астына ал. Топылыс ислеген жаўызлардан мени қорға, әтираптағы жанды алыўшылардан сақла» (Забур 16:8-9-ға қараң).

Аманда ҳәм Кристофер, басқа балалар сыяқлы жығылды, дизелерин урды, жарақатлар алды, шыпакерге мүрәжат етип ҳәм тигислер қойдырыўға туўра келген бир неше аўыр жағдайлар да болды. Бирақ аўыр жарақатлар оларды шетлеп өтти. Мен усы китаптың алғы сөзинде айтып берген жол апатына бир күни балам дус боламан дегенге шекем усылай болды. Бир күни азанда, баламды ҳәм қызымды мектепке шығарып салғаннан кейин — олардың ҳәр бири өзлериниң классласлары менен кетти — ҳәм мен үйге қайтып келгенимде, көпшилик ата-аналар сондай қорқатуғын телефон қоңыраўы шалынды.

«Миссис Омартиан, балаңыз бенен ҳәммеси жақсы, бирақ ол аўыр апатға ушырады ҳәм ҳәзир емлеўханада. Қарсы алдынан соқлығыс жүз берди, оның үстине машинадағы үш баладан ҳеш биреўи қәўипсизлик белбеўин тақпаған».

Емлеўханаға жолда баратырып бизлер күйеўим менен олар үшеўи ушын дуўа еттик. Мен усыдан алдын көп мәрте Кристоферге қол қойып ҳәм Қудай оны автомобиль апатларынан қорғаўы ҳаққында дуўа еткенимизди еске алдым. Мен Мухаддес Жазыўдағы өзлеримиз айтқан: «…периштелерине буйрық берер, баратуғын барлық жерлеринде сени қорғасын дер. Аяғыңды тасқа урып алмаўың ушын, олар сени қолларында көтерип алып кетеди» (Заб 90:11-12), — деген аятты еске түсирдим. Қудай дуўа еткенимизде жуўап береди. Оның ўәделери орынланады. Мен бул ҳаққында билетуғын едим. Егер Кристофер апатқа ушыраған болса, Қудай Өзиниң периштелери менен оның қасында болып ҳәм оны қорғаўы керек еди. Мен Қудайдан қорқатуғын әдил адам ҳаққында Мухаддес Китаптың не айтатуғынын да еске түсирдим: «Сондай адам қәўип-қәтерден қорықпайды, Ийемизге исенип жүреги екиленбейди» (Забур 111:7). Сонда мен неге екенин түсинбесем де тынышландым. Мениң жанымда Қудайдың тынышлығы орнады.

Емлеўханаға келип, бизлер Кристофердиң апат ўақтында дизесинде спорт формасы салынған үлкен сумканы услап, артқы отырғышта отырғанын билдик. Тап сол сумка алдыңғы отырғыштың артына урылыўды жумсартқан көпшик болды, солай етип баламыз дизеси урылыў ҳәм арқасындағы жара менен қутылды. Самаллататуғын айна арқалы ылақтырылған, алдыңғы отырғышта отырған бала аўыр жарақат алды. Ал, рульде отырғаны рульге урылып бетин қатты жаралады. Автомобиль толық пашақланған еди.

Бизлер ҳәм зыян көрген балалардың ата-аналары өзлеримиздиң машинадағы қәўипсизлик белбеўин тағыў ҳаққында қатаң көрсетпелеримизден кейин де балаларымыздың ҳеш қайсысының буны ислемегенине таң қалған едик. Егер олар бизлерге қулақ асқанында, бәлким, улыўма зыян көрмеген болар ма еди. Бирақ бизлерди өзлеримиздиң дуўа етиўимиз арқалы балаларымыздың тири қалғаны қуўандырды. Бизлер ҳәммемиз балаларымыздың тири қалғаны көп мәрте тек Ийсаның атынан дуўа еткенимиз себепли қутқарылғанын билетуғын едик ҳәм бул ушын Қудайға миннетдаршылық билдирдик.

Сизиң дуўа етиўиңиз балаларыңыздың кеўилсизликтен қашатуғынына кепил бола алмайды. Әлбетте, балаларымызға аўырыўды бастан өткериўге туўра келеди, себеби ол — бизлердиң гүнакар дүньямыздың ажыралмас бөлеги. Бирақ ата-ананың дуўа етиўи балаларды жаўызлықтан қорғаўда әҳмийетли роль ойнайды, соның ушын егер бахытсыз ҳәдийсе жүз берсе де, балаларымыз бәрибир саў-саламат қалады, ал жүз берген ўақыяның ҳәммеси болса оларға зыян келтирмейди, ал керисинше, олардың пайдасына болады.

Дуўа етиўимиздиң тәсирлилигиниң баслы шәрти — Қудайдың сөзи, ол бизлерге тынышлық береди. Мен Лос-Анджелесте жасағанымызда шаңарағымды ҳәм өзимди жаўызлықтан қорғаўы ушын неше мәрте дуўа еткенимди санай алмайман. Ҳәр сапары Қудайдан шеги жоқтай болып көринетуғын зорлықтан бизлерди қорғаўын сорап, мен Мухаддес Жазыўдағы: «Қудайым… душпанларымнан мени аман сақлап қалған, мени қарсыласларымнан жоқары қойдың, жаўыз адамнан мени қутқардың» (Забур 17:48-49) ҳәм «Маған мийримин көрсеткени ушын, қоршалған қалада қорғағаны ушын Жаратқан Ийе алғыслансын» (Забур 30:22), — деген қатарларды айтатуғын едим.

Калифорнияның және бир апаты — бул жер қозғалысы. Ҳәр сапары уйықламастан алдын мен шаңарағымды олардан сақлаўын Қудайдан сорайтуғын едим. Мени түнниң ортасындағы күшли силкинис оятып жиберди ҳәм әтирапта ҳәммеси шайқалып атырған ўақытта мен қорқынышта, толық қараңғылықта ояндым. Бул гүлдирмаманың гүлдирлисине қарағанда қорқынышлырақ шаўқым менен қосылып шықты. Бундайды умытыў мүмкин емес; бул ядымызда улыўма қалады. Мен Мухаддес Жазыўдың: «Қудай — бизлердиң панамыз ҳәм күшимиз, аўыр ўақытта исенимли жәрдемшимиз. Сол себепли бизлер уўайымлап қорықпаймыз, дүньяның астан-кестени шықса да, таўлар теңиз туңғыйығына қуласа да» (Забур 45:2-3), — деген қатарлар менен пүткил шаңарағым ушын дуўа етпестен алдын уйқыға жатпайтуғын едим. Мухаддес Жазыў бахытсызлықлардың арасында Қудайдың қорғаўын ўәде еткени менен, мен Қудайдан көбирегин сорайтуғын едим: «Қудайым, мен Сеннен жер силкиниўи болмаўын сорайман. Бирақ егер ол жүз берсе де, Сеннен өтинемен, сол жерде бизлер болмайық. Бирақ егер бизлердиң жер силкиниў болатуғын сол жерде болыўымызды сен қәлесең, Сеннен өтинемен: бизлерди қорғай гөр».

1994-жылы 17-январьда Нортриджде жер силкиниўи болмастан алдын сол жерден кеткен ўақтымызда мен Қудайдың усы дуўа еткенлериме жуўап бергенине исенимли болдым. Бир неше айдан кейин мен балаларым менен ўайранаға айналған сол жерлерде болдық ҳәм болған ўақыядан қорқынышқа түстик. Бизлер жасаған үй пүткиллей қыйраған еди. Мениң дуўа еткенлериме жуўап берип, Қудайдың мийримли қолы бизлерди сол жерден шығарып ҳәм қутқарған ўақытта Қудайдың күши ҳәм Оның мийриминиң ҳәрекетине таң қалған едик.

Егер бизлер жер силкиниў зонасында болғанымызда Қудай бизлерди басқа көпшилик адамларға Өзиниң мийримин көрсеткени сыяқлы қорғайтуғынына исенетуғын едим. Бахытсызлық ҳәмме жерде болады. Ең баслысы — Қудайға сүйениў, дуўа етиў ҳәм Оның жуўапларын күтиў.

Бизлер дуўа еткен ўақтымызда өмиримизде не болса да өзгереди, ал дуўа етпеген ўақтымызда болса ҳеш қандай өзгерис болмайды. Егер бизлер дуўа етпегенде балаларымыз бенен не болар еди ямаса болмас еди? Келиң, буның қашан болатуғынын күтпейик. Келиң, ҳәзирдиң өзинде дизерлейик.

Ең аўыр сынақлардан бири балаларымыздың ойларына шама менен төмендегише: «Ҳеш ким мени жақсы көрмейди», «Ҳеш ким мени баҳаламайды», «Мен ҳеш кимге қызық емеспен», «Мен ҳеш нәрсеге жарамайман», «Мен қатты семизбен» («қатты арықпан», «қатты узынман», «жүдә кишимен»), «Мен ақмақпан», «Мен қатты ақыллыман» ҳ. т. б түринде көринетуғын ҳақыйқаттың астында жасырынатуғын өтирик кирген ўақытта, усыларды басынан өткериўге туўра келеди. Усы түрдеги қәлеген өтирик олар 12–13 жасқа толған ўақытта балаларымыздың санасына сиңеди ҳәм жийи ер жеткенен кейин де, олар еле оның бийлигинде болады. Соның ушын мен балаңыздың өзин сүйикли ҳәм керекли сезиўи ушын дуўа етиў ҳеш қашан кеш болмаўына исенемен; ол өзин ең алды менен Қудайдан, кейин шаңарағынан, кейин теңлеслери ҳәм басқа адамлар тәрепинен сүйикли сезиўи керек. Олар жүдә кишкене ўақтында ямаса олардың өмириниң басқа қәлеген ўақтында балалар ушын дуўа етип баслаўға ҳәм пүткил өмири даўамында анық мүтәжлик ҳаққында дуўа етиўди даўам етиўге болады.

Бизлердиң ҳәммемизге өзлеримизди қабыл алынбағандай сезиўимизге туўра келген. Бизлердиң қайсы биримиз пәслетилиў, уялыўды бастан өткермедик, айып сезимнен қыйналмадық, өзин ҳеш нәрсеге жарамайтуғындай, ҳеш кимге керек емес әўметсиздей сезбедик? Бизлерден қайсы биримиз дөгеректеги адамлардың ҳүким етиўинен ямаса бизлердиң жүрис-турысымызды қолламағанынан қыйналмадық? Ҳәммемиз кимнен шықса да: шаңарақ ағзасынан, достыңнан ямаса улыўма бийтаныс адамнан қабыл алынбаўдың не екенин билемиз. Биреўлер буны айтарлықтай жеңил бастан өткереди, себеби жүрегиниң төринде өзин сүйикли ҳәм керекли сезеди. Басқасында болса оны қабыл алмаған сол көплеген жағдайлардан жүрегинде терең жаралар қалады ҳәм ол дөгеректегилерден өзине қәлеген мақулламаўшылық қатнасты ылайықсыз қабыл ете баслайды. Соның ушын дүньяда исленип атырған жаўызлықтың баслы себебин бир адамның басқа биреў тәрепинен қабыл алынбаўы деп есаплаўға болады. Усылай етип, жумыстан шыққан исши өзиниң алдыңғы жумыс орнына қайтады ҳәм өзиниң баслығы ҳәм алдыңғы кәсиплеслерин атады. Ямаса бас тартылған күйеў өзиниң ҳаялын урады ямаса өлтиреди. Биреў тәрепинен кемситилген ана өзиниң ашыўын баласынан алады. Егер адам өзин ҳеш кимге керек еместей сезсе, оның жүрегинде барлық жаман нәрсе ашылады, ал әтираптағылардың қабыл алыўы ҳәм сүйиспеншилиги, керисинше, онда ең жақсы нәрселерди оятады. Өзин тасланды сезетуғын адам әтираптағы барлық нәрсени өзине қарсы қойылған деп есаплайды: қәлеген көзқараста, айыпсыз сөзде, әҳмийетсиз қылмыста қәўипти сезеди, тап сол ўақыттың өзинде өзин сүйикли сезетуғын адам бундай жағдайда усыған уқсас ҳеш нәрсе көрмейди. Усындай адамға қарсы ҳеш ким улыўма ҳеш нәрсеге ийе болмаўы мүмкин, бирақ оның өзи ҳеш кимге керек емеслигине исенеди, ҳәм усының менен өзине үлкен зыян келтиреди.

Бирақ Қудайдың сүйиспеншилиги ҳәммесин өзгертиўге уқыплы. Қудай бизлерди сүйип ҳәм қабыл ететуғынына исеним бизлердиң өмиримизди улыўма өзгертеди. Қудай: «…Мен сени таңлап алдым ҳәм сеннен бас тартпайман…» (Ийшая 41:9), сондай-ақ: «…мәңгилик сүйиспеншилик пенен Мен сени сүйдим…» (Ерем 31:3), — деп айтты. Ол Өзиниң сүйиспеншилигин дәлилледи. Бул ҳаққында Мухаддес Китап: «Бирақ, бизлер еле гүнакар болған ўақтымызда Масих бизлер ушын өлди. Бизлерге деген сүйиспеншилигин Қудай усылай дәлилледи» (Рим 5:8), — деп айтады. Бирақ ең әжайыбы: «…өлим де, өмир де, периштелер де, ҳәкимшиликлер де, ҳәзирги ҳәм келешек заман да, күшлер де, бәлентлик те, тереңлик те, улыўма жаратылған ҳеш бир нәрсе Қудайдың бизлерге Ийемиз Масих Ийса арқалы берген сүйиспеншилигинен бизлерди айыра алмайды» (Рим 8:38-39).

Бизлер балаларымыздың усы ҳақыйқатларды түсиниўи ушын дуўа етиўимиз керек. Тек сол ўақытта ғана олар Қудайдың сүйиспеншилигин қабыл етеди, ҳәм басқа адамларды сүйиўди ҳәм түсиниўди үйренеди.

Ҳәр бир адамға ең алды менен дәл Қудайдың сүйиспеншилиги керек болғаны менен, бала биринши орында өмиринде ата-анасының сүйиспеншилигиниң барлығын (ямаса жоқлығын) қатты сезеди. Нәресте оны өмириниң дәслепки ўақытларында-ақ сезеди. Ата-ананың сүйиспеншилиги балаға ерте жастан Қудайдың сүйиспеншилигин билиўине мүмкиншилик береди. Сонлықтан балаларымыздың өмириниң дәслепки күнлеринен баслап бизлер: «Қудайым, баламды ҳақыйқаттан сүйиўге, Өзиң қәлегендей сүйиўге үйрет, ол түсине алатуғындай етип сүйиспеншиликти көрсетиўге үйрет», — деп дуўа етиўимиз керек. Егер балаңыз әлле қашан үлкен ҳәм қандай да себептен өзин керекли сезбейтуғын болса, кейинге қалдырмай, дуўа етиўди баслаң. Қудайдан оның жүрегин Өзиниң сүйиспеншилигине толтырыўын ҳәм оның жүрегин өзиңиздиң ҳәм басқа адамлардың сүйиспеншилигине ашыўын сораң.

Қудайдан өзиңиздиң балаңызға сүйиспеншилигиңизди көрсетиўди үйретиўин сораң ҳәм өтмиштеги әўметсизликлер ушын шайтанға жаныңызды айып сезими менен қыйнаўына жол қоймаң. Сизге оның тактикасы белгили болыўы керек: «Сениң балаң өзин керекли сезбейди, себеби сен жаман анасаң (жаман әкесең)», «Егер сен бундай ҳәлсиз болмағаныңда, сен балаңа өзиңниң сүйиспеншилигиңди көрсете алар едиң», «Сени ҳеш ким ҳеш қашан жақсы көрмеди, солай екен, сен биреўди қалай жақсы көре аласаң?». Усы барлық өтирик дозақтан келеди ҳәм шайтанның жобасының бир бөлеги болып табылады.

Егер сизди айып сезими ямаса өмирдиң қандай да бир тараўындағы әўметсизлик ҳаққында еске алыўлар қыйнаса, оны Қудайдың қолына тапсырың, ал кейин: «Қудай мениң баламды сүйеди. Мен баламды жақсы көремен. Басқа адамлар мениң баламды жақсы көреди. Егер балам өзин сүйикли сезбесе, демек, ол душпанның өтиригине исенген. Бизлер шайтанның өтириги менен келисип жасаўдан бас тартамыз», — деп беккем айтың. Сизден үлкен қайтпаслық ҳәм шыдамлылық талап етилсе де, кейин шегинбең, душпанның өтиригине көнбең, оны Қудайдың ҳақыйқаты менен қайтарың, ал кейин балаңыздың жүрегине Өзиниң сүйиспеншилигин төгиўи ҳәм балаңыз сизиң сүйиспеншилигиңизди қабыл ете алыўы ушын дуўа етиң.

Дуўа етиўден тысқары, балаға деген өзиңиздиң сүйиспеншилигиңизди нәзериңизде, қол тийгизиўиңизде (бул сыйпалаў, қушақлаў, сүйиў болса да), қылықларыңызда, ислериңизде ҳәм сөзлериңизде көрсетиўге ҳәрекет етиң. Мен балаларға әсте қол тийгизип ҳәм оның көзине туўры қарап: «Мен сени жақсы көремен. Сен зорсаң», — деп айтқанымда баламның ямаса қызымның жүзи, олардың жүрис-турысы бәрҳа өзгеретуғынын көрдим. Буны ислеп көриң ҳәм өзиңиз көресиз. Бәлким, алдын сиз қандай да қолайсызлықты сезиўиңиз мүмкин, себеби бул сиз ушын улыўма жаңа нәрсе ямаса балаңыз жас өспирим ямаса әлле қашан ер жеткен адам болғанлықтан, бәрибир уятты жеңип, усылай ислең. Егер усындай қәдемди ислеў сизге қыйын болса, Қудайдан буның ушын күш бериўин сораң, өзиңиздиң усы ҳәрекетиңиз балаңыздың ямаса қызыңыздың жүрегинде жуўап табыўы ушын дуўа етиң.

Егер сиз өзиңизде балаңызға деген сүйиспеншиликтиң жоқ екенин сезсеңиз, оны Мухаддес Руўхтан сораң. Мухаддес Китап: «…Өйткени Қудай бизлерге берген Мухаддес Руўхы арқалы жүреклеримизди Өз сүйиспеншилигине толтырды» (Рим 5:5), — деп айтады. Басқа көп нәрселерден тысқары, Қудай басқа адамларға төгилиўи ушын сизди Өзиниң сүйиспеншилигине толтырыўды қәлейди. Балаңыз ушын дуўа етип, сиз тек ғана Қудайдың сүйиспеншилигин қабыл етип қоймастан, ал оны көп мәрте көбейтесиз, солай екен ол жүрегиңиздиң шетинен төгиле баслайды.

Ең алды менен бизлер балаларымыздың Ийсаны өзимниң Қутқарыўшым деп билиўин қәлеймиз. Себеби сол ўақытта бизлер оларға мәңгилик өмирдиң кепилленгенине, өлгеннен кейин олар менен аспанда ушырасатуғынымызға исенимли бола аламыз. Қандай әжайып үмит!

«Балаларымыз ушын өтинемиз» атлы дуўа етиў жыйналысларында қатнасқан Дебби Бун ҳәм оның күйеўи Габри Деббидиң альбомы ушын меннен ата-аналардың ең сырлы сезимлерин балаларға аша алатуғындай, қосық жазып бериўимди сорады. Мен усындай қосықтың текстин жаздым ҳәм оны «Ҳәммесинен алдын» деп атадым; күйеўим оған нама дөретти, ал Дебби оны жазып алды ҳәм енди оны өзиниң концертлеринде атқарып атыр. Мен усы қосықтың сөзлери ҳәр бир исениўши ата-ананың ойларын анық бере алатуғынын билемен.

Мине олар:

Балаларымыз бес жасқа толған ўақытта өмирине Ийсаны мирәт етиўге қарар етти. Бизлер оларға Қудай ҳаққында айтып беретуғын, оларға мухаддес китаплық ўақыяларды даўыслап оқып беретуғын, күнде олар менен бирге дуўа ететуғын ҳәм Қудайдың изинен жүриўге үйрететуғын, ибадатханаға оларды турақлы алып баратуғын едик. Кристофер ҳәм Аманданың жүреклери әлле қашан Ийсаны қабыл етиў ушын ашық еди, бирақ бизлер ҳеш ўақытта оларға бул пикирди жабыстырмадық ҳәм бунда турып алмадық. Буның орнына бизлер Қудайдың сөзи үйрететуғын нәрселердиң олардың жүрегине кирип ҳәм оларда Қудай менен қатнаста болыўға қәлеў келтириўи ушын дуўа еттик. Бизлер бул шешимди олар шеттен ҳеш қандай басымсыз өзлери қабыл етиўин қәледик. Ақыр-ақыбет, усы ўақыт келген ўақытта Кристофер ҳәм Аманда бизлерге Ийса ҳаққында сораўлар бере баслады ҳәм нәтийжеде бизлерден Ийсаны өзлериниң Қутқарыўшысы деп мойынлаўы ушын дуўа етиўимизди сорады. Бизлердиң ата-аналық жүреклеримиз баламыздың ҳәм қызымыздың келешеги қутқарылғанын билиўден қуўанышқа толды.

Балаларымыздың жасы нешеде екениниң әҳмийети жоқ, себеби олардың қутқарылыўы ушын дуўа етиўди баслаў ҳеш қашан ерте ямаса кеш болмайды. Ийса: «…Саған шынын, ҳақыйқатын айтаман: ким де ким қайтадан туўылмаса, Қудайдың Патшалығын көре алмайды…» (Юхан 3:3), — деп айтты. Сондай-ақ, Ол: «Мине, Мен қапы алдында қағып турман. Егер ким де ким Мениң даўысымды еситип қапыны ашса, оның үйине киремен. Мен оның менен, ол Мениң менен бирге аўқат жеймиз» (Аян 3:20), — деп айтты. Бизлер балаларымыздың Ийсаға жүрегиниң қапысын ашыўын ҳәм усы ҳәм кейинги өмирде Қудайдың Патшалығына кириўин қәлеймиз. Билиң: егер сизлер балаларыңыздың мәңгилик өмири ушын дуўа етпесеңиз, ол келмеўи мүмкин.

Балалар Қудайға исенгеннен кейин, ата-аналар олардың Қудай менен ортасында сәйкес келетуғын қатнас орнаўы ушын дуўа етиўи керек. Неше мәрте бизлер кишкене ўақтында Қудай менен жүрген, ал кейин жас өспирим ямаса ер жеткеннен соң Оннан бас тартқан балалар ҳаққында еситкенбиз! Бизлер балаларымыздың: «…Қудайдың қәлеўин пүткил руўхый даналық ҳәм түсиник пенен толық билиўин» ҳәм «Ийемизге ылайықлы болып жасап, Оны ҳәр тәреплеме ырза қылып, ҳәр бир жақсы исте жемис берип ҳәм Қудайды билиўде өсип барыўын» (Кол. 1:9-10) қәлеймиз. Павел Колосалыдағы ҳәм Тимофейде Қудайдың балалары ушын усылай дуўа етти, ал бизлер де балаларымыз ушын дәл солай дуўа етиўимиз керек. Қудайдың өмири ҳәр биримиз ушын өзлеримиздиң бөлегимиз болыўы керек болған таза нәрсени бәрҳа таба алатуғын дерек болып табылады. Қудайдан Оның Мухаддес Руўхы балаларымызға түсиўи ҳаққында бәрҳа сораўымыз керек.

Өзиңе ҳүрметти талап етиў — бул таң қаларлы емес пе? Адамларға басқаларды ҳүрмет етиўи ҳаққында еслетиў керек пе? Аўа, егер гәп балаларымыз ҳаққында емес, ал жат адамлар ҳаққында болса, бул сондай, себеби оларды усыған үйретиў керек.

Мухаддес Китап: «Ҳәй балалар, Ийемизге тийисли болған сизлер, ата-анаңызға бойсыныңлар! Себеби усылай ислегениңиз дурыс болады. „Ата-анаңды ҳүрметле“, — бул ўәде менен бирге берилген баслы буйрық. Сол ўәде болса мынадай: „Сонда сен берекет табасаң ҳәм жердеги өмириң узақ болады“» (Ефес 6:1-3), — деп айтады. Егер балаларымыз Қудайдың усы буйрығын орынламаса, олар Қудайдың жарылқаўынан бос қалыўға, сондай-ақ, олардың өмири қысқа болыўына тәўекел етеди. Мухаддес Китап: «Ким ата-анасына жаман сөз айтса, оның шырасы қараңғылықта өшип қалады» (Нақ. мақ. 20:20), — деп ескертеди. Балаларымыздың өмирине тәсир етиў өзлеримиздиң бийлигимизде екенин түсинип, бизлер олар ушын дуўа етиўге ҳәм қатаң тәртипке үйретип, оларды дурыс тәрбиялаўға миннетлимиз. Бирақ бизлер және балаларымыздың жүрегине билдирмей жайласыўға ҳәм оларды ҳақыйқат жолынан алып кетиўге уқыплы болған қарсылық руўхын ажырата билиўимиз ҳәм оған қарсы турыўымыз керек.

Бойсынбаў — бул ҳәрекетке келтирилген менменлик. Бойсынбаўшылық руўхы: «Бул ҳаққында Қудайдың ҳәм басқа адамлардың не ойлайтуғынына қарамай мен қәлегенимди ислеўди қәлеймен», — деп айтады. Мухаддес Китап: «…бойсынбаўшылық сыйқыршылық сыяқлы гүна болып табылады» (1 Пат. 15:23), — деп үйретеди, соның ушын екеўиниң де нәтийжеси Қудайды толық қабыл етпеўшилик болып табылады. Сол аятта «қарсылық — бутқа табыныўшылықтың өзи» деп айтылады. Менменлик көтерилиске алып келеди, ал қарсылық адамға өзин Қудайдың алдында тәўбе етиўге ҳәм бойсындырыўға тосқынлық етеди. Бойсынбайтуғын адам қандай да бутқа табыныўы мүмкин. Егер балалар әкесин ҳәм анасын ҳүрмет етпесе, бул ҳәммесинен бурын олардың жүрегинде бутлардың бар екенин көрсетеди (бундай баланың жасы әҳмийетли емес). Бул бутлардың атлары белгили: бул менменлик ҳәм өзин сүйиў. Сонлықтан егер балалар ата-аналарды ҳүрмет етиўге үйренбесе, олар Қудайға бойсынбайтуғын болады. Олар: «Мен қәлеген нәрсемди, қәлеген ўақытта ислеймен», — деп жәриялайды.

«Гүнаны гүнаға қосыў ушын Менсиз жыйналыс қылатуғын улларға қайғы болады деп айтады Қудай…» (Ийшая 30:1). Бизлердиң дуўа етиўлеримиз менменлик ҳәм өзин ойлаў бутларын қулатыўға ҳәм баланың жүрегиндеги бойсынбаўшылық руўхты бойсындырыўға уқыплы.

Бойсынбаўдың антиподы — бойсыныў ямаса Қудайдың жолы менен жүриў. Бойсыныў адамға толық қәўипсизлик, дурыс жолда екенине ҳәм дурыс ислеп атырғанына исеним береди. Мухаддес Китап бойсыныўға сый ретинде жарылқаўды, ал кери жағдайда — қараңғылық ҳәм өлимди ўәде етеди. Бизлер өзлерине исенетуғын, өмири узақ болыў ушын өзлерин қәўипсиз сезиўи, жанында бәрҳа тынышлық ҳәм рәҳәт болыўы ушын балаларымыздың Қудайдың алдында бойсыныўшылықта жүриўин қәлеймиз. Ҳақыйқый бойсыныўға дәслепки қәдемлердиң бири — бул ата-анаға бойсыныўға ҳәм оларды ҳүрмет етиўге таярлық. Бирақ баланы буған үйретиў керек, ал оқытыў барысын болса егер дуўа етсек жеңил қылыўымыз мүмкин.

Баламыз он төрт жаста болған ўақытта ол өз ханасының дийўалларына өзиниң жақсы көретуғын сазенделериниң сүўрети бар афишаларды жабыстырды. Бирақ усы адамлардың айырымларының кийимлери ҳәм турыслары олардың шығармасының намалық мазмунына да бизлер, ата-аналар ушын ашық кеўлимизге тийетуғын еди ҳәм Қудайды улыўма алғысламайтуғын еди. Бизлер Кристоферден бул афишаларды дийўалдан алып таслаўын сорап ҳәм не ушын екенин түсиндирген ўақтымызда, ол алдын бизлердиң илтимасымызды орынлаўды қәлемеди, бирақ кейин анық көринетуғын шақырық пенен бойсынды. Бираз ўақыттан кейин ол басқа, бирақ алдыңғысынан онша жақсы емес афишаларды және қыстырды. Бул сапары бизлер қатаңырақ болдық ҳәм қаттырақ ҳәрекет еттик — бизлер өзлеримиз буның ҳәммесин дийўалдан алып тасладық.

Бул Кристофер ушын аўыр ўақытлар болды. Бизлер бойсынбаўшылық руўхының биринши көринислерине дус келгенимизди билдик ҳәм соның ушын Мухаддес Китаптың: «Шайтанның ҳийлелерине қарсы тура алыў ушын, Қудайдың барлық саўыт-қуралларын тағыныңлар» (Ефес 6:11), — деп буйырғанындай ҳәрекет етиўди шештик. Бизлер дуўа еттик ҳәм Қудайдың сөзине мүрәжат еттик, бизлер усы қарсылықты жеңиў ушын Қудайдың бизлерге күш бере алыўына исенимимизди жәрияладық. Бизлер руўхый гүрес алып бардық ҳәм Қудайдың жағдайды қалай өз қолына алып атырғанын гүзеттик. Баламыздың кейпияты өзгерди ҳәм келеси сапары ол бизлердиң ата-аналық талапларымызға жуўап беретуғын афишаларды қыстырды. Бул бизлердиң дуўа етиўимиздиң нәтийжесинде Қудайдың күшиниң туўры ҳәрекети болды.

Афишаға байланыслы жағдай бүгин ондай әҳмийетсиз көринеди, бирақ сол ўақытта бизлерге ата-ана ҳәм Қудайдың еркинен жоқары турыўға ҳәрекет еткен күшли қарсылық руўхы менен дус келиўимизге туўра келди. Ол өзиниң ҳуқықларында беккемлене алмастан бурын бизлер оған ылайықлы қарсылық көрсеттик. Бизлер усы гүресте Қудай ҳәм Оның Сөзи бизлердиң тәрепимизде екенин билгенимиз ҳәм гиреўге жүдә әҳмийетли нәрсе: баламыздың келешектеги мәңгилик өмири қойылғаны себепли жеңиўге миннетли едик.

Егер балаңыз әлле қашан жас өспирим ямаса ер жеткен адам болса ҳәм сиз оның өжет ҳәм қырсық болып атырғанын көрсеңиз, сиз, ата-ана сыпатында балаңызға талапшаңырақ болыўыңыз ҳәм өзиңизде болған күшли қурал — дуўа етиў ҳаққында умытпаўыңыз керек. Сиз өз балаңыз ямаса қызыңыз бенен урыспай атырғаныңызды есте тутың: «Өйткени урысымыз қан ҳәм еттен ибарат болған адам баласына қарсы емес, ал бул дүньядағы көзге көринбейтуғын ҳәкимлерге, бийлеўшилерге, бул қараңғы заманның күшлерине ҳәм аспандағы жаўыз руўхларға қарсы» (Ефес 6:12). Сиз душпан менен урысып атырсыз. Бахтымызға, Ийса бизлерге «…душпанның пүткил күш-қүдиретин жеңиўге…» (Лука 10:19) бийлик берди. Солай екен қорқпаң ҳәм гүманланбаң, ал усы бийликтен пайдаланың.

Бойсынбаўшылық руўхы балаңыздың минезинде қәлеген ўақытта көриниўи мүмкин, бирақ усының менен тәрбиялаўдың тәртип ҳәм үйретиў сыяқлы усыллары ҳаққында умытпай бизлер оны дуўа етиў ҳәм Қудайдың сөзи менен бойсындырыўға таяр боламыз. Балаңыздың көтерилиси сизди уялтпасын. Ийса Масих — ҳәмме нәрсениң Патшасы екенин есте тутың.

Бир неше жыл алдын мен ҳәм мениң сиңлим қатты урысып қалдық. Ҳәммеси еки жыл даўам еткен бизлердиң қатнасымыздың үзилиўи менен тамам болды. Ал буның себеби улыўма өз-ара түсинбеўшилик болды. Өкпелер бизлерди жақын адамның жанын ҳәм онда не болып атырғанын түсиниў уқыплылығынан айырды. Бизлер бир шаңарақта тәрбия алған болсақ та, түрли дүньяда жасайтуғын едик. Буның ҳәммеси мени қатты қапа қылатуғын еди ҳәм мен бизлердиң жарасыўымыз ҳәм арамыздағы жақсы қатнас толық тикленемен дегенше дуўа етиўди тоқтатпадым. Мен бизлерде исениўши ҳәм дуўа етиўши ата-аналар болғанда бундай урыслардың болмаўына исенемен.

Жанларымыздың душпаны ҳәммесинен көбирек душпанлықты жағыў ҳәм урыс туқымын егиў ушын Қудайдың орнатқан қатнасларының ең орайына кириўди қәлейди. Ол өзиниң шаңарақты бузыў мақсетине қаншелли тез ериссе, оның ағзалары соншелли ҳәлсиз ҳәм нәзик болады ҳәм душпан олардың өмирин өзиниң басқарыўына тезирек алады. Буған қарсы жалғыз усыл — бизлердиң дуўа етиўлеримиз. Пүткил шаңарақ ушын ҳәм барлық туўысқанлар, күйеўлер, ҳаяллар, балаларды қосып дуўа етип, бизлер қарым-қатнасымызды бузыўда шайтанның мүмкиншиликлерин минимумға шекем азайтамыз.

Қызымыз туўылған ўақытта баламыз төрт жаста еди. Бастан-ақ мен Кристофер ҳәм Аманданың жақсы дос болыўы ушын дуўа еттим ҳәм буның ушын мүмкин болған ҳәмме нәрсени иследим. Ҳақыйқаттан, биринши жыллары олардың дослығы сырттағы адамлар айтатуғындай беккем еди. Бирақ Кристофер ер жеткенлик жасына келиўден ҳәммеси өзгерди. Оның таза дослары ҳәм жаңа қызығыўшылықлары пайда болды ҳәм кишкене сиңлисине ўақты улыўма қалмайтуғын еди. Амандаға ажағасының теңлеслериниң ер жеткенлик ҳәзиллери түсиниксиз еди. Өзин керек емес сезип, ол Кристоферден узақласты. Буның ҳәммеси мени қапа қылатуғын еди ҳәм маған судья ролин атқарыўыма туўра келди.

Бирақ әжайып күнлердиң биринде мен қәтемниң неден ибарат екенин түсиндим: усы ўақыялардан алдын Кристофер ҳәм Аманданың қатнасы әжайып екенин көрип, мен тынышланып ҳәм усы машқала ҳаққында дуўа етиўди тоқтатқан едим. Енди болса, өзимниң қәтемди түсинип, мен және ол ҳаққында дуўа етиўди басладым. Жағдай әсте өзгере баслады, қарсылық пәсейе баслады, олардың бир-бирине деген қатнасында жыллылық пайда болды. Мен, егер өзим ҳәрекет етпегенимде, сиңлим екеўимиз бенен жүз бергени сыяқлы улыўма ажырасыў менен тамам болатуғынына исенимге келдим. Балаларымның қатнасы бүгин үлгиден еле алыста болса да, олар бәрҳа жаңарады ҳәм беккемленеди. Ал, мен олар ҳаққында өмиримниң ақырына шекем дуўа етиўди даўам етемен.

Оларға ҳеш ким дуўа етпей атырғаны ушын қанша шаңарақ тәғдирдиң бойсыныўшылығына тасланған? Мен жүдә көп екенин билемен. Шаңарақ бузылғанын ҳәм бир үйде өскен туўысқан адамлардың арасында ҳеш қандай улыўмалық нәрсе жоқ екенин түсиниў жүдә ашынарлы. Усының өз балаларымыз бенен болып атырғанын көриў қандай қайғылы! Бирақ бундай болыўы керек емес.

Ийшая Пайғамбардың китабында Қудай кәраматлар дуўа ететуғын ҳәм ораза тутатуғынлардың өмиринде болатуғынын айтады: «…сен көплеген әўладлардың тийкарын тиклейсең…» (Ийшая 58:12). Қудай бизлердиң келешек әўладта руўхый бирлик сақланып қалыўы ушын Қудайдың ерки бойынша жаратылған шаңарақ ҳәм туўысқанлық байланыслардың «тиклеўшилери» болыўымызды қәлейди.

Сондай-ақ, Мухаддес Китап: «Өз ара аўызбиршиликли болыңлар менменликке берилмей, басқалар пәс көретуғын адамлар менен қатнас жасаңлар. Өзлериңизди басқалардан ақыллы санамаңлар» (Рим 12:16), — деп айтады. Бизлер бойсыныў ҳәм бирлик ҳаққында дуўа етиўимиз зәрүр.

Ийса: «Жарастырыўшылар бахытлы! Олар Қудайдың балалары деп аталады» (Матта 5:9), — деп айтты. Солай екен келиң жарастырыўшылар болайық: себеби бизлер усы дүньяда сондай азбыз; «…өзлеримизди тынышлық алып келетуғын ҳәм өз ара руўхый күш беретуғын ислерге бағышлайық» (Рим 14:19). Келиң кейин басқа туўысқанларға дуўа етиўди үйретиўимиз ушын өзлеримизге ҳәммесинен қәдирли болған — балаларымыз ушын дуўа етиўди баслайық.

Мен балаларымның дослары ушын бәрҳа дуўа ететуғын едим ҳәм көбинесе олардың дослары әжайып болатуғын еди. Бирақ айырым ўақытлары мен досласқанын ана сыпатында қуўатламайтуғын Кристофер ҳәм Аманданың дослары пайда болатуғын еди. Бул балалардың өзлери маған унамағаны себепли емес, маған олардың балаларыма тийгизетуғын тәсири унамайтуғын еди. Бирақ мениң жалғыз қуралым әдеттегидей дуўа етиў болды. Мен баламның усындай достының я өзгериўи, я оның өмиринен улыўма кетиўи ушын дуўа еттим. Қәлеген жағдайда мен дуўаларыма бәрҳа жуўап алатуғын едим. Сол балалардың өмири үлкен бир машқалаға айланған да, мениң қәўетерлеримниң тийкарлы екенин ўақыт бир неше рет тастыйықлаған еди.

Әдетте, ата-аналар баласының ким менен дос болыўына жүдә қызғанышлы қатнаста болады, олар қәўипти «иштен» сезеди. Бундай жағдайда Мухаддес Руўхтан жағдайды дурыс түсиниўге ҳәм усыған сәйкес дуўа етиўди үйретиўин сораўыңыз керек.

Өмиримиздиң ең қәўетерли дәўирлериниң бири шаңарағымыздың Калифорния штатынан Теннесиге көшип өткенинде болды. Бизлер баламыз мектепти питиретуғын, ал қызымыз жаңа жетинши классқа өткен ўақытта, яғный оқыў орнын өзгертиў ушын ең кеўилсиз дәўирде бул қәдемди иследик. Әлбетте, сол ўақытта мектепти өзгертиўди қатты қәлемедим, бирақ бизлер күйеўим менен көшиў кереклигин көрсеткен Қудайдың еркин анық түсинген едик. Балаларымыз ушын усы қәдемниң барлық аўырманлығын түсинип, мен бул ҳаққында көшпесимизден бир неше ай алдын дуўа еттим ҳәм кейин де дуўа етиўди даўам еттим: «Қудайым, балаларыма таза мектепте Өзиңе унамлы таза досларды табыўына жәрдем бер. Бизлерди усы жерге Сен алып келгениңди билемен ҳәм Сен мениң балаларымды таслап кетпейсең. Өзлериниң қарым-қатнасқа ҳәм теңлеслериниң арасында қабыл алыныўға талпынысында олар Сениң талапларыңа сәйкес келмейтуғын мораллық көринистеги досларды табыўын қәлемеймен. Олардың өмирине өзлери ушын үлги болатуғындай досларды алып кел».

Таза мектептеги биринши алты айда Кристофер ҳәм Аманда өзлерин жүдә жалғыз сезди, ал мен усы мүтәжлик ушын дуўа етип көп уйқысыз түнлерди өткердим. Мен өзимди улыўма ҳәлсиз сездим. Мен ерте балалықтағы сыяқлы олардың өмирине араласып ҳәм өзим олар ушын досларды таңлаўды баслай алмас едим ғо! Бирақ егер мен усының менен шуғылланғанымда да, мен дуўа еткениме Қудайдың жуўап ретинде ислегенлерин ҳеш ўақытта ислей алмас едим. Ақыр-ақыбет, Кристофер ҳәм Аманданың өмиринде ең әжайып болған дослары пайда болды. Бул сәйкеслик, ямаса әпиўайы «хэппи-энд» емес еди, — ол мениң өтиниш дуўа етиўлеримниң, көз жасларымның ҳәм Қудайға айтылған илтимасларымның жемиси еди: «Қудайым, балаларыма Өзиңе унамлы болатуғын ҳәм Кристофер ҳәм Аманда ушын үлги болатуғын досларды табыўына жәрдем бер».

Сол себепли Мухаддес Китап бизлерге: «Исенбейтуғынлар менен бирге бир мойынтырықтың астына кирмеңлер. Өйткени ҳақлық пенен нызамсызлықтың арасында қандай уқсаслық бар? Нур менен қараңғылықтың арасында қандай байланыс бар? Масих пенен шайтанның арасында қандай келисим ҳәм исенетуғын адам менен исенбейтуғын адамның арасында қандай шериклик болыўы мүмкин» (Кор. 2-х. 6:14-15). Бул сөзлерде исенбеўши дослар менен қатнасқа тыйым жоқ, бирақ бизлердиң жақын досларымыз тек исениўшилер болыўы мүмкинлигине көрсетпе бар. Мухаддес Китап: «Өз-ара келиспей екеўи бирге бара ма?» (Амос 3:3) — деп сорайды. Және: «Әлбетте, яқ, себеби „әдил адам басқаларға жол көрсетеди, әделетсиз болса жолдан адастырады“» (Нақ. мақ. 12:26), — деп жуўап береди.

Егер балаңыздың жақын исениўши дослары болмаса, усы мүтәжлик ушын ҳәзирдиң өзинде дуўа етиўди баслаң! Қудайдан олардың исенбеўши досларының Қудайға исениўин ҳәм таза исениўши дослары олардың өмирине келиўин сораң. Көбинесе ата-аналар нени болса да өзгертиўге ҳәм балаларын айырым адамлардың зыянлы тәсиринен қорғаўға өзлерин ҳәлсиз сезеди. Қудайдың күши ҳәм Оның Сөзиниң ҳақыйқаты бизлер тәрепте. Егер биреў балаңызды ҳақыйқат жолынан алып баратырған болса, қолыңызды түсирмең. Мухаддес Жазыў бизлерге жаман топар менен қатнастың қәўипли екенин көбинесе ескертеди, бул ескертиўди писент етпеўге ҳеш қандай ҳуқыққа ийе емеспиз.

Балаларымыздың өмирине үлкен тәсирди еликлетиў ушын сол ямаса басқа өрнекти дослары көрсетеди. Солай екен, бизлер балаларымыз ушын дуўа етпеўимиз мүмкин бе?

Газеталарда жас адамлардың қандай урлық ислеўи, тонаўы, өлтириўи, олардың жынысый байланысларда парықсызлығын, түсинбейтуғыны ҳаққында оқып, олардың я Қудайдың алдында қорқынышы, я Оның жолларын дурыс түсинбеўин, я Қудайды пүткил жүреги менен излеўди қәлемеўин көрмеў мүмкин емес. Олардың айырымлары масихый шаңарақлардан шыққан ҳәм Масихты өзиниң Қутқарыўшысы деп билген, бирақ Қудайдың қорқынышында тәрбияланбағанына ҳәм Оның барлығын излеўге үйретилмегени себепли олар өз денесиниң қәлеўлерине толық берилди.

Қудайдың алдында қорқыныш бизлердиң пүткил жүрегимиз бенен Қудайды сүйип ҳәм ҳүрмет етиўимиз кереклигин, Қудайдың алдында бийлик ҳәм уллылық пенен күшти сезиўди нәзерде тутады. Қудайдан қорқыўдың тийкарында адамның өмириниң Қудайсыз ҳеш нәрсеге турмайтуғынын түсиниў ҳәм бизлерге қапашылық ҳеш ўақытта келмейтуғынын ўәде ететуғын Оның сүйиспеншилигине миннетдаршылық жатыр. Қудайдан қорқыў өзинде жанның ашлығын, яғный, Қудайға қол тийгизиўге, Оған жақын болыўға талпынысты нәзерде тутады.

Әтирапымызда балаларымызды Қудайдан басқа жаққа буратуғын сондай көп нәрселер бар. Шайтан ҳәр бир балаға жақынлап, оны азғырады ҳәм не ислейтуғынын — бала оның қарамағына «түсиўин» гүзетеди. Бирақ балаларымызды Қудайдың жолларына үйреткенимизде бизлер тәрбиялап, тәртиплестиремиз.

…оларға Мухаддес Жазыўды оқыған ўақтымызда,

…оларды дуўа етиўге, ҳақыйқат Қудайда екенине ҳәм Ол ўәде еткенин орынлайтуғынына исениўге үйреткен, ўақтымызда

…оларға исениўши досларды таңлаўға жәрдем берген ўақытымызда,

…оларға Қудай менен жүриў шаршатпай ҳәм азатлықты шеклемей, қуўаныш ҳәм сезимниң толықлығын беретуғынын көрсеткен ўақтымызда,

…олар менен бирге олардың барлық мүтәжликлери ушын дуўа еткенимизде,

олардың жүрегинде руўхый ашлық оянады ҳәм Қудайды билиўди қәлеў пайда болады.

Балалар Қудай ҳәм Оның менен байланыслы ҳәмме нәрсе өмирде үлкен артықмашылық болып табылатуғынын түсингенинде, олар денениң емес, ал Қудайдың басшылығы астында жасаўды баслайды; олар Оның жолларын, Оның Сөзин ҳәм Оның барлығын излеўди баслайды; олар Оның аты алдында қорқынышқа ийе болады ҳәм олардың өмири узақ ҳәм әўметли болады. Себеби «Ийемизден қорқыў өмирге өмир қосады, әдалатсыздың өмири болса қысқарады» (Нақ. мақ. 10:27), — деп айтылған.

Калифорниядан Теннессиге көшкен ўақытта бизлер күйеўим менен бирге биринши орында Қудайдан жақсы жаслар топары бар ибадатхананы көрсетиўин сорадық. Бизлер дуўаларымызға жуўап алдық, нәтийжеде балаларымыз таза ибадатхананың жаслар топарына аңсат араласты, сол жерде садық дослар таба алды ҳәм Қудайда исенимде өсиўди даўам етти. Қудайдың сөзин белсенди үйрететуғын, Оның барлығын сезетуғын ҳәм Қудайдың басқа балалары менен Оның қуўанышын бөлисиўге мүмкиншилиги бар ибадатхананы табыў қандай әҳмийетли! Бул қатнастың балалардың Қудайды ҳәм Оның менен байланыслы ҳәмме нәрсени излеўге қәлеўин күшейтиўи себепли де жүдә әҳмийетли.

Балаңызда Қудайдың алдында қорқыныш, Оған ҳәм Оның Сөзине исеним жасаўы ушын ол пүткил жүреги менен Оның жүзин излеўге үйрениўи ушын келешекке қалдырмай ҳәзирдиң өзинде дуўа етиўди баслаң. Буннан балаңыздың тәғдири — балаңыз (қызыңыз) өзиниң денеси менен бәрҳа гүресте бола ма ямаса Мухаддес Руўхқа толып ҳәм Қудайдың жарылқаўына ийе болып жасай ма екенине байланыслы. «Оннан қорқатуғынларда кемтарлық жоқ» (Забур 33:10-қа қараң) болатуғынын есте тутың. Бул ушын дуўа етиўди баслаў ҳеш ўақытта ерте емес, соның ушын кейинге қалдырмаң ҳәм басқа ўақытты күтпең.

Мен механик болып ислеў ушын үлкен компанияда көп төленетуғын инженерлик жумысын қалдырған бир адамды билемен. Ол буны дүньяда ҳәммесинен көбирек автомобиль оңлаўды жақсы көргени себепли иследи. Ол тек қаладағы жақсы механик болып қоймады; ең баслысы — ол өзиниң мүмкиншилигин раўажландырды. Мен әўметли бизнесмен болыўды жобаластырғанлықтан пастор болыўға Қудайдың шақырығына бойсынбаған басқа адамды билемен. Нәтийжеде ол ажырасыўдың ақыбетинен шаңарағын жоғалтты, кишкене баласының өлимин бастан өткерди ҳәм оның пүткил өмири таўсылмайтуғын жоғалтыў ҳәм кеўил қалыў дизимине айланды. Оның дуўа етиўши анасы ямаса әкеси болғанында ямаса оған өмирде ол ушын Қудайдың белгилегенин түсиниўге жәрдем беретуғын басқа бир адам болғанында ҳәммеси басқаша болған болар еди.

Қудайдың бизлерди қандай етип ойлағаны ҳаққында түсиникке ийе болмай, бизлер ҳақыйқатында болмағандай болыўға ҳәрекет етемиз ямаса және биреў болыўға талпынамыз, бирақ буның ҳәммеси көбинесе кеўил қалыў, пәслетилиў ҳәм өзиниң толықсызлығын сезиў менен тамамланады. Буған тастыйықлаўды бизлер өзиниң жумысын, олардың күткенин ақламайтуғын өмирин жек көриўши ересек адамлардың өмиринен табамыз. Бундай адамның келеси: «Ҳеш нәрсеге жарамайман. Бул мен ушын емес. Мен басқа нәрсе менен шуғылланыўым керек», — деген өтирикке қандай да ўақыт исенетуғынына гүманланбасақ та болады. Бәлким, усындай адамларға ҳеш ким, ҳеш қашан олардың Қудайдан берилген күш ҳәм талантына ийе екенин түсиндирмеген шығар. Олардың өзлериниң бағышланыўын ҳәзирге шекем билмеўи анық.

Өмирдиң мәниси бизлерге Қудайдың басқарыўын сорап, ал кейин Оның буйрықларын орынлаған ўақтымызда ашылады. Еремия пайғамбар Израиль халқын жаўызлықтан жүз бурыўға шақырды, бирақ адамлар оны тыңлаўдан бас тартты. Ақыр-ақыбет, Қудай: «Мен Яҳудеяға ҳәм Ерусалимниң барлық турғынларына олардан алған барлық жаўызлықты келтиремен, себеби Мен оларға айттым, ал олар тыңламады, оларды шақырдым, ал олар жуўап бермеди» (Ерем 35:17), — деп айтты. Егер бизлер Қудайдың даўысын еситпесек, бизлерге бахытсызлықлар келеди. Бирақ бизлер дуўа ете аламыз ҳәм балаларымыздың Қудайдың даўысын еситиўин сорай аламыз ҳәм сонда қайғы оларды шетлеп өтеди.

Шайтанның жақсы көретуғын жас адамларға қарсы қолланатуғын бир усылы бар: өзиниң толықсызлығын көриў ушын, Қудай жаратпаған басқа биреў болыўды қәлеў ушын оларды өзлерин басқалар менен салыстырыўға оятады. Өзлерин дослары менен салыстырып, жас қызлар олардың шашлары сулыўырақ екенин ҳәм олардың кейинги модада кийингенин ҳәм қымбатырақ үйлерде жасайтуғынын, мектепте жас адамларда үлкен әўметке ийе екенин ҳәм жақсы оқыйтуғынын көреди. Өзиниң теңлеслерине қарап жас өспиримлер олардың өзинен жоқарырақ, физикалық жақтан күшлирек, сыртқы пишини сулыўырақ, екенин, олардың көп дослары барлығын, олардағы нәрселер қымбатырақ ҳәм сулыўырақ ҳәм олар улыўма уқыплы ҳәм талантлы екенин табады. Усындай өзин басқалар менен бәрҳа салыстырыў ҳәм салыстырыўдың нәтийжесиндеги өсип атырған өзин пәс баҳалаў баланың санасына үлкен зыян келтиреди. Мен еле жас өспиримлик жасына жетпеген, өзин жек көретуғын ҳәм басқа биреўге уқсаўды әрман ететуғын көплеген балаларды билемен. Өзин Қудайдың жаратылысы сыпатында баҳалаўдың ҳәм Қудайдың берген қәбилетин максимал раўажландырыўдың орнына, олар бар күши менен басқаша болыўға ҳәрекет етеди, яғный, өзлерине ҳеш қашан қанаатланыў алып келмейтуғын нәрсени ислейди. Бирақ бизлердиң дуўа етиўлеримиз душпанның усы жобаларын бузыўға ҳәм балаларымызға өзин ҳәм келешегин ҳақыйқый нурда көриўге жәрдем бериўге уқыплы.

Балаларым еле жүдә кишкене ўақытында, мен Қудайдан күйеўимиз екеўимизге олардың сыйларын ҳәм талантларын ашыўын сорай басладым. Мен Қудайдан балаларымды оқытыў ҳәм тәрбиялаўға даналық ҳәм олардың қәбилетлерин Қудайдан белгиленгенди орынлаўға жәрдем бериў ушын раўажландырыўын сорадым. Мен Кристофер ҳәм Амандаға өзлериниң жетискенликлерин баҳалаўға ҳәм кемшиликлеринде тоқтамаўға жәрдем бериўде өзимниң шақырылыўымды көрдим. Балаларым ер жеткенлик жасына өткенде бул тапсырма көринерли аўырласқанлықтан, ол мениң дуўа етиўим ушын турақлы тақырып болды.

Бирақ мен ушын ең әҳмийетлиси балама ҳәм қызыма Қудай менен қарым-қатнасын жақынырақ орнатыўға жәрдем бериў еди, өйткени тек усы жағдайда олар Қудайдың нийетин түсиниўи мүмкин еди. Мен, егер олар баста Қудайдың Ким екенин билмесе, өзин-өзи дурыс түсине алмайтуғынын билетуғын едим.

Мухаддес Китапта Қудай балаларымызға Мухаддес Руўхты төгиўге ўәде береди ҳәм: «Суўлардың ағысындағы тал сыяқлы шөплердиң арасында өседи. Биреў: „мен Қудайдыкимен“ деп айтады… ал басқасы қолы менен: „мен Қудайдыкимен“ деп жазады…» (Ийшая 44:4-5), — деп айтады. Қудайға исенетуғын адамлар өзлериниң ким екенин биледи. Олар Оның Мухаддес Руўхына толы болады ҳәм Қудайға тийисли екенин билетуғын болады. Сиз: «Мен Қудайға тийислимен», — деген сөзлерди исенимли айтатуғын қәлеген баланың жүзинде қуўанышты көресиз. Балаңызды бахытлы көриўди қәлейсиз бе? Онда дуўа етиўди баслаң.

Бизлердиң шаңарағымызда балаларымыз жақсы билетуғын қағыйда бар: егер айырым қылмысларға жаза жүдә қатаң болмаса да, бирақ өтирик ушын жаза бәрҳа қатаң ҳәм оннан қаша алмайсаң. Бизлер өтирикти қылмыслардың жаманы деп есаплаймыз, себеби барлық гүналардың тамыры сонда. Қәлеген жынаят кимниң болса да өтирикке исенгенинен ямаса өзи алданғанынан басланады. Өтириктиң ең ҳийлесиз ақлаўы (мысалы, «Егер мен өтирик айтпасам, қәлегенимди алмайман») басқа жаўызлыққа жол ашады.

Қызымыз еле кишкене болған ўақтында өзиниң мақсетине ерисиў ушын «кишкене ҳийлелерди» қолланыўға ҳәрекет ететуғын еди. Бирақ, ол тез арада буны ислеў керек емеслигин, себеби усы ҳийлениң жазасы олардың артықмашылықларынан жоқары екенин түсинетуғын еди. Ал, баламыз бул бойынша «майдаланбады», егер ол өтирик сөйлесе, көлемирек етип алдайтуғын еди.

Кристофер жети жасар ўақтында, бир күни ол өзиниң жорасы Стивен менен оның үйиниң қарсы алдында бейсбол ойнап атыр еди. Топ үлкен айнасына келип түсти, гүрсилди еситилди ҳәм Стивенниң анасы үйинен жуўырып шықты. «Буны ким иследи?», — деп сорады ол. «Мен емес», — деп жуўап берди Стивен. «Мен емес», — деп айтты Кристофер. «Стивен, сен топты айнаға тийгизбедим деп тастыйықлап атырсаң ба?» — деп даўам етти ол. «Аўа, буны мен ислемегенимди тастыйықлайман», — деп айтты баласы. «Кристофер, топ пенен айнаны сен сындырдың ба?» — деп ол мениң балама мүрәжат етти. «Егер сиз буны мен ислегенимди көрген болсаңыз, онда бул солай, егер яқ болса, демек, буны мен ислемедим», — деп Кристофер жай-парахат жуўап берди. «Мен буны көрмедим», — деп айтты Стивенниң анасы. «Демек, мен айыплы емеспен», — деген жуўап болды.

Ол бизлерге қоңыраў қылып ҳәм болған ўақыяны айтып бергенинде, бизлер баламыз өтирик айтсам ҳеш ким билмейди деп шешпестен алдын араласыўымыз кереклигин түсиндик.

«„Кристофер, ҳәммеси қалай болғанын көрген биреў бар. Бәлким, сен өзиң ҳәммесин айтып берерсең?“, — деп мен балам мойынлап ҳәм өкиниўин қәлеп айттым. Ол басын төменге түсирди ҳәм: „Яқшы, мен сындырдым“, — деп айтты. Буннан кейин бизлер өтирик ҳаққында Қудайдың сөзи не айтатуғынын узақ сөйлестик. „Шайтан — баслы өтирикши ҳәм барлық жаўызлық өтириктен басланады. Адамлар өтирик өмиримизди жеңиллетеди деп ойлайды, бирақ ҳақыйқатында керисинше болады. Ал бул өтирикти айтып, сен шайтан менен байланысқа түсетуғының себепли болады. Ҳәр сапары сен өтирик сөйлегениңде, сен оған жүрегиңде азғана орын бересең. Сен қаншелли көп алдасаң, шайтанның өтирик руўхы сениң жүрегиңди соншелли тез басып алады ҳәм бир күни сен усы өтирик ағысын тоқтата алмайтуғыныңды көресең. Мухаддес Китап: „Өтирик пенен байлық табатуғынлар суў сыяқлы шығып кететуғын, өзиниң өлимин излейди“ (Нақ. мақ. 21:6). Басқа сөз бенен, сен өтириктиң жәрдеми менен бир нәрсеге ийе боламан деп ойлайсаң, бирақ ҳақыйқатында сен тек өз өмириңди бузасаң. Ҳақыйқатты айтқан жақсы. Өзиңниң өтиригиңе алған жазаң нәтийжеде сениң өтиригиңниң нәтийжесине қарағанда, сен ушын үлкен жарылқаўға айланады. Себеби Мухаддес Китап бизлерге: „Өтирик гүўалық жазасыз қалмайды, өтирик сөйлеўши болса қашып қутыла алмайды“ (Нақ. мақ. 19:5).

Бир неше ўақыт өткеннен кейин Кристофер меннен сол күни өзин ким көргенин сорады. «Қудай, Ол сени көрди. Мен Оннан сен ҳәм сиңлиң ҳаққында барлық ҳақыйқатты өзиме ашыўын бәрҳа сорайман. Ол — Ҳақыйқат Руўхы, түсинесең бе?» — деп мен жуўап бердим. «Бирақ бул әдалатсызлық», — деп айтты Кристофер. Бирақ, соннан берли ол өтиригин бәрҳа мойынлайтуғын болды. «Мен бул ҳаққында саған Қудай ашпастан алдын өзим айтқаным жақсы деп ойладым», — деп ол ҳәр сапары айтатуғын болды.

Балалардың улыўма алдамаўы мүмкин емес. Мәселе олардың өтирик айтатуғынында ямаса айтпайтуғынында емес, ал өтирик олардың әдети ҳәм өмир дәрежеси болыўында. Ал, истиң барысы бизлердиң буған қатнасымызға байланыслы. Егер бизлер балаға Қудайдың өтирик ҳаққында не айтатуғынын түсиндирмесек, олар буның қаншелли жаман екенин билмейтуғын болады; егер бизлер олардың өтиригине көзимизди жумсақ, олар өтирик айтыўға болады деп шешеди. Егер бизлер усы машқала ушын ҳәзир дуўа етпесек, ўақыттың өтиўи менен бизлер жүдә ашшы жемисти аламыз.

Мухаддес Китап шайтан ҳаққында мынаны айтады: «Сизлер өз әкеңиз шайтаннансыз, сизлер оның тилеклерин орынлаўды қәлейсизлер. Ол бастан-ақ адам өлтириўши еди. Ол ҳақыйқат тәрепинде турмаған, өйткени онда ҳақыйқатлық жоқ. Ол өтирик сөйлеген ўақытта, өз тәбиятына тән сөйлейди. Себеби ол өтирикши ҳәм өтириктиң әкеси» (Юхан 8:44). Өтириктиң әкеси ким екенин билип, бизлер балаларымыздың жүрегинде оның туқымы қалай өсип атырғанына тыныш қарап тура алмаймыз.

Өтириктиң барлық руўхы баланың, сондай-ақ жеке өзлеримиздиң жүрегимизден жоқ қылыныўы ушын дуўа етиң. Айырым ўақытла ры ата-аналар өтирикке жазаны жеңиллетеди, себеби өзлери де сондай гүна ислейди. Бизлер балаларымызға үлги болыўымыз ушын өтириктен бас тартыўымыз ҳәм ҳақыйқат жолына ериўимиз керек. Бизлер елши Юхан менен бирге: «Сениң балаларыңның арасындағы гейбиреўлериниң Әкемизден алған буйрық бойынша ҳақыйқат жолы менен жүргенин билип, қатты қуўандым» (Юхан. 2-х. 1:4), — деп айтыўды қәлеймиз. Бизлер балаларымыздың өтириктиң әкеси менен байланысқа түсиўин қәлемеймиз: бизлер балаларымыздың нурдың Әкеси менен бирге болыўын қәлеймиз (Яқып 1:17-қа қараң).

Қызым төрт жасар ўақытында шыпакерлер онда аўыр көз кеселлигин тапты, олар операция ислеймиз деп турып алды ҳәм операциядан кейин ол қалың линзалы көз әйнекти өмириниң ақырына шекем тағыўына туўра келетуғынын айтты.

«Қудайым, Сен қызым ушын усындай тәғдирди таярлап қойдың ба? Бул мениң жүрегимде тынышлық жоқлығы ҳәм бәрҳа бул ҳаққында тәшиўишленгенимнен бе?» — деп мен дуўа еткенимизде Қудайға мүрәжат еттим.

Күйеўим менен бирге бизлер Аманданың шыпаланыўы ушын дуўа еттик. Бизлер Қудайдан керек болған жағдайда бизлерге жәрдем бере алатуғын басқа шыпакерди көрсетиўин сорадық. Келеси күни бизлерге Аманданың аўырыўы ҳаққында ҳеш нәрсе билмейтуғын, бирақ усы тараўдың Лос-Анджелестеги балалар емлеўханасындағы жақсы тәжирийбели врач ҳаққында мағлыўматқа ийе болған бир танысымыз қоңыраў қылды.

Мен Аманданы усы шыпакерге алып бардым. Жақсылап көриктен өткеннен кейин ол бизлерге әжайып жаңалықты айтты: бизлердиң машқаламызды линзалар шеше алатуғын екен, ал операция болса улыўма зәрүр емес болып шықты. Сол ўақытта бизлердиң қандай жеңиллениўди бастан өткергенимизди көз алдыңызға келтире алсаңыз еди! Бизлер таярлық пенен Аманданы усы шыпакерге исендик, бирақ ол ушын дуўа етиўди де тоқтатпадық.

Сегиз жыл даўамында Аманда қатаң медициналық қадағалаў астында контакт линзаларын тағып жүрди. Әлбетте, оларды ҳәр күни азанда кийип ҳәм ҳәр күни кеште шешиў қатты шаршататуғын жумыс болды. Ол оларды жоғалтқанда, оларды излеп неше мәрте мектептиң спорт майданшасына жуўырыўыма туўра келди! Бирақ бизлер буның ҳәммесинен өттик ҳәм турақлы көриклердиң биринен кейин шыпакердиң: «Саған енди контакт линзаларда, операция да керек емес. Сениң көзлериң толық орнында!», — деп айтқан күнине жеттик. Бизлер бахытлы едик ҳәм Қудайға Оның басқарыўы ҳәм дуўа еткенлеримизге жуўаплары ушын миннетдаршылық билдирдик.

Балаларымыз не менен болса да — аязлаў, грипп — аўырған ямаса жарақат алған ўақытта, бизлер бәрҳа дуўа ететуғын едик ҳәм Қудай бизлерди бәрҳа еситетуғын еди. Керек болғанда бизлер шыпакерлерге мүрәжат еттик, себеби Қудай шыпакерлер арқалы да шыпалайды. Бирақ Мухаддес Китап: «Араңызда аўырыў адам бар ма? Ол исениўшилер жәмәәтиниң ақсақалларын шақырсын. Олар Ийемиз Ийсаның аты менен оны май менен сылап, ол ушын дуўа етсин. Исеним менен етилген дуўа аўырыўға шыпа береди ҳәм Ийемиз оны аяққа турғызады. Егер ол гүна ислеген болса, гүнасы кешириледи» (Яқып 5:14-15), — деп айтады. Бәрҳа дуўа етиўден баслаў керек ҳәм тек кейин зәрүр болса шыпакерге мүрәжат етиў керек, ал шыпаланыў алып болып оған гүманланбаў керек.

Баламыз китаптың басында айтып берген автомобиль апатына түскен ўақытта, оның арқасы ҳәм дизеси қатты урылған еди. Бизлер оның шыпаланыўы ушын, соның менен бир ўақытта емлеўханада толық медицианлық көрик ҳаққында ғам шегип тез дуўа етиўди басладық. Бизлер оның толық шыпаланыўы ушын дуўа етиўди даўам еттик, себеби арқадағы ҳәм аяқларындағы аўырыўлар оның өмирин бузыўын улыўма қәлемедик. Бизлерге келтирилген зыянға компенсация ҳаққында сораўды шешиў ушын апатқа айыплы айдаўшының қамсызландырыў компаниясынан қоңыраў қылған ўақытта, мен тосаттан Мухаддес Жазыўдан: «Мен саған пластырь қояман ҳәм сени жараларыңнан шыпалайман…» (Ерем 30:17), — деген бир аятты анық еситтим. Мен баламның саў-саламат екенине, ал өзлеримиздиң компенсациядан улыўма бас тартыўымыз кереклигине исенимли едим. Қудай меннен: «Саған ақша керек пе ямаса шыпаланыў ма» — деп сорап атырғандай еди.

«Маған шыпаланыў керек Қудайым, Саған миннетдарман», — деп мен екиленбей жуўап бердим.

Қамсызландырыў төлемин алыўға келисиў исеними азлықты билдирмейди. Бирақ усы жағдайда бизлер компенсациядан бас тартып дурыс иследик. Қудай аўырыўды бизлердиң дуўа етиўлеримиз бойынша шыпалаған ўақытта, бизлер өзлеримизди шыпаланыў болмағандай тутпаўымыз керек.

Мухаддес Китап шыпаланыў ўәдесин мол қылады. Даўыт: «Жаным Жаратқан Ийени алғысла. Оның барлық жақсылық-ларын умытпа. Ол барлық гүналарымды кеширип, дәртлеримниң ҳәммесин шыпалады» (Забур 102:2-3), — деп айтты. Ийса гүналарымызды кеширетуғын ҳәм денемизди шыпалайтуғын бизлердиң Ийемиз болыўды қәлейди. Келиң, усындай мүтәжлик пайда болмастан алдын балаларымыздың денсаўлығы ҳәм шыпаланыўы ҳаққында Оннан сорайық.

Егер бизлердиң балаларымызды усы консерваланған ҳәм тәбийий емес азық-аўқат дүньясында бир өзин қалдырсақ, онда олар натуўры азықланады. Бизлердиң жейтуғын көплеген аўқатларымыз, көп мәрте тазаланған, оларға сондай көп нәрсе қосылған ҳәм усындай азықтың азықлық баҳалығы ҳаққында гәп болыўы да мүмкин болғанында олардан көп нәрсе алынған. Бирақ балаларды бул тәшиўишлендирмейди. Оларға усындай аўқат унайды, себеби ол көз тартатуғын, жағымлы ийисли ҳәм дәми жақсы, оған қосымша және ҳәмме жерде дағазаланса, жумыс орынланды деп айтыўға болады. Ал, егер күйеўиңиз, мысалы, мениң Майклимдей усындай азықларды жақсы көрип ҳәм өзи ҳәм балалары ушын оларды үйге бәрҳа алып келетуғын болса, онда сизиң өмириңиз қатты қыйынласады. Бир күни үйге қайтып, әкесиниң қараўына қалдырылған тоғыз айлық баламның шийшесинде кола ишимлигин көрген ўақтымда таң қалғаным есимде. Мен сол ўақытта усы жағдайдағы қутқарылыўым тек дуўа етиў бола алатуғынын түсиндим.

Мен шаңарағымды саламат азыққа үйретиў ҳәм балаларды дурыс аўқатланыўға әдетлендириў ушын мүмкин болған ҳәмме нәрсени иследим. Мен олар менен тартысыўға ҳәм не болса да өзимниң ҳақлығымда турыўға таяр едим.

«Буған тақат ете алмайман. Тек бизиң үйде дурыслы аўқат жоқ»-деди балам жеркенишли даўыс пенен оған қосылып қызым да көзинде жас пенен: «Бизлердиң аўқатымыз сондай пайдалы, ҳәттеки кеўлимиз айныйды»-деди.

«Дәстурханы толған жәнжелли үйден, бир тислем қатты наны бар тыныш үй жақсырақ» (Нақ. мақ. 17:1) екенине исенетуғын едим, мен өзимди тутыўға ҳәм сезимлердиң еркине берилмеўге ҳәрекет ететуғын едим. Оларға бул ҳаққында еслетиў ушын егер олардың қасында бәрҳа болмасам, мен балаларымды дурыс аўқатланыўға исендире алмайтуғынымды түсинетуғын едим. Дуўа етиў арқалы ҳәрекет ететуғын тек Қудайдың күши жағдайды өзгерте алатуғын еди.

Дерлик барлық адамлар денесине дурыс қараў мәселесинде қыйыншылыққа дус келеди. Өзимниң ден саўлық ҳаққындағы китапларым ҳәм өзим ислеген дене шынығыўларымның видеокурсы арқалы мен терең қайғы ҳәм қапашылыққа түскен, усы машқала менен қатты тәшиўишленген көплеген сандағы адамлар менен таныстым. Егер балаларымызды дуўа етип қолламасақ, оларды бағытламасақ, өмиринде усындай машқалалары болмаўы ушын оларға дурыс әдетлерди түсиндирмесек ҳәм әдетлендирмесек, бизлер балаларымызға жүдә жаман хызмет көрсеткен боламыз.

Егер балаларыңыз еле кишкене болса, дуўа еткениңизде олар жақсы азық ҳәм дене шынығыўын жақсы көриўи ҳәм денесине дурыс қараўға үйрениўин сорап баслаң. Керисинше жағдайда жас өспиримлик жасында оларда жаман әдетлер болыўы мүмкин ҳәм сол ўақытта бир нәрсени өзгертиўге кеш болады. Буған жас өспиримлик ҳәм талабалық жасындағы қызлар ҳәм балалардың қалай аўқатланатуғынына қарап исениўге болады. Солай екен, кеш болмастан дуўа етиўди баслаң.

Егер балаларыңыз әлле қашан ер жеткен адамлар болса, және де белгиленбеген ўақытқа дуўа етиўди қалдырмаң. Ҳәдден зыят иштей менен ямаса, керисинше, оның жоқлығынан қыйналатуғын көплеген жас ҳаялларға тек ғана өз денесиниң қәлеўине қарсы емес, ал руўхый гүрести алып барыўға туўра келеди. Бахытсызлық олардың көпшилигиниң Қудайдың тәлиминиң көзқарасы менен улыўма туўры келмейтуғын ҳәм өмирди шөлкемлестириўдиң қудайлық қағыйдаларына қарсы болған зыят азықланыў әдетине қул болғанында. Мен усындай аўырыў менен азап шегип атырған көплеген ҳаялларды билемен. Дуўа етиўши ата-анаға ийе болыў несип етпегенлери көбинесе өзлериниң үстинен жеңиске ерискенин гүўалық етеди. Усындай әўметли болмаған басқалары болса, аўыр жағдайда болады.

Балаңыз денесине дурыс ғамхорлық етиўи ушын оған Мухаддес Руўхтың басқарыўы ҳәм күши керек. Сизиң дуўа етиўлериңиз оған жеңилис, қапашылық ҳәм депрессиядан қашыўға жәрдем береди. Сиз ушын өз ўақтында ҳеш ким дуўа етпегенине өкинбейсиз бе? Мен өкинемен.

Мениң мектеп жылларым өзим ушын оқыў жеңил болғаны менен аўыр психологиялық сынақ болды. Сол себептен мен балаларымның мектептеги әўмети ушын ҳеш ўақытта дуўа етпедим. Усылай балаларымыздың биринде дислексияға[1] диагноз қойыламан дегенше болды. Баламыз айрықша зейинли ҳәм жүдә уқыплы болғанлықтан, оның оқыўында машқала пайда болыўы мүмкин деген ой мениң басыма ҳеш ўақытта келмеген еди. Күйеўимиз екеўимиз ушын балаларымыздың мектептеги оқыў барысы бәрҳа таўсылмайтуғын гүрес болғанлықтан, солай болса да оның оқыўдағы машқаласы бизлер ушын анық ҳәм медициналық тексериўден тастыйықланған сол күнге шекем баламызға не болып атырғанын түсинбейтуғын едик. Усының менен бизлерге көп ҳәлсиреўди бастан өткериўимизге туўра келгенине қарамастан, бизлердиң қоллаўымыз бәрҳа дуўа етиў болды. Күйеўим, мен ҳәм бизлердиң исениўши досларымыз баламыздың толық шыпаланыўы ҳәм Қудай бизлерге жубаныш жибериўи ҳәм бизлерди баламыздың усы айрықша көринисин көриўди үйрениўимиз ушын дуўа етиўди даўам еттик.

Бизлердиң ҳәммемиз неде болса да минсиз емеспиз. Бахтымызға, Қудай бизлердиң кемшиликлеримиздиң орнын Өзиниң күши менен толтырады. Мухаддес Жазыў: «Бизлер хызметимизди уқыплы болғанымыз себепли атқарып атырмыз, демекши емеспен. Бизлердеги бар уқып өзимизден шықпаған, ал Қудайдан берилген» (Кор. 2-х. 3:5), — деп айтады. Бул ўәде орынланды: Қудай балаларымызға мектепти әўметли тамамлаўға жәрдем берди, ал бизлер усы жыллардың ишинде ҳақыйқый билимди ҳәм даналықты бизлерге Қудай беретуғынына исендик.

Мухаддес Китап бизлерди Қудайды билиў Оның ҳәм Оның жолларының алдында ҳүрметтен басланатуғынына үйретеди. Егер бизлер Оның сөзлерине қулақ ассақ ҳәм Оның ўәсиятларын жүрегимизде сақласақ, егер бизлер Оның жолларын дурыс түсиниўге ҳәрекет етсек ҳәм Оннан бундай жәрдем сорасақ, егер жасырылған ғәзийнени излейтуғынымыздай сабырсызлық пенен даналықты излесек, бизлер Қудайды билемиз (Нақ. мақ. 2:1-12-қа қараң). Ал Қудайды билиў қандай шексиз! Ол бизлерди жаўызлықтан қорғайтуғын қалқанға уқсас болғанлықтан сондай үлкен.

Баланың оқыўға уқыбы ҳәм оның билимге талпынысы оның тәбийий қәсийети болып табылмайды. Соның ушын бизлер сол еле қурсағымызда болған ўақытта да баламыз ушын дуўа ете аламыз: «Қудайым, усы бала күшли ақыл ҳәм саў-саламат денениң минсиз бирлигинде Сеннен тоқып шығарылсын, ал Сен оның мәңгилик Устазы бол». Бул ҳаққында дуўа етиўди қаншелли ерте басласақ, соншелли жақсы. Балаңыздың неше жаста екениниң әҳмийети жоқ, сизиң дуўаларыңыз оның өмиринде жүдә көп нәрсени үзил-кесил өзгертиўге уқыплы.

Балаларымыз туўылыўдан кейин дәрриў мен Қудайдан оларға берген талантларын ашыўын ҳәм оларға жақсырақ түрде өзлериниң қәбилетлерин Қудайдың даңқы ушын раўажландырыўға жәрдем бериўин сораўды да басладым. Балаларымыз еле кишкене болған ўақтында, олардың намаға уқыбы анық болды ҳәм мен Қудайдан күйеўимиз екеўимизге балаларымыздың талантлары «жерге көмилмеўи» ушын не ислеўимиз кереклигин көрсетиўин сорадық.

Кристофер төрт жаста болған ўақытта бизлер оны фортепианода ойнаўға үйретиўди шештик, ол усыған қәбилетин көрсеткен еди. Бирақ бир неше жылдан кейин ол өзиниң нама менен шуғылланыўына қызығыўшылығын жоғалтты. Сол ўақытта Қудай маған баламның талантын «көмиўге» ҳуқықым жоқ екенине түсиник берди. Сонлықтан мен алты жасар балама ҳәр бир музыка сабағы ушын 25 цент төлеўге шешим қабыл еттим. Бул шешим маған Мухаддес Руўхтан келгени анық, себеби соннан берли мен Кристоферден он еки жасқа толған күнине шекем фортепиано сабағы бойынша бирде бир наразылықты еситпедим. Сол ўақытта мен оның көптен берли әрман еткен урып шертилетуғын саз әсбапларында, ойнаўды үйрениўи кереклигин сездим. Бул сапары маған баламнан музыка сабақларына дыққат аўдарыўын сораўыма туўра келди; ҳәммеси керисинше болды!

Енди Кристофер электрон клавишлерде, уратуғын ҳәм бас гитарада ойнайды, бирақ өзиниң қосықларына наманы ол ҳәзирге шекем фортепианода жаратады. Фортепианода ол аранжировканы да ислейди. Оқытыўшылар оның намалық әўметлерин, сөзсиз Қудайдың ерки бойынша болған балалығындағы сабақларда алған усы инструментти терең билиўи менен түсиндиреди.

Мухаддес Руўхтың басшылығын мен, сондай-ақ, қызымыздың вокал қәбилетин раўажландырған ўақтымызда да сездим. Душпан балаларымыздың талантларын өзин алғыслаў ушын ямаса олардың Қудайдың даңқына қолланылыўына тосқынлық етиў ушын талпынатуғыны себепли бизлер усы машқала ҳаққында дуўа етиўимиз керек. Балаларымыздың қәбилетиниң жетилисиўи ҳаққында дуўа бизлерден сабырлылықты талап етеди, себеби бул мақсетке тез жетилмейди.

Балаларымның өмиринде оларды заманагөй музыка искусствосы өзиниң барлық ылайықсыз сыртқы атрибутлары — кийимлери, айырым сазенделердиң турмыс тәризи өзине қатты тартқан дәўирлер де (12–14 жас) болды. Мен ҳәм күйеўим өзлеримиздиң гүрести балаларымыз бенен емес, ал шайтан менен алып барып атырғанымызды билетуғын едик, бирақ бизлер сондай-ақ өзлеримиздиң олардың қызығыўшылығы бойынша әҳмийетли сөзлеримизди айтыўға ҳәм рухсат етилген шегараны белгилейтуғын қағыйдаларды орнатыўға миннетли екенимизди де билетуғын едик. Бул бизлердиң балаларымызға заманагөй наманы тыңлаўды улыўма қадаған еткенимизди билдирмейди; бизлер олардың ислеп атырғанлары «Қудайдың даңққа бөлениўи ушын» (Кор. 1-х. 10:31-қа қараң) ислениўи кереклигин, себеби оларды буған Қудай шақырғанын билетуғын едик.

Бизлер балаларымыздың көзлерин дүньялық ҳәўеслерден жүз бурып ҳәм өзлери ушын Қудайдан белгиленген бағышланыўына қараўы ушын дуўа еттик. Бизлер Қудайдан балаларымыз кириўи керек болған барлық қапылар ашық болыўы ҳәм кирмеўи керек болған барлық қапылар жабық болыўы ҳаққында сорадық. Көп мәрте бизлер өзлеримиздиң дуўаларымызға жуўаплар алдық. Мысалы, бир күни Кристоферди түрли намалық топарларында бир неше гастрол сапарында қатнасыўға мирәт етти. Бизлер, күйеўимиз екеўимиздиң жүрегимизде тынышлық жоқ еди ҳәм бизлер баламыздың усы ҳәрекетиниң дурыслығына гүманландық. Ол 18 жасқа толған ўақытта, оны қосық жазыўға, масихый намаға арналған даўыс жазыў компаниясы — «Sparrow Records» ушын аранжировка ислеўге мирәт етти ҳәм сол жерде алғыс-мақтаў гимнлери альбомын шығармақшы болды. Бул сапары бизлер күйеўим менен бирге буның Қудайдың даңқы ушын Кристофердиң намалық талантын қолланыў мүмкиншилиги ҳаққында дуўаларымызға Қудайдан жуўап ретинде усы усыныстың келгенин анық билдик. Бирақ буның менен бизлер дуўа етиўди тоқтатпадық. Бизлер музыка бизнесиниң сахна артындағы өмирин жақсы билемиз ҳәм сол ўақытта бизлер гастрольлық өмирдиң жас масихый ушын ҳәўес ҳәм азғырылыўдың келтиретуғын қәўип-қәтерин анық түсинген едик. Соның ушын бүгинги күнде де бизлер Кристофердиң Қудайдан алған талантына садық қалыўы ҳәм усы талантын Оны алғыслаў ушын қолланыўы ҳаққында дуўа етиўди даўам етип атырмыз.

Қудай сизиң балаңызға қандай сый ҳәм талантларды берди? Сизлер оларды көрмегениңиз бенен, олар ҳәр бир адамда бар, себеби «Ҳәр бир адамның Қудайдан алған сыйы бар…» (Кор. 1-х. 7:7). Айырым ўақытлары ата-ананың дуўалары олардың көриниўине жәрдем береди.

Қудай сизге балаңыздың әжайып келешегиниң сырын ашқанда, ол келиўи ушын сүйиспеншилик пенен дуўа етиң. Мухаддес Китап: «Өзисине шебер адамды көрдиң бе? Ол әпиўайы адамларға емес, ал патшаға хызмет етеди» (Нақ. мақ. 22:29), — деп айтады. Қудайдан балаңызға аспаннан берилген талантларын раўажландырыўына жәрдем сораң ҳәм балаңызға (қызыңызға) өзиниң усы дүньяда уллы арналыўы бар екенин түсиндириң.

Ҳәр бир баланың таланты бар ҳәм бизлер оның өз ўақтында ашылыўы, раўажланыўы ҳәм Қудайдың даңқы көбейиўи ҳәм қолланыўы ушын дуўа етиўимиз керек.

Бир күни мен баламның мектептен келип, бир неше әдепсиз сөзлерди айтқанын еситтим. «Бул жаман сөзлер. Егер булай ислемеў кереклигин билсең, қалай сен оларды айта алдың?» — дедим мен оған. «Бизлерде мектепте ҳәмме усылай сөйлейди», — деп жуўап берди балам. «Егер басқалар жаман ислесе, сен де солар сыяқлы ислейсең бе?» — деп сорадым мен. Кейин мен Қудай менен ушыраспастан алдын қолланған ҳәм Мухаддес Руўх пенен тазаланған бир неше қысқа бақырыс сөзлерин тосаттан айттым.

Балам маған көзинде қорқыныш көриниси менен қарады ҳәм: «Апа! Сен не айтып турсаң!» — деп бақырды. «Бирақ басқалары да солай ислейди ғо. Саған буны меннен еситиў унамай ма?» — деп жуўап бердим. «Бул жаман», — деген жуўап болды. «Билесең бе, мен қәлесем усындай тилде сөйлей аламан, бирақ мен буны қәлемеймен. Мениң сөзлерим сени, сениң руўхыңды хорлады. Сен усындай сөзлерди айтқаныңда, олар мениң руўхымды хорлайды. Бизлерден усындай сөзлерди еситип Мухаддес Руўхтың не сезетуғынын көз алдыңа келтир. Бизлерде таңлаў бар: Мухаддес Руўхты аўзымыз бенен хорлаў ямаса Оны алғыслаў. Қудай бизлерди қәлеген жағдайда сүйеди, бирақ бириншисинен бизлер жарылқаў, ал екиншисинде кеўил қалыўды аламыз», — деп даўам еттим.

Соннан берли мен ер жеткенлик жасына өтемен дегенше Кристоферден жаман сөзлерди бир мәрте де еситпедим. Сол күни бизлердиң ортамызда және сәўбет болды, мен оның буны ҳәзирги күнге шекем есте тутатуғынына исенемен.

Мен өзим қолланған тәрбиялаў усылымның кимди болса да таң қалдыра алатуғынын түсинемен. Ол мени де таң қалдырды ҳәм мен Қудайдан өзимди сол сөзлерди айтқан ўақтымда өзиме жабысқан патаслықтан тазалаўын сорадым. Бирақ олар басымнан ҳеш шықпады. Мен оларды тек олардың бузыўшы күшин көрсетиў ушын айтқан едим. Мен кимге болса да усы усылды қолланыўды ҳеш мәсләҳәт етпеймен, мен сөзлеримизде қуралған сол күшти тек анық көрсетиў ушын келтирдим.

Бизлер дөгерегимиздеги дүньяны өзлеримиз жаратамыз. Бизлердиң сөзлеримиз күшке ийе ҳәм солай екен, олар я өмир, я өлим алып келиўи мүмкин. Мухаддес Китап бир сөзлердиң өмиримизде үлкен машқалалар ҳәм кеўилсизликлерди туўдыратуғынын, ал басқалары бизлерди олардан қорғайтуғынын ескертеди. Сөзлер бизлердиң өмиримизди қутқара алады. Мухаддес Жазыў: «Ким тилин тыйып жүрсе, жанын қорғайды, Ал тилине ерк бергенлер бәлеге ушырайды» (Нақ. мақ. 13:3), — деп ескертеди. Бизлер Қудайдан өзлеримиздиң ҳәм балаларымыздың аўзын қорғаўын сораўымыз керек.

Усындай Қудайға жеркенишли, «Менде жақсы нәрсе жоқ», «Мениң өлгеним жақсы», «Өмир қорқынышлы», «Адамлар жаман», «Мен ҳеш нәрсеге жарамайман» деген сөзлер шығатуғын жүректиң Мухаддес Руўхқа толмағанын, ал оның қараңғылыққа оралғанын көрсетеди. Бул егер сиз өзиңиздиң сөзиңизди қадағалаўды үйренбесеңиз, балаңыздың өмириндеги барлық жаўызлықтың тамыры болатуғын шайтанның тимирискениўшиликлери болып табылады.

Мухаддес Китап, егер бизлер Қудайдың изине ерсек, өзлеримиз ойламай айтқан ҳәр бир сөзимизге жуўапкершиликти алатуғынымызды айтады. Қатаң төлем жердеги өмирде бизлерге жийи келеди. Мен ерктиң күши менен аңсат гүресиўге болатуғын нәрсе ушын сондай қымбат төлемниң кереги жоқ деп ойлайман. Өзлеримизди аўызларымыз бенен бизлер өзимиздиң дөгерегимизде сүйиспеншилик, қуўаныш ҳәм тынышлық таратыўымыз ямаса, керисинше, қарсылық егип, жеркениш келтире аламыз.

Бизлер балаларымыздың аўызлары өмир сөзлерин айтқанын қәлеймиз. Әлбетте, бул олардың жаман сөзлерин жасырыўы кереклигин билдирмейди. Тек олардың сөйлей алатуғын сөзлери оларды Қудайды түсиниўге, тәўбе етиўге ҳәм Оның алдында бузыў ушын емес, ал шыпаланыў ушын бойсыныўға алып келиўи керек.

Балаларымыздың аўзынан шығатуғын сөзлер олардың өзлерине, дөгерегиндегилерге ҳәм олардың өмир жағдайына кери тәсир етсе, бизлер онда өмир сөзлерин ала алыўы ушын оларды Қудайдың сөзине бағытлаўға миннетлимиз. Сөзди өзгертиўдиң ең дурыс усылы — жүректи өзгертиў, себеби «адамның кеўли неге толып тасса, аўзынан сол шығады-ғо» (Матта 12:34-қа қараң). Мухаддес Руўхқа ҳәм Қудайдың сөзиниң ҳақыйқатына толы жүректен оларды айтқан ҳәм оларды еситетуғын адамға өмир алып келетуғын Қудайға унамлы сөзлер шығады. Бизлердиң дуўаларымыз дәл усыдан басланыўы керек.

Тазалықта ҳәм мухаддесликте жасаўға үйретилген балалардың жүзлери жарық, бахытлы ҳәм ҳайран қалатуғындай сулыў болады. Мухаддес Китап: «Жас баланы минез-қулқынан, туўры — пәклигин исинен билиўге болады» (Нақ. мақ. 20:11), — деп айтады. Бизлер балаларымыздың диншил болыўын ҳәм өзиниң әдеп-икрамлық тазалығы себепли сырттан сулыў болыўын қәлеймиз. Бирақ бул өз-өзинен болмайды. Буған үйретиў керек. Балаларды Қудайдың таза жолларына үйретиў ҳәм олар ушын Қудайға садықлықта үлги болыў бизлердиң қолымыздан келгени менен, солай болса да ҳақыйқый устаз тек Мухаддес Руўх бола алады. Мухаддеслик Қудайға сүйиспеншиликтен басланады. Мухаддес Китап бизлердиң ҳәр биримизге: «…өзиңди таза тут» (Тим. 1-х. 5:22-ге қараң), — деген ўәсият береди. Бул көрсетпени орынлаў қәлеген адамға, әсиресе балаға қыйын. Оны тек Қудайға, Оның нызамларына ҳәм Мухаддес Руўхтың күшине толық бойсыныў шәртинде орынлаўға болады.

Бизлер көшип өткен ўақтымызда баламыз мектепти тамамлап атыр еди ҳәм оған таза коллективке үйренисиў қыйын болған еди, бул жас өспирим ушын, терең исениўшиге де аўыр сынақ болды. Бул кишкене масихый мектеп еди. Биринши ҳәпте даўамында Кристофер барлық классласлары менен танысты. Олардың улыўма айланасында бир Сенди деген жигит айырылып турды, ол әжайып спортсмен, жақсы оқыйтуғын еди ҳәм оны түрли жетискенликлери ушын көп сыйлықлаған екен. Бирақ Сендидиң ең әҳмийетли белгиси оның сөзлери ҳәм ислериниң Қудайдың алдындағы терең ҳүрметин ҳәм Оның ўәсиятларына ҳүрметин көрсетиўи еди.

Бир күни барлық балалар азанғы аўқатқа бирге жыйналғанда бир уятсыз ҳәзилди айтып жиберди ҳәм Сендиден басқа ҳәммеси күлди. Балам басқалар менен бирге күлгенин мойынлады. «Мен тазадан келгенмен ҳәм мен басқа планеталы болып көриниўди қәлемедим», — деп усы ўақыя ҳаққында үйде айтып берип атырып ол ақланды.

Тез арада Кристофер Сендидиң әдепсиз ҳәзиллерге ҳеш ўақытта күлмейтуғынын, шекпейтуғынын, ишпейтуғынын ҳәм урыспайтуғынын көрди. Бирақ, буған қарамастан ҳәмме оны жақсы көретуғын ҳәм ҳүрмет ететуғын еди.

Бир күни, үйге ата-аналар жыйналысынан қайтып, мен Кристоферге сол жерде танысқан бир әжайып ҳаял ҳаққында айтып бердим. «Ол топардан улыўма қалай болса да бирден айырылып турды. Онда сонша жақсылық, жыллылық ҳәм сүйиспеншилик бар — ҳақыйқый Қудайдың адамы, буған қоса оның әжайып ҳәзил сезими бар. Маған оның менен сөйлесиў соншелли жеңил болғанлықтан, енди маған оның менен толық мәңгиликтен таныс болғанымдай түйилип атыр», — дедим мен. Сол ҳаялды сүўретлеп бергенимде, Кристофер: «Бул Сендидиң анасы ғо», — деп бақырып жиберди.

«Әлбетте, қалай мен дәрриў билмедим! Сендидиң ата-анасы тек усындай — руўхый күшли, терең исениўши ҳәм дуўа ететуғын болыўы мүмкин. Балалар шараяттың ерки бойынша Сенди сыяқлы болмайды, оларды тәрбиялаў керек», — деп жуўап бердим.

Пүткил оқыў жылы даўамында бизлер усы әжайып шаңарақты гүзеттик ҳәм оның ҳәр бир ағзасының айрықша жеккелик екенин көрдик. Не ушын? Себеби олардың өмириниң тийкарында ажыралыў ямаса тәсир қалдырыўға талпыныў емес, ал Қудайды терең ҳүрмет етиў ҳәм Оның жолларында — мухаддеслик ҳәм тазалық жолында жүриўди қәлеў жатыр.

Балам сол мектепте енди оқымайды ҳәм бизлер Сендидиң шаңарағы менен басқа қатнаспаймыз, себеби бизлердиң өмирлик жолларымыз айырылып кетти, бирақ бизлер оны ҳеш ўақытта умытпаймыз. Олардың үлгиси бизлерди жоқарырақ мақсетлерге талпыныўға мәжбүр етти, бизлердиң әдеп-икрамлық дәрежемиз жоқары болыўына себепши болды ҳәм бизлерди минсизликти баҳалаўға үйретти.

Келиң, балаларымыз динге берилген өмирди жақсы көриўи ушын, ол оларды магнит сыяқлы тартыўы, оларды биреў жаман қылмысқа ийтерип атырғанда ҳәр сапары, сол ўақыттың өзинде душпанды таныўы ҳәм азғырылыўды жеңиўи ушын дуўа етейик. «Себеби Қудай бизлерди ҳарам болып жасаў ушын емес, ал мухаддес болып жасаў ушын шақырды» (Сал. 1-х. 4:7), — деп жазылған. Қудайдың ўәсиятлары бойынша өмир өзинде пүткил адамзаттың жеккелигиниң тазалығын ҳәм пүтинлигин нәзерде тутады. Әдеп-икрамлылық — ҳақыйқый мухаддесликтиң тийкары. Диншилликке талпынатуғын ҳәм Қудайды излейтуғын балалар бәрҳа жарылқанған ҳәм өмирлик күшке толған болады.

Сенди — Мухаддес Жазыўдағы: «Жассаң деп, өзиңди ҳеш кимниң кемситиўине жол қойма. Керисинше, сөйлеген сөзиң, жасаў тәризиң, сүйиспеншилигиң, исенимиң ҳәм пәклигиң менен исениўшилерге өрнек бол» (Тим. 1-х. 4:12), — деген сөзлердиң әмелге асыўы. Мухаддеслик ҳәм тазалық жолы бойынша жүретуғын балалардан басқа әжайып ҳеш нәрсе жоқ. Келиң, балаларымыз олардың арасында болыўы ушын дуўа етейик.

Балам он бир жасқа толған ўақытта, тосаттан ҳеш қандай көринетуғын себепсиз оны түнги қорқынышлар гүзете баслады. Ол қорқыныш фильмлерин көрмейтуғын еди ҳәм сол ўақытта оның менен ҳеш қандай сырлы нәрселер болмайтуғын еди. Бизлер бул ҳаққында бир неше мәрте Кристофер менен бирге дуўа еттик, бирақ қорқынышлы түслер оннан кетпеди.

Бир күни азанда мен Қудайдан усы көринистиң себебин ашыўын сорадым, мен баламның ханасында жүриўге қатты қәлеўди сездим. «Қудайым, егер Кристофердиң ханасында сол жерде болмаўы керек нәрсе бар болса, оны маған көрсет», — деп сорадым. Сол ўақытта аяқларымның өзлери мени компьютердиң қасында ойынлары бар диск жатырған столға алып барды. Мен биринши қолыма түскен, ибадатханадағы досларының биринен Кристофер ўақытшаға сорап алған дискти алдым. Дисктиң қутысы балалардың қызық ўақыялы ойынларының қәлеген қутысы сыяқлы улыўма айыпсыз көринди. Оны ашып, мен алдын қызық ҳеш нәрсе көрмедим, бирақ кейин оның атында жеркенишли шайтанның белгисин көрген көрсетпени таптым. Мен таң қалған едим, бирақ: «Қудайым, Саған миннетдарман», — деп айттым ҳәм дискти баламның ханасынан тез алып шықтым.

Егер ойын балама тийисли болғанында мен екиленбестен оны жоқ қылған болар едим, бирақ сол жағдайда мен оның ийесиниң ата-анасына қоңыраў қылдым ҳәм өзимниң ашылысым ҳаққында айтып бердим. Олар меннен кем таң қалмады, себеби бул ҳаққында олар да ҳеш нәрсе билмейтуғын еди. Кристофер мектептен қайтып келген ўақытта мен өзимниң тапқан нәрсем ҳаққында айтып бердим. Ол бул көрсетпени еле ақырына шекем оқымағанын ҳәм онда не бар екенин билмегенин айтты. Ол бул ойынды қайтарып бериўди екиленбестен шешти.

Сол күни кеште бизлер күйеўим менен баламның ханасын ийис май менен майладық ҳәм дуўа етип Қудайдан оны тазалаўын сорадық. Бизлер Мухаддес Китаптың: «…ҳәм мәдений төгиннен мойынтырық түседи» (Ийшая 10:27), — деген сөзлерин есте туттық. Мухаддес Китапта көбинесе адамларды майлаў ҳаққында айтылғаны менен, бәрибир онда жарық етиў мақсетинде турақ жайларды майлаў сүўретленген эпизодлар бар. Мысалы: «Соңынан майлайтуғын зәйтүн майын алып, шатырды ҳәм оның ишиндеги барлық буйымларын майлап, мухаддес қыл» (Шығыў 40:9). Өзимиздиң алдымызда душпанның барлық мойынтырығын бузыў ҳәм баламыздың ханасын түрли жаман нәрседен тазалаў мақсетин қойып, бизлер қапының тесиклерин майладық ҳәм Қудайдан болмаған ҳәмме нәрсе оннан қуўылыўы ушын ханаға Мухаддес Руўхты мирәт еттик.

Бизлердиң дурыс ислегенимиздиң гүўалығы, олар ҳеш ўақытта болмағандай Кристофердиң түнги қорқынышларының толық тоқтаўы болды.

Ҳәр бир үй, балаларымыздың ханалары ўақты-ўақты айрықша тазаланыўға мүтәж. Мухаддес Китап, егер бизлер үйимизге қандай да жаман нәрсе алып келсек, соның менен оны бузатуғынымыз ҳаққында айтады. Турақ жайды майлаўды профилактикалық мақсетте ўақты-ўақты өткериў керек, бирақ егер сиз балаңыздың жүрис-турысында жаман өзгерислерди көрген болсаңыз: ол қорқақ ямаса әдепсиз, ашыўшақ, ямаса түнерген, өзинде жабылған, өзин алып баратуғын болса, ямаса оны қорқынышлар қыйнаса, онда айырым ўақытлары ҳәммеси жақсы тәрепке өзгериўи ушын баланың ханасында дуўа етиў жетерли болады. Масихый қосықларды, алғыс гимнлерин айтыў ҳәм табыныў жүдә жақсы тәсир етеди. Мен усыдан кейин балаларымда жақсы өзгерислерди көргенимди гүўалық етемен.

Мен он алты жаслы баласын алкоголь, нәшебентлик ҳәм оккультли ғәрезлиликке тартқан шайтанға қарсы аўыр урысты алып барыўына туўра келген бир ерли-зайыплы менен таныспан: ол мектепте болғанда, ата-аналары оның ханасында гимн табыныўларын айтатуғын, Мухаддес Жазыўдан үзиндилер жазылған кассеталарды қоятуғын еди. Нәтийжеде бойсынбаўшылық руўхы сындырылды ҳәм бала және тыныш ҳәм Қудайдан қорқатуғын болды.

Балаңыздың ханасында дуўа еткен ўақтыңызда Қудайды алғысламайтуғын ҳәмме нәрсени алып таслаң: афишалар, китаплар, журналлар, картиналар, сүўретлер, ойынлар, кийим — ғыйбатшылықтың қәлеген белгилерин қурайтуғын алкоголь ямаса нәшебентлик пенен байланыслы нәрселер. Усының менен балаға өзиңиздиң ҳәрекетиңиздиң мәнисин ҳәм буған Қудайдың қандай қатнаста екенин, бул ҳаққында Өзиниң Сөзинде не айтатуғынын сүйиспеншилик ҳәм сабырлылық пенен түсиндириўди умытпаң. Егер мүмкин болса балаға барлық ылайықсыз нәрселерди өзи алып таслаўын усыныс етиң. Балаға оның ханасын Қудайды хорлайтуғын барлық нәрседен тазалаў оның өзиниң тынышлығы ҳәм оның Қудайдың жарылқаўын алыўы ушын керек екенин түсиндириң. Кейин балалар ханасында дуўа етиң ҳәм Қудайдан оны тазалаўын сораң. Мен усындай дуўалардың нәтийжесинде жүз берген әжайып өзгерислердиң гүўасы болдым.

Оларда ҳеш қандай ырым жоқ, керисинше, оларда сиз үйиңиз, балаңыз ҳәм оның пүткил өмири Қудайға бағышланғанын тастыйықлайсыз. Сиз: «…мен ҳәм мениң үйим Қудайға хызмет етемиз» (Ешуа 24:15), — деп жәриялаўыңыз керек. Бул үйиңиз жарықланғанын ҳәм Қудайдың даңқы ушын белгиленгенин билдиреди.

Келиң, зәрүрлик пайда болмастан алдын балаларымыздың ханасының тазаланыўы ҳаққында дуўа етиўди баслайық.

Қорқыныш мени балалықтан баслап гүзетти, себеби мени психикалық қызба ана тәрбиялады. Оның жарым ес минези ҳәм агрессив жүрис-турысы мени бәрҳа стрессте услап туратуғын еди. Үлкейгенимнен соң мен Масихқа келгенимде, қорқыныштың ҳақыйқый себебин билиўди ҳәм оның менен гүресиўди үйрендим. Мен балаларым ушын руўхый гүресте де сол усылды таңладым.

Лос-Анджелесте бизлерге жер силкиниў, өрт, суў тасқыны, көше тәртипсизлиги ҳәм жынаятшылықтың күшейиўин бастан өткериўимизге туўра келди. Сол шараятларда қорқыныш әлбетте, егер бизлер оған берилсек өмиримизди аңсат қатыра алатуғын еди. Бирақ бизлердиң оған қарсы қуралымыз Қудайдың қорғаўы ҳаққында турақлы дуўамыз болды. Мен балаларымның көзинде қорқынышты көриўден-ақ, бизлер пүткил шаңарағымыз бенен дуўа етип, Мухаддес Китапты оқып, алғыс айтыўды баслайтуғын едик. Сол жерлерден көшип, бизлер азғана болса да тынышландық, бирақ буған қарамастан бизлер сол ўақытта алған сабақларымызды ҳәм олардан ең баслысын — минсиз Қудайдың сүйиспеншилиги ҳәр бир адамның жүрегиндеги барлық қорқынышты қуўыўға күшли екенин умытпадық.

Қудайдың бизлерди сақлап ҳәм қорғаўға уқыплы екенине исениўди тоқтатқан ўақтымызда қорқыныш бизлерди бийлейди. Қорқыныш балаларды аңсат қул қылады, себеби олар нениң ҳақыйқат, ал нениң өтирик екенин еле айырып билмейди. Бизлер сүйиспеншилик, қоллаў, жубаныш сөзлерин айтып, оларға жәрдем бере аламыз. Бирақ қорқыныштан азат болыўдың жалғыз дурыс усылы Қудайдың сөзин исеним менен ҳәм Оның сүйиспеншилиги, күши ушын Қудайға алғыс жәрияланатуғын дуўа етиў қалады.

Ийса шәкиртлери менен теңизде болғанда ҳәм даўыл көтерилгенде, Ол олардың қорқынышларына: «…Неге буншама қорқасызлар, ҳәй, исеними азлар?» (Матта 8:26), — деген сөзлер менен жуўап берди.

Ийса бизлердиң Өзиниң шәкиртлери сыяқлы: егер бизлер менен сол жерде Ол болса, өмиримиздиң кемеси шөкпейтуғынына исениўимизди қәлейди.

Бирақ, айырым ўақытлары қорқыныш жүдә аўыр қыйыншылық болыўы ҳәм баланың жанын ҳеш қандай шаралар ҳәм ҳеш қандай сөзлер жәрдем бере алмайтуғындай етип қысыўы мүмкин. Бул баланың изинен қорқыныш руўхы жүргенин билдиреди. Бирақ Мухаддес Китап қорқыныш руўхының Қудайдан емес, ал жанымыздың душпанынан келетуғынын анық айтады.

Ата-аналар қорқыныш руўхына қарсы шығыўға Ийса Масихта бийлик ҳәм күшке ийе. Қорқыныш бизлердиң үстимизден бийликке ийе емес, бирақ бизлер барлық душпанлық күштиң үстинен бийликке ийемиз (Лука 10:19-қа қараң). Буған ҳеш гүманланбаң. Егер узақ ўақыт даўамында сизлер тынышлыққа ийе бола алмасаңыз, бир неше терең исенетуғын масихыйлардан өзиңиз бенен бирге дуўа етиўин сораң. Себеби қай жерде еки ямаса үш исениўши Ийемиздиң атынан жыйналса, Ол сөзсиз олардың арасында болады (Матта 18:20-қа қараң). Қорқыныш руўхы Ийемиз болған жерде бола алмайды.

Ийса бизлер менен болғанлықтан, балаларымыз қорқынышта жасаўға келисим бермеўи керек.

Шайтан балаңыздың санасын ийелеў ушын ҳәмме нәрсени ислейди. Бирақ, бахтыңызға, сизлерде оған қарсы соққы бериў ушын бийлик бар. Егер балаңыз еле кишкене болса, сизлер оның нени көретуғынын, тыңлайтуғынын, оқыйтуғынын қадағалай аласыз. Бирақ, сизиң ең баслы күшиңиз дуўа етиўден қуралған. Соның ушын, егер балаңыз әлле қашан ер жеткен ҳәм күнде сизиң қасыңызда болмаса, сизлер оның санасы бәрҳа таза ҳәм анық болыўы ушын дуўа ете аласыз.

Бизлер Ийсаны өмиримизге мирәт етип ҳәм Мухаддес Руўхқа толған ўақтымызда, бизлер басқа көплеген жарылқаўлардан тысқары туўры ақыл — басқа ҳеш қандай ҳәм ҳеш жерде алыў мүмкин болмаған сыйды аламыз. Бул бизлерге Масихтың ақылы берилгенин билдиреди. Мухаддес Китап: «Масих Ийсада болған мына кишипейилликке сизлер де ийе болыңлар»[4] (Филип 2:5), — деп айтады. Бизлер дүньяның азғырылыўларына Масих бизлерди басқарыўды баслағанда, ал бизлердиң өз ақылымыз Оған бойсыныўда ҳәр бир ойымызды тутқынға алыўымыздан жаңарған ўақытта қарсы тура аламыз.

Мениң анам ерте жаслығынан 67 жастағы өлимине шекем өмир бойы психикалық кеселлениў менен қыйналды. Мен елеслер дүньясында жасаў ҳәм өзиңниң ойыңды басқара алмаўдың не екенин өз көзим менен көрдим. Мен бүгинги күнде де бул ҳаққында еслесем жүрегим суўлайды. Қудайға исенип, мен өзим, де балаларым да усыған уқсас нәрсени бастан өткермеўимиз ушын дуўа ете басладым. Қәўетер ўақытларында мен: «…Қудай бизлерге қорқыныш руўхын емес, ал күш, сүйиспеншилик ҳәм салдамлылық руўхын берди»[5] (Тим. 2-х. 1:7), — деп қайталайтуғын едим.

«Қудай бизлерге анық ақыл берди. Ол сондай анық ақылды балама ҳәм қызыма да берди. Азырағына мен ҳеш қашан келиспеймен», — деп көп мәрте қайталайтуғын едим.

Психикалық аўырыўлар бәрҳа нәсилден-нәсилге бериле бермейди. Қудай балаларымызға психикалық аўырыўдан қыйналыўды ямаса сезимлик қызба болыўды белгилемеди.

Ақылдың жағдайы баслы түрде оның ийесиниң не ҳаққында ойлайтуғыны менен белгиленеди. Егер оның басы бос, дүньялық машқалаларға толы болса, онда оның ойлары шатасқан болады ҳәм өзиниң сезимлери үстинен басқарыўды жоғалтады; егер адам Қудайдан болғанлар ҳаққында — әсиресе Оның Сөзи ҳаққында ойласа, онда оның ақылы бәрҳа анық болып қалады, ал жүрегинде болса тынышлық орнайды. Мухаддес Китап: «…Қудай тәртипсизлик Қудайы емес, ал тынышлық Қудайы» (Кор. 1-х. 14:33), — деп айтады. Бизлердиң ата-ана сыпатындағы биринши ўазыйпамыз Қудайдың сөзи балаларымыздың басында жасаўынан ибарат, сонда олардың ақылы бәрҳа жарық болады, ал бизлердиң қорқынышымыз болса жоқ болады.

Қудай бизлерге туўры ойлаў уқыбын берди. Солай екен, бизлер азына қанаатланыўды қәлеймиз бе? Келиң, Қудайдан дәл усы сыйды сорайық.

Бир күни маған жас өспирим қыз келди, ол жүдә қайғылы еди. Бир саат жылап, оны өзин өлтириў ҳаққында ойға алып барған өзиниң, қайғылы өмири, қорқынышлы қапашылығы ҳаққында маған айтып берди. Мен оны тыңлап болып, бизлер бирге оны езип атырған барлық бахытсызлықлар ҳәм қәўетерлер ҳаққында дуўа еттик ҳәм мен Қудайдан оған «күлдиң орнына… безеўлер, көз жастың орнына жағымлы қуўаныш, муңлы руўхтың орнына жақсы кийим» (Ийшая 61:3-қа қараң), — бериўин сорадым.

Бизлер дуўа етиўди тамамлағанымызда, мен оның жүзиндеги өзгериске таң қалдым. Муңлы ҳәм қайғылы көринис жарқыраған ҳәм тынышланған сулыўлыққа алмасты. Қуўаныш руўхы оның жүрегине кирди ҳәм мениң алдымдағы енди улыўма басқа адам еди. Соннан берли усы қыз гүлленди, оның көп дослары пайда болды.

Бахытқа қарсы, көпшилик жас өспиримлер депрессиядан азап шегеди. Бирақ ҳәммесинен жаманы, ол балаларымызды ересеклик өмиринде де гүзетеди. Ол оларға жақсы жасаўға ҳәм жумыс ислеўге кесент етип, олардың адамлар менен қатнасын буғып, ден саўлығын төменлетип ҳәм олардың Қудай менен қатнасына да тәсир етип келип кетеди.

Бирақ бундай болмаўы керек. Адамның өтмиши қандай болмасын, ол депрессияға түспеўи керек ямаса барлық ўақыт жаман кейпиятта болмаўы керек. Балаңызға қайғы, қапашылыққа түсиўине, аўыр минезли адам болыўына жол қоймаң. Сизиң дуўаларыңыз оны шыпаласын.

Қандай адам өзинде жаман сезимлерди сақлайтуғыны, ал кимниң жүрегинде қуўаныш руўхы патшалық ететуғыны дәрриў көринеди. Әсиресе, бул балаларда көринеди, себеби олар еле үлкенлер сыяқлы өзиниң сезимлерин жасырыўды үйренбеген.

Балаңызға дыққат пенен қараң: оның жүзинде сиз көбинесе қандай көринисти көресиз? Тынышлық, бахыт, қуўаныш көресиз бе? Ямаса қапашылық, қанаатланбаўшылық, руўхы түскенлик, ғәзеп, қайғы ма? Балаңыз ямаса қызыңыз өзиниң қапашылығының себебин түсиндире алмайтуғындай бола ма? Балаңыз ушын түнерген ҳәм қайғылы кейпият әдет болмастан алдын араласың. Жаман сезимлер, егер бизлер олар қуўаныш руўхы менен жеңилиўи ҳаққында дуўаларымыз бенен қарсы шықпасақ, оларды толық бийлеп алады.

Балаңыздың Қудайдан қуўанышқа толыўы ҳаққында дуўаларыңыздың оны басқа адамлардың қайғыларына бийпәрўа қылыўынан ҳеш қашан қорқпаң. Бундай болмайды, себеби Қудайда қуўаныш өмирлик жағдайлардан ғәрезли емес, себеби оның дереги Қудайдың жүзин билиўде ҳәм Оның бизлер мүтәж болған нәрселердиң ҳәммеси екенин түсиниўде.

Мен балаңыз ҳеш қандай жаман сезимлерди ҳәм руўхый аўырыўларды бастан өткермеўи керек деп айтыўды қәлемеймен. Мен жаман сезимлер оларды басқармаўы кереклигин, айтып атырман себеби Ол «Өзиниң халқын қуўанышта, Өзиниң таңлағанларын шадлықта алып шықты…» (Забур 104:43). Сол сыяқлы, егер бизлер Оннан бул ҳаққында сорасақ, Ол бизлердиң балаларымызды да алып шығады.

Ҳәммеге бизлердиң сыртқы көринисимиздиң сызықларын ата-анамыздан мийрас етип алатуғынымыз белгили, мысалы, ананың көзлери ямаса әкениң мурны, ямаса кемпир апаның шашының реңи. Бирақ сизлер бизлердиң және ата-аналарымыздың минезиниң айрықшалықларының мийрасхорлары екенимизди билесиз бе, мысалы, жаман минез, қызғаныш, кешириўди билмеў, өзин сүйиў ҳәм менменлик, өтирикке бейимлилик, депрессия сыяқлылар? Усы ҳәм басқа руўхый тамырға ийе сыпатлар ата-аналардан балаларға ҳәм ақлықларға берилиўи мүмкин. Айырым шаңарақлардың тарийхынан бир неше әўладтың бирдей машқалаға дус келетуғынынан көриўге болады, мысалы, шаңарақта беккем қатнасларды қурыўды билмеў, ерли-зайыплылық опасызлық, алкоголизм, нәшебентлик, суицид ямаса депрессияға бейимлилик сыяқлы. Адамлар: «Не ислеў керек, мен усындай болып туўылғанман», — деп ақланыўға ҳәрекет етеди.

Балаларымыздың тәғдирине ата-аналардың тәсир етиўине тийисли Мухаддес Китап Қудай «балаларды әкелериниң гүналары ушын үшинши ҳәм төртинши әўладқа шекем» (Шығыў 20:5-қа қараң) жазалайтуғынын айтады. Бул аятта Қудайды жақсы көрмейтуғын адамлар ҳаққында айтылады. Солай болса да, исениўши ата-аналар да ең аўыр тақылетте олардың балаларында көринбеўи мүмкин болмаған гүна жолын таңлаўы мүмкин.

Мухаддес Китап: «…ким де ким Масих пенен байланысқа ийе болса, ол — жаңа жаратылыс» (Кор. 2-х. 5:17), — деп айтады. Бирақ, бул Ийсаға келип, бизлер гүна ислеўге уқыпсыз боламыз дегенди билдирмейди: бул бизлердиң гүнаның ақыбетинен, яғный, өлимнен азат болғанымызды билдиреди ҳәм бизлерге азғырылыўға қарсы турыўға күш беретуғынын билдиреди. Буған қарамастан, күнде бизлер: усы еркинлик ҳәм күште жасаўды ямаса жасамаўды таңлаймыз.

Мухаддес Китап бизлерге сондай-ақ: «…беккем турыңлар, өзлериңизге қайтадан қуллық мойынтырығын салыўға жол қоймаңлар» (Галат 5:1), — деп айтады. Егер бизлер енди гүнаның қуллығынан азат болсақ, онда не ушын Мухаддес Китап бизлерге усы қәўип ҳаққында ескертеди? Жуўап мынадай: Ийсаның бизлерди азат еткенине қарамай, бизлер таңлаўға ҳәм гүнаға қайтыўға ерклимиз.

Гәп бизлердиң азғырылғанымызда айырым ўақытлары денениң қәлеўлерине берилиўимизде ҳәм ислемеўимиз керек нәрсени ислеўимизде. Жийи бизлер шаңарақтың жаман дәстүрлерин сақлаймыз ҳәм оларды өзлеримиздиң балаларымызға беремиз. Бәрҳа әўладтан берилетуғын физикалық қәсийетлерден айырмашылықлы гүнаға бейимлилик бизлердиң ата-аналарымыздан бойсынып қабыл алыўға миннетли болған мийрас болып табылмайды. Не ушын? Себеби гүнаға бейимлилик өзинде шайтанның өтиригин ҳақыйқат деп қабыл алыўға сөзсиз келисиўди нәзерде тутады. Душпан бизлерге бизлердиң Масихта улыўма жаңа жаратылыс екенимизди ҳәм ата-бабаларымыздың гүналарынан азат емеслигимизди исендириўди қәлейди. Шайтан исениўшини, егер оның әкеси ямаса атасы арақхор ямаса жақтырмаўшы, ҳаялына манипуляция ислейтуғын, ямаса жақынларының үстинен күлетуғын ямаса жалатай болған болса, онда ол да сондай болатуғынына, себеби усы жаман қәсийетлер оның туқымнан-туқымға өтетуғын белги екенине исендиреди. Бирақ ҳақыйқатында бизлер егер қәлесек, шаңарақтың гүналы дәстүри менен байланысты дуўа етиў ҳәм Мухаддес Руўхтың күши менен үзе аламыз. Ал егер бизлер кемшиликлеримиздиң балаларымызда айнадағы сыяқлы сәўлеленетуғынын көрсек, онда бизлердиң ўазыйпамыз олардың жаман мийрастан азат болыўы ҳаққында дуўа етиў.

«Егер Қудай бизлерди Өзиниң мийрими менен қутқарған, ал Мухаддес Руўх бизлерди тазалап ҳәм жаңарытқан болса ҳәм бизлер Ийсаның қаны менен ақланған болсақ, онда не ушын мен еле гүнаны жеңе алмайман?» — деп мен өзимниң руўхый устазымнан бир неше жыл алдын сорадым: «Бул еки себеп бойынша болады: я гүна тәўбе етилмеген, я сиз оны билип турып иследиңиз», — деп жуўап берди ол. «Мен ҳәзирге шекем шаңарағымның айырым ағзаларын өзим менен қашанлардур болған нәрсе ушын кешире алмайман. Бирақ мен бул гүнаны мойынладым ҳәм оған өкиндим. Не ушын мен оны улыўма жеңе алмайман?», — дедим мен.

«Сизиң анаңыз кешириўди билмейтуғын адам болды, солай ма?», — деп сорады устаз. «Аўа, бул солай. Оның шаңарақтың дерлик барлық ағзаларына өкпеси бар еди. Соның ушын ол ҳәммесинен узақласты. Сол себептен оның дослары да болмады? Ол ең кишкене қылмысларды да кешириўди қәлемегени ушын ҳәммесин өзинен узақластырды». «Сиз қашан болса да анаңыздан усы — кешириўди билмеў қәсийетин мийрас ете алыўыңыз мүмкинлигин ҳәм ол сизиң минезиңиздиң белгиси болғанын ойлап көрдиңиз бе? Балалар ата-аналарының қәсийетлерин мийрас етеди», — деп айтты ол.

Мен өзимниң ҳәрекетлеримди тек анық мәнис басқара алады деп ҳеш ўақытта ойламаған едим. Мениң шешимлериме ҳәм кешириўди үйрене алмаўыма бир нәрсе тәсир етиўин даўам етти. Мен бул ҳаққында қаншелли көп ойласам, соншелли жийи ата-аналарымның кекшил болған ўақыттағы ўақыялары есиме түсетуғын еди. Дерлик барлық шаңарақлар өзлериниң тарийхының қандай да басқышында жаўызлық ўақыясына дус болады ҳәм туўысқанлық байланыстың үзилиўине жол қоймаў ушын көбинесе оларды көрмеўге ҳәрекет етеди.

«Мен буның өзимди ақламайтуғынын билемен, бирақ мен шаңарақ ағзаларымның қандай кекшил екенин көремен, олар бир-бирин кешириўди билмейди. Бирақ ҳәммесинен көбирек мен усы белгини балаларым мийрас етиўинен қорқаман. Мен олардың қандай да қылмысларын бир-бирине көбинесе кеширмейтуғынын көремен. Мени өзим ҳәм күйеўим усы өмирден кеткенимизден кейин балаларымыз бир-бирине жат болады деген ой қорқытады. Мен балаларым ушын усы гүнадан азат болыўым кереклигин түсинемен», — деп мойынладым.

Сол күни бизлер устазым менен бирге кешириўди билмеў гүнасы бизлердиң шаңарақлық белгимиз сыпатында әўладтан әўладқа берилмеўин, ал Мухаддес Руўхтың күши менен тоқтатылыўы ҳаққында дуўа еттик. Мен Мухаддес Жазыўдан өзимниң Масихта жаңа жаратылыс екеним ҳәм өтмиштеги гүналы дәстүрлер ҳәм әдетлерге келисип жасамаўым кереклиги айтылатуғын аятты айттым. Бул мен ушын ашылыс болды ҳәм мен кешириўди қәлемеўимди ол пайда болған сол ўақытта, егер керек болса саат сайын мойынлаўға шешим қабылладым.

Тәўбе етип, дуўа етип, өкинип кешириўди билмеў гүнасынан қаншелли көп азат болған сайын, мен балаларымның азат болыўы қалай исленип атырғанын соншелли анық көрдим, себеби олардың қарым-қатнасы көринетуғындай жақсыланды. Әлбетте, олардың кешириўди қәлеўи тек маған емес, ал олардың өзлерине де байланыслы. Кешириў ямаса кеширмеў — бул олардың өзлериниң шешими. Бирақ, олар өзлериниң алдында кешириўди билиў үлгисин көрсе, оларды дурыс шешим қабыл етиўге алып барады.

Ата-аналарда баланың минезин өзгертиўге ең тәсирли усыл бар — өзиниң минезин өзгертиўди баслаў, өзиндеги гүнаны мойынлаў менен басланған ҳәммесинен жақсырақ. Егер гүна ўақты — ўақты исленсе, онда жүдә тез арада ол өзиниң орнын беккемлейди. Мысалы, өтирик — гүна. Қайталанған өтирик келеси өтирикке жол ашады ҳәм тез арада жағдай улыўма басқарыўдан шығады. Ямаса және бир мысал: өлиўди қәлеў де гүна. Адам: «Мен өлиўди қәлеймен», — деген гәпти қайталаған ўақытта, тез арада оған өзин өлтириў ҳаққында ой ере баслаған болып шығады.

Егер сиз гүна ислегениңизди ямаса Қудайдың жолынан шыққаныңызды түсинсеңиз, онда Қудайдың алдында тез тәўбе етиң, Оған өзиңиздиң гүнаңызды ашың ҳәм: «Қудайым, мен Сениң басқарыўыңды соранаман, маған өмиримди өзгертиўге жәрдем бер», — деп айтып, өзиңизди кешириўин сораң.

Кейин өзиңиздиң ҳәм балаларыңыздың үстинен бийликке ийе болған ата-аналарыңыздың ҳәм олардың ата-аналарының гүнасын атаң ҳәм бул ҳаққында дуўа етиң. Мухаддес Китап: «Мухаддес Руўхтың Өзи бизлердиң руўхымыз бенен бирликте Қудайдың балалары екенлигимиз ҳаққында гүўалық береди. Егер бизлер Қудайдың балалары болсақ, онда мийрасқа ийе боламыз. Масих пенен бирге уллыланыў ушын, Оның менен бирге азап шексек, онда бизлер Масих пенен бирге мийрасқа шерик болған Қудайдың мийрасхорларымыз» (Рим 8:16-17), — деп айтады. Бизлер шаңарақтың гүналарының емес, ал Қудайдың мийрасхорлары болғымыз келеди. Ийса Масихтың атына бизлер шаңарақтың ҳәр қандай гүнасынан азат бола аламыз ҳәм Мухаддес Руўхтың күши менен оны балаларымыздың өмирине киргизбеўимиз мүмкин. Егер сиз шаңарағыңыздағы жоқары әўладының гүналарынан сизиң балаларыңыздың азап шегиўин қәлемесеңиз, ҳәзирдиң өзинде дуўа етиўди баслаң.

Шайтан балаларымызды аўлайды ҳәм оларды бизлерден урлаў ушын ҳәмме нәрсени ислейди. Алкоголь, нәшебентлик ҳәм ғәрезлиликтиң басқа түрлери — мине оларды өзи көрсетпейтуғынындай соншелли күшли. Бахтымызға, бизлерде оларға қарсы турыўға жәрдем беретуғын бизлердиң қоллаўымыз, дуўамыз ҳәм мәсләҳәтлеримиз бар. Бир тәрептен, балалардың келешеги, оларға алкоголь ҳәм нәшебентлик қумарлығы тиймеўи ушын дуўа етиўди баслаўға ҳеш ўақытта ерте емес, себеби усы қақпанға ерте жаста болса да түсиў жүдә аңсат. Басқа тәрептен, усы мүтәжликлер ушын дуўа етиўди баслаў ҳеш ўақытта кеш емес, себеби адам өмириниң қәлеген басқышында азғырылыўға түсиўи мүмкин. Мен елиў жасқа толғанда арақхор болған бир ер адамды билемен. Ол спиртли ишимликке қумарлығы бар екенинен ҳеш ўақытта бас тартпайтуғын еди, бирақ ол бир күни күшли ишимликлер берилген отырыспақта боламан дегенше усы ҳәлсизликке берилмеген еди. Ол азырақ ишти, ал үйине келгеннен кейин тоқтай алмады. Бәлким, ол ушын соранатуғын оның дуўа етиўши анасы ямаса дуўа етиўши әкеси, ямаса дуўа етиў топарында дослары болғанда ҳеш қашан бундай болмаған болар ма еди.

Мен Қудайды алғыслайтуғын масихый сазенделердиң азғырылыўға берилгенин ҳәм алкоголик ҳәм нәшебент болғанын өзим көрдим. Усындай адамлар руўхый гүрестиң алдыңғы шегарасында турады ҳәм душпаннан жеңилген болып шықпағанша көбинесе қәўипти көрмейди. Олар өзинен шайтан ушын жеңил олжаны көрсетеди ҳәм олардың өмири тек дуўа етиў менен қорғалмағаны себепли ғана оның торларына тез түседи. Олардың айырымлары гүнаның жолына өз ерки менен түсетуғынын тән алыў керек болса да, бәрибир олардың көпшилиги әдил өмир сүриўди қәлейди. Усы апаттың себебин денениң даўысы ҳәм шайтанның топылыслары ҳақыйқатында бизлер ойлағанымызға қарағанда күшлирек екенинен излеўимиз керек. Ҳәр биримизде болатуғын ҳәлсизлик ўақытларында, адам ойлай алмайтуғын қылмысты ислеўи мүмкин. Тек дуўа етиў арқалы ҳәрекет ететуғын Қудайдың күши ҳәммесин өзгерте алады.

Егер балаңызда ямаса қызыңызда усындай машқала әлле қашан бар болса, егер шайтан олардың өмиринде өзине қандай да орынды басып алған болса, Қудайда ким екениңизди билип, екиленбестен оның менен урысқа түсиң ҳәм жойтылғанды қайтарың. Сизиң балаларыңыз шайтанға емес, ал сизге тийисли ҳәм сиз олар ушын Қудайдың тахтының алдында сорана аласыз. Сизде күш ҳәм бийлик бар. Шайтанда болса олар жоқ. Оның усыллары белгили: өтирик ҳәм алдаў. Өмириңизде, балаңыздың өмирин қосып ҳәмме нәрсениң Ийеси болған Қутқарыўшыңыз Ийса Масихтан алған күш пенен шайтанның өтиригин әшкаралаң.

Мухаддес Китап: «…жесеңиз де, ишсеңиз де, не нәрсени ислесеңиз де, ҳәмме нәрсени Қудайдың даңққа бөлениўи ушын ислеңлер» (Кор. 1-х. 10:31), — деп айтады. Келиң, балаларымыз өзлерине ғамхорлық етиўи ҳәм олардың барлық қылмыслары Қудайды алғыслаўды қәлеў менен дәлиллениўи ушын дуўа етейик.

Бизлердиң балаларымызды аңлып жүретуғын ең қорқынышлы бахытсызлықлардың — қәўипли жарақатлар, өлим ҳәм мәңгилик дозақтың қатарында — жынысый қатнас гүнасы турыпты. Не ушын? Себеби оның ақыбетлери өзи ҳаққында ата-аналардың ҳәм балалардың пүткил өмири даўамында билдиреди. «Аборт», «некеден тысқары жынысый қатнас», «неке ҳадаллығын бузыў», «гомосексуализм», «тери кеселликлери», «СПИД» — мине қәлеген ата-ананың қорқыныштан жүреги суўлайтуғын машқалалар жыйнағы. Ал бүгинги күнде бул ҳақыйқаттан да өмир ҳәм өлим машқаласына айланды. Жынысый қатнаслық бузықшылықтың изсиз өтпейтуғыны ҳәммеге белгили. Бирақ бизлерди балаларымыздың тек физикалық ден саўлығы тәшўишлендирмейди. Мухаддес Китап «…жаныңызға ҳәр қашан қарсы туратуғын денениң жаман қәлеўлеринен қашыңлар» (Петр. 1-х. 2:11), — деп шақырады. Жынысый қатнас гүнасының ақыбети жанды набыт етеди.

Бул машқала ҳаққында мен балам ҳәм қызым жүдә кишкене ўақтынан дуўа етиўди басладым ҳәм бүгинги күни де бул ҳаққында тынбай дуўа етиўди даўам етип атырман. Мен балаларымның СПИДтен өлиўин ямаса Кристофер ҳәм Аманда нызамлы некеге түспестен алдын ақлықларым пайда болыўын қәлемеймен. Буннан тысқары, мен олардың Қудайды тыңламаўын ҳәм өзлериниң арналыўын орынламаўын қәлемеймен. Мен денениң қәлеўлерин қанаатландырыў ушын адам Қудайдың барлығынан, тынышлығынан, жарылқаўынан ҳәм қуўанышынан бас тарта алатуғынын билемен. Буның қуны жүдә үлкен.

Баланы Қудайдың жолларына үйретпеўге болмайтуғыны сыяқлы, бала жас өспирим болған ўақытқа шекем дуўа етиў ушын күтиў ямаса кейинге қалдырыўға болмайды. Дуўа етиўди ҳәзирдиң өзинде баслаў керек. Бүгинги күнде душпанның торына түсиў айрықша жеңил: балаларыңыздың изинен ҳәмме жерде ашық афишалар, кинодағы ҳәм дағазалардағы сахналар, журналлардағы ашық сүўретлер жүреди. Баланың жаны турақлы бораған оқтың астында болады ҳәм бизлер азғырылыў оларды шетлеп өтеди деп ойлап, алданамыз. Балалар ата-аналарының өтиниш дуўаларына мүтәж. Егер балаңыз ямаса қызыңыз гүнаның набыт етиўши тәсири астына әлле қашан түскен болса да, гүнаны мойынлап ҳәм тәўбе етиўге, кеширим алып ҳәм шыпаланыўға ҳеш ўақытта кеш емес.

Мухаддес Китап: «Ким өзине үмит етсе, ол ақмақ, Ал ким даналық пенен жүрсе, ол аман болады» (Нақ. мақ. 28:26), — деп айтады. Бизлер балаларымыз өзлериниң турақлы сезимлерине емес, ал Қудайға исениўи ушын, олар даналықта жүрип ҳәм қәўипли қақпанлардан қашыўы ушын, олар Қудайдың ўәсиятлары буйыратуғынындай ислеўи ушын дуўа етиўимиз керек.

Жынысый өмирдиң тазалығы — үйрениўди ерте жастан баслаў керек болған Қудайдың жолларының бири. Балаңыздың неше жаста екениниң — ол нәресте ме ямаса жас өспирим бе ямаса ол әлле қашан отызда ма, ол абырайлы жигит ямаса әлле қашан жынысый қатнас тәжирийбесине ийе ме әҳмийети жоқ, — бәрибир оның жынысый өмириниң ҳәзир ҳәм бәрҳа таза болыўы ҳаққында дуўа етиң.

Балаларымыз туўылғаннан кейин тез арада мен олардың келешектеги өмирлик жолдаслары ҳаққында дуўа етиўди басладым. Мен бүгин де бул ҳаққында дуўа етемен ҳәм олардың неке тойы болатуғын күнине шекем дуўа етемен. Усының менен бирге мен оларда ажырасыў қәлеўи ҳеш ўақытта пайда болмаўы ушын дуўа етемен. Бәлким, кимге болса да бул дуўа етиўлер ўақтынан бурын болып көриниўи мүмкин, бирақ бул ондай емес. Ийсаны жүрегине қабыл етиў шешиминен кейин үйлениў ямаса турмысқа шығыў шешими балаларыңыз ушын ең әҳмийетли болып табылады, себеби тап сол, усы қәдемниң олардың шаңарақ ағзаларының өмирине тәсири ҳаққында айтпағанда, олардың кейинги пүткил өмирин белгилейди. Надурыс шешим барлық жақынларына аўырық келтириўи мүмкин. Балаңыз ушын жақсырақ өмирлик жолдас ким болатуғынын тек Қудай билетуғын болғанлықтан, онда, сөзсиз, усы мәселе бойынша жақсырақ мәсләҳәтши тек Ол бола алады ҳәм тек Оның пикири дурыс ҳәм ақырғы бола алады.

Мен әўметсиз некелерди, өмирлик жолдасының турпайылығын, некелик опасызлықты, қайталанған некелерди бастан өткерген, жүдә кеш неке қурған (бала туўылыўы ушын) ямаса жалғызлықтан қыйналып атырған танысларым ҳаққында ойлағанымда, мен олардың биреўиниң де келешектеги өмирлик жолдасы ҳәм олардың шаңарағы ушын дуўа ететуғын ата-аналары болмаған деген шешимге келемен. Басқа тәрептен, мен некелерин идеал деп атаўға болатуғын ҳәм жоқарыда санап өтилген бахытсызлықлардың биреўине де тиймеген жубайларды билемен. Бунда таң қалатуғын ҳеш нәрсе жоқ, себеби қашанлардур олар ушын ата-аналары дуўа еткенин ямаса олардың өзлери келешектеги өмирлик жолдасы ушын Қудай мақуллаған, дурыс шешим қабыл еткенине исенимде боламан дегенше өзлери дуўа еткен. Бул қарама-қарсы жыныс пенен қатнасында жеңил ойлы болмаған, Қудайдың бузықшылықтан бас тартыў ўәсиятын итибарсыз қалдырмаған адамлар. Олар өзлери ушын Қудайдың таярлап қойған келешектеги өмирлик жолдасы ушын өзлерин таза сақлады ҳәм мол жарылқанды.

Мениң гүзетиўлерим ҳәм жеке тәжирийбем егер, әлбетте, бизлер бул ҳаққында Өзиниң бийлиги менен екеўин мәңгиге қосатуғын Биреўге дуўа етсек, некелик байланыслардың аспанда қурылатуғынына мени исендиреди.

Салтанатлы тойлар бахытлы некеге кепил бола алмайды. Оны бериўге тек Қудай күшли. Мухаддес Китап: «Адамның жүрегинде нийет көп, бирақ тек Ийемиздиң айтқаны әмелге асады» (Нақ. мақ. 19:21), — деп айтады. Күйеў менен келиншекти дурыс жолға шаңарақ ҳәм неке сораўлары бойынша мәсләҳәтшилер емес, ал Қудай Ийемиз күйеў ҳәм келешектеги дурыс жолға бағытлайды. Жас ерли-зайыплылар тек егер мәсләҳәт сорап Қудайға мүрәжат етсе ҳәм Оның ўәсиятларының изинен жүрсе бахытқа ерисе алады. Ал бизлердиң дуўаларымыз балаларымызды Қудайды излеў жолында тастыйықлайды ҳәм олардың өзлериниң сезимлер ҳәм қәлеўлери бойынша жүриўине жол қоймайды.

Мухаддес Руўх некени беккемлейди; ажырасыў руўхы оны бузады. Қудайдың Руўхы балаларымызды бағытлаўы ҳәм олардың келешегин белгилеўи ҳаққында дуўа етиўимиз керек.

Егер балаңыз ямаса қызыңыз әлле қашан некеде болса, ерли-зайыплылардың «бир ой ҳәм бир мақсет пенен бирлесиўи» (Коринф 1-хаты 1:10) ушын дуўа етиң, себеби «…өз-ара қарсы болып бөлинген ҳәр бир қала ямаса үй қулайды» (Матта 12:25-қа қараң). Олардың үйинде олардың қатнасына «сына қағыўға» уқыплы ажырасыў руўхы болмаўы ушын дуўа етиң. Егер балаңыз ямаса қызыңыз әлле қашан ажырасыўда болса, бузылған ҳәмме нәрсе тиклениўи ушын ҳәм олардың өмиринде ажырасыў ҳаққында ойға енди орын болмаўы ушын дуўа етиң.

Балаңыздың жасынан ғәрезсиз оның некеси ҳаққында дуўа етиң. Ажырасыў өмирдиң ана я мына дәўиринде әдетли ис ҳәм ҳәмме ушын қәўип көрсетеди. Келиң, оған бирге қарсы турайық ҳәм өзлеримизди ҳәм балаларымызды Қудайдың Улы Ийса Масихтың Мухаддес Руўхының күши менен қорғайық.

Маған балаларым алдында бир нәрсе ушын кеширим сораўға туўра келсе, мен олардан: «Мен сени кеширдим», — деген жуўапты бәрҳа күтетуғынымды айтаман. Мен олардан усы сөзлерди айтыўын оған қатты мүтәж болғаным себепли емес, ал буған олардың кешириўди билмеўден толық азат болыўға мүтәжлиги себепли сорайман. Сол сыяқлы, балаларым урысып, ал кейин жарасқан ўақытта мен олардан бир-бирине: «Мен сени кеширдим», — деп айтыўын сорайман. Егер олар сол ўақытта бир-бирине еле ғәзепте болса да, мен бул сөзлердиң олардың жанына тәсир ететуғынын билемен. Әлбетте, егер «мен сени кеширдим» деген сөзлер оның жүрегинен шықса жақсы болар еди, бирақ егер оларда еле шын кеўиллилик жоқ болса, улыўма ҳеш нәрсе айтпай, ал тек кешириўди қәлеўдиң өз-өзинен келиўин күтиўдиң орнына, бәрибир оларды айтқан жақсы.

«Кешириў — бул сизиң таңлаўыңыз. Басқаларды кеширмей, сизлер өмириңизге ана ямаса мына түрде өлимниң кириўине жол қоясыз. Адамды кешириў ушын оған дуўа етиўди баслаў ҳәммесинен жақсырақ. Алдын бул жеңил болмай-ақ қойсын, бирақ, кешириўди шешип ҳәм кешириўди баслап, бизлер дуўаларымызға мүтәж болған және де көбирек машқаланы көре баслаймыз ҳәм жүрегимиз кеўлимизге тийген адамға көбирек мейил болады», — деп мен Кристофер ҳәм Амандаға түсиндиремен.

Мен басқалардан кеширимди күтетуғын көплеген шаңарақларды билемен. Олар кешириўди қәлемейди; олар өзлериниң қашан кешириўди қәлейтуғынын күтеди. Нәтийжеде усындай шаңарақ ағзаларының арасында қарсылық пайда болады ҳәм сақланып қалады; олар бир-бири ҳаққында жаман гәплер айтады, ал айырым ўақытлары жыллар бойы қатнаспайды. Бир-бириниң кеўлине қараўшылық ҳәм жыллы сезимлердиң жоқлығынан олардың барлық сөзлери ҳәм ислери ҳәрекеттиң еркинлиги берилген жаўызлық руўхына сиңген. Шаңарақтың айырым ағзалары кекшил болғанлықтан, пүткил шаңарақ азап шегеди.

Бала тек ата-анасын ҳүрмет етип қоймастан (бул ушын оған пүткил өмири жарылқанған болыўы ўәде етилген), ал оларды өзи менен, бәлким, аўыр ақыбетлер алып келген қәте ҳәм алжасыўлары ушын кешириўи керек шығар. Олар әжапаларын ҳәм әжағаларын, жеңгесин ҳәм дайысын, кемпир апасын ҳәм атасын, досларын ҳәм душпанларын ҳәм өзин өзи кешириўи керек, буның бәринде бизлер оларды қоллаўға миннетлимиз. Егер бизлер балаларымызға кешириўди үйретпесек, бизлер олардың өмирине жаўызлықтың ҳәм келешектеги апатлардың тырнағын қалаған боламыз.

Балаларымыз өз жүреклерин жибите алыўы ушын, бизлер оларды тек ғана кешириў ҳәм дуўа етиўге үйретпеўимиз керек. Егер бизлер олардың адамларды сүйиўди үйрениўин ҳақыйқаттан қәлесек, бизлер өзимизди өзимиз кеширип билиўимиз керек. Бизлер ийнимизде қандай жүкти алып жүргенимизди түсинбей турып, кекшиллик, ғәзеплениў аңсат ғана өмиримиздиң бир бөлегине айланады.

Мен, ақыр-ақыбет, басқа адамды кешириў оның қылмысын ақлаўды нәзерде тутпайтуғынын, ал мени азат ететуғынын түсинген ўақтымда, адамларды кешириў мен ушын аңсатырақ болды. Мен басқаны кеширип атырып, оған: «Сениң ислегениң бир жөнли», — деген түсиникти берип атырман деп бәрҳа ойлайтуғын едим. Бирақ бул улыўма ондай емес. Кеширип атырып, бизлер Қудайдың әдиллигине исенимимизди тастыйықлаймыз. Қудайға: «Әке, мен усы адамның жаўызлығы мениң жанымды бийлеп алыўын басқа қәлемеймен», — деп айтып, мен ҳақыйқатты Қудай билетуғынын мойынлайман ҳәм Оған Судья болыўға жол беремен, себеби тек Ол болған ўақыя ҳаққында барлық ҳақыйқатты биледи.

Мухаддес Китап: «…Қудай ҳақлық Қудайы: Оған үмит еткенниң бәршеси бахытлы!» (Ийшая 30:18), — деп айтады. Қудайға өзимиздиң кешириўди билмейтуғынымызды мойынлай отырып, бизлер Оның жарылқаўын аламыз ҳәм еркин боламыз ҳәм Қудайдың ҳәрекет ете баслаўын тыныш күте аламыз. Бул соған турарлық емес пе? Бул өмиримизге аўырыўлар ҳәм азапларға жол ашып өз жанымызды қаталлық қамақханасында услап турыўдан жақсырақ емес пе?

Өзин сабаған әкени ул қалай кешире алады? Өзиниң қызын өлтирген мәс айдаўшыны ана қалай кешире алады? Өзиниң үстинен зорлық ислеген дайысын жас қыз қалай кешире алады? Өзине мийримли болмағанға қалай мийримли бола алады? Егер бул адамлар Қудайға исенбесе, Оның толық кеширимин түсинип ҳәм қабыл алмаса, ҳеш қандай кешире алмайды. Өзинде өмир ҳәм бизлердиң пүткил барлығымыздың толық жаңарыўын алып келетуғын шекленбеген ҳәм шәртсиз кеширимди Қудайдан алған ўақтымызда басымыздан өтетуғын жеңиллениў ҳәм көзимизден ағатуғын қуўаныш жаслары менен ҳеш нәрсе тең келе алмайды. Павел: «…мен өзимди усы мақсетке жеттим деп есапламайман. Тек ғана изде қалғанларды естен шығарып, алдындағыларға умтылып атырман. Қудайдың сыйына, Оның Масих Ийса арқалы шақырған аспандағы өмирине ерисиў ушын, мен белгиленген мақсетке жетиўге тырысып атырман» (Филип 3:13-14), — деп айтты.

Егер өтмишке байланған болып қалсақ, бизлер өзимиз ушын Қудайдың таярлаған өмири менен жасай алмаймыз. Ийса: «Мийрим-шәпәәтлилер бахытлы! Олар мийрим-шәпәәт алады» (Матта 5:7), — деп айтты. Келиң балаларымыз ушын — олар адамларға мийримли болыўы ушын ҳәм өзлерине деген Қудайдың мийримин сезиўге ҳеш нәрсе тосқынлық етпеўи ушын дуўа етейик. Келиң, олар қәлеген қолайлы жағдайда адамға: «Мен сени кеширдим», — деп айта алыўы ушын, өкпениң ғәзеби оның Қудай менен ортасында дийўал болмаўы ҳәм бизлердиң дуўаларымызға тосқынлық етпеўи ушын дуўа етейик. Бизлерде сизлер менен усы дийўалды бузыўға ўақтымыз жоқ; бизлерде дуўа етиўимиз керек болған машқалалар жүдә көп.

Сиз оларға өзлериниң қылмысларын мойынлап, оларға тәўбе етип ҳәм кеширим алыўды тек үйретпегени себепли сезимниң аўырлығы астында жасайтуғын балаларды қашан болса да көрдиңиз бе? Бул балалардың жүзлери айыплаўдан азат болған балалардың жүзлерине қарағанда ондай жарық ҳәм тыныш емес. Мухаддес Китап: «Жаратқан Ийеге сыйынып көз тиккенлер жайнайды, олар шадланып, ҳеш уятқа қалмайды» (Забур 33:6), — деп айтады. Өзлериниң қәтелерин мойынлайтуғын, оларға өкинетуғын ҳәм өзгериўди қәлейтуғын балалар сырттан да улыўма басқаша көринеди ҳәм өзлериниң гүналарын жасыратуғын ҳәм өзгериўди қәлемейтуғын теңлеслерине уқсас емес.

Гүналарыңды мойынлаў ҳәм тәўбе етиў — балаларымыз орынлаўды үйрениўи керек болған еки өмирлик қағыйда, себеби тәўбе етилмеген гүна олардың Қудай менен ортасында дийўал орнатады. «Гүнадан жеркениў ҳәм оны ҳеш ўақытта қайталамаўға шешим қабыл етиўди» билдиретуғын тәўбе етиў, егер балаңыз келеси: «Мен буны иследим. Мен буған өкинемен ҳәм буны қайталаўды қәлемеймен», — деген сөзлерди айтқан жағдайда болады. Тәўбе етилмеген гүна балаңызды қуллықта услап турады ҳәм бул оның жүзинде, минезинде ҳәм қылықларында көринетуғын болады.

Қулақ аспайтуғын Израильге мүрәжат етип, Қудай: «Сол жерде өзиңизди ҳарамлаған жолларыңыз ҳәм барлық ислериңиз ҳаққында еске түсириң ҳәм ислеген барлық жаўызлықларыңыз ушын өзиңизге өзиңиз ғәзеплениң» (Езекиел 20:43), — деп айтты. Тәўбе етилмеген гүна ушын өзимизге усындай жеркеништи бизлер бастан өткеремиз ҳәм көбинесе бул бизлердиң өзимизди пәс баҳалаўымызда көринеди. Сапасы төменлилик ҳәм айып сезими балалардың жүрегине тамыр жайып, егер тек бизлер, ата-аналар оларға гүналарын тәўбе етип ҳәм оларға өкиниўди үйретпесек, олардың өмирин бузыўы мүмкин.

Мен өзлериниң қылмысларын мойынламастан алдын айып ислегенин бәрҳа балаларымның жүзлеринен көретуғын едим. Кейин олар маған өзиниң гүнасын жасырыў өзлери ушын қандай аўыр сынақ болғанын, оны өзинде алып жүриўдиң қандай аўыр болғаны ҳаққында айтып беретуғын еди.

«Бул Қудайдан билиўим керек нәрселердиң ҳәммесин маған ашыўын сорағаным себепли ҳәм Мухаддес Руўхтың сизлер натуўры ислегениңизди бәрҳа маған айтатуғыны себепли», — деп балаларыма айтатуғын едим.

Баланың таза көзлериниң муңласып атырғанын көриўден-ақ, мен сол ўақытта Қудайдан олардың түрли сырлы гүнасын ашыўын сорайтуғын едим. Мойынлаў, тәўбе етиў ҳәм сәйкес келетуғын жазадан кейин Кристофер ҳәм Аманда улыўма басқаша: аўыр жүк ийнинен түскендей көринетуғын еди. Гүна жанды уўлайды, ал тәўбе етилмеген гүна адамды төмен шөктиреди, оның образын бузады ҳәм муңластырады. Тәўбе етилген гүна ҳәм бойсынған жүрек өмирге нур, исенимлилик ҳәм еркинлик алып келеди.

Идеал балалар жоқ болғанлықтан, бизлер Қудайдан аўыр нәтийжелерге алып келместен алдын шара қолланыўымыз ушын, баланың жүрегинде жасырынған түрли сырлы гүнаны бизлерге көрсетиўин сораўымыз керек. Буның ҳәммесин Қудай ислейди, «себеби Ол жүректиң сырларын биледи» (Забур 43:22-қа қараң). Бизлердиң ҳәммемиз ҳаялларын уратуғын, балаларын қысатуғын ямаса тоқтаўсыз «кеўилли» өмирди алып баратуғын «жағымлы ҳәм әдепли» ер адамлар ҳаққында еситтик. Бәлким усындай ер адамның жүреги тәўбе етилмеген гүнаны сақлағанына исенимли шығарсыз. Балаларыңыздың жүрегиндеги қәлеген сырлы гүна өзи менен ең қәлемеген нәтийжелерди алып келиўине гүманланбасақ та болады. Оны ашыўдың ўақты келди. «Ислеген барлық гүналарыңызды өзлериңизден бийкар етиң ҳәм өзиңизге таза жүрек ҳәм таза руўх жаратың; ҳәм Израиль үйи сизлерге өлиўдиң не кереги бар» (Езекиел 19:31). Қудайдан кейин ол ушын денениң ямаса жанның саўлығы менен төлеўге туўра келмеўи ушын өзиңиздиң жүрегиңиздеги ямаса балаңыздың жүрегиндеги түрли тәўбе етилмеген гүнаны шығарыўын сораң.

Гүна өлимге алып барады. Тәўбе етиў өмирге алып барады. Бизлер гүналарымызды Қудайдың көзин ашыў ушын мойынламаймыз — Ол онысыз да ҳәммесин биледи. Тәўбе етиў — бул бизлердиң тазаланыўға ҳәм ҳәммесин бастан баслаўға имканиятымыз. Балаларымыз буған бизлерден кем мүтәж емес.

Сизге балаңыздың жағдайы ямаса жүрис-турысында сизди жүдә қәўетерлендирген ҳәм тәшиўишлендирген, бирақ усы қәўетердиң себебин түсине алмаған қандай да нәрсени сезиўге туўра келди ме? Егер усындай болған болса, өзиңизге Қудайдан салынған тәбийий сезимниң даўысына қулақ салың ҳәм болып атырғанның себебин Оннан сораң. Бизлерде болып атырған ҳәмме нәрсе ҳаққында билетуғын ҳәм өзимиз даналық ҳәм ашылыс сорай алатуғын әлемниң Жаратыўшысы менен байланыс бар.

Балаларымыздың жүзинде айып көринисин көрген, бирақ оның неден шыққанын түсинбеген ўақтыңыз болды ма? Басқаша айтқанда, гәп қандай да қылмыс ҳаққында кетип атырғанын, бирақ өзиңизде дәлийл жоқлығын сиз сезиндиңиз. Бундай жағдайларда мен бәрҳа Қудайға: «„Қудайым! Саған ашық жаман ислерим, Сеннен жасырын емес ислеген гүналарым“ (Забур 68:6). Маған балам менен не болып атырғанын ашып бер», — деп дуўа ететуғын едим. Және де ҳәр сапары Қудай маған денениң шақырыўы бойынша исленген гүнаны көрсететуғын еди. Усылай балаларымның бири мен жеўге рухсат бермеген азықты өзиниң ханасына жасырын алып баратуғын еди. Басқа сапары қәлеген нәтийжесине жетиў ушын балалар өтирикке барды. Ҳәр бир жағдайда гүналар мениң дуўаларымнан кейин ашылды.

Мен балаларыма анасын ямаса әкесин алдаўға ҳәрекет етиўдиң кереги жоқ екенин бәрҳа ескертетуғын едим, себеби Қудай бәрибир оларға ҳақыйқатты көрсетеди. Тез арада мениң сөзлеримниң дурыслығына олардың көзлери жетти.

Мен бир ўақыяны жақсы еслеймен. Бул Аманда жети жаста болған ўақытта жүз берген еди. Күнде азанғы аўқаттан кейин шыпакеримиздиң көрсетпеси бойынша мен оған витаминлер: үш кишкене дражже беретуғын едим. Әдетте, мен олардың оның тарелкасының қасына ыдысқа қоятуғын едим. Алдын ол қыңырлық қылды ҳәм оларды қабыллаўды қәлемеди, бирақ кейин тынышланды ҳәм оның барлық қарсылықлары ҳәм наразылықлары тоқтады. Бирақ усы ўақыттың барлығында мени Аманданың жүрис-турысында бир нәрсе тәшиўишлендирди, мен надурыслықты сездим, бирақ тәшиўишимниң себебин айта алмайтуғын едим.

Мен Қудайға: «Қудайым, маған Аманданың өмиринде көрмей атырған, бирақ көриўим керек болған нәрсени көрсет», — деп мүрәжат еттим.

Келеси бир неше күнлер ишинде дерлик ҳеш нәрсе жүз бермеди ҳәм мен бул ҳаққында онша ойланбадым, себеби көшиў ушын нәрселеримди жыйнаў менен бәнт едим. Үлкен нәрселерди алып кетиў ушын жүкшилер келген сол күни бизлер балалар отырғышларынан көпшиклерди шешиўди басладық. Мине, Аманданың отырғышының көпшигиниң астында мен жигирма алты дражже таптым. Мен өз көзлериме исене алмадым. Күйеўиме тапқан нәрсемди көрсеттим ҳәм бизлер бирге күлкимизди услап тура алмадық, бирақ бизлер өзлеримизди қызымыз бенен әҳмийетли сәўбет күтип турғанын түсинетуғын едик.

Бизлер және бес көпшикти шештик ҳәм өзимиздиң қатты таң қалыўымызға олардың төртеўиниң астынан усындай домалақлардан және жигирма ямаса отызын таптық. Амандадан ең узақ турған отырғыш ғана «таза» болып шықты. Бул сапары бизлер күлкиден домалап қалдық.

Аманда мектептен келген ўақытта, ол бизлердиң қатаң түрлеримизди көрди. Столда оның алдында бетине шекем витаминлер толтырылған кесе ҳәм суўы бар кесе қойылды. Оған төмендегилер қатты айтылды: егер ол буны бирден жеўди қәлемесе, оған буның нени аңлататуғынын түсиндириўине туўра келеди.

Бул ўақыя қызық ҳәм онша әҳмийетли еместей көриниўи мүмкин, бирақ егер бул ҳийле ашылмай қалғанда ол үлкенирек өтирикке ҳәм өтирик баланың өмири ушын әдет боламан дегенше өсиўи мүмкин еди. Мен Қудайға үлкенирек нәрсе болмастан алдын усындай нәрселерди ашқаны ушын миннетдарман.

Балаңыз бенен оңлы емес нәрсе болып атырғанын сезген ўақтыңызда, оның ерси ҳалатының себеби, әлбетте жасырын гүна болмаўы мүмкин, машқала оның бир нәрседен қорқыўынан ямаса бир нәрсе оған азап берип атырғанынан ибарат болыўы мүмкин. Бәлким, ол қапашылықта ямаса албыраўшылықта, қызғанышты сезип атырған, өзин ойлаў ямаса менменликтиң бийлигиниң астында шығар. Анық табыў улыўма мүмкин емес; ҳәммесинен жақсысы бул ҳаққында Қудайдан сораў. Егер усы ўақытта сизде жағдайға анық түсиник болмаса да, бәрибир дуўа етиң. Ийса бизлерге усындай жағдайларда дуўа етиў ушын: «Бизлердиң азғырылыўымызға жол қоймай, шайтаннан қутқара гөр» (Матта 6:13), — деген сөзлерди қалдырды. Айырым ўақытлары бизлерден айрықша терең түсиниўшилик талап етилмейди; бизлер балаларымыздың өмирин Өзиниң Руўхының күши менен жарық етиўин ҳәм оларды жаўызлықтан сақлаўын сорап, тек Қудайға дуўа етиўимиз керек. Баслысы — усы ўақытқа кеўил бериў.

Бүгин егер балаңыздың жүрис-турысы сизге улыўма жөнли көрингени менен, дуўа етиў ҳәрекетли ҳәм тәсирли усыл болып қала береди. Балаға жаман нәрседе бәрҳа гүманланыў жарамайды; олардың әтирапында өмирине кириў ушын қолайлы жағдайды күтип жүрген олардың жанының душпанына гүманланыўымыз керек. Қудайдың сөзи: «Сақ ҳәм сергек болыңлар. Душпаныңыз шайтан кимди жутсам екен деп, ақырған арысландай болып гезип жүр» (Петр. 1-х. 5:8), — деп ескертеди. Келеси: «Оған қарсы турың» деген аят бизлерге ҳәрекет етиў ушын анық көрсетпе береди. Келиң дуўа етейик.

Бийтаныстың машинасына миниў керек емеслигин балам биле ме? Қәўипли болғаны ушын терең суў сақлағыштың қасында ойнаў керек емеслигин не? Нәшебентликти татып көриўди усыныс етип атырған теңлеслерине балам ямаса қызым «яқ» деп айта ала ма? Көшени кесип өтиўден алдын ол оңға ҳәм шепке қараўды умыта ма? Өзине улыўма туўра келмейтуғын қызға балам маған турмысқа шық деген усыныс ислей ме? Балаларым шетлеп өте алмайтуғын қәўипти сезе ала ма? Балаларыңыздың әўмети ҳәм қәўипсизлиги көбинесе тек өзлери қабыл ете алатуғын шешимлерге байланыслы. Бирақ усы шешимлердиң нәтийжелери ҳаққында ой қәлеген ата-ананы қорқынышқа алып келиўи мүмкин.

Егер олар даналық, ҳақыйқатты өтириктен айырып билиў ҳәм Қудайдың даўысын еситиў сыяқлы сыйларға ийе болмаса, бизлер балаларымыз қабыл ететуғын шешимлердиң дурыслығына исенимли бола алмаймыз. Усы жарылқаўларға ийе болыўдың жалғыз усылы-бул усы жарылқаўларды бериўи ҳаққында илтимас пенен Қудайға мүрәжат етиў. Мухаддес Китап бизлерге: «Егер араңыздағы бириңиздиң даналығы кем болса, ҳәммеге сақыйлық пенен, айыпламай беретуғын Қудайдан сорасын. Қудай оған береди» (Яқып 1:5), — деп айтады.

Сизде қашан болса да өмириңиздиң жағдайларын Қудай басқарып атырғандай сезим болды ма? Мысалы, сизлер бир қараўдан өзиңизге таң қаларлы көринген шешимди қабыл еттиңиз, бирақ нәтийжеде ол дурыс болып шығады. Бәлким, бир күни сиз светофор сизге жол бергенде шепке бурмаған шығарсыз? Бирақ онда сиз қызыл реңде сизге қарсы киятырған автомобиль менен дүгискен болар едиңиз. Сиз дурыс иследиңиз, бирақ бунда сизиң хызметиңиз жоқ. Айырым адамлар буны сәйкес келиў деп атайды, мен болсам бунда Қудайдың өнерин көрип турман.

Бизлер балаларымыз ақыллы ҳәм дана болыўын қәлеймиз, себеби ер жетип, олар өмиринде көплеген әҳмийетли шешимлерди қабыл етиўи керек болады. Усылай, орта мектепти питкергеннен кейин балам анық шешим қабыллаўы керек еди, мен жалғыз отырып, демимди жутып: «Қудайым, оған даналық ҳәм Өзиңниң анық басқарыўыңды бер», — деп ол ушын дуўа етип отырдым. Қудай усы сораўға жуўап берди ҳәм бүгин бизлер сол ҳәрекеттиң ҳақыйқый себебин тек Қудай билсе де, сол ўақытта Кристофер қабыл еткен шешимниң дурыслығына исенемиз.

Сулайманның нақыл-мақал китабында: «Дана перзент әкесине қуўаныш, жаман перзент болса анасына қайғы алып келеди» (Нақ. мақ. 10:1), — деп анық көрсетилген. Ҳақыйқаттан да, баласы даналық пенен ислейтуғынның әкесинен басқа ким үлкен мақтанышты сезе алады ҳәм баласы өзин ақмақ сыяқлы тутатуғынның анасынан басқа ким көбирек қапа болады ҳәм азап шегеди? Сулайманның нақыл-мақаллары бизлерге: егер бизлер ғәзийнени излегендей, «ақылға өтинип» ҳәм «оны излесек», онда Қудай ҳаққында билимди алатуғынымызды үйретеди (Нақ. мақ. 2:3-5-қа қараң). Мен өзлеримиз мүтәж болған барлық мағлыўматлар ҳәм барлық даналық Қудайда жәмленгенине исенемен. Келиң, Қудайға өтиниш дуўалары менен мүрәжәт етейик ҳәм өзимизди бахытсызлықлардан қәўипсизлендирейик.

Мен жас өспиримлердиң ата-аналарынан: «Мениң баламды ҳеш нәрсе қызықтырмайды», «мениң қызым жоғалған сыяқлы ҳеш қандай мақсетсиз үйде гезип жүреди», «мениң баламды мектептен қуўып жибереди, ал оған болса бәри бирдей көринеди», «мениң қызым өмирге қызығыўшылығын улыўма жоғалтты», — деген сөзлерди көп еситтим. Усы жағдайлардың ҳәр биринде балалар өмирдиң мәнисин билмегенликтен азап шегип, олар оны Қудайға ҳәм Қудайдың сөзине исенбегени себепли көрмейтуғын еди.

Исеними жоқ балаларға жасаў қыйын. Оларда жақсы тәрепке өзгериўге үмит жоқ, олар өзиниң арналыўын билмейди. «Қызық ҳәдийсени» излеп көше бойынша жүреди ҳәм әдетте оларды табады. Исенбеўши балалар өзлерин усындай исенимге ийе емес балалардың топарында өткереди. Бул аўыр балалар деп аталатуғынлардың машқаласы. Олар Ийсаның өзлери менен өлгенин (Рим 5:8-қа қараң), өзлериниң сүйиўши Қудайдың балалары екенин (Юхан 1:12-қа қараң), өзлеринде айрықша мақсет ҳәм шақырық бар екенин (Коринф 1-хаты 7:22-қа қараң), өзлериниң келешеги әжайып екенин (Коринф 1-хаты 2:9) билмейди, себеби олар ҳәммесин ислей алады (Рим 8:37-қа қараң). Олар «исенетуғын адамға ҳәмме нәрсе мүмкин» екенин (Марк 9:23) ҳәм өзлериниң келешеги өзинде қандай да әжайып нәрсени ишинде сақлайтуғынын билмейди. Бул балалар тек өзлериниң кемшиликлерин, өзлериниң әўметсизликлерин ҳәм және үлкенлердиң күнделикли қарсылығын көреди. Соның ушын олардың өмирден кеўли қалған ҳәм олар ҳеш нәрсени қәлемейди.

Бирақ өзиниң сапасы кемлигин түсинип исенимниң жоқлығы ҳаққында гүўалық етиўи шәрт емес. Бирақ, өзин зыянлы сезип, адам Қудай да Өзиниң мүмкиншиликлеринде шекленгенлигин ерксиз ойлай баслайды ҳәм сол ўақытта адамның исеними ҳәлсирейди. Ал, егер балалар жалғыз, исенимли, өзгермейтуғын ҳәм уллы өмир Булағына исенбесе, онда олар қалай өзлерине қәўипли ҳәм турақсыз көринетуғын өзлериниң келешегине исенимли бола алады?

Енди, бир баланы өсирип ҳәм оны ер жеткенлик өмирге шығарып, мен ата-анасының үйин таслап кетип баратырғанда балалардың өзлери менен алып кететуғын жалғыз нәрсеси исеним болып табылатуғынын түсинемен. Егер бизлер балаларымыздың Қудайға ҳәм Оның Сөзине исеними беккем екенине, олардың жүрегинде Қудайдың сүйиспеншилиги жасайтуғынына исенимли болсақ, бизлер тыныш бола аламыз, себеби олар туўры жолдан баратыр ҳәм оларды мәңгилик өмир күтип турыпты. Буған жетиў ушын оларға көп нәрседе дуўаларымыз жәрдем береди.

Ийсаны күнде көрген, Оны еситкен ҳәм Оның жақсы ислериниң гүўалары болған елшилер, солай болса да Оннан: «…Исенимимизди арттыр» (Лука 17:5), — деп сорады. Бизлер балаларымыз ушын дуўа етип соранған ўақтымызда бул ҳаққында сорай аламыз.

Сизлер менен бизлерге қарағанда көбирек кәраматлар көрген израиллилерге олардың исенимсизлиги себепли ўәде етилген жерге кириўге рухсат етилмеди (Еврей 3:19-қа қараң). Бизлер Қудайдың олар ушын таярлаған мийрасын балаларымызға алыўға олардың ҳәлсиз исеними тосқынлық етиўин қәлемеймиз. Бизлер оларды олардың жүрегинде исеним туқымын егетуғын Қудайдың сөзине үйрете аламыз ҳәм оның өсиўи ушын дуўа ете аламыз.

Исениўши балалар өзлериниң исенбеўши теңлеслеринен айырылып турады: олар келешекке өзлерине исенимлирек, мақсетлирек, олар бахытлырақ, хош кеўиллирек ҳәм адамларға ашығырақ қарайды. Исенимде беккем адамның баслы қәсийетлериниң бири бериўди билиў, басқалар менен тек ақшаларды ҳәм материаллық баҳалықларды ғана емес, ал өзиниң ўақтын ҳәм сүйиспеншилигин де бөлисиўди билиў болып табылады. Ол қоллап-қуўатлаўға аўыр ўақытларда жәрдем бериўге бәрҳа таяр. Исениўши адам Қудайдың сүйиспеншилигине толы ҳәм басқа адамлар менен оны бөлисиўге мүмкиншилик излейди.

Мухаддес Китап: «Солай етип, мына үш нәрсе мәңгиге қалады: исеним, үмит ҳәм сүйиспеншилик. Бирақ, булардың ең баслысы — сүйиспеншилик» (Кор. 1-х. 13:13), — деп айтады. Аспанда бизлерден исеним талап етилмейди, себеби бизлер ҳәммесин көзимиз бенен көремиз. Үмит те сол жерде керек емес, себеби бизлердиң үмит еткен барлық нәрсемиз ҳақыйқат болады. Тек сүйиспеншилик таўсылмайды ҳәм мәңги даўам етеди, себеби Қудай сүйиспеншилик, ал Ол мәңги. Соның ушын бизлердиң қандай уллы нәрселерди ислейтуғынымыз ҳәм басқаларға қанша бере алатуғынымыздың әҳмийети жоқ — егер сүйиспеншиликсиз исленип атырса, буның ҳәммеси пайдасыз. «Егер мен пүткил мал-мүлкимди жарлыларға үлестирип берсем, ҳәтте, өзимди қурбан етип, денемди отқа жағыўға тапсырсам да, бирақ сүйиспеншилигим болмаса, буннан маған ҳеш қандай пайда жоқ» (Коринф 1-хаты 13:3). Сүйиспеншилик пенен исленген ислеримиз мәңгиликте қалады ҳәм олар ушын сый — өмир тажы.

Сүйиспеншилик — уллы баҳалылық. Ол дәл исеним менен басланса да, исенимге қарағанда көбирек. Соның ушын бизлер балаларымыз исенимде өсип атырып, Қудайдың қолында қурал болыўы ушын дуўа етемиз. Әдетте адамлар басқалар менен бөлисиўди қәлемейди, себеби зыянда қалыўға, өзлерине жетпеўинен де қорқады. Басқа себеп, олардың жүрегинде адамларға деген Қудайдың сүйиспеншилиги жоқ екенинен ибарат. Келиң, балаларымыз сүйиспеншилигин бөлисиўди үйрениўи, бирақ буны тек Қудайға исеним менен, даналық пенен, Мухаддес Руўхтың басқарыўы астында ислеўи ушын дуўа етейик. Егер олар усы қағыйдаға ерсе, олардың өмири сөзсиз Қудайдың жарылқаўына толады.

Бизлер балаларымыз ушын қызғын ҳәм шын жүректен дуўа еткен ўақтымызда, өзлеримиздиң дуўа етиўге, азат болыўға, жаңарыўға мүтәж екенимизди жийи сеземиз. Егер бизлердиң өзлеримиз қапашылықты умытпасақ, балаларымыздың кешириўди үйрениўи ушын дуўаларымыз тәсирли болыўы мүмкин бе? Егер бизлер өзлеримиз жүрегимизде тәўбе етилмеген гүнаны сақласақ, олардың өкиниўди үйрениўи ушын дуўа етиўге күшти қай жерден аламыз? Егер өзлеримиз гүман менен гүресип атырсақ, Қудайдан балаларымыздың исенимин көбейтиўин қалай сорай аламыз? Егер өзлеримиз мийримли болыўды билмесек, оларды адамларды сүйиўге үйрете аламыз ба? Мени де усы гүманлар қыйнайды, бирақ мен дуўа етиўди тоқтатпайман. Мен Қудайға бойсынған жүрек пенен келемен, өзимде тапқан жаман нәрсени мойынлайман ҳәм Оннан жәрдем сорайман.

Егер сиз исенимиңиз ҳәлсиз екенин сезсеңиз, Қудайға буны мойынлаң ҳәм усы баптың ақырында жайласқан өзиң ушын дуўа менен, ал кейин болса балаңыз ушын дуўа етиң. Мухаддес Китап: «…исеним менен исленбеген ҳәр бир ис — гүна» (Рим 14:23), — деп айтады. Егер бизлер гүманлансақ, онда бизлердиң Қудайға бойсынбағанымыз; егер бизлер исенсек, онда бизлер бойсыныўда жүремиз. Гүман Қудайдың уллылығына исенимсизликтен пайда болады. Өзиңиздиң ҳәлсиз исенимиңизди сизиң Қудай менен ортаңызда дийўал тиклеўине жол бермең. Жақсысы ол сизиң Қудайға тез өзиңиздиң исенимиңизди ҳәм балаңыздың исенимин көбейтиўин сорап мүрәжат етиўге сылтаў болсын.

Усы китаптың дуўа етиў сериясын тамамлап атырсақ та, мен буны балаларымыздың мүтәжликлерин сорап дуўа етиўдиң таза жолларын Қудай көрсететуғын дуўа етиў хызметиңиздиң тек басланыўы деп есаплайман. Дуўа етиўши әке ямаса дуўа етиўши ана сыпатында ийе болған күшиңиздиң Қудайдан берилгенин, ал сизиң дуўаларыңыз Қудайдың ерки орынланыўы ушын усы күшти азат етиўин есте тутың. Бул күш сизге бәрҳа қол жетерли; оның аўысығы ҳеш қашан таўсылмайды, ал жалғыз тосқынлық тек Қудайдың әлбетте жуўап беретуғынына исенимиңиздиң ҳәлсизлигинде болыўы мүмкин. Бирақ, усы жағдайда да Қудайдың жарылқаўы бизлерде бар болған сол қышқыл туқымына уқсас кишкене исеним де, оннан үлкенирек нәрсе өсиўи ушын жетерли болатуғынында ҳәрекет етеди.

Келиң, басқа ата-аналар менен дуўада бирлесейик ҳәм: «Бизлердиң дуўада егилген исенимимиздиң туқымы балаларымыздың жүреклери өмир алып келсин ҳәм Қудайға қараған үлкен адамлар болып өсиўине жәрдем берсин», — деп айтайық.

Балаларымыз ушын коллективли сораныў мақсетинде дуўа етиўди шөлкемлестириўге ислеген бир неше ҳәрекетлеримнен кейин, мен усындай түрдеги хызметти өткериў қандай әҳмийетли екенлигин ақыр-ақыбет түсиндим. Мен усындай ҳәр бир хызметтиң тәртиби ең дәслеп жигирмалаған баланың илтимасларынан ибарат болыўы кереклигин түсиндим, себеби ҳәр бир баланың мүтәжликлерин көрип шығыўға 20–30 минут кететуғын еди. Жигирма балаға дуўа етиў ушын алты саат талап етилетуғын еди. Ата-аналарға балалардың өзлерин қалай сабырлы тутыўын айтпағанда, өзиниң көп санлы ўақтын қурбан етиўге туўра келетуғын еди. Соның ушын, бизлер усындай ушырасыўларды жылына еки мәрте, шемби күнлериниң биринде ямаса байрамларда өткериўди шештик.

Бизлер өзлеримиздиң дуўа етиў жыйналысларымызды саат 2-ден баслап, кейин 5-тен 5.30-ға шекем тәнепис, кейин болса дуўа етиў кешки 8.30-ға шекем даўам ететуғын еди. Айырым ўақытлары бизлер өзлеримиз бенен аўқат алып келетуғын едик, ал айырым ўақытлары оны үйге буйыратуғын едик. Бизлер үлкенлер дуўа етип атырған ўақытта жас өспиримлерден балаларға қараўын сорайтуғын едик.

Бир шаңарақтың барлық балаларына бирден дуўа етиў керек емес болып шықты, себеби пүткил шаңарақ буннан кейин үйине қайтыўды баслайтуғын еди. Бизлер тек өзлери ушын дуўа етиўге келген, ал кейин кеткен ямаса, және де жаманы сорап дуўа етиў ушын баласын алып келип, ал кейин оны алып кетиўге келген жағдайлар менен келиспейтуғын едик. Бизлер бир мәрте өзиниң жумыста бәнтлигинен жыйналыста бола алмаған жалғыз-ананың усындай илтимасына жуўап бердик. Усындай жыйналысларда барлық ата-аналар пүткил ўақыт даўамында барлық балалар ушын дуўа етиўи керек еди. Адамлар бундай жағдайда өзлериниң усыған таяр екенин ойланып көриўи ҳәм шешиўи талап етилетуғынын алдыннан билиўи керек.

Бизлер бәрҳа өзлеримиздиң ҳәрекетлеримиздиң избе-излигин анықлаўымыз ушын барлық шаңарақлардың дизимин дүзиўден баслаймыз. Кейин бизлер орнатылған тәртипте алдын ҳәр бир шаңарақтың тунғышлары, ал кейин барлық кишкенелерге дуўа етемиз.

Бизлер бәрҳа дуўа етиўди ата-аналар өзлериниң барлық қәўетерлерин ашық айта алыўы ушын ҳәм ата-анасының пикири бойынша баласы ямаса қызы еситпеўи керек болған баласының қандай да анық мүтәжлиги ҳаққында айтып бериўи ушын баланың жоқлығында баслаймыз. Усы бала ушын дуўа етиўде бизлер Қудайдан оның ден саўлығын беккемлеўин, оны қорғаўын, оның қылмысларын басқарыўын, оған өзиниң қәбилетлерин ҳәм талантларын раўажландырыўға жәрдем бериўин ҳәм баланың ата-анасының еске алған оның машқаласына ең әдепли түрде жантасыўымызды сораймыз.

Мысалы, бир ана баласының айырым досларының оған жаман тәсир етип атырғанынан қатты қәўетерли еди. Бизлер бала жоқ ўақытта дуўа еткен ўақтымызда баланың анық дослары ушын сорандық. Бизлер бала бар ўақытта дуўа еткенимизде, Қудайдан оның досларының Қудайдың изинен еретуғынларын, Оған қарсы туратуғынлардан ажыратыўды үйретиўин сорандық. Бундай жағдайда әдеплилик көрсетиў ҳәм балаға өзин айыпсыз, емес, ал сүйикли сезиўине жол бериў жүдә әҳмийетли.

Усы жыллар даўамында бизлер бирге дуўа еткен шаңарақлар бүгинги күнде де балаларының өмирине биргеликтеги дуўа еткенлеримиздиң күшли тәсири ҳаққында ҳәм сол дуўа етиўлерине көплеген жуўап алғанлары ҳаққында айтады. Өзлерин керекли ҳәм сүйикли сезген сол жыйналысларды балалар да қуўаныш пенен еске алады. Ата-аналар өзлериниң ата-анасының үйинен узақта жасайтуғын ер жеткен балалары ушын дуўа етиўимизди сораған жағдайлар да болды. Бул ата-аналар да бизлердиң дуўа етиўимиздиң нәтийжесинде келтирилген жақсы жемис ҳаққында гүўалық ететуғын еди.

Неше өмир қутқарылғанын ҳәм қутқарыла алатуғынын ким биледи, ана яки мына образда тек ата-аналардың дуўа етиў ушын бирге жыйналатуғыны себепли ме? Усындай дуўа ететуғын топарларды шөлкемлестириўге сизлер де асығың. Буған зәрүрлик жоқары ҳәм егер сизлер шешим қабыл етсеңиз, адамлар әлбетте сизге келеди.