Бул бөлөк жердик адам биздин үйдө пайда болгон кезде, мен төрт жашта элем. Мен өзүмдү биле баштагандан тартып, биздин үйгө эч ким, эч качан келчү эместиги эсимде, андыктан эшиктин коңгуроосу шыңгыраганда, мен үстүңкү бөлмөдөн атып чыгып кызыгуу менен тепкичтин жанына токтодум. Атам бул адамды киргизип, мейманкананы көздөй чакырды. Бейтааныш адам менин апама окшоп, кытай экен. Мен тымызын ылдый түшүп, чала жабылган эшиктен карап турдум. Чоңдор акырын сүйлөшүп жаткандыктан, алардын эмне жөнүндө сүйлөшүп жатышканын айрып биле албадым. Анткен менен, өзүмдүн обочо жеримден мен бөтөн адамдын жүзүн көрө алат болчумун. Анын жүзү душман сыяктуу жана жагымсыз эле.

— Кир, Антонио, — менин байкоомду апамдын үнү бузуп кетти.

Бөлөк жердик адамга карабаганга аракет кылып, анын жанынан жылт коюп, атамдын буттарынын артына жашынганга аракет жасадым. Бирок апам мени шыр эле өзүнө тартып алды. Мен эмнe кылаарымды билбей калдым. Мен атам тарапты карадым, ал болсо эмнегедир каминди тигиле тиктеп турган болчу. Ушул эле учурда ал токтолбой көзүн тез-тез ирмегилеп, кандайдыр-бир кыпын түшүп кеткенсип жатты.

Күтүлбөгөн жерден бөлөк жердик адам мени колумдан шап кармады. Мындайды күтпөгөндүктөн, чоочуп кетип бошонгонго аракет жасадым, бирок ал мени бекем кармап турду. Апам мени: «Тынчтан» — деп айткысы келгендей, айыптоо көз карашы менен бир карады. Качан мен шоктонгондо, ал мени такай ушундай көз караш менен карачу. Мындан кийин ал бөлөк жердик адамга чакан баштыкты карматып, мен бир нерсеге түшүнгөнчө, биз эшиктин сыртында болуп калдык. Качан биз бактын ичке жолу менен узап баратканда, ата-энем мени узатканы чыгып да коюшкан жок. Андан наркы саякатыбыз жөнүндө эсимде анча деле эч нерсе калбаптыр. Бөлөк жердик адам эч бир сөз чыгарбады. Ошондуктан мени кайда алып бара жатканын биле албадым. Аэропортко келген чакта мен толкундангандан жана корккондуктан калтырай баштадым. Балким мени укмуштуудай окуялар күтүп тургандыр, бирок бул жерде чындыгында башкача эле, ошол себептен мага коркунучтуу болуп жатты. Биз унчукпастан учакка отурдук. Убакыт өткөн сайын, коркунуч сезими менде көбөйө берди. Учуу ушунчалык көпкө созулгандыктан, ал таптакыр бүтпөй тургандай сезилди. Атам менен апам, албетте, тез арада менин аркамдан келишет. Биз үйгө кайтып келебиз, анан бардыгы мурдагыдай болот. Бул учактын, мени Кытайга жеткирээрин билдим беле! Өзүмдүн төрт жаш курагымда, ата-энемдин турмушундагы кыйынчылык туудурган өзгөрүштөрүн ажыратып деле биле албасам керек. Бирок мен, бир гана апамдын мени жек көрөөрүнө эч кандай шек санабадым. Бул жөнүндө өзү мага айткан. Ошол себептен, ал дайыма мага ачуусу келсе керек.

Бөлөк жердик адамдын биздин үйгө келгенге чейинки мезгилде, мен эч качан унута албай турган окуя болуп өттү. Биз жакынды эле Уэст-Энддеги кичинекей тар квартирадан Лондондун түндүк-батышындагы шаар четинде жайгашкан Эдверддеги чоң үйгө көчүп келгенбиз. Бул үй мен үчүн аябагандай зор эле, бир бөлмөдөн бир бөлмөгө кубанычтуу кыйкырык менен чуркап жүргөн кезим ушул кезге чейин эсимде. Апам менен атам өздөрүнө чоң уктоочу керебет сатып алышты, андыктан мен анда ойноону чечтим: секирип, анан бетим менен жаңы мамык жуурканга кирип кетип жаттым. Күтүлбөгөн жерден уктоочу бөлмөгө чымын-куюн болуп апам кирип келди.

— Тезирээк токтот, акылсыз бала! — деп бутума катуу чаап, кыйкырып жиберди. Андан кийин жасануучу үстөлгө барып, чоң кол күзгүнү алып жасана баштады. Ал, адаттагыдай эле, өзүн узакка тиктеп, андан кийин, ээгин көтөрүп, шашпай эринин бойоп баштады, акырында жасалма кирпик коюу менен аяктады. Мунун ортосунда мен полго түшүүнү чечтим, бирок жуурканга чалынып калып, кайрадан керебетке күрс этип жыгылдым. Бул менин көңүлүмдү көтөргөндүктөн, мен каткырып жибердим.

Мен антип-минтип эсиме келгенче, апам менин үстүмдө салаңдап туруп калды. Андан соң башыма катуу сокку тийип, сынган айнектин шаңгыраганы жана апамдын чаңырган үнү, каргаган сөздөрү, ошондой эле энелерге ылайык келбеген, колдонууга болбогон сөздөрү угулду. Чыдай алгыс оорудан менин көз алдымда нерселер чайпалып кетти.

— Бул эмне деген акмак? — деп алаңгазарлык менен апам кыйкырып жатты. — Эми өзүңдү кара!

Эшикти шарт жаап, ал бөлмөдөн чыгып кетти. Менин кыймылдаганга да шайым жок эле. Ийнимде чоң кол күзгүнүн рамасы жатыптыр, көп чоң жана майда күзгүнүн сынгандары бетиме жана мойнума сайылган экен. Мени кан каптап жатты, качан гана оорудан бырышып, жаагымдан күзгүнүн чоң сыныгын алып чыгайын дегенде, кан андан бетер катуу жайыла берди.

«Асмандагы Атабыз! Сенин ысымың ыйык тутулсун…» — ушул сыйынууну атам мага кээде жатаарда окуп берчү. Ал өзүн мен католикмин, себеби итальяндыкмын, анан дагы Кудай католиктерди сүйөт,— деп айтчу. Эгер Кудай чындыгында эле бар болсо, Ал азыркы учурда мени унутуп койду. Мени курчаган таш боор дүйнөмдө Ал жок эле. Менин Англиядагы жашоом ушунчалык алыс, тумандуу болуп, андан эскерүүлөрдүн үзүндүлөрү эле калды. Мисалы, мен атамдын бетин эсиме да түшүрө алчу эмесмин.

Конфуций: «мамлекеттин тынчтыгы үй-бүлөнүн тартибинен башталат… — Ата-энесин сүйүп жана урматтаганды үйрөнгөн адамдар, эч качан башка адамдарга жек көрүүнү, сыйлабастыкты, адепсиздикти көрсөтпөйт», — деп үйрөткөн. Конфуций андан башка да сүйүү, абийир жана кадыр-барк жөнүндө айтып, бул сапаттарды сыйлап, аларды коомдун эң бийик идеалы деп эсептеген.

Абийир жана кадыр-барк жөнүндө мага көп нерселер белгилүү эле. Бул түшүнүктөр дегеле менин жаш денемдин ар бир клеткасына чейин мага кагып киргизгендей эле. Бирок сүйүү? Сүйүү деген эмне? Мен аны эч качан билген эмесмин. Мен көңүл каалабаган бала, «бөлөк жердик азезил» болгонмун жана мени сүйө турган кишиге уят жана бактысыздык гана алып келчүмүн. Мен, алты жашар бала, ушунчалык жек көрүүнү сезгениме, таң каларлык эч нерсе жок. Бул сезим оңой эле пайда болду.

Миздүү курч балтанын сабынан бекем кармап, мен бардык күчүм менен керилип туруп чаап калайын дегенде…

Ушул жерден кандайдыр бир торнадо сыяктуу катуу күч өтө тездик менен атылып чыкты. Көз ачып жумганча сол колу менен Лоуси мени миздүү курч балта кармаган колду кармай калып, колумду далыма кайрыды. Оң колум менен таятам мойнумду апчып, полду көздөй ныгырды. Кийин ушул ыкманы мен анын жетектөөсүндө иштеп чыгып, далай жолу иш жүзүндө колдонуп жүрдүм. «Дим-ло» техникасы чабуул жасаган кишини өтө тездик менен тосуу максатында иштелип чыккан. Бул ыкма техникасы боюнча окшош «дим-макты» эске түшүрөт. Эгер ошол кырдаалда таятам мага каршы «дим-макты» колдонсо, мен ошол замат эле аркы дүйнөдөгү ата-бабаларыма кошулуп калат болчумун.

Лоусинин манжалары менин мойнумду мыжыга кармап, башымды полду көздөй кысып жатты. Мен аба жетпегендиктен оозумду ачып, дем алганга аракеттенип жаттым, өзүм болсо өлүмдүн тынчтыгын каалап турдум. Азыр мен артты караганда, Лоусинин муздак жылмайганы, бир эле убакытта анын өтмө катардан өткөн, туура теше тиктеген көз карашы эсиме түшөт. Мындайча караганда, ал так ушуну — тирүү күбөлүктүн өзү, таза эмес, бөлөк жердик канга карабастан, Шаолинь монастырынын аскерлеринин баасы жеткис мурасын ээлөөчү, жеткишерлик күчтүү Су үй-бүлөсүнүн руху менде ойгонгонун көрөм деп самаса керек. Ошондо мен таятамдын мага болгон бардык ачуусунун оордугун, анын жийиркенүүсүн жана жек көрүүсүн билдим. Таятам мени чачыман кармап алып, үйдөн сүйрө бара жатып, үстүмдөгү кийимдерди сыйрып, кимдир-бирөөгө эч нерсеге окшобогон сабак берерин айтып, кыйкырып жатты.

Ошондой эле болуп чыкты, таятам мени жарым өлүк болгончо сабап, анан жылаңач болгон мени муздак тез, шар аккан сууга айдап киргизди. Муздак коркунучтуу кыштын күнү эле. Канча бир сааттан кийин чыдагыс оорудан мен эсимден тандым. Өтө күчтүү муздагандан, өлүмдүн босогосунда турган абал менен мен ооруканада эсиме келдим.

Ошол жаңжалдан кийин менин жүрөгүм айыгышып, таш болуп калды. Лоусинин эркине толугу менен багынып, мен өз кожоюнуна баш ийген, жоошутулган жапайы мустангга окшоп калдым. Мен ага окшош боломун. Качан мен аны менен тең тайлаша уруша алганда, мен аны сыйына татыктуу болом. Мен күчтүү, максатты көздөгөн жана чечкиндүү адам болом.

Сегиз жашка чыккан кезде, мен толук укуктуу окуучу болуп калдым. Жаңы бала катары мен системалык түрдөө катуу сыноодон өтчүмүн. Эми Лоуси, мен өзүмдү толугу менен кун-фу күрөш чеберчилигин үйрөнүүгө арнаганыма канааттанып калды. Мындан ары, ал мени менен өзүнүн чеберчилигинин сыры менен бөлүшө баштады, себеп дегенде мен бир эле мезгилде даосизмдин башталышын өздөштүрө баштадым жана даостун көңүлү сергектик жолуна түштүм.

Менин окуум жана техникалык даярдануум ийгиликтүү түрдө алга жыла баштады. Окуучуларга жаңы техника менен машыгууга, физикалык күчтүү арбытып, ылдамдыкты жана чыдамкайлыкка жетишүү үчүн күнүгө сегиз сааттан кем эмес машыгуу керек эле. Күн тартибине ылайык убакыттын көпчүлүк бөлүгүн мен «мок чжун» менен («жыгач куурчагы» же «жыгач киши менен») машыгууга көңүл бурчумун, бул татаал конструкция өзү жыгач устунду ага бекитилген ар кандай жоондуктагы жана узундуктагы адамдын кол-аяктарына окшоштуруп жасаган, ар кандай бурчта, ар кандай деңгээлде сороюп чыгып турган кол казыкчаны элестетээр эле. «Мок чжун» дайыма атайын корпуска коюлчу же оор негизге бекитилген. Лоуси өзүнүн «мок чжунун» биздин короодо өскөн жыгачтан кесип жасаган.

— «Мок чжундун» жардамы менен сен чабуулдун бурчун так жана соккунун алыстыгын шайкеш кылганга, эң жакшы багыт алганга үйрөнөсүң, — деп мага акыл-насыят айтчу Лоуси. — Эң эффективдүү ыкманы тандоого үйрөнгүн. — Ошондон баштап жакынкы урушту үйрөнүш үчүн, мени эч бир күнөөсү жок «мок чжунду» муштумдарым менен токмоктоп, буттарым менен тепкилеп, убактымды эч бир аяган жокмун. Лоуси кандайча өзүнүн колдору менен шаолинь монахтарынын традициялык куралын жасап жатканын сааттар бою байкоо мага кызыктуу болчу. Анын колунан бардык формадагы жана өлчөмдөгү миздер чыгып, сабактын планы боюнча мен аларды ташка курчутуп, май куюп турушум керек болчу. Улуу чебер болгондуктан, менин таятам такай чыгармачылык менен изденүүдө болуп, өзүнүн өздүк куралын ойлоп тапчу. Кун-фу күрөш чеберчилигин үйрөнүү менен бирге, мен анын окуучусу катары акырындап анын тажрыйбасын алып жана колумду машыктыра бердим.

Ар дайым саякат учурунда биз таятам экөөбүз шыргайга, таякка жана найзага мыкты материал табыш үчүн керектүү дарактарды издеп тапчубуз. Биз Тибеттеги буддалык храмдарынын бирине тез-тез келип турчубуз. Храм кооз жерде, туш-туш өскөн талдын курчоосунда жайгашкан. Бул талдын бутактарынан түз шыргый жасаса болот болчу. Лоуси дайыма өзү менен бирге кичинекей балта алып жүрчү, анан биз бутактарды кыйып, аларды жылмакайлап тазалачубуз, шыргыйдын бир далай катуусу жана ошол эле убакта ийилчээктери керек болчу. Мага алардын бекемдигин текшерүүгө туура келчү. Ал үчүн мен колумдагы шыргый менен чуркап келип, анан жерден аны менен түртүлүп, абага көтөрүлүп, колдон келишинче алыс секиргенге аракет кылчумун.

— Эми көңүл коюп карагын, — деп Лоуси мага буйруду, анан шыргыйлардын бирин алып, Шаолинь монахтарынын шамдагай ыкмаларын көрсөтүп баштады. Эбегейсиз тездик жана шамдагайлык менен ал коргонуунун негизги ыкмаларын демонстрациялады.

— Эсиңе тут, жакшы аскер бардыгына мурда коргонууда топтолот. Сен дайыма каршылашыңдын кийинки жүрүшүн алдын ала көрүп турушуң керек.

Биз Шаолиндин он сегиз классикалык куралынын түрү менен, анын ичинде чокмор, найза, кылыч, үчүлүк айры жана камчы менен машыкчубуз. Мен даярданган тай-чи системасы машыгууда ушул куралдардын бардыгын ичине камтычу. Көпчүлүк күжүрмөн чара күчтү арбытуу, ылдамдыкты өнүктүрүү жана шамдагайлык, аны менен бирге чыдамкайлыкты, кол күрөшүн чыңдоодо колдончу. Курал менен машыгуу өзүнчө чоң коркунучту жаратчу, андыктан мен бат-бат эле жараат алып турчумун. Бир жолу Лоуси мага боо менен улаштырылган эки кыска таякты белекке берди.

— Жөпжөнөкөй нунчаку,— деп түшүндүрдү ал.

Мен кызыгуу менен канчалык чеберчиликте нунчаку менен иштей билгенин, өзүнүн тегерегинде аны айлантып, абдан зор тездик жана мурдатан даярдалган бутага тактык менен ыргытканын байкачумун.

— Душманыңа ыргыткан нунчаку өлтүрө турган коркунучтуу курал болушу мүмкүн,— деп эскертти ал.

Мен нунчаку менен күнүгө башымдын жана тулкумдун тегерегинде көпөлөк стилинде айландырып колумду чыңаш үчүн машыга баштадым. Бул техниканын ток этер учуру, бул курал менен эң чоң ылдамдыктагы маневрда иштеш зарыл болуп, аны үстүнө өзүңдүн денеңе болушунча жакын алып келип, бирок ошол эле учурда өзүң үчүн зыян келтирбеш керек болчу. Нунчаку менен иштегенде, мындайча айтканда, анын баштын арткы жагына келген абалын так аткара албай бат-бат жаңылып турчумун. Лоуси жакында бул куралдын коркунучтуураак вариантын көрсөткөнгө тобокел кылды — өлтүрүүчү нунчаку: чынжыр менен улаштырылган металл таяктар экен.

Мындан ары мен денелик күчтү жана сабы ыңгайлуу кыска чокмордун жардамы менен болгон шамдагайлыкты өрчүтө баштадым. Бул он кырдуу чокморлор мыкты металлдан жасалып жана салмагы бир топ эле болчу. Лоуси мени алар менен бир нече саат катар иштегенге мажбурлачу. Кээде ал мени тай-чи системасында тереңдикте машыгууну улантуу үчүн сууга алып келчү.

— Сууда кургактыкта кыймылдагандай кыймылда,— деп мен суунун агымын жеңгенге аракет кылганда, жээкте кыйкырчу. — Ички кубатыңды топто, сенин айланаңдан суу жоголгондой болсун,— деп суунун шарын баса кыйкыра мага кайрылчу, мен болсо агынга каршылык көрсөтүп, өз денемди темпти түшүрбөгөнгө жана күчтү жоготпогонго аргасыз кылчумун.

Мен Лоусинин буйруктарын эч качан жокко чыгарчу эмесмин, ал болсо такай мага чек ара кырдаалын коюп, менин күчүмдү жана чыдамкайлыгымды чекке жеткенче аракет кылганга мажбурлачу. Таятам машыгуу учурунда мени бат-бат жалгыз калтырып койчу, бирок ошондой эле темпте, ошондой эле күч менен, анын бар кезиндегидей эле көнүгүү уланта берчүмүн. Менин ачуу тажрыйбам мага аны менин тыштан, керек болсо менден көптөгөн аралыкта деле көзөмөлдөп турганын шыбырап айтып турчу.

Бир жолу биз үйдүн жанындагы аянтчага чыктык. Асман ачык, көкмөк болуп, күн жаркырап тийип, эң сонун болгон жазгы күндүн бири эле. Ал мага чокморду берип, машыгууну баштай беришимди буйруду. Мен бүт денемдеги сыздоону сезгенге чейин ак ниеттик менен эмгектене бердим.

— Уланта бер,— деп Лоуси буйрук берди да, кетип калды. Арадан көп убакыт өттү. Таятам көрүнгөн жок. Балким, бактардын артында жашынып турбасын? Жок, темпимди азайтууга болбойт. Мен саат артынан саат эмгектене бердим, өлгөндөй күчөнүүдөн бардык булчуңдарым чыдагыс болуп сыздап, көз жашым бетимден ылдый агып жатты. Лоуси күүгүм киргенде гана келди.

— Эми дем алсаң болот, — деди ал.

Таятам мени эч качан мактачу эмес жана колдоочу да эмес, бирок мен акырындап анын сыйына татыктуу болуп келе жатканымды жанымдын бардыгы менен сезчүмүн.

Денелик даярдануу менин окуучулугумдун бир гана бөлүгү эле. Кун-фу күрөш чеберчилигин үйрөнүүнү каалаган адам кенен билимге ээ болуш керек. Мен каллиграфияны, чет тилдерди, кун-фунун тарыхын үйрөнүү менен бирге бала күнүмдөн тартып көп убактымды чымын-чиркейлердин, курт-кумурскалардын, канаттуулардын жана жаныбарлардын жүрүш-турушун байкоо менен өткөрдүм.

Бир жолу Лоуси короого анча чоң эмес жыгач кутучаны алып чыкты. Ал аны таң калаарлык түрдө кармагандыктан, мен аны карап, кулак түрүп жана …корккондуктан селейип карап турдум. Таятам мени чакырып, качан мен анын жанына барганда, кутучадан кыпчуур менен … чаянды алып чыкты.

— Карачы, чаяндын кандайча жылганын. Эч нерсени кое бербей көңүл коюп кара, — деп шыбырады Лоуси. — Ал ар дайым дапдаяр болуп турат, ар дайым урушка даяр. Ага тийгенде жана көнгөн чөйрөсүнөн сууруп чыкканда, ага жакпайт.

Ал жөргөмүшкө окшогон жандын учтуу куш мурун ийнесинен өйдө көтөрдү. Чаян ачууланып, жыйрылып, тырыша түрүлө баштады. Таятам өтө аярдык менен аны ачык алаканына салды.

— Азыр чаян тынчтанды, бирок карачы, ал баштагыдай эле дапдаяр болуп турат.

Мен тубаса сезимдик коркуу менен чаяндын кылык-жоругуна көз салып турдум.

— Мен мурдагыдай эле алаканымды түптүз кармап турушум керек. Бирок унутпа, — деп чарчабастан эскерте берди мени таятам, — колдун өзүнүн күчү бар. Чаян аны сезбеш керек.

Бир ордумда кадалып, мен демимди ичиме алдым.

— Азыр кичинекей жел болуп турат. Карагын, чаян сен тараптан эч кандай коркунучтуу сезбеш керек, сен шамалдын деми боюнча жылышың керек…— деп үйрөттү мени Лоуси.

Таятам чаянды дагы бир нече секунд кармап турду да, анан жерге бир чертип таштады. Мен ушул жерден туура тарапка секирип кеттим, ошол эле замат бетиме кандын кандай тебе түшкөнү сездим. Таятам жөргөмүшкө окшогон жанды кыпчуур менен көтөрүп алып, кутучага катып койду.

— Колуңду сунчу, — деп буйруду ал мага.

Мен, ал буйругандай кылдым, бирок менин колумду майда калтырак басып турду.

— Азыр дем алууда топтол, жүрөгүңдүн согушун жайлат, ошондо тердегениң токтолот. Чаян сенин колуңдагы тамырыңдын сокконун, нымды дагы сезбеши керек.

Мен топтолуп демимди жайлаттым. Бул көнүгүү менин каныма жана денеме кирип, менин экинчи натурам болуп калды. Дем алуумду башкарууда, мен денемдин бардык функциясын башкарганга үйрөндүм, ошол себептен азыр мага ооруну алып таштап жана каалоом боюнча денемдин температурасын өзгөртө алганга жетиштим. Дем алуумду жайлатып, мен корккондуктан дүрбөлөң түшкөнүм жоголгонун сездим.

Кутучаны ачып жатып, Лоуси мага насаат айтчу:

— Чаян менен кошо эригин. Өзүңдүн «Мен» дегениңден кутул. Чаян болуп калгын. Ойлонгун, азыр ал мындан ары эмне чара көрөт? Ал эмнени көрүп жатат? Эмнени сезип жатат?

Менин алаканыма денеси муунак-муунак болуп бөлүнгөн жанды аярлап жайгаштырып, таятам, мени ылайыктуу жайбаракат байкоо жүргүзүү абалыма келгенимче, менден көзүн алган эмес. Мен толук кыймылсыз абалда катып алдым, бирок короодо болуп жаткан нерселердин баарын байкап турдум. Кокусунан болгон шамалдын катуу кыймылы же күтүлбөгөн чуу чаяндын тынчын алат эле, бул мен үчүн арты кайырлуу болбойт болчу. Ох, ошондо менин мугалимим мени ушул сыноодон куткарса экен деп кандай гана кааладым эле. Ал качан гана керектүү буйрукту бергенде, мен жөргөмүшкө окшогон жандан чагылгандай тездик менен кутулдум. Таятам өзүнүн ойлоруна жылмайып койду. Эң башынан эле кун-фудагы жолумда тиги же бул жанда өзүмдүн «мен» деген эрүү чеберчилиги боюнча тажрыйба алдым. Бул техника жаныбарлардын аты менен аталып көпчүлүк шаолинь стильдерин үйрөнүүдө негиз болуп саналат.

Биздин короодо жаачылар[8] жашачу, ошондуктан Лоуси мени үзгүлтүксүз, саат артынан саат бою алардын аракетин, алардын кыймылын туураганды үйрөнгөнгө чейин байкоо жүргүзүшүмө мажбурлачу.

— Танлан-цюань (жаачынын стили) түндүк Кытайда Миндин династиясында иштелип чыккан, — деп Лоуси бир күнү биз чогуу ушул стилди үйрөнүп жатканда айтты.

Кун-фу күрөш чеберчилигинин каалаган стилин берүүдө, таятам мага ал жөнүндө кандайдыр-бир кызыктуу тарыхты, жомокту же ылакапты айтып берер эле.

— Жаачы стилинин негиздөөчүсү Ван Лан аттуу чебер жоокер болгон; ал Шаньдун провинциясында мындан төрт кылымдан ашык мурунку мезгилде жашаган, — деп улантты Лоуси. — Жомокто айтылгандай, өз туулган жеринен кун-фу күрөш чеберчилигине ээ болуш үчүн Хэнань храмына жөнөп кетет. Бирок бул храмдагы даярдоонун деңгээли анын көңүлүн калтырган. Бир күнү кокусунан ал жаачы менен цикаданын, жаачыга караганда көлөмү жана күчү бир кыйла артыкчылык кылган жандын, урушуна күбө болот. Качан гана урушта жаачы жеңгенде, Вань анын көрктүү кыймылын жана адатын жакшы изилдеш үчүн храмга алып барат. Ал өзүнүн жаңы изилдөөсүнүн жыйынтыгы менен билген билимин маймылдын бутунун иштөөсүндөгү алдоо имитациясын салыштырып, жыйынтыгында жаачынын түндүк стилинин негизин салган.

Бул окуяны айтып берип, Лоуси мени танлан-цюань стилине үйрөтө баштады.

— Жаачынын стилиндеги негизги шамдагай ыкма — бул кыска, каптал жактан кез согуу, — деп таятам мага колумдун манжаларын бул жырткыч чымын-чиркейдин тикенегиндей формасында бүгүп жатып айтты. — Бул ыкманы качан чабуул жасаганда, блокада уюштурганда же кайта сокку берген учурда керек болсо колдонгун.

Андан кийин ал «мэйхуа кара өрүгүнүн муштуму» стилинин кээ бир кыймылын, жаачынын стилинин түрлөрүн ушунчалык тездик, ылдамдыкта көрсөткөндүктөн, анын муштумдары беш тепкичтүү стаккатону уруп жатканда, мага көзүмдү ирмеп гана турганга туура келди.

— Эсиңе түйүп ал, жаачынын артыкчылыгы бул анын кебелбестигинде, чыдамкай жана чечкиндүүлүгүндө. Жаачынын кыймылы өтө этият жана эффективдүү. Жаачы акыр-аягында жеңиш үчүн, далай ирет артка чегинүү тактикалык ыкмасын колдонот, ошентип, чабуулга караганда жаачынын стилинде көңүл көбүрөөк коргонууга бөлүнөт, — деди Лоуси.

— Танлан-цюань чыныгы урушууда мындайча колдонулат: каршылашыңдын беш манжасынан алып, анан өзүңө булкуп, андан кийин каптал жактан кирип жана бүгүлгөн колуңду анын чыканак муунунун астына тосо койосуң. Колду таяныч катары колдонуп, капталдан кыска сокку урабыз, минткенде каршылышымдын чыканагы сынат.

Бул катуу ыкманы түшүндүрүп жатып, жаачынын тикенегиндей формасындагы бүгүлгөн колдору менен жанында турган бактын бутагын алып, кескин сокку менен аны сындырып экиге бөлүп таштады.

Лоусинин кун-фу күрөш чеберчилигинде эң жакшы көргөн стилдеринин бири жыландын түштүк стили болчу. Бул стилге үйрөнүү көпчүлүк башкаларына караганда татаалыраак, мындайча айтканда, бул бирден-бир өлтүрүүчү техниканын бири. Оору точкаларына уруу — бетке, тамакка жана жыныс органдарына — манжалардын учу менен, чочуган кара жыландын, уулуу жыландын жана питондун чагылгандай секирүүсүн туурап согот.

— Жылан кан чыкканча тиштеп, курмандыгына өлтүрө турган жаракат келтирет, — деди мага Лоуси. — Ал сага курч ийнесин батырып жиберет — бул анын негизги номуру.

Лоуси менин сөөмөйүмдү жана ортонумду түздөп, манжаларымды муштумума кысты.

— Сенин максатың — негизги көк кан тамыр жана артерия, — деди ал, менин мурдумдун алдында «кол-найза» техникасынын соккусун көрсөтүп жатып. Мындан кийин мени колумдан кармай калып, таятам баш бармагымды менин эле алаканыма кысты.

— Бул позицияда таптакыр уулуу жыландыкындай динамикалык күчтөнүү сакталат, — деди ал. — Уулуу жылан бардыгынан мурда анык аярлуу чекиттерди көздөйт — негизгиси нервдер жана башкы артерия.

Андан кийин Лоуси питон азыкты кантип кармай турганы жөнүндө айта баштады: тиши менен кармап жана бир эле убакытта өзүнүн денесинин шакектери менен кысат.

— Тез кыймылынан башка питонду анын өжөрлүгү да мүнөздөйт, — деп эскертти мага таятам. — Эгер ал курмандыгына секирсе, ал аны эч качан кое бербейт.

— Демек, ал «дим-мак» техникасы боюнча иштейби? —деп сурадым мен.

— Туптуура. Жыландын стили үчүн башкысы — ци жашоо энергиясы топтолуусу,— деп улантты Лоуси. — Жыланды туураш үчүн анын өлтүрө турган, оролгон кармашында, сенин денең болоттой оролгон пружинага окшош болушу керек, сен көз ачып жумганча цини денеңдин бир бөлүгүнөн башка бөлүгүнө өткөрүп жибергенди үйрөнүшүң керек. Бир гана ци агымын өз денеңде башкарсаң, сен чындыгында жыландын стилине ээ боло аласың.

Бир жолу таятам экөөбүз биздин үйдүн артында жайгашкан токойго бара жатканда, мага бадалдардын арасынан кандайдыр-бир макулук жылт койгондой көрүндү. Машыгуунун жүрүшүндө мен ар дайым сак болгонго үйрөнгөм, мына ушул жерден автоматтык түрдө менин экстрасенсордук кабыл алуум иштей баштады.

— Бул ак жолборс, — деди менин кожоюнум, менин оюмду окугандай. Өзүн-өзү толук токтотууну сактап, ал басышын уланта берди. — Ал тоодо жашайт. Акыркы бир жарым километрде ал биздин артыбыздан калбай келе жатты. Сен аны азыр эле байкадыңбы?

Биз андан ары кетип бара жатканда, Лоуси мени менен ак жолборс жөнүндө: анын кандайча жашаганын, жылып басканын, кантип өзүнүн азыгынынын артынан түшкөнүн сүйлөп бере баштады. Биз дагы бир аз баскандан кийин, бакка чыгып алдык.

— Эми көңүл коюп байкагын. Акыр аягы ал биздин алдыбыздан көрүнөт. Ак жолборс аябай кулак түрөт эмеспи, — деди Лоуси.

Аянтчада көркөмдүү, сейрек кездешүүчү, сулуу жана келбети келишкен айбан көрүнгөнгө чейин биз бакта бир кылым отургандай эле болуп сезилди.

— Биздин бул жерде экенибизди ал билеби? — деп сурадым мен.

— Албетте. Суроо башкада — ал кандай мамиле кылат? Анын кандай жылганын байкагын. Анын жегиси келип жатабы? Же ал жөн эле көңүл ачкысы келип жатабы?

Мен жолборс бактардын арасы менен уурданып өткүчө, аны теше тиктеп жаттым.

— Анын ачуусу келген деле жок окшойт, — дедим мен. Менин шыбырымды укканда, оозун аңырайтып эстеп, анан папоротниктердин арасына жерге сулап жатып калды. — Ачка деле эмес экен… — дедим мен жеңилденүү менен.

— Сен туура айттың, бирок карачы — ал бардык убакта даяр турат. Ал жел аны көздөй соккондо, биздин шыбырашканыбызды угуп, биздин жытыбызды сезип жатат. Бирок биз тараптан ал эч кандай коркунучту сезген жок, ошол себептен ал тынч.

Мен бул айбандан көзүмдү ала албай жана демимди чыгарбай, анын эң сонун жүнүнө, кайталанбаган тилкелерине жана үргүлөгөн бекем күчүнө, керек болгон учурда сыртка атып чыгып, долуланып алмашкан соккусуна жана секиргендерине таң калып жаттым.

Кийинки жумаларда биз такай бул ак жолборстун изин таап жаттык. Ал эч качан адамдардын үйлөрүнө жакындачу эмес, бирок тез-тез тоонун этегиндеги токойго түшүп турчу. Кээде анын көңүлүн буруш үчүн таятам мага жаңы эт алып келчү. Ал кезде мен жолборстун кыймылын туурай баштагам.

— Анын кандай жылганын эле билбестен, — дечү Лоуси — анын кандай ойлогонун, дем алганын дагы бил. Сен ал ойлогондой, таптакыр ага окшоп аракет жасаганды үйрөнүшүң керек. Ошондо гана сен жолборстун стилине ээ боло аласың.

Бир жолу биз ал дайыма ойноо менен жана эс алганы келген аянтчадан ак жолборсту көрүп калдык. Биз атайын эле шамалдын тийбеген ыктоо жагынан, бизди күн мурунтан сезбегендей жана жакыныраак жеткендей кылып, билинбей уурданып бардык. Качан биз ага бир топ эле жакын барганда, жолборс үргүлөөсүнөн ойгонгондой болуп, анан куйругун бултактатып, бизге учурашкандай болду. Лоуси ошол замат эле бийик даракка чыгып кетти. Менин таятаман артыгыраак башка эч ким бактарга жөрмөлөп чыга албайт эле. Мен дагы бакка чыгайын дедим эле, бирок ал мени токтотуп койду.

— Баргын ага, — деп шыбырады ал.

Ооба, биз жолборстун артынан көп жумалар бою көз салганбыз, анын үстүнө аздыр-көптүр жакын аралыкта, бирок мен жолборс деген — өтө коркунучтуу, жаалдуу айбан экенин эң сонун билчүмүн. Ал мени көз ачып-жумганча быт-чытымды чыгарып тытып таштайт болчу.

— Ал сени билет. Сен анын баласынын бирөөсү катары жанына бар. Жолборстун баласы болуп кал. Коркунучту артка ташта, болбосо ал сага кол салса өлүп каласың,— деп буйруду мага Лоуси.

Мен дем алуумду колго алып, иштөөгө көңүлдөндүм. Акырын өзүмдүн шыргыйымды жерге коюп, колумду денемден ылдый түшүрүп, мен акырын жырткычка жакындай баштадым. «Ал эч качан менден коркунучту көрбөш керек, — деп өзүмө-өзүм акыл айтып жаттым. — Бутумдун астын гана карашым керек… ага тике карабашым керек. Ал мени тынч жана көңүл оорутпаган жан катары эсептеш керек».

Дүйнөдө анча деле көп адамдарга эркиндиктеги ак жолборсту байкаганга жолу болбосо керек. Ал күнү ачуулуу, күчтүү жырткыч сунулган таманына чоң башын коюп, мага жөнөкөй мышыктай болуп, кулагынын артынан кытыгылаганга уруксат берди. Мен өз кожоюнума карап, жылмайдым. Күтүлбөгөн жерден ал тараптан бутак сынгандай болуп, чыртылдак угулду. Мен бир заматта чекке жеткен топтолуу абалынан чыгып, күтүлбөгөндүктөй колумду тартып алдым. Жолборс токтоосуз жооп берип, күчтүү таманы менен оорута тийип өттү. Укмуштуудай, бирок менин денемди тытып таштай электе жырткычтан артка секирип кеттим. Эми, мен кыймылдагандан кийин, ал мени дагы бир жолу башка таманы менен уруп жибериш үчүн, жаткан абалын алмаштырды. Ал көтөрүлө баштады, анын кийинки кыймылы мен үчүн өлүм болоорун түшүндүм. Мага өмүрүмдү сактап калышым керек эле. Өзүмдү жеңишим керек. Жырткычтын көзүнө карабашым керек. Табигый өзүн-өзү сактоо инстинктин басышым жана качпашым керек. Антпесе жолборс шыр эле мага секирет. Качкандын ордуна, ага башында кандай жакындасам, мен мурдагыдай эле момундук түрүм менен катып калдым. Ал мени үңүлө караган убакта, көзүмдү ылдый түшүрүп, мен жолборстун таманын карап тура бердим. Жолборс көтөрүлгөнүн токтотуп койду, мен жай гана бир кадам артка жылганда, кайрадан жатып калды.

Лоуси мага башын ийүү менен саламдашты. Турмушумда биринчи жолу ал мага ушундай сый көрсөттү.

— А сен билүүгө умтуласың жана зээндүүсүң…— деди ал, анан ошондон тартып мени «Ло Фу Цзай», башкача айтканда «кичинекей жолборс» деп атай баштады.

Мен кыймылын жана адатын байкаган бардык айбандардан мага көбүнчө жолборс жакчу, анан албетте мен жолборстун стилине кызыкчумун. Кун-фу күрөш чеберчилигинде бул стиль баарынан мурда сөөктү, тарамышты жана булчуңдарды чыңдоо үчүн иштелип чыкчу. Бул стиль кыска, ачуулуу кыймылы, күчү жана кубаттуулугу менен айырмаланат. Жолборс жаратылышы боюнча урушчаак эмес жана чыдамдуу келет, бирок аны эгер бурчка такаса, ал өзүнүн ачуусунда ээ-жаа бербейт. Салгылашуу урушунда жолборс стилин колдонгон жоокер абдан каарданып, жанынын бардыгынча салгылашат. Бул стилдеги «жолборстун чеңгели» позициясы куралдуу каршылашың менен болгон куралсыз күрөштө абдан пайдалуу. Кол салган жактын куралын колу менен буруп же ага кыйраткыч сокку бергенге мүмкүнчүлүк бербей туруп, кун-фу жоокери каршылашын анын артыкчылыгынан айрыйт.

Бир жолу эртең менен, мен анда он жашта элем, Лоуси мени токойго алып барды. Али эрте эле, таң жаңы эле куланөөк салып келе жаткан. Мурдагыдай эле жолдон медитация кылып, биз бир нече километр жүрдүк, бул жолу мага жаңы белгисиз маршрут менен келе жаттык. Жолубуздун аягында биз жыгач платформанын астында болуп калдык, ал эки чоң бактын ортосундагы негизине кере тарткан жипке кармалып турган эле. Сегиз бурчтуу формадагы платформанын туурасы бир жарым метр экен, анын ылдыйкы жагынан жүздөгөн миздүү бирдей узундуктагы болот тиштер соройуп чыгып турган. Мен жыгач платформанын астындагы басылган жерди көргөндө, тамагым кургап чыкты.

— Платформанын астына тур, — деп Лоуси мага буйруду.

Мурдагыдай эле мен кыңк этпестен баш ийдим. Платформанын астынан мен эрте мененки жарыкта чачыраган жарыктагы чагылышкан коркунучтуу тиштерден көзүмдү албадым.

— Секиргенге даярданган жолборстун тик турганындай бол.

Мен эки кол менен таянып тик туруунун төмөнкүсүн кабыл алдым, таятам болсо керилген жипти, мени менен платформанын ортосунда экидей сантиметр калганча бошото берди.

— Эми дагы сенин жамбаштарың жер менен паралель болгончо ылдыйлай бер.

Мен баш ийдим.

— Бул жолборстун керилип жаткан эки колу менен таянып тик турганы, — деди Лоуси. — Бул тик туруу күрөш үчүн эмес, бирок ал сенин буттарыңдын булчуңдарынын чыңалышына жардам берет. — Ушул сөздөрдөн кийин ал платформаны дагы ылдыйлатты. — Карагын, турбагын, — деди ал мага, анан үй тарапка басып кетти.

Бул тик турууда мага бир кылым тургандай сезилди. Таң атып калды. Түшкү ысыкка чейин али көп убакыт бар болсо да, менден тер мончоктоп куюлуп жатты. Буттарым ооругандан тырышып жатты, бирок менин астымда салаңдап турган миздүү тиштерден коркуум мага кыймылдаганга да мүмкүнчүлүк берген жок. Ошол эле замат мен Лоусини ойлогон мезгилде, жердин астынан чыга калгандай болуп, ал мени алдымда пайда болду. Лоуси платформаны айлана басып, менин тик турган абалымды текшерди. Ал мени менин чекке жеткен абалымды көрдү. Тер менен жаш жаагымдан ылдый агып жатты.

— Позицияңды жеңилдетсең болот — бир бутуңду алдыга сун, — деп буйруду ал. Мага бутумду укмуштуудай эмгек менен түздөгөнгө туура келди, бирок ушундан кийин чындыгында эле жеңилдей түштүм, кантсе дагы бутум тырышпай калды.

— Бул тик туруу «жаа жана жебе» деп аталат, — деди ал. — Карачы, сенин бир бутуң бүгүлүп, урушка даяр жаадай болуп чыңалып турат, а башка бутуң болсо жерге тийип, бирок жебеге окшоп түптүз.

Ушул коркунучтуу платформанын жардамы менен Лоуси мени көптөгөн ылдыйкы тик турууга үйрөттү. Алардын ар бири өзүнчө жолборстун стилинин тигил же башка түрүнүн бирин элестетчи. Менин үзгүлтүксүз машыгуум буркан-шаркан түшкөн буттун башы менен отуруп туруумду жана көтөрүлүүмдү, кайрылыштарда жана «жаа жана жебе» тик туруусундагы секириштен, «чабуул жасаган мышык» тик туруусуна өтүү, ошондой эле кайрылыш аркылуу «ат» тик туруусун өзүнө камтыйт эле. Платформа астындагы көптөгөн айдагы машыгуумда мен ылдыйкы тик туруудагы позициямды алмаштырганды үйрөнүп калдым, ошондуктан менин буттарым ушунчалык чыңалгандан булчуңдарым болотко окшоп катуу болуп калды. Лоусинин жетекчилиги астындагы сабактарымдын жыйынтыгында колдорум дагы күчтүү, чыдамкай болуп калды. Анын сабактары ансыз катаал эле, ага карабай ал менин колдорумду дагы ташка кысып койчу, ал убакта мен катып калган аяктарыма таянып, платформанын астында бүгүлүп турчумун. Чыдатпаган оору эле, бирок мен ага баш ийишим керек болчу.

Убакыт өткөндөн кийин бул тик туруунун көпчүлүгү мага ушунчалык көнүмүш болуп калгандыктан, мен ойлонбой туруп, автоматтык түрдө белгилүү позицияда тура калчумун. Мезгил мезгили менен Лоуси мага сыноо уюштуруп турчу. Бир жолу түн ичинде ал менин бөлмөмө кирип, уктап жаткан мага, бир чака таштай муздак сууну куюп жиберди. Мен ошол замат ойгонуп, секирип туруп, эмне экенин түшүнбөй эле уруштун «ат» тик туруу абалын ээлеп калдым. Бирок Лоуси мага туура эмес ээлеген тик туруум үчүн айкыра баштады.

— Бул ийиниңди астыга жылдырыш керек, — деп Лоуси айкырып, анан муштуму менен тишиме коюп калды. Анан башкача бир үн менен короодо машыгууга жана медитацияга даярдануумду буйруду.

Кайсы бир жолу Лоуси себеттен көрүнүшү боюнча кымбат сыя челекти, кутучадан эң сонун жез канаттарды жана таза кагазды алып чыкты.

— Мен, сенин «жолборстун» шамдагай тик туруусу жөнүндө эмне билдиң, ошонун бардыгын жазганыңды каалайм.

Бул тапшырма менен мага эртеден кечке жазганга туура келсе да, мен жүдөткөн физикалык көнүгүүлөрдөн бир аз дем алганга мүмкүнчүлүк алдым.

Биздин корообуздун ичи мага жазалоо жана азап чегүүчү жайга окшочу, бирок ошол күнү жалгыздыкта медитация менен машыгып жатып, мен күтүлбөгөн жерден короонун ичинин кооздугун көрдүм. Түз эле менин алдымда короонун алыс дубалында жайгашкан «айлуу дарбазадан» бийикте Муздак тоонун түштүк бети, кытайча Ханьшань-Сы көрүнүп турду. Күндүн ачык тийген жарыгынан жүлжүйүп, мен ал жактан калың бийик коюу кассийдин арасынан баш калкалаган алыскы монастырдын сөлөкөтүн көрдүм. Менин үстүмдө дубалдын периметри боюнча жана үйдүн чатырында мифтеги айбандар бийлеген боюнча катып калган. Качан гана мага ушундай мумкүнчүлүк болгондо, мен такай аларды аң-таң болуу менен карай берчүмүн. Кийин билсем бул айбандардын фигурасы үйдү жин-шайтандардан сактайт экен.

Көпчүлүк кытайлардай эле, менин туугандарым дагы ырымчыл болчу, бирок кун-фу күрөш чеберчилиги мага коркунучтун кайсынысы болбосун жеңе турган жөндөмдү, ишенимди берди.

— Сенин ичиндеги кудайдан башка, эч кандай башка кудай жок, — деп чарчабастан мага Лоуси кайталай берчү. — Өзүңдүн коркунучуңду ээлеш үчүн, ци кубатын колдонгун.

Лоуси менден кайсы гана коркунуч болбосун, аны эң бир укмуштуудай ыкма менен кууп чыкканды билчү. Бир жолу биз бир нече күн катары тоого, анын эң туу чокусуна жеткенче жөрмөлөп чыга бердик. Жапайы катуу шамал шуулдап, жамгыр катуу согуп жатты, бирок Лоуси менин көнүгүүмдү уланта беришимди буйруду. Топтолууга такыр мүмкүнчүлүк жок эле, кескин, эң катуу шамал менин жука кийимимди жулуп жана кайсы гана учур болбосун, терең тар асканын жарыгына ыргытып түшүрөт эле.

Бат эле жүрүштөн кийин Лоуси ар кандай мелдештерге алып бара баштады. Биз Кытайдын континенталдык территорисындагы ар кандай храмдарга зыярат кылуу үчүн бара баштадык. Биздин жолубуз Шаньдундан Тангуга чейин түндүк-чыгышта, андан ары Ланьчжоу жана Чэнду аркылуу Тибетке чейин батышка, кээде Пакистандын өзүнө чейин жетчү. Мени камырабастыкка үйрөтүп, эмоциямды күчтөп басканга үйрөтчү, бирок ар дайым биз Гонконгго келген сайын мен кубанычымды зорго кармачумун. Бул ХХ кылымдын 70-жылдарынын аягы эле, аралда турмуш кайнап жана буркан-шаркан түшүп жаткан болчу. Менин кыялымды спорт автомобилдери, батыш бычылышындагы шаан-шөкөттүү костюмчан адамдар, ачык түстөгү неондук жарнамалар жана бардык жердеги музыкалар таң калтырды.

Менин Гонконгго барышымдын максаты куматайга баруу эле. Куматай — бул легалсыз мелдеш болсо да, ага карабастан Гонконгдо башка көрүүчүлөрдүн катарында эле полициялар жана башка чиновниктер дагы акча сайышчу.

— Бул жерде эркин стилде жана толук контактта, мындайча айтканда өлүмгө чейин да мелдешишет. Күрөш чеберчиликтин эң бир ар түрдүү системасын практикалашкан жоокерлер бул жерде мүмкүн боло турган азап-тозокту өз моюндарына алышып, тобокел кылышып, бири-бири менен жекеме-жекеге чыгышат, — деп түшүндүрдү мага Лоуси, биз аренадан өзүбүздүн ордубузга отурган кезде.

Бул мелдештер (жана ал жердеги өкүм сүргөн атмосфера) мен катышууга жетишкен башка мелдештерден айырмаланып турчу.

— Кан ичкич жырткычтар…— деди таятам, менин жинденип жыйылган калың элди караганымды байкап. — Мындай нерсе жоокерлер өлгүчө урушканда такай болот.

Мага Лоусинин өзү бир же эки жолу эмес далай ирет куматайда катышканы белгилүү эле.

— Бир күн келет, сен ошондо жеңүүчү болосуң, — деп алдын ала айтчу таятам. Мен болсо анын айтканы туура экенин эң сонун түшүнчүмүн.

Мага он эки жаш болгондо, мени кайра Англияга жибериш керек деп жарыялады таятам. Алдыда ата-энем менен жолугуша турган күндү эстегенде, мен бир эле убакта толкундануу менен бирге эле коркунучту да сездим. Аэропортко бара жараткан жолдо Лоуси көпкө чейин учукпады, ар кимибиз өз ойлорубуз менен алек болдук. Биз аэропортко келген кезде гана таятам Лондондо менин кун-фу боюнча окууларымды улантуу керектигин айтты.

— Мен Женевадагы кун-фу боюнча эл аралык федерация аркылуу сүйлөшүп койдум. Сага мугалим бекитилип жана сенин окууңду төлөп турушат, — кошумчалады ал. Араба токтоду.

— Мен сенин жетишкендиктериңе көз салып турам, сен бир нече убакыттан кийин бул жакка кайрылып келесиң.

Ушул сөздөрдү айтып, ал баш ийди да, кайра артка жөнөп кетти.

Качан учак асманга көтөрүлгөндө, жакынкы келечекте мени эмне күтүп тураары жөнүндө ойлоп баштадым. Кытайда өткөргөн сегиз жыл арасында мен бир нече жолу ата-энеме учуп келип, аларда кээде бир нече ай катары менен калып калчумун. Ишкердүү жана жандуу Лондон менин такай суктануумду туудурар эле. Мага оюнчуктар, толгон витриналар, Трафальгар аянтында нары-бери жүргөн панктар, кызыл эки ярустуу автобустар жана Пикадилланын жаркыраган оттору жагаар эле. Бирок ата-энемдикинде жашаш мага дайыма оор эле. Алар Кытай жөнүндө эч нерсе уккусу келген эмес. Баарынан мурда бул апама тиешелүү эле: ал мага Кытай эч кандай менин жашоомдо болбогондой мамиле кылчу. Мен турган жерде ал дайыма өзүн ыңгайсыз сезчү. Биз такыр эле сүйлөшчү эмеспиз. Менин бардык күчүм менен англисче сүйлөгөнгө үйрөнөйүн деген аракетим деле жардам берген жок. Кантондук диалект тез эле менин өз тилим болуп калды. Албетте апам деле өзүнүн ата-энесинин тилин билчү, бирок мен аны эч качан бул жөнүндө сурачу эмесмин. Менин үй-бүлөмдө көп нерселер мен үчүн жети кабат ачкычтын артындагы сыр боюнча кала берди.

Ыңгайлуу учактын креслосунда отуруп алып, мен тогуз жаш кезимдеги Англияга эң акыркы барып келүүмдү эстей баштадым. Бир жолу мен апам менен супермаркетке бардым. Мурдагыдай эле, апам арабачага ар кандай бакалеяларды жана таттууларды толтура салды. Мен апамдын арабачанын түбүнө өзүнүн сумкасынын алдына креветкалар салынган пакетти тыга салганын байкап калдым.

— Апа, сен креветкаларды унутуп койдуң,— деп кассирдин алдына креветкалардан башка алган бүт товарды койгондо эч бир жаман оюм жок айтып калдым.

— Ах, мен кандай, унутчаакмын. Ойлош керек экен! — апам уяла айтты да, пакетти алып, капчыгына акча алыш үчүн колун салды.

— Толкунданбаңыз, — деди жапжаш кассир кыз. — Ар бирибиз жаңылышыбыз мүмкүн.

Биз дүкөндөн чыкканда апамдын өлгөндөй ачуусу келди. Анын түнөрүңкү кабагы ички жашырынган ачуусун билдирип жатты, бирок мен ага качан эле көнүп калгам. Бир гана нерсе түшүнүксүз, мен ушул жолу эмне жамандык кылдым, бирок кандай учур болбосун менин унчукпаганым жакшы болот болчу.

Эгер бул окуя бир нече күндөн кийин кайталанбаса ушунун баарын мен эч качан эстебейт элем. Бул жолу апам кымбат баалуу конфетти уурдагысы келди. Биз кассанын катарында турган кезде, апам арабачадан кутуну алып чыгып, тонунун кенен жеңине ката салды.

— Апа кереги жок…— деп айтып келе жатып, ошол эле замат оозумду жаптым. Апамдын каардуу көз карашы сөздөн да жакшы айтып турду.

Бул эскерүүлөр мени жайыма койбогондуктан, мен бактылуу бир мезгилди эстегенге аракет кылдым. Менин ойлорум мени Эджвердеги жашаган күндөрдөгү чоң үйгө алып келди. Атам жетишкен телевизор устаты болуп, анын иши байкашымча өйдө жогорулай берсе керек. Бир жолу ал үйгө кечинде кечирээк келген кезде, мен кубанычтуу кыйкырыкты жана күлкүнү уктум. Кардарларынын бири ага өтө чоң суммадагы накталай акча менен төлөптүр. Үйгө кирип келип, ал бир боо акчаны абага ыргытып жиберди. Кубанычы ашкан апам акчаларды чогултканга чуркады. Мен дагы апам атамдын белинен кармап, экөө бирге кубанычта бийде айланганын көрүп, өзүмчө шаттандым. Биздин үйдө болгон анча көп эмес, эсимде калган күндөрдүн бири ушундай эле.

Учкандан бери бир нече саат өттү. Мен мотордун күүлдөгөн үнүнө кулак төшөдүм. Акыр аягында үргүлөп кетип, биздин учак Лондондун аэропорту Хитроуго конгондо ойгонуп кеттим.

Авиарейстин стюардессалары мурдагыдай эле ачык жүздүү болуп, анан учуунун аягында алардын бирөөсү мени атам-энем тосуп ала турган терминал залына узатып койду. Менин эч кандай жүгүм жок болгондуктан жеңил бара жаттым. Күтүү залы тосуп алуучулар менен толтура эле. Мен жыйылган элдин ичинен ата-энемди абайлап карай баштадым. Тез эле мен аларды байкадым. Апам, мурдагыдай эле мен элестеткендей, көркөмдүү көйнөкчөн, ачык боелгон эриндери менен жана коюу кара кирпиктери менен, туфлиси жана сумкасы өңү-түсү боюнча шайкеш келип турган эле. Атамдын кебетеси болсо ушунчалык жаман болгондуктан, менин дем алуум токтоп калды. Мен аны узун бойлуу, чегилип койгондой сулуу беттүү, кара тору өңдүү жана коюу тармал чачтуу боюнча элесимде калган. Азыр мен аны майыптардын коляскасында көрдүм. Ал кичинекей, купкуу, кара чачтарында ак чач пайда болуптур. Мен ата-энем менен жеңил баш ийип учураштым. Апам кандайдыр-бир уялгансып, анан олдоксон мени бетимден чала-була өптү. Кийинчирээк мен атамдын ооруусу тууралуу бир нерселерди билдим. Ал көптөн бери эле ооруулу экен. Диагнозу — элегей склероз — муну ага мен төрөлгөндөн кийин эле коюшуптур. Ушул себептен менин апам туталангыч болуп калса керек. Балким ушунун баарына мен күнөөлүү болуп, ошол себептен апам мени жек көрсө керек.

Атам менен мага жакшы болчу. Ал мага өзүнүн шаймандарын жана кызыктуу буюмдарын көргөзүп, мени менен убактысын көбүрөөк өткөрөт эле. Анын ар кандай түрдөгү бурама мыктары, чоң бурамалары, винттери жана гайкалары бар контейнери менин көңүлүмдү өзүнө бурчу. Ал мага шахмат ойногонду үйрөтчү, дагы бир схема боюнча ар кандай техникалык моделдерди жана ал мага окуп берген китептерден чийген чиймелерди конструкциялачубуз. Өзү болсо өз кезеги боюнча чоң жоон китептерди окучу. Мага атам менен дайыма көңүлдүү болсо да, биз аны менен чуркачу, күрөшчү эмеспиз, футбол жана гольф дагы ойночу эмеспиз. Эмне үчүн экенин азыр гана түшүнүп жатамын. Ал бардык күчү менен жумушка жөндөмдүүлүгүн сактаганга аракет кылчу, бирок бат эле чарчап калаар эле. Бат-бат эле жалгыз калганда тизесиндеги китеп менен уктап калаар эле, апам болсо супермаркетке көпкө дейре кетип калаар эле.

Ата бабаларым билген күрөш чеберчилигинин чебери болгондуктан Су үй-бүлөсүнүн мурасын кантип сактайм деп ойлочумун, коркунучтар болсо мени чоочутчу эмес. Ар дайым мен аренага чыккан кезде, оюндун бир саамында таятамдын чеберчилиги жана ар-намысы коюлчу. Бул эмгек кыйын болсо да, мага анын ар-намысын коргоого ишеним берилгенине мен сыймыктанчумун.

Эң сонун беттешүүлөрдү мен Пакистанда, Карачидеги Ашрафтын мектебинен өткөрдүм. Ашраф жана менин таятам жаш кездеринде Шаолиндин жоокерлери болуп жүргөн кезде түндүк Кытайда кездешчү экен. Экөө тең убакыт өткөндөн кийин белгилүү улуу чебер болуп калышты. Ашраф жекеме-жеке күрөштүн ар кандай техникасын, анын ичинде маймылдын, жыландын, түштүк Кытай ажыдаарынын стилдерин үйрөнүп жана өркүндөткөн. Эки чебер бири-бирин профессионалдык жактан терең сыйлашып, бирок өмүр бою катуу каршылаш эле. Экөөнүн тең күрөш чеберчилигинин өнүгүүсү жана сабак берүүсү боюнча карама-каршы ойлору бар болчу. Эгер мага чейин таятам татыктуу окуучуну таппаса, Ашраф болсо негизинен жергиликтүү дыйкандардын үй-бүлөсүнөн жүздөгөн жаштарды алып, аларды кун-фу күрөш чеберчилигине үйрөткөн. Ашрафтын мектеби белгилүү чөйрөдө таанымал болсо да, Лоуси тоотпой жана Ашрафтын окуучуларынын жүрүштөрүн, ошондой эле урушуу учурундагы техникасын кескин түрдө сындачу. Урушта алар ачууга алдырып, өздөрүн кармана албайт, — деп шылдыңдачу ал. — Алардын кыймылында «нукура сулуулук жана тактык жок».

Кантсе да Ашраф Лоусинин курч пикирин кулагынын сыртынан өткөрүп, өзүнүн даңкы жана анык жетишкендиктери менен ыракаттанчу. Жылдар өтүп жатты, бирок Лоуси боло турган жакшылыкка ишенип, беймарал өзүнүн саатын күтүп жаты. Азыр анын сааты келди. Мен аркылуу анын техникасы жана окуусунун методдору Ашрафтыкынан алыс ашарын далилдеп, таразанын ташын өзүнө карай оодаргысы келген. Анык ушуну мага жакын арада далилдеш керек болчу.

Улуу чебер Ашрафтын көптү үмүттөндүргөн окуучуларынын бири Раани болчу. Ал көбүнчө маймылдын стилинде чоң ийгиликке жетишкен.

— Ашраф сени менен Раани — татыктуу тең тайлашуучусуңар деп эсептейт, — деди Лоуси, качан биз Пакистанга жөнөп жатканда.

Раанини көргөндө, мен анын келбетине көңүл бурдум. Ал мендей эле эпсиз жана булчуңдуу көрүнүп, бир айырмасы, — бою бир аз менден бийигирээк экен. Биздин эки окутуучуларыбыз болжогондой эле, биз турнирдин финалында жолугуштук. Турнирге он бешке жакын шамдагай күжүрмөндөр катышышты.

Биринчи болуп аренага мен чыктым. Трибунада иретсиз чабылган колдордун үндөрү угулуп, анан жыйылган эл унчукпастан күтүп, тынчып калышты. Лоуси Ашраф менен аянтчанын жанында менден көзүн албай отурду. Мен күтүп жаттым. Бир жыйылган эл учурашуудан жана кол чабуулардан, кыйкырыктан жарыла түштү: жалпы сүйгөн Раани менин алдымдан өз орунун алды. Биз бири-бирибизди ылайык келген жорук менен: бир колубуздун муштумун экинчи колубуздун алаканына такап саламдаштык. Мен каршылашым дордойгон дыйкан кийимчен, жөнөкөй жана шалакы көрүнгөнү менен, бирок жыйылган элге жагып турду. Бул алардын баатыры эле. Зал тынчтанган жок, элдер: «Раани, Раани» — деп таптап ырдап жатышты. Мени эч ким колдогон жок. Мен өз кожоюнумду карадым. Тигил бир калыпта жана ишенимдүү көрүндү. Мындай колдоо мен үчүн жетишкендиктен да көбүрөөк болчу.

Денью аттуу судья кандайдыр-бир аябай кичинекей киши экен. Асманга колун көтөрүп, жыйылган элди тынчтантып, андан кийин Раани экөөбүзгө урушууга даярданышыбызды буйруду. Жыйылган эл тынчтанганы менен, көпчүлүгү жаңдашып, өздөрүнүн акча саюусун уланта беришти. Денью алаканын тарсылдатканда кийинки көз ирмемде залдагы бардыгынын көңүлдөрү аянтчага тигилди.

Раанинин чабуулун кайтарыш үчүн таманындагы тырмактарын кое бергендей түрдө колумду көтөрүп, жолборстун шамдагай тик турушун кабыл алдым. Урушта аны менен өзүмдүн жакшы көргөн ыкмам жолборс жана кабыландын стилин (кабыландын стилинде кыймылы жана соккусу жолборстукуна караганда үч эсе тез келип, күчү боюнча кийинкиден калып калат) айкалыштырганга ишенгем. Биздин көз караштарыбыз кезигишип, мен жай жана аны акырындык менен Рааниге жакындай баштадым. Тигил аябай жапыз, бир канча бүгүлгөн шамдагай аттын тик туруусун кабыл алды. Менин кол салуумду күтүп, ал ийинин алдыга жылдырып, денесинин салмагын артка жылдырып бутуна алып барды. Анын кыймылын алдыга билүүгө аракет кылып, мен ошол замат анын тик туруусунун алсыз экенин белгиледим. Мындай шалаакы техника үчүн Лоуси мени чала өлтүргөнгө чейин сабап таштайт болчу. Раани буту менен шарылдаган кыймыл жасап, колдорун керилтип жана жеңил секирип, маал-маалы менен бир же эки муштуму менен үстү жылмышпаган жумшак төшөнө менен жабылган полго тийип жатты.

Биз бири-бирибиздин көзүбүзгө карап, акырындап жакындадык, жыйылган элдин дымы чыкпай калды. Демдерин ичине катып, элдер алардын сүйгөнү Раани кантип менин айланамда менин сактыгымды тынчытышка аракет жасап жатканын байкап турушту, капысынан ал солго калп кыймыл жасап калды. Мен боло турган сокку кайтаруу үчүн, абалымды оңдогончо, Раани маймыл стилиндеги ыкманы колдонуп, мени кескенге аракет кылды. Ошол эле замат мен абага өйдө көтөрүлүп, анын үстүнөн аша секирдим, бирок ал менин сол бутуман кармап калууга үлгүрдү. Жооп кылып, оң жамбашымдын булчуңдарын күчтүүлүк менен түйүп, мен анын колуна согончогум менен кыска, шарт этип тийме сокку бердим. Биз экөөбүз тең полго кулап түштүк, трибунадагылар биздин андан аркы аракетибизди күтүп тура калышты. Секирип туруп, мен кабыландын тик туруусун алып, көтөрүлүп келе жаткан «маймылды» кыска тебүү сериясы менен чабуул жасадым.

Раани ага жаадырган кабыландын соккусунан артка чегинип, тебүүнү жакшы кайтарып жатты. Бардыгы жакшы эле болмок, бирок мына ал аянтчанын чегине чейин жетти. Менин башымда бардыгы аралашып кетти, кандайдыр-бир көз ирмемде мен өзүмдү жоготуп койдум. Кантип эле ал жок эле орун берип койсун? Бирок мага көрүнгөндөй анын буту аянтчанын сыртын баскандай болгондо, ошол замат Раани күтүлбөгөн жерден мага атырылды. Мен ошол замат аны жука чурайын согуу менен тосуп алдым. Бул соккуну алдын ала көрүп, менин оң колумду кармап калууга жетишти. Анын алдоо маневру эң жакшы эле, бирок мен бат эле коркунучту сезе салдым. Мен тез-тез эле кожоюнумдун таягын жегендиктен, Раанинин куулугун таап алдым. Бул базалык секирүүнү Лоуси биринин артынан бирин кылгандыктан, мен анын өтө оорулуу жыйынтыгын өзүмдүн теримде көтөрүүгө аргасыз болгом.

Менини каршылашым көз ачып жумганча ылдый жылмышып, анан жеңимден тартып, буту менен жука чурай тарапка сокку берди. Мен абага өйдө көтөрүлдүм, оору чагылгандын соккусундай колдорумдун учуна чейин мени күйгүзүп жиберди.

Бир көз ирмемде мен өзүмө келип, оорудан алаксып, спиралдай айланып, бутума турдум. Трибунадагылар таң калганынан катып калышты, ушундай абалда мен тең салмагымды сактап калдым да, бир бутум менен мен аянтчада болуп, экинчиси — тактайдан жасалган секичеде эле. «Маймыл» мени аянтчадан чыгарып жибериш үчүн мага дагы жетти. Мен ийилген көпүрө жыгачтын үстү менен бир нече тез кадам кылдым. Эми калп жүрүштү жасаш менин кезегим эле. Бир жактан бир жакка термелип, мен жука чурайымды кармап, аябай кыйнаган оорудан өзүмдү сезбегендей, бүктөлүп анан жыгыла баштадым. Оору чынында эле чыдагыс болчу, бирок качан «маймыл» көз ирмемде кайрылып, мага кийинки сокку бериш үчүн мени көздөй чуркап келгенде, көпүрө жыгачтын үстүнөн чимирилип, анан бир сокку менен каршылашымдын колуна жеттим, мындан кийин кабылан стилинин ыкмасын колдонуп, Раанини моюнун капталынан согуп калдым. Анын көзү аңтарылып, анан полго кулап түштү.

Трибунадагылар бир саамга тыптынч болуп калды. Денью санай баштады: «Бир…эки…үч! Аут!», андан кийин акырында жекеме-жеке күрөштө жеңүүчү катары мени көрсөттү. Көрүүчүлөр кулакты жарган кол чабуулар менен дүркүрөй түштү, мен алардын сый, урматына чындап татыктуу болдум. Менин соккумдан кийин Раани эсине келип, бирок бир нече секунддай башка чапкандай эси ооп отуруп, менин сыйлаган жаңдоомду кабыл алып, эмнегедир түз көз караштан качып жатты. Мен өзүмдүн сыйымды көрсөтүш үчүн Лоусиге жана башка улууларга кайрылдым. Менин кожоюнум тикесинен туруп кол чапты. Бул мен үчүн улуу даражадагы урмат-сый эле.

Абдулланын аракетинин натыйжасында Уильямдын жеке реактивдүү учагы Эр-Рияддын аэропортундагы президенттин коно турган талаасына келип конду. Бизди эки ак «мерседес» тосуп алды, бирок, ага чейин жеткенче биз башкы терминалдын имараты аркылуу өтүшүбүз керек болчу. Бардык жерде адамдар быкылдагандыктан, биздин алдыбызда абдан олуттуу милдет турган. Потенциалдуу коркунучтун белгисин кое бербеш үчүн, мен айланадагылардан көзүмдү албай алдыңкы бөлүктө бара жатым, Генри болсо, Уильямдан көзүн албай, эки жардамчысы менен — арткы бөлүктө келе жатты. Ошентип, биз жай жыйылган калың элдин арасында жылып келе жатттык. Жыйылган калың эл азайбады. Айланабыздагы эл калжаңдашып жана күлүп жатышты. Алар оор кырдаалда бизге ачык-айкын эле биздин кыймылыбызга жолтоо болушмак. Бири-бирин түрткүлөшүп, кишилер чыканактары менен өздөрүнө жол ачып бара жатышты. Бул башаламандыкта бири-биринен озунушуп, жүк ташуучулар өз кызматтарын сунуш кылып жатышты. Мен бүт чымырканууда болдум. Коркунучту күтүп жаткандыктан менин сезимдеримдин баардыгы азаптуу түрдө курчуду. Мен кол салууга кайсы учур болбосун даяр элем. Бул кырдаал текшерүүгө баш ийбегендиктен, мен аны башкара албай жаттым, бул болсо мага жакпады.

— Бакшиш, бакшиш, — ач күзөнгө окшош киши кайталап, менин колумдагы сумканы жулганга аракет кылды. Аны алыс итерип жибергенге аргасыз болдум.

— Акырын, акырын,— деп Уильям күлүп жиберди, — мындай таш боор болбо. Бул жерде ошондой боло берет.

Муну мен Блэксиз эле билчүмүн. Өткөн жумада арабдардын маданияты жөнүндө колума эмне тийсе, ошонун баарын окуп чыккам. «Бакшиш» — чайпул, пара, анча чоң эмес белек; ошол себептен бай адамдар кедейлер менен өздөрүнүн мүлкүнөн бөлүшүшү керек. Кана мейли эмесе, бирок азыркы учурда менин акылымда таптакыр башка нерсе турган. Мен бара турган жерде болмоюнча, тычтана албасымды билгем.

Биз Генри менен Уильямдын жанына биринчи «мерседеске» келип отурдук. Биз андан бир кадам да жылбашыбыз керек эле. Биздин эки кызматкерибиз экинчи машинада келе жатышты. Кантсе да мен толугу менен бошоңдой албадым. КЭАФнын өздөрүнүн байланыштары дүйнөнүн өлкөлөрүндө бар эле, бирок мен эч качан жана эч кимге ишенчү эмесмин. Мүмкүнчүлүктүн болушунча, өзүмдүн агенттик тармактын кызматын колдончумун. Сандра тигил жакта кандай ишендирбесин, мен бул Абдулланы билчү эмесмин, ошондуктан табигый сезим менен андан жана анын адамдарынан коркуп жаттым. Текшерилбеген айдоочулардын ар бир кыймылын текшерип жана даярдыкта туруш керек болчу.

Мрамор менен иштелип бүткөн «Меридиан» мейманканасын тордолгон алтын оюм кооздоп турган эле. Уильямга сонун пентхаус сакталып коюлуптур. Биринчи ага мен кирип, башына аягына чейин бардыгын карап чыктым, баарынан мурда колдо жасалган жарылуучу түзүлүштөрдүн бардыгын текшердим. Ушундан кийин гана, мен макулдугумду бергенден кийин, биздин кардар эс алууга жөнөдү. Генри түнкү күзөткө туруп, мен болсо жантайып жатып, уйку сурадым.

Эртең менен таң атаарда ойгонуп, биринчи жумушум мейманкананы кыдырып чыгуу болду. Уильям али тура элек эле. Анын бир тууган Фахалилер менен сүйлөшүүсү бүгүнкүгө дайындалган. Мен бардык кабаттарды кыдырып, лифттерди, тепкичтерди, вестибюлду, ресторан жана ашкана блогун жана кылдаттык менен эки «мерседести» карап чыгуу менен аяктадым. Мен акыры аягында толгон ар кандай «жучокторду» (тыңшоочу түзүлүштөрдү жана жашыруун байкоо жүргүзүүчү приборлорду) табаарыма эч кандай күмөн санабадым, бирок өзүмдүн айран-таң калганыма жараша, эч нерсе тапкан жокмун. Качан мен Уильямды жолуктурганда, тигил, эс алганына карабастан мурунку күндөгүдөй эле чарчаган жана бошонку түрдөгүдөй көрүндү. Кечээ күнкү учуу аны акыр аягында жүдөттү окшойт. Уильям кыска бойлуу, кичине толук, жука саргыч чачтуу эле. Бирок ал өзүнө ишенген кишинин таасирин калтырып жана көңүлү көтөрүңкү түрдө болчу. Балким, муну бүт бойдон жана толугу менен анын байлыгына, бийлигине байланыштырууга болот эле.

Сүйлөшүүгө жөнөөрдүн алдында биз Генри менен биздин кардардын үстүбүздөгү күндүн официалдуу протоколуна дагы бир жолу көз жүгүрттүк.

— Эмне болбосун, такай менин көз алдымда болуңуз, — деп мен Уильямга эскерттим.

Биз мени Блэктин жеке кеңешчиси катары көрсөтүп, Генрини жан сакчы катары кабыл алышсын деп, сүйлөшүп алдык. Чыгаардын алдында Генри дагы бир жолу «мерседестерди» текшерди, анан биз жөнөп кеттик.

Бир тууган Фахалилерге караштуу имарат «Меридиан» мейманканасынан да көбүрөөк алтын менен кооздолгон экен. Бизди бул жерде бир далай жылуу кабыл алышты. Эки жактан тең болгон саламдашуу башталганда, мен имараттын пландарын анын ичинде бүт чыга турган жерди жана тепкичтерди оюмда элестеттим. Мен анын планын Штаттан эле, ийне-жибине чейин үйрөнгөм. Сандра бизди жумушта керектүү боло турган нерсенин бардыгы менен жабдыганга жетишкенине Кудайга шүгүр. Ошол себептүү мен каерде вентиляциялык шахта өтөөрүн жана кооптуу кырдаал учурунда чыгуучу запас эшик катары колдонсо боло турганы жөнүндө так түшүнүгүм бар болчу.

— Сиздер бизде толук коопсуздуктасыздар, — деп Уильямга кайрылып жана Генрини карап жатып эстетип койду бир туугандардын бири. — Эмне үчүн сизге жан сакчыңызды конок үйүнө эс алганга жибергенге болбосун?

Планды так колдонуп, мен Генриге башымды ийкеп, Уильямды коргоо милдетинен бошоттум. Бир туугандарды ушинтип Блэктен башкы жан сакчысы Генри экенине жеңил ишендирсе болот болчу. Ал мага караганда кыйла чымырыраак көрүнчү. Өзүнүн бош убактысын ал пайдасыз өткөрбөй турганына мен билчүмүн. Суусундукту пахлава менен ичип отурушуп, эркектердин ортосунда жай-салмак менен башкы темага өткөн сүйлөөшүлөр башталды. Уильямдын коллегаларынын бири дезинтеграциянын көйгөйлөрү жөнүндө жана фирманы алып сатуу жөнүндө сүйлөп калды. Ага аягына чейин айтканга жол беришкен жок. Сүйлөшүүлөр уланган сайын эч кандай жыйынтык бербей, бир тууган Фахалилердин үндөрү катуулап жана кыжырдана чыга баштады. Аягында бир туугандардын бири чыдай албай калды окшойт, кызуу кандуулук кыла баштады.

— Менин үй-бүлөм убакыттарын жана акчаларын бул бизнеске аны кийин янктар чөөгө окшоп, бөлүктөргө тытып кетиши үчүн инвестиция кылышкан эмес.

— Тынчтангын! — деп аны сырткы түрү токтоо келген бир тууганы токтотту.

Бирок менде, ушунун бардыгы — кадимки эле жакшы жана жаман полициянын психологиялык оюну[13] дегендей бир сезим пайда болду.

— Эмне үчүн? — деп ачуулуу кыжырданган бир тууганы столду муштуму менен бир кое кыйкырып жиберди. — Кимдир-бирөө биздин уруунун кордолгонуна жооп бериш керек!

Мындан нары сүйлөшүүлөр эки жактан тең үндөрү көтөрүлө чыккандыктан жана кырдаал кескин түрдө өзгөрүлгөндүктөн, мен бир туугандарды көңүл коюп байкай баштадым. Мен Генри өз ордунда болсо экен деп, үмүт эте баштадым. Уильям диалогду улантканга аракет кылды, бирок бир туугандар бардык чечимди четке түртүштү. Күтүлбөгөн жерден бир туугандардын бири, көбүрөөк агрессия кылып жатканы ордунан ыргып турду. Менин колум табигый сезим менен ички чөнтөгүмө узады. Агрессивдүүлүгү кетип бара жатып, бир тууганына арабча бир нерсе деп, жыйналыш залынан атып чыкты. Бир мүнөттүк унчукпоо болуп, анан өзүнүн кыжырдануусу жөнүндө экинчи бир тууганы сүйлөй баштады.

— Биз бул ишти калтырбайбыз, андыктан өз кызыгууларыбызды коргойбуз, — деди ал ачуусу менен.

Азыр биринчи скрипканы мен ойношум керек болчу. Бир да мүнөттү жоготпой, мен залдан Уильямды алып чыктым.

Генринин «мерседестин» жанында турганын көрүп, мен жеңилдене дем алдым, бирок бардыгы эле биздин пайдабызга чечиле берген жок. Генри алты кара көз айнекчен жана европалык костюмчан коркуткан түрү бар талоончулардын курчоосунда болчу. Генри менин бетиме тигиле карады. Качан биз «мерседеске» жакындаганда, кандайдыр-бир адам, биздин артыбызда келе жаткан, алты москоол жигиттерге арабча бир нерсе деп, кыйкырып жиберди. Балбандар ошол эле замат бизди көздөй басышты. Эгер мен жалгыз болсом, анда эки дегенче бардыгын сулатып, аларга жакшы сабак бермекмин, бирок мага баарынан мурда Уильямдын коопсуздугу жөнүндө ойлонуш керек болчу. Мен анын жанынан чыкпадым. Москоол жигиттер бизге эч кандай зыян кылышпай, бизди жөн эле машинага чейин узатып коюшту. Мага, аларга, биздин имаратты таштап кеткенибизге көздөрү жетишине буйрук берилгендей көрүндү.

Качан биз «мерседеске» жайгашканда, Уильямдан тер мончоктоп агып жаткан эле.

— Уф, жагымдуу сезимдерден эмес…— деди ал.

— Дагы ушундай болот…— деп жооп бердим мен, москоолдордун эки топко бөлүнүп жатканын байкап калып. Топтун биринчиси кара «БМВга» жайгалышып, ордунан карьерге алдыга жулкунуп кетти, башкасы экинчи «БМВга» отурушту.

— Айда! — деп буйрудум биздин кишиге.

Омар, дагы бир дыйканга окшогон жигит айдоочунун жанында отурган. Бул Абдулланын, тилмеч катары бизди коштоп жүргөн агенти эле. Мен андан дагы сокур сезимимде сактанып жаттым. Мен Уильямдын жанына «мерседестин» арткы орунунда отурдум. Генри арткы орундун артындагы багажникте сакталган ок атуучу куралга киришип калды.

Качан биз жылганда, мен арткы түрдү көрсөтө турган күзгүдөн экинчи «БМВ» ошол замат биздин артыбыздан жылганын байкап калдым.

— Бизде көйгөй, — дедим мен.

Биз Генри экөөбүз бири-бирибизди жарым көз караштан түшүнгөнгө үйрөнүп калганбыз. Ал мен алдыда отурган кишилерге ишенбесимди билчү. Азыр мен алардын ар бир кыймылын текшерип жаттым, Генри болсо «БМВны» көзөмөлгө алды.

— Иш чатак! — деп күтүлбөгөн жерден Генри кыйкырып жиберди.

Мен ошол замат артты карадым. Экинчи «БМВдагы» москоолдор, Уильямдын кызматкерлери отурган «мерседести» кууп өтүшүп, биздин артыбызга тикеден-тике улай жайгашыптыр. Менин кыжырым келди. Эгер бизди өзүбүздүн айдоочуларыбыз алып жүрүшсө, мындай эч качан болбойт болчу. Биздин кишилер машиналардын ортосунда отуз сантиметрден ашпаган аралыкта бийик ылдамдыктагы коргонууну камсыз кылганды билишип жана эч кимге биздин машиналардын ортосуна азыркы окуядай киргенге жол бербейт болчу. Тапанчаны сууруп чыгып, мен биздин айдоочунун желкесине такадым. Тигил кыйкырып жиберип, анан Аллахты жалбарып чакыра баштады.

Мен болжогондой эле бизидин ортобузга кирген «БМВ» тормуз берип, экинчи «мерседести» токтогонго аргасыз кылды. «БМВдан» эки балбан чыкты. «Мерседеске» жакын келип, жарым автоматтык куралдан кузовдун капталдагы терезесине атып жиберишти.

Мен Уильямдын үстүнө баса жыгылып, алдынкы отургучтун артына жашынганга мажбурладым.

— Жыл! — деп мен коркконунан калтыраган айдоочуга бакырдым.

Тигил газды басып, анан ылдамдыкты кошту, бирок тез эле машина өчүп калды. Ага чап жабышып, мен кайрадан анын башына тапанчаны такап, ал тезинен жылышын талап кылып бакырдым. Бирок айдоочу машинадан ыргып чыгып, жапайы өкүрүк менен ырайым кылууну сурап, кача баштады. Мен ошондо анын операцияга катышканын же катышпаганын ошол боюнча ажыратып биле албадым. Бизди тузакка алдап алып келдиби же чын эле мен жактан болгон басымды көтөрө албай коркуп кеттиби? Биз бул кимдин адамы экенин ушинтип эле билбей калдык.

Ошол кезде алдыңкы отургучтун жөлөнгүчү аркылуу секирип Генри рулга жармашты. Азыр бизде, кандайдыр-бир мүмкүнчүлүк пайда болду. Генри КЭАФда экстремалдык айдоо боюнча чеберлердин бири эле. Биз чаң көчөлөрдө ызылдап кетип бара жаттык, алар болсо улам тарып, элдүү болуп, соода үкөкчөлөрү жана айбанаттар менен толуп, биз болсо буйтап, кай жакка бара жатканыбызды билбедик. Генри бир да секундду жоготпой, тар көчөдө чеберчилик менен ыкма кылып, бара жатты. Элдер бизден туш-туш жакка качып жатты, жыйылган эл бир заматта суюлду. Биз жай жылган транспорттун арасы менен бултактап бара жатып, элди тепсеп кетпейли деп, өтө жогорку ылдамдыкта чаңдын түрмөгүн көтөрүп, эски калдыраган машиналарды сүзүп бара жаттык.

— Сактангын, — деп Генри бакырды, качан биз жолдун четиндеги дүкөнгө сүзүлгөндө.

Корккон араб өз убактысында дүкөндөн секирип чыкты, машинага мөндүрдөй инжир жана курмалар чачылып жатты. Чүпүрөк бастырма үзүлүп түшүп, алдыңкы айнегине жармашып калды, ошондуктан Генри көрбөстөн башкарып бара жатты. Бир нече секунддан кийин, бастырма жол жээгине шыпырылып түштү.

Уильямды башын чыгарууга мүмкүнчүлүк бербей, мен биздин турган жерибизди картадан таба албай айласы кеткен Омарды тапанча менен түрттүм. Ал биз каердебиз жана каякка жүрөрүбүздү салыштырмалуу толугу менен билбейт эле.

— Элчиликти көздөй кеткен жолду изде, — деп кыйкырдым мен, — британиялыктарга же америкалыктарга, бизге баары бир! Бол, жигит, ойлон!

— Бул жакка, эми биякка, сол жакка… — ал өз жанынан коркуп, ошол замат тышкы таасирге жооп кайтарды.

Генри машинаны тар кичине көчөнү көздөй катуу айдап жөнөдү.

— Жок, жок, бул жакка эмес! — деп үзүлө кысылып чыккан үн менен бакырды тилмеч. — Бул жакка аракет кылчы!

Генри башкы көчөнү карай бурду, ал кененирээк эле.

— Бул жерде толтура машина, тыгылыш! — деп кыйкырып жиберди Генри.

Мен тапанча менен Омардын башын түрттүм. Кантип эле бул дагы — сатылганбы? Генри «мерседести» токсон градуска буруп анан тар, караңгы кыска көчөгө алып бара турган кичинекей көчө менен жөнөдү.

— Эми, кармангыла!

Капталдагы күзгүлөр дубалга кырылып жатты, бирок Генри газды ылдыйлаткан жок. Анан биз үрөй учуруучу ылдамдыкта күндүн жарыгына атып чыктык. Дагы бир көп адамдуу ызы-чуулуу көчө. Омар ушул убакта жөн эле коркунучтан калчылдап жаткан. Мен артка карадым. Кантсе да, биз «БМВ»дан үзүлдүк окшойт.

— Токтот! — деп буйрудум мен Генриге. «Мерседес» матап койгондой токтоп калды.

— Жогол мындан! Чыккын, чыккын! — деп мен тилмечке бакырдым.

Титиреп ручканы кармап, Омар эшикти тартты, анан өз жанынан коркуп, каргыш жана олдоксон тилдөө менен машинадан түшүп калды. Генри ордунан карьерди көздөй жулкунуп жөнөдү.

Акыр аягында биз шаардын көчөлөрүнүн лабиринтинен аздыр-көптүр кенен жолго чыктык. Айланада жылаңач, түшүмсүз чөл созулуп жаткан эле. Ушинтип биз эки сааттай жүрдүк.

— «Мерстен» кутулуш керек эле…— деди Генри. Бизди эми издеп жатышат.

Бир канча убакытка чейин жымжырттык өкүм сүрдү. Мен план түзгөнгө аракет кылып, өз башымды катырып жатым. Уильямды өлкөдөн жашыруун алып чыгып кетиш керек эле. Бизде Иорданияда мен жеке тааныган жана ишеним кылган боорукер кишилер менен конспиративдүү квартира бар эле, бирок бизди сегиз жүз километрден аз эмес аралык бөлүп турган. Мен Абдуллага бардык болгон ишенимди жоготуп койдум, ошондуктан анын бардык болгон агенттеринен пайда жок эле. Дагы Кувейтте жана Бахреймде конспиратитивдүү квартиралар бар болчу. Эгер Сандра менен байланышсак, бизди чек аранын ары жагында кабыл ала тургандай кылып, ал документтерди оңдомок. Генри күтүлбөгөн жерден менин оюмду бузду:

— Бензин түгөнүп бара жатат. Дагы үч километрге жетет.

— Сен эмне тамашалап жатасыңбы?

— Кенедей да. Качан биз машинага отурган кезде, бак жарымына чейин бош болчу.

Мен капалануу менен баш чайкадым. Коопсуз айдоонун биринчи мыйзамы бузулду — бактагы май акыр аягына чейин жетиш керек болчу. Мен Уильямды карадым. Азыр ал түз отурган эле, бирок ал калчылдап, кыпкызыл бетинен тер булактай болуп агып жаткан. Кызык, ал жөө канчага чейин жүрө алат болду экен? Биздин кайсы жерде жүргөнүбүз, кай жакка баратканыбыз жана жакынкы шаарга чейин канча километр экенине түшүнүгүбүз да жок болчу. Эшикте сентябрь айы турган, бирок чөлдө — анык кызыл чок. Мен бардык каткан нерселерибиздин баарын текшерип көрдүм. Биздин карамагыбызда бир аз тамак жана төрт бөтөлкө минералдык суу бар экен. Көпкө жетпейт, өзгөчө ушундай ысыкта.

Тандоо жок эле. Азыр менин колуман эч нерсе келбейт эле.

— Мына эми, бүттү окшойт! — деди Генри рулду колу менен чапкылап, машина туруп калганда. — Күйүүчү май нөл.

Уильям жолдун жээгине отурду, галстугунун түйүнүн бошотуп, кандай болсо да күндөн жашыныш үчүн, бет аарчысы менен желкесин жапты. Биз Генри экөөбүз «Мерседести»жолдон кайсы-бир бадалга түртүп жибердик. Бирок аянычтуу өсүмдүк аны ишенимдүү жашыра алган жок.

Мындан кийин биз жеңилденип алдыга жөнөдүк. Жолдо эч бир кыймыл жок эле, бирок мен, ал бизди автомагистралга алып чыгат го деп үмүттөндүм.

— Менимче, бул жол Харадга барат, — деди Генри.

Биздин сол жагыбызда — соолуган өсүмдүктүү түшүмсүз жер; оң жакта — көз жетип көргөнчө — жылаңач чөл.

— Эгер биз жол менен барсак, кечинде көздөгөн жерибизге жетебиз.

— Сен ишенесиңби?

— Жок, ишене албайм.

Мен эч нерсе сунуш кыла албадым, Генринин тубаса сезимине ишендим. Бир нече кадамдан кийин мага Уильямдын колунан суусу бар бөтөлкөнү жулуп алганга туура келди. Ал аптыгып ичкендиктен, суу анын ээгинен жана көкүрөгүнөн агып жатты.

— Сарамжалдаш керек, — дедим мен Блэкке. — Биз бул жерде дагы канча болоорубуз белгисиз.

Бир нече саат өттү, анан биз оазиске туш болдук, ал жерде зор таштардын көлөкөсүндө бир азга дем алдык.

— Эки сааттын арасында түн кирет,— деп байкады Генри.

Менимче, бул жерде түнү үшүк жүрсө да, түн ичинде коркунучсузураактай. Ар бир мүнөт сайын жүрөгүмдө тынчсыздануу күчөй баштады.

Акыр аягында биз кандайдыр-бир шаарчага келип жеттик.

— А сен азаматсың жигит! — деп мен Генрини далысына чапкылап койдум.

Бул Харад эле. Ушул учурда караңгы кирип калган эле, Уильям болсо температуранын кескин өзгөргөнүнө байланыштуу эми калтырай баштады. Көчөлөрдө жымжырттык. Кээ бир жерде эл топтолушуп туруптур. Эл өз ара калжыңдашып, тамеки чегишип тынч турушкан экен, бирок бизди көрүшөөр замат, житип кете баштады.

— Жардамыңарга ырахмат, — ачуу шылдың менен белгилеп койду Уильям.

Акыр аягында биз бензин куюучу жайга окшогон кандайдыр-бир курулушка келдик. Качан биз ичине киргенде, белгисиз жаштагы араб бизди көз карашы менен башыбыздан аягыбызга чейин карап чыкты. Анын бети шамалдан туурулуп кеткен, көздөрү ачуу тийген күндөн жүлжүйгөнгө көнгөндүктөн — жылчыкка окшоп ичке. Генри менен Уильям тамак жана суусундук тандап алыш үчүн кетишти

— Мен чалып алышым керек,— дедим мен чала арабча англис тилди аралаштыра.

Араб мага керең болгон немедей карап турду. Бирок, мен анын бардыгын укканын жана түшүнгөнүнө ишенимдүү элем. Ушул жерден Уильям ачык акча капчыгы менен келип калды. Пачка жашылдарды көрүп, анан жеп жиберүүчүдөй жылмайып, араб үстөлдүн астынан телефон апаратын алып чыгып, мага берди.

Өткөн күндүн түйшүгүнөн кийин Сандранын катуу, сергек үнү жеңилденүү алып келди. Биз ал жерде канчалык ачык болгонубузга отчет берүү менен, мен Сандрага болгон иштин чоо-жайын түшүндүрдүм.

— Силер азыр биздин Бахрейндеги квартирабыздан жүз километр алыстыкта турасыңар, — деп маалымдады ал. — Чыгышты көздөй жөнөгүлө. Мен силерге паспорт дайындайм, ошентип силер ал жактан чыгып кете аласыңар.

Мен андан дарек боюнча коддолгон маалыматтарды алганымча, терезенин түбүнө тааныш “БМФ” токтоп калганын көрдүм.

Генри Уильямды желкеден алып, кандайдыр-бир кызмат бөлмөсүнө түртүп жиберди.

— Жок, жок! — деп кыйкырды прилавканын артындагы адам.

Мен ага жүз долларлык купюраны сундум, бирок ал баары бир бизге жардам бере албайм дегендей белги берди. Генри менен Уильямдын аркасынан чуркап, мен аларга дагы ары чуркоону буйрудум. Биздин бактыбызга жараша, ал жерде жабылбаган жашыруун чыгуу жолу бар экен. Биз калтырып кеткен залдан кыйкырыктар чыгып жатты. Биз көчөгө атып чыктык. Уильям бир жактан экинчи жакка термелип чуркап баратты. Харад бир кабаттуу кипкичине өткөөлдөрү жана туюк көчөлөрү бар шаарча — лабиринт экен. Бат эле биздин артыбыздан буттардын дүбүрттөрү угула баштады. Атылган үн чыкты, ок дубалдан ыргып, биздин башыбыздын үстүнөн ышкырып өтүп кетти.

— Чуркагыла, артка кылчайбагыла! — кыйкырды Генри, эки түтүктөн атуу менен.

Мен Уильямды жеңинен жулкуп алдым. Биз кичине көчөлөр менен чуркап бараттык.

— Бүттү... биздин соодабыз бүттү... — деп сүйлөндү ал.

— Бул далил эмес, — кыжырландым мен. — Токтобо!

Атышуу жаңырды. Биз бардык эрежеден четке чыгып кеттик. Генри кууп келе жаткандарды аткылап, бизди коргоп жатты. Күтүлбөгөн жерден октун үнү чыкты жана ошонун артынан эле жанга тие турган кыйкырык чыкты. Мен чуркап бара жатып, артка бурулдум. Генри жыгылды. Мен ага жардам берсем кана, бирок менин милдетим — Уильямды сактап калуу. Биз караңгы короолорду аралап, эшиктерди түртүп кирип, бийик эмес дубалдарды ашып өтүү менен, туюк көчөлөрдүн лабиринттерине жана уйкуда жаткан шаардын өткөөлдөрүнө жашынуу менен чуркап бараттык.

— Токто, токто... мен эс алып алышым керек... — деп бекемдеди Уильям, араң дем алып. — Болду, мен бара албайм, жигит...

Мен токтодум. Генри бизди куугандарды алаксытты, эми бизди куугандар үзүлдү. Кезектеги жапыс дубалды ашып өтүп, биз тар көчөгө келдик. Мен Генри үчүн өч алууну каалап, акылдан азып жаттым.

— Биз бул жерде коркунучтабыз... — дедим мен Уильямга, аны бирөөнүн үйүнөн ашып турган жүзүмдү бутактарына жашыруу менен.

— Бандиттер болбосо, инфаркт болот, мен баары бир бүттүм…— деп жооп берди Уильям энтиккенин басууга аракет кылып.

Мындан нары эмне кылуу керек, ушуну чечиш керек эле. Азыр биздин куугунчуларыбыз бизди шаарчанын бир жерине жашынышат деп күтүп жатышат. Эгер чөлдү көздөй качсакчы? Кайрат көрсөтсөкпү? Ал жакта узакка чейин кармана алабызбы? Бирок бизде башка арга жок! Ушул жерде бизге жардам бергенди каалаган бир адам табылаарын ким билет.

Күтүлбөгөн жерден ачылган эшиктин үнү угулду. Үйдөн кожоюн — алп бойлуу араб чыкты. Ал, балким, бизди угуп турса керек. Бул араб жүзүмдүн сабактарынын арасын ачып башын чыгарганда, мен Уильямды өзүм менен калкаладым. Биздин көздөрүбүз жолукканда араб кокусунан кыйкырып жиберди. Мен жанымдын бардыгынча ага бакыргандын кереги деле жок дегенди билдирип жаңсадым, бирок ал басылбады. Менде тандоо жок эле. Аны тамак жакка согуп, тынчытканга туура келди. Бул трохеянын үзүлүшүн билдирчү. Алп кулап түшкөндө мен биздин куугунчуларыбыздын бирин көрдүм. Ал мага чуркап келип, анан биринчи болуп мени сокку менен сыйлады. Мен бул соккуну кое бердим, менин колдорум бош болушу керек экенин түшүнчүмүн, анан көзүмдү анын башка колунан албадым. Бандит чөнтөгүнө куралга кол салганда, мен анын бармагын кармап алып, анан чыгарып таштадым. Жапайы кыйкырык менен ал жыгылып түштү. Мен андан тапанчаны сууруп алып, анан анын башын теше аттым.

Күтүлбөгөн жерден биздин айланабызда каяктандыр чуркап келген, үйүлгөн адамдар пайда болду, анан мен үйүлгөн элдин арасын жарып, калган куугунчулар келе жатканын көрдүм. Мен Уильямды кармап алып, абаны көздөй ок аттым. Эл жерге жата калышты.

Кайрадан биз чөлгө жеткенче токтобой, өткөөл жана кичине көчөлөр менен качып жөнөдүк.

— Бул жакка! — дедим мен Уильямга.

Анын мени менен талашканга убактысы да, күчү да жок эле. Ошентип биз белгисиз, караңгы, бирок бош мейкиндикке кадам койдук.

Биз бир саатка жакын кумда мүдүрүлүп чуркап бара жаттык. Бардык жакта кум эле. Ал мурдубузга кирип, бутубузга жармашып жатты. Биз эми чуркабай калдык, оозубуз менен кургак абаны кармап, сүйрөлүп басып калдык.

— Дем ал, дем ал, токтобогун! — деп мен Уильямды шаштырдым. — Менин планым иштеди көрүнөт. Бардык көрүнүш боюнча, алар дагы эле шаарчаны абдан текшерип жатышат окшойт, бирок бизге баары бир басыш керек.

— Бахрейнге чейин канча алыс?

— Бул жөнүндө сурабай эле коюңуз.

Биз алынган темпти жайлатпаганга аракет кылып, унчукпай бара жаттык. Мен куугунчулардан жакшы эле алыстыкка кетишибиз керек экенин түшүнүп жаттым. Машинечен алар бизди куушпайт, чөлдө «БМВ» дагы тыгылып калат. Ошентсе да алар бизден жөн эле калып калбайт го. Жакында алар биздин каякка жөнөгөнүбүздү таап алышат.

Капысынан биздин артыбыздан үндөр угулуп калды. Биз токтоп калып, анан караңгылыкты теше тиктей баштадык.

— Бул алар, — дедим мен.

Уильям коркуп кетти, анын бетинде коркунуч пайда болду, бирок коркунучка берилишке убакыт жок эле. Ушул учурда жер бетинин жалпы көрүнүшү өзгөчөлүгүнөн басыш дагы кыйын боло баштады. Терең кумга чөмүлүп, биз эң акыркы күчүбүз менен бара жаттык. Мен бир нерседен: кумдуу бороон башталбаса экен деп, коркуп жаттым.

— Тигил жакта эмне экен? — деп сурады Уильям, качан биз кезектеги бархандын чокусун жеңип чыкканда.

Мен караңгылыкка көз жүгүрттүм. Оттор, чатырлардын жана айбандардын сөлөкөтү.

— Бедуиндер.

Бул биздин жалгыз мүмкүнчүлүгүбүз эле. Мен Уильямдын, жакын арада канткенде да биз куугунчулардын колдоруна түшөөрүбүздү сезип, такыр шалбырап калганын көрүп турдум. Биз эң акыркы күчтөнүүбүздү жыйнап, бархандын башка жагындагы кыштакка умтулдук.

— Ага жетип, биз төөнүн жанында алпурушуп жаткан кишини көрдүк. Качан биз ага жеткенде, ал бизге жылмайып койду. Мына күтүлбөгөндүк! Укмуш! Мен бул жерден достук жүздү көрөм деп күтпөгөм. Мен аны менен арабча сүйлөшкөнгө аракет кылдым. Дагы бир күтүлбөгөндүк. Ал англисче дурусураак сүйлөй алат экен.

— Иш эмнеде, кожоюндар? — деп сурады ал, аяк-башыбыздан бери көзү менен карап, бирок мурдагыдай эле жылмая.

— Биз коркунучтуу кырсыктабыз…— дедим мен араң үнүмдү чыгарып, дагы эле узак жүргөндөн кийин демим кыстыгып. — Биздин артыбыздан адамдар кууп келе жатышат, бизди жок кылгысы келип.

— Силер ушунча эмне кылдыңар?

— Биз жаман эч нерсе деле кылган жокпуз…— деп баштадым мен.

Толугуна киргим келген жок, бирок, бактыга жараша достук жүздүү бедуин колун шилтеп, болду, эми, жетишет дегендей кылды.

— Кана, мейли эми…— деди ал. — Силер, мага зыянсыз адамдардай көрүнөсүңөр. Ал кайрадан жылмайып, бизди чоң чатырлардын бирине алып келди. — Бүгүн силер — менин коногумсуңар. Жегиле, ичкиле, биз менен эс алгыла.

Ал биздин иштерибиз жөнүндө толугу менен сурабаганына ыраазы болуп, мен Уильямды карап ийинимди кактым. Уильям чарчаганынан бутунан жыгылайын деп турган. Биз үндөбөстөн бейтааныштын артынан чатырга кирдик. Бир нече эркектер мында жалпы кальяндан трубкаларын шашпай соруп тартып отурушуптур. Биз киргенде, бардыгы бизге бурулуп, бирок эчтеке айтышкан жок. Биздин досубуз арабча бир нерсе деп шыбырады, анан бир мүнөттөн кийин бизге ачыбаган нанды, бал менен койдун сырын жана жасмыктан жасалган тамак беришти.

Биз тамак жеп бүткөндөн кийин, Уильям гашиштин жытынан ушул жерден эле бостектин үстүндө сулк жыгылды. Биздин жаңы досубуз менин жаныма отуруп, өзүн Хашаннимин деп тааныштырды. Мен өзүмчө белгилеп койдум, башка эркектер таштай каткан жүздөрү менен отурушса, Хашанни жандана сүйлөп, анан дайыма кулагына жете жылмайып жатты. Англисче Хашанни жакшы сүйлөчү эмес, бирок билинип турган акцент менен сүйлөгөндүктөн, айтылган сөздүн маанисин түшүнүү үчүн мага кулак түрүүгө туура келди. Бир нече убакыттан кийин ал сүйлөшүүнү улантты.

— Сен, силерде кандайдыр-бир чатак иш болду деп айттың. Силер бизде үч күн калсаңар болот. Биз силерди коргойбуз, анын ордуна эч нерсе талап кылбайбыз.

— Ыракмат…— деп мен айта баштадым.

— Үч күндүн ичинде силер бизге силердин ишиңер эмнеден тураарын айтып бересиңер же силерге бизди калтырганга туура келет. — Ал бир азга унчукпай калды. — Болбосо биз силерди өлтүрөбүз. Бедуиндердин үрп-адаты ушундай.

Ушул сөздөр менен Хашанни мага жылмайды, бирок мен, ал чындап айтып жатканын эң жакшы түшүндүм. Мен башымды ийдим.

— Ыракмат жылуу жүзүңөргө жана коноктогонуңарга.

Хашанни күлүп жиберди жана кубанганынан алаканын да чаап жиберди. Алсырап бүткөндүктөн мен тез уктап калдым жана уйкум эң сонун канды.

Кийинки күнү биз Уильям менен анын төөлөрдү кантип багып жатканын карап, Хашаннинин жаныннан кеткен жокпуз. Кун-фу күрөш чеберчилигин үйрөнүү учурунда мен көп айбандардын адатын жана жүрүшүн үйрөнгөмүн, төө гана мен үчүн сыр болуп калды. Кандайдыр-бир мезгилде мен кокусунан жем салынган капка колум тийип кетти. Мен эмне болгонун түшүнгөнчө, төө мен жакка атылып, бышкырып жиберип, анан мага түкүрүп таштады. Мен аны кууп жибергенге аракет кылып, кыйкырып жибердим, бирок төө тишин арсайтып, мени тиштегенге аракет кылды. Андан мен качып жөнөдүм, бирок айбан менин артыман кууп жөнөдү. Андан качып, мага чатырлардын бирине жашынганга туура келди, анан мындан нары окуянын өрчүшүн күттүм, бирок эч нерсе, Уильямдын, Хашаннинин жана таш жүздүү кээ бир эркектердин биргелешкен каткыруусунан башка мен эч нерсе уккан жокмун.

— Ал, сени анын жемине кол салып жатат деп ойлоду, — мага жардамга келип жатып, түшүндүрдү Хашанни. Ушинтсе да анын жүзүнөн кулакка жеткен жылмаюусу кеткен жок. Ал ачуулуу төөнү байлаганда, тигил тумшугу менен жем салынган капка кирди. Биз Хашанни менен бири-бирибизди көңүл коюп карадык.

— Бир аз өткөндөн кийин мен силерди аларды мингенге үйрөтөм, — деди ал мага. Адегенде мен бул ишке жактырбай мамиле кылдым, бирок анан менин башыма бир ой келди, ушул чөлдөн, биз Уильям менен ушул «кораблдер» менен гана кутулуп чыга алат элек.

— Качандыр-бир биз ушу күндөрдү дагы эстейбиз, — деп күлдү Уильям, биздин төөлөр, батып бараткан күндүн жебелеринде, оңтойсуз ырдап бара жаткан Хашаннинин артынан ээрчип бара жатканда.

—Мени жөн эле Лоренс дегиле, — дедим мен ага.

Эми менин баш оорум Амин Файедди коргоо болуп калды. Мезгил-мезгил менен мен КЭАФтын майда тапшырмаларын аткарып турдум, бирок Файед «зор балык» эле — мындай пайдалуу кардарды алар кадырлашчу. Сауд Аравиянын өкмөтү КЭАФка анын коопсуздугу үчүн жаман эмес акча төлөчү. Албетте, баары такай алмашып турган саясий конңюктурасына, анан аны дүйнөнүн кайсы бөлүгүнө жиберерине байланыштуу болсо да, Файедди коргоо тобокелдүү жумуш эле. Мен беш кишиден турган топтун башында туруп, оор жумушту алмаштырып, жетишээрлик узак элчинин өтө сонун Лондондогу Неаполдо жана Лимассолдогу резиденцияларында болуп, бүт дүйнөнү кыдырып чыктым.

Амин кумар оюнчу эле. Ал кыйынчылыктын алдында каччу эмес, тескерисинче аларды издеп, кандайдыр-бир шылтоо болгондо өзгөчө комплексте болчу эмес. Ал бийлик жана байлыкты ээлегендиктен, өзүнө бардыгын кылууга мүмкүндүк берээр эле. Өзүнөн карыз алгандарга ырайым кылчу, бирок, чыдамы кеткенде аларга таш боор да болчу. Анда принципке көтөргөн бир мүнөзү бар эле: ал өзүнө эч качан кара денелүү жан сакчыларды алчу эмес. Узартылган карыздарын төлөтүп алганы үчүн Файед ар бирибизге бир далай акча төлөчү. Ошентсе да биздин арабызда келесоолор жок болчу, анткени баарынан мурда бизге жаман эмес айлык бөлгөн КЭАФнын кызыкчылыгын сактачубуз.

Ошол убакта мен эң бир жогорку айлык төлөгөн КЭАФнын жан сакчысынын бири элем. Мен Паддингтондо[15] зор квартираны арендага алчумун, ал жерде менин эсебимден ата-энем жашачу. Акыр аягында, менин апам дайыма эңсеген жашоосу менен жашай баштады.

1987-жылдын жай айында мен бир нече жумага эс алууга кеттим. Амин бул убакта толук коркунучсуздукта болчу, кандай болсо да өз үйү Сауд Аравияга караганда көп деле тынчсызданбаса деле болмок, ошондуктан мен Лондонго кайтып келдим. Мен атамдын мени менен жолукканына сүйүнөөрүн билгем. Кийинки убакта оорусунун айынан ал эч жакка чыкпай үйдө отурчу. Мен анын жалгыздаган көңүлүн көтөргүм келди. Андан кийин мен эски досторум менен көрүшүп, көп нерсе жөнүндө сүйлөшкүм келгендиктен, менде чоң каалоо бар эле.

Бир жолу мен Гайд паркындагы кытайлык досум Жерри менен жолугушуп калдым. Эң сонун жайдын таңы эле. Жерри менен мен мырза Чжандын мектебинде ал кун-фу күрөш чеберчилигине үйрөнүп жаткан кезде эле таанышкам. Кайыкты сууга түшүрүп, анан жээктен алыстап, Жерри канааттануу менен кайыкты айдап бара жатты, а мен кайыктын арткы бөлүгүнө сулап жатып алып, күн жана көлдүн тегиз бети менен кумарданып жаттым.

— Эй, Тони, карасаң — чы!

Мен күндөн жүлжүйүп отурдум. Бизден алыс эмес жерде, кайыкта үч ак саргыл чачтуу кыздар отурган эле. Кыздар калагын сууга түшүрүп жиберишиптир, анан алардын экөөсү кайыктын капталынан эңкейишип, аны алганга аракет жасап жатышыптыр. Көп каткырышып, чыңырышып жатышты. Биз алардын кантип сууну сүзүп чачышканын, ал эми калактын улам алыс алып кетип жатканын кызыгуу менен байкап турдук.

— Ха-ха, бул үмүт үзүлгөндүк! — деп каткырды Жерри. Алардын бири сууга түшкөн калакты экинчисинин жардамы менен алайын дегенде кайык термелип, кыз болсо ушунчалык күлгөндүктөн тез эле экинчи калагын да сууга түшүрүп жиберди. Азыр кыздар көлдүн эң ортосунда кароосуз калышты.

— Бол, батыраак, Жерри! — дедим мен жандана. — Куткаруу убакыты келди.

— Мына, эми кайраттуу рыцарлар! — алардын бирөөсү күлүп жиберди, биз жакын сүзүп келгенде.

Мен, алар биз менен англис тилинде сүйлөшсө да, алар бири-бири менен Скандинавия тилинин биринде сүйлөшкөнүнө ишеничте болчумун. Биз алардын калагын алгыбыз келген жок: мейли биздин кайыгыбызга отурушсун. Күлгөндөрүн улантышып, алар макул болушту жана эже-сиңди Лия, Лина жана Айя катары өздөрүн тааныштырышты. Лия бизге өткөндө эки кайык тең коркунучтуу термелди, өткөндөн кийин Лия кайрылып, колун Айяга берди, тиги болсо эңкейип, кайыкты катуу кармап турду. Лина аны арт жагынан кармап турду. Ушул жерден Айянын сокур экени мага жетти, качан ал бутун таштаган учурда, эки кайык тең коркунучту термелди, мен кокустан чала басып алат деп коркуп кеттим. Лия чыңырып, анан күлкүдөн боору каткан Жерриге жыгылып калды. Айянын сунулган колун кармап, мен аны белинен алып, аны аман-эсен биздин кайыкка жөнөттүм. Анык ошол учурда менин менен бир нерсе болуп өттү. Мен Айяны белинен кандайдыр-бир секунд ичинде кучактадым жана менин демим токтоло түштү. Ал өзүнүн сокурдугуна карабай сулуу жана табышмактуу эле. Аны жаныма отургузуп, мен Линага колумду сунайын дедим, бирок Жерри шамдагайлык менен өтүп кетти.

Биз кайык станциясына узак айланган жол менен кайтып келдик, анан кыздар ыраазычылыгын билдиргиси келишип, кафеге чакырышты. Бизди көндүргөндүн керегижок эле. Жерри Лина жана Лия менен жээкке секирип чыкканда, мен Айяга жардам бериш үчүн кармалып калдым. Мен муну кандайча жакшы кылаарымды билбегендиктен, аны өзүмдүн атамды көтөрүп алып баргандай кылууну чечтим. Эже-сиңдилер кыткылыкташып калды.

— Абайла! — ал кыйкырып жиберди, анан колун менин ийиниме коюп, алдыга бас дегенсип, мени жеңил түрттү. Менин артымдан жетелеп жүрүүчү киши менен баскандай басып, Айя жээкке ишенимдүү чыкты. Менин ийнимден колун кое бербей, ал бурулуп анан менин алдыма туруп алып, андан кийин колу менен бетимди сыйпалады. Аргасыздан жылмайып, мен анын эң сонун көгүлтүр көздөрүнө карадым. Айя менин алдымда чоң ачылган көрбөгөн көздөрү менен турган. Ал менин маңдайыма назик, бирок бекем колу менен көздөрүмдү жана мурдумду сыйпалады. Андан кийин манжалары эриним боюнча өтүп, жаактарыма чуркап, анан аягында ээгимде кармалып калды.

— Хм-м, сен сулуу экенсиң! — кыйкырып жиберди шоктоно. Мени анын тартынбастыгы таңкалтты.

— Деги сен мага курулай ашык болуп жаткан жоксуңбу? — дедим мен күлүп.

Жооп ордуна Айя мени колуман кармап, биз калгандардын артынан жөнөдүк.

Мен бир да мүнөт жалгыз кала албадым, ошондуктан мен эч кандай чөйрөнү издеген жокмун. Эч ким менен да сүйлөшкүм да келген жок. Мен бош убактымды барларда жана ресторандарда кубанган, жылмайган санаасыз адамдарды кароо менен өткөрчүмүн. Эч ким менен сүйлөшкүм келген эмес. Мен көңүл ача турган жайларга барчумун, себеби алардын уу-дуусу, опур-топуру жүрөктү эзген ооруну басканга жардам берчү, бирок бул жерде катышканга себеп калган, мен аягына чейин билбеген дагы башка кайгылуураак, коркунуч туудурган бир себеп бар эле. Оозумдан таң калаарлык даам кетчү эмес. Ал мен биринчи жолу борделде адамды урганда металл түрүндөгү кошумча пайда болгон даам. Мен аны унутканга аракет кылдым. Бирок ал уламдан-улам пайда боло берди. Бул менин жаалданган ачуумдун, жапайы, денелик жактан канды самаган даам болчу. Ырайымсыз факт — бул менин күтүлбөгөн жерден өзгөрүүмдө эле. Тынчтык, токтоолук, сергектик жол менен баруу жоголуп кетти. Азыр мен карама-каршылыкты гана эңсеп калдым.

Бир жолу, КЭАФ мага анча көп эмес эс алууну бергенде, Амин Файедге капысынан мени жумуш менен жүктөш керек болуп калды. Мени менен түздөн-түз байлынышып, ал аны менен Кипрдин борборунда, Никосияда жолугушуумду суранды. Чынын айтсам, менден сурангандын деле кереги жок болчу.

Биринчи эле бош болгон кечте мен түнкү Никосиянын турмушуна чөмүлдүм. «Afrikanas» барында эл жык толгон эле, бирок мен өзүмө баары-бир обочо бурч таап, анан креслого жантайып отуруп, келгендерди байкай бердим. Бул жерде даттык аскерлердин компаниясы көңүл ачып жатышкан. Мен аларды жек көрүү менен карап жаттым. Ушул эле учурда башкалар ырдашып жана кол чабышып жатышса, алар бири-бирине рюмканын артынан рюмканы көңтөрүүгө түрткү болушуп, көңүл ачышып жатышты. Көбүнчө күчтүү спирт ичимдиктерин ичип жатышты. Эки метрдей солдойгон узун аскерлердин бири биринин артынан бирин алты кружка пивону тынымсыз ичүү менен бардыгынын кол чабуусуна ээ болду. «Келесоолор,— деп ойлодум мен, — силерге сабак бергим келет, анан да силер сырткы көрүнүшүңөрдөй көрүнгөнүңөрдү, чын эле чечкиндүүсүңөрбү, ошону көргүм келет».

Убакыт өтүп жатты. Аскерлер көз алдыбызда мас болушуп, чуулдашып жана жаңжал чыгара башташты. Кошуна кабиналардын биринде үч кыз ичип отурушкан. Эч кимге жолтоо болбой өз ара сүйлөшүп отурушкан. Алар мага Айяны жана анын эжелерин эске түшүрдү. Ушул үчөөсүнүн бири назик жүздүүжана ак саргыл чачтуу эле. Так эле Айяныкындай. Кыздар өздөрүнүн бир нерселерин сүйлөшүп жатышкан, бирок жаш жигиттер капысынан кошуналарга кызыгуусун көрсөтө башташты. Качан ак саргыл чачтуу кыз бардын стойкасы көздөй жөнөгөндө алардын бирөөсү аны ээрчип алды. Мен сырттан байккап турдум, кыз андан жабышпоону сылык суранганын, бирок жыйынтык чыкпаганын карап турдум. Менин каным кайнап баштады. Ал өзүнүн заказын көбүрөөк күткөнчө, ошончо бул датчандык көшөрө баштады. Ал ага артын салды — бирок бул да ага жардам бербеди. Ак саргыл чачтуу кызды солдат жайына койгусу келбеди. Өзүм отурган креслонун эң четине жылып, мен экөөнөн көзүмдү албадым. Аскер башка жагынан келип, кайрадан анын астына туруп калды. Ак саргыл чачтуу кыз да бурулуп кетти, ошондо ал аны ийинен кармап, одоно жулкуп, аны бети менен өзүнө кайрыды. Ушул учурда мен кыздын көздөрүнөн коркууну байкап калдым. Кыз кутулганга аракет кылды, бирок жигит ага бекем жармашып алган эле.

Мени жарымы жек көрүү болгон ачуу толтурду. Эч нерсени ойлобостон, мен бардын стойкасына атырылып, стаканды сындырып, анан андан калган нерсе менен датчандын бетине сайдым.

Аябаган ызы-чуу көтөрүлдү. Даттык аскерлер, онон экидей киши ошол эле замат стойкага атырылышты. Бирок мен алардын арасынан жыландай жылып өтүп, тепкич менен ачык жарык кылынган көчөгө жүгүрүп чыктым. Азыр менде турмуштагы маанилүү оперативдүү кенендик пайда болду. Аскерлер өлгөндөй мас эле, ошондуктан мен алардын бардыгын ушул жерде оңой жаткызаарымды эң сонун түшүнүп жаттым. Муну чоң эмес, тар барда аткаруу мүмкүн эмес эле.

— Болгула тезирээк! Келгиле, даам таткыла! — бакырдым мен.

Менин денемдин ар бир булчуңу кармашууну самап жатты жана адреналин сиңирген сыяктуу көрүндү. Мас аскерлер күңгүрт бардан көчөгө темселеп чыга башташканда, мен аларды токтотуп, биринин артынан бирин бетке же жука чурайы жагына согуп жаттым, кантсе да алардын бирөөсү мени муштуму менен көзгө берип калганга жетишти. Өтө катуу оору көз чөйчөгүмдү күйгүзүп өттү, бирок бул менин ачуумдун отуна май куйгандай эле болду. Мага аларды бардан чыгууга мажбур кылуу аздык кылып жатты. Уруп, кыйратып жана майып кылгым келди. Канды самап, жаалдануу менен аскелерге секирип, мурундарын жарып, сөөктөрүн сындырып жана аларды аябаган күч менен майып кылып жаттым.

Мен ачуум кармаган кезде, улам барган сайын менин тамырларымда кан кандайча күч менен согуп жатканын сезип жаттым, ошол эле убакта ар бир сокку берип, тепкен сайын, уруу жана кыйратуу жөнүндөгү эсеп-кысапсыз каалоо жалаң гана күчөй берди.

Андан кийин сиренанын ызылдаганы угулуп, полиция пайда болду. Бирок мен караңгылыкка житип кеттим.

Эч нереге акылым жетпей, мен эшикти ачтым. Револьвердин оозу так эле менин бетиме такалды.

— Токто, ордуңдан жылба!

Мен алдыңкы күнү мага медициналык жардам алганга көмөктөшкөн тиги боорукер полиция кызматкерин көргөндө, шыр эле өзүмө келдим.

— Сен эмне кылдың, Тони? Эмне үчүн качып кеттиң? — деп сурады ал.

Ал жалгыз көрүнөт. Полицияда, мен өзүмдүн квартирама батынып кайрылып келээримди күтүшпөсө керек. Дагы бир жолу качып кетиш эч кандай деле кыйынчылык туудурбайт болчу, бирок мен жөн эле чарчаңкы түрдө ага карадым.

— Мен сизге айтпадымбы. Мени ал жакта сабап жатышат.

Анын үнүндө башкача жумшактык бар эле, эгер коюн-колтукка кирбесе, анан кол кишенди да кандайдыр-бир аныкталбаган жаңдоо менен чечкиндүү эместей сунду.

— Качканга аракет жасасаң, атып таштаймын, — деп тынч гана айтты ал.

Мен колумду сундум, ал билектериме кол кишенди салды.

— Бир гана сизден суранам, токмоктогонду токтотуп, элчиликтен кимдир-бирөөнү чакыргылачы…

— Көрөбүз, эмне кылса болоорун, — деп мени машинени көздөй алып бара жатып убада берди ал.

Мен кийин гана ал өз убадасын аткарганын билдим. Тез эле ушундан кийин тиги семиз офицердин кошоматчылары жумушун жоготуп коюшту. Бирок бул шыр эле болгон жок, ошондуктан биринчи эле түнү мен тааныш болуп калган он сааттык шыктануу менен жасаган тазалоону баштан өткөрдүм. Мындан башталды, семиз кирип келип анан шашпай бөлмөнүн ичинде баса баштады.

— Ошентип, Энтони мырза, сиз менин канатымдын алдына кайрылып келдиңиз. Толкунданбаңыз, сизден суранам. Бул жолу биз сиз жөнүндө өтө жакшы кам көрөбүз. — Ушул сөз менен керилип туруп, ал мени жаакка бир чапты. — Азыр, ишенем, сиз жооп бергенге даярсызбы?

Мен көзүм менен полду тиктеп, унчукпадым. Токмоктоо башталды. Согончогума согуу болгон жок, бирок мени колдоруна эмне тийсе ошону менен ура беришти, андан кийин, чачымдан кармашып, полго сүйрөй башташты. Эң акырында, менин шалбыраган денемди отургучка ыргытышып, анан тамеки сунуш кылышты. Мен бурулуп кеттим.

— Кана, бүтүргүн, бүтүргүн, сага айтып жатабыз. Мен туура ойлогон адаммын, мени менен сүйлөшкөнгө болот, — деп күзөтчү офицер грек тилинде сөздү созулган ыкма менен сүйлөй баштады. Тамекини тартып бүтүп, ал аны менин оозума тыгып таштады. Мен ошол замат эле түкүрүп салдым. Дагы бир серия токмоктоолор ээрчиди.

Акыр аягында, мен кызматташам деген чечимди кабыл алдым. Иштин баары бул кыйноолордо эмес болчу. Мен жөн эле чарчадым, мага бары бир эле. Мен эми эч нерсе жана эч ким жөнүндө ойлогон жокмун. Ата-энемден башка. Эмне үчүн алар мени кара санатайлык менен сатып ташташты? Азыр мен аларды качан болсо да, мурдагыдан өтө катуу жек көрүп жатым.

Мен өзүмө толуп жаткан бардык тоноолорду, өзүмдүкүн да, башкалардыкын да мойнума алдым.

Бир канча күн өткөн соң мага Британия элчилигинен бир адам келди. Бул өтө сылык, ачык костюмчан жана стилдүү күнгө каршы көз айнек тагынган англичан эле.

— Сизди чакыруу өлүмгө жибергендей эле болду го! — деп мен аны өтө жактырбай тосуп алдым.

Киши мага «Мальборо» пачкасын сунду.

— Бизге, сиздин биз менен жолугушууну каалабайт деп билдиришти.

Мен тамеки чектим; менин колдорум чалдардыкындай, калтырап жатты.

— Эмне деп жатасыз? Качан мени камакка алгандан баштап, мен ар күнү силер менен жолугуштурууну талап кылып жаткам.

— Биз сиздин камакка алынганыңыз жөнүндө билгенбиз, бирок бизге, сиз жардамдан баш тартты деп айтышты, — деп кайталады англичан. — Муну менен биз эчтеке кыла алган жокпуз.

Оңойлук менен ишенүүгө болбойт.

— Тилекке каршы, биз азыр гана, — деп улантты британия элчилигинин өкүлү, — сиздин бизди кабыл алууга даяр экениңиз жөнүндө, жергиликтүү кимдир-бирөөлөр аркылуу официалдуу маалымат алдык.

Мен элчиликтен келген жигитке ушул мезгилге чейин мында баштан өткөргөндөрүмдүн баардыгын ирети менен айтып жатканда, ал улам өзүнүн галстугун оңдоп жана отургучта туталанып, ойдолонуп отурду.

— Биз сиз үчүн колдон келгендин баардыгын жасаганга аракет кылабыз, — деп ал убада берди. — Бирок сиз бир топ олуттуу кылмыштарды жасадыңыз. Гректер кайдан эле бизди туура түшүнсүн жана кандай болсо да жактырышпайт.

Биз кандайдыр-бир мезгилге чейин жымжырттыкта отурдук.

— Элчилик сизди адвокат менен камсыз кыла алат, сиз түшүнгөндөй, акталуунун эч кандай гарантиясы да жок, — деди ал. — Биз сиздин ишиңиз боюнча соттун заседаниеси жакынкы үч күндүн ичинде болот деп ойлойбуз.

Бул жолугушуудан кийин мени кайра камерага алып барышты.

— Менин жолдошум, кутмандуу күнүң менен! — деген саламдашууну уктум мен, офицер эшикти ачып, мени ичине киргизгенде. Сабаттулук менен айтылган англис сөздөрүн угуп, мен аябай таң калдым. Орто жаштагы нигериялык жатып алып китеп окуган жеринен туруп келип, анан менин колумду бекем кысты. Адегенде бул боорукердин болушу мени сүйүнткөн жок, кантсе да, мени түнү жинди менен калтырышпаганы жагымдуу эле. Чынында, анын тамашасын жана келжиректерин угууга чыдаш керек болду. Ачыктан ачык, ал эч кандай кылмыш жасабагандыктан, аны мында адашып отургузуп коюшкан окшойт. Байкуш нигериялыктын визасы менен бир-нерсени чаташтырып алышса керек, текшерип бүткөнчө ал камакта кармалып турат. Мен, кокусунан ал мага окшогон адам менен бир камерада отургандан корксочу деп ойлодум. Балким, чын эле ошондойдур, кантсе да сыртынан ал мага таң калаарлыктай жоош көрүндү.

— Билесиңби, менин бир тууганым, бул китепти сен окуп чыксаң жакшы болоор эле, — деди ал өзүнүн китепчесин мага тапшырып жатып. Мен атын окудум — «Даңктын дарбазасы менен».

— Эмне жөнүндө жазылган бул жерде? — деп сурадым мен эч кандай кызыгуусуз...

— Мындан сен Ыйса Машаяктын укмуштуудай сүйүүсүнүн күбөлүгүн табасың, — деп жооп берди ал.

Ал сүйлөп жатканча, мен сыпайгерчилик менен китепти карап жатым. Ушул жерден мен Лимассолдогу жолуктурган көчөдөгү жаш насаатчы Мартинди жана студенттерди эсиме түшүрдүм.

Бир канча сааттан кийин менин жаңы жолдошумдун артынан көзөмөлдөөчүлөр келишти. Боштондукка!

— Таптакыр жоголбогун, — деп жылмайды нигериялык. — Мага Лагоско конокко келгин.

Китептин бетине өзүнүн атын жана дарегин чиймелеп, нигериялык мага китепчени сунуп, анан колун коштошконго сунду.

— Кудай сага батасын берсин, Тони Энтони, — деп айтып, ал чыгып кетти.

Анын кетиши менен камерада башкача бир тынчтык өкүм сүрдү. Нигериялыктын сөздөрү баары бир мени тынчтандырып жаткан, азыр болсо түндүн кириши менен кыжырдануу жана дүрбөлөң түшүү кайрадан мени ээлеп алды. Мен ата-энеме ачуум келип, өзүмдүн жүрөгүмдү айыгыштырып жаттым, бирок кантсе да, мурдагыдай эле аябай аларды издегим келип жатты. Мага боштондук керек эле. Кыжырдануум бара-бара жаалданууга өткөн сайын, мага мени көздөй бөлмөнүн шыбы түшкөнсүп, дубалдары бардык жактан кыскансып көрүнө баштады. Демим кыстыгып жана коркунучтуу боло баштады. Мен өзүмдү башкара албай калдым. Оор дем алып, демим кыстыгып жатканын сездим. Жаңы абадан дем алууну кааладым. Бул кандайдыр-бир азап чегүү эле, мага өзүмдүн денем мени муунтуп жаткандай сезилди. Эшикке ыргып жетип, мен колум жана бутум менен тарсылдатып, боштондукту талап кыла баштадым. Натыйжасыз. Ошондо мен дубалга өзүмдү толук алым кеткенче, полго жыгылып калмайынча ура бердим.

Пол чаңдуу эле, анан менден аккан тер, чоң тамчы болуп полдо чогулуп жатты. Ушул жерден мен жыгач отургучтун астындагы таштандылардын арасынан ийилген капкагы бар жанчылган эски консерванын банкасын байкап калдым. Мени калтырак басты. Мен дүүлүгө капкактын металл шакекчесин жулуп алып, жаалдануу менен билектеримди кесе баштадым. Урушуп жана каргыш жаадыра, мен теримди сыйрып, батыраак өлгөндү каалап жаттым. Бирок анан шакекче ийилип кетип, сынып калды. Калган бөлүгү менен мен негизги артерияларга жеткенге аракет кылдым, бирок баары курулай болуп жатты. Өзүмдү-өзүм өлтүрүү аракетим текке кетти. Менин билектеримдеги сыйрылган жерлеримден кан сызылып агып жатты, бирок мага өзүмдү чечкиндүү жарадар кылууга эч кандай мүмкүндүк болбой жатты. Акыр аягында, тизелеримди көкүрөгүмө такап, мен уктап кеттим.

Мен биринчи күндөрү жакындашкан башка камактагы кишинин бири Никос Самсон болчу. Ал англисче жакшы сүйлөп, бардык эле билимдүү киши катары өзүн татыктуу алып жүрчү. Дэвидсондой эле, ал көпчүлүктүн арасынан башка fylakismenosдон бөлүнүп турчу, мага анын чөйрөсүндө болуу жакчу. Никос Самсон да, өз кезегинде, мага ушундай эле жылуу сезимди көрсөтчү. Биз тең катары аны менен саясат жана күнүмдүк окуялар жөнүндө пикир алышчубуз, андан башка, ал менин жакшы көргөн оюнум Tavli (нарданы) ойночу. Өткөн убакта ЭОКА[21] аскердик-саясий уюмунун мүчөсү болгон, ага укмуштуудай берилген, ал Кипрдин Грецияга тезирээк кошулушу жөнүндө чыгып сүйлөчү. Козголоңдон кийин Кипрде 1974-жылы Самсон ЭОКАнын атагы чыккан лидери, кыска убакыт болсо да диктатор болуп калды. Көпчүлүк камактагылар жана varianos мурдагыдай эле ага «сегиз күндүк экс-президент» катары салют беришчү. Кипрде өткөн кылымдын 50-жана 60-жылдарында бул коркууну жана аяганды билбеген террорист британдык аскер кызматчыларынын жана жергиликтүү полицейлеринин үрөйүн учурчу. Мынакей, көп жылдар бою Францияда куугунтукта жүргөн, сексен жашты аралап калган Самсон өзүнүн өтө сүйгөн өлкөсүнө кайтып келгиси келди. Бирок ал Ларнакта учактын шатысынан түшөөр замат эле камакка алынды.

Самсонду жөнөкөй гректер согуштан үйүнө кайтып келген баатыр катары урматташты. Жада калса түрмөдө да эч бир кемчиликсиз жашады. Анын жолдошу болгондуктан, мен убактысынча башкы бөлүктүн түрү суук дубалдарын унутуп, анын камерасынын башкаларга караганда сонундугуна ыракаттанчумун. Ал эң сонун сүрөттөр менен кооздолуп, ушул эле жерде телевизор, радиола жана эс алыш үчүн эки кресло турчу. Мен буга көргөн көзүмө ишенбей караар элем. Ушунун баары Самсондон эки кадамга жакын менин жалгыз кишилик камерама такыр окшошпой, ушунчалык табигый көрүнүшкө окшош эмес эле! Мында эч качан шокаладдан жана жемиштерден кемчилик болчу эмес; кээде, өзгөчө учурларда, коноктор менен бренди да ичишчү. Мен француз тамекисин жогору баалаганымды билип, Самсон мен үчүн «Gitanes» чылымын үзгүлтүксүз жеткирип турууну жөнгө салды.

Кандай болгон учурда да, мен сактыкты жок кылган жокмун. Түрмөнүн шартында ар бир адам тигил же бул авторитеттин «илмегинде» болуп калыш абдан эле жөнөкөй эле. Мен тамеким үчүн өзүмдүн эскиздерим жана картиналарым менен төлөп кутулчумун. Мен өзүмдүн «жашоо үчүн каражатымды» мындайча «актачумун»: фотопортреттердин көркөм көчүрмөсүн кылып жана калиграфтык жазма менен табличкада аттарын жана фамилияларын жазчумун. Самсондун аркасы аркылуу, менде керектүү материалдар жетиштүү болчу. Бирок мен анын улуттук козголоңунан коркчумун. Самсон, албетте, менин британ атуулу экенимди билчү, бирок англиялыктарга болгон жек көрүүсүн эч качан жашырчу эмес.

— Сен карап гана көрчү! — дечү ал, көйнөгүн өйдө көтөрүп. Анын денесинен көптөгөн терең тырыктарды көрсө болот болчу. — Ушунун баары англиялыктардыкы. Анын улуу даражасына ыракмат! Мен британдын жашыруун кызматы жөнүндө айтып жатам. Алардын бардыгы кем акылдар.

— Бул эмне, алар сизди кыйнаштыбы?

— А мен сенин оюңча, мен бул белгилерди кантип алдым деп ойлойсуң? Бирок алар менден эч нерсеге жетише алышпады! — деп жооп берди Самсон анткор күлүп.

Самсондун сөзүнөн күмөн санашка болбойт болчу, бирок бул адамдын кандай экени жөнүндө бара-бара мага кабар жете баштады. Ошентип жакынкы аранын ичинде биздин мамилебиз токтолуп калды.

Камактагылардын арасында, кечинде Самсондун камерасынын жанында эң жакшысы сандалып жүрүүнүн кереги жок деген имиштер айтыла баштады. Бул түрмөчүлөрдүн өздөрү да сакташкан жазылбаган мыйзам болуп калды. Самсонду сутканын ушул мезгилинде тандалгандарга гана барууга уруксат берилчү.

Бир жолу өтө суук кечтердин биринде varianos бизди көк жыттанган биздин камераларыбызга кууп салаарынын алдында, биз мештин айланасында колубузду акыркы көмүрдүн кызыл чокторуна сунуп үймөлөктөшүп турдук. Суук түрмөнүн анык кыйноосу эле. Мен ар күнү эртең менен ызгаардуу сууктан калтырап ойгончумун, оозумдан буу чыгып тураар эле. Күн бою жылыш ойго келбеген иш болчу. Эгер кечке дейре кыймылдаган күндө да, колуң менен бутуң баары бир жылычу эмес. Астыда дагы бир узун түн тураарын эстегенде, акыл — эсиң караңгыланып, денең селейип катып калчу.

Мен Панайотосту көрүп, безгектен калтырагандай, аны өзүмө чакырдым. Бул майда уурулук үчүн анча чоң эмес мөөнөт өтөгөн, жаш жылдыздуу грек эле. Ага түрмөдө оор болчу, ал түрмөнүн шартына көнө албагандыктан, мен аны көз жаздымымдан кое бербей, эки көзүмдү айрыбай карачумун. Мен боорукер деп атагандардын катарында болбосом деле керек, бирок мен дайыма кээ-бир камактагыларга, чычкандын капканындагы бекер сырга суктануунун кереги жок экенин алдын ала эскертчүмүн. Панайотос Никос Самсондун камерасы тараптан бутун араң жылдырып келе жаткан эле, анан ошол эле замат кулак түргөн көз караштардын жана калган камактагылардын толкунданган шыбырынын негизи болуп калды.

— Кел биздин жаныбызга, — деп кайталадым мен. — От өчүп деле калды, бирок бул жоктон көрө жогору.

Эч кимге карабастан, Панайотос отургучту алып, анан муштумдарын бекем түйүп, отура кетти. Ал бүт денеси менен калтырап жатты, мен бул жалаң эле сууктан эмес экенин түшүндүм.

— Эмне болду Панайотос? — деп мен грек тилинде сурадым, бирок жигит өчүп бара жаткан оттун жалынын тиктеп унчукпады.

Мындан ары, мен Панайотос жолуккан учурда анын купкуу бетин жана дүйнөдөн кечкен көз карашын көргөндө, менин мазам кете түшчү. Анын көздөрү бат-бат жаштан шишип, качан мен аны менен сүйлөшөйүн дегенде, ал менин бетиме карабаганга аракет кылчу. Кайсы бир мезгилден баштап, ал Самсондун камерасына белгиленген саатта такай күнүнө кечки убакта бара баштады. Ал Самсондун кулу болуп калды. Бул жөнүндө ар кандай сөздөр жүрүп жатты. Varianos кандайдыр-бир убакта, Самсондун камерасынан тез-тез колдонулган презервативдерди табыша турганын байкоосуздан айтып коюшту. Өзүмдүн адатым боюнча, мен түрмөнүн ар кандай ушагын талдоого катышчу эмесмин, бирок, Самсон мага карата өзүн дайыма сыпайы алып жүргөндүктөн, мен кандайдыр-бир убакка чейин жөн эле бул маалыматка күмөн санап жүрдүм. Жакын аранын ичинде Самсондун боштондукка чыгаары күтүлүп жаткан, анан камактагылар, ал өзүнүн жаш досуна орун, «жумушту» боштондукта издеп жатканын сүйлөй башташты.

Ар дайым, мен Панайотостун корккон купкуу бетине караганда, мени жүрөк айланткан жийиркенич келчү. Бирок Самсонду жалаң кол менен ала албайсың. Жалгыз аны жеңе албайсың. Мен да муну түшүнчүмүн.

Менин англис тилинде сүйлөгөн камактагылар менен, жолдошчулуктун жана достук мамиленин көңүл көтөрүүсүнө карабастан, түрмө мени баары бир агрессивдүү болушума мажбурлачу. Кыш катаал, бирок узак болбоду. Эрте келген жаз ысык жайдын жышааны эле. Түрмөдөгү имараттын думукмасын, кышкы сууктагыдай эле азап менен баштан өткөрүү эле. Эгер камактагылар сууктан уйкусуроого жана кош көңүлдүккө түшүшсө, ысык болсо тозоктун жалынын тутантчу. Акырындап бүйүр кызытуулар жалындап, кагылышуусуз жана мушташуусуз бир да күн өтчү эмес. Кээ бир мушташуулар жарым айлануудан башталып андан кийин чагылгандай жалпы кыргынга айлангандыктан, баардыгы бири-бирине каршы согуша берчү. Кимдир-бирөө өз ордуна отурган жок, орой сүйлөдү же тийешеси жок адамга ойлобостон сүйлөп койду, ушунун бардыгы буга себеп эле. Шылтоонун өзгөчө маанисинин кереги деле жок болчу. Гректер менен арабдардын ортосунда ар дайым саясий себеп боюнча жаңжал болуп турчу, анан булмушташуунун касиети аркылуу калган баары буга катышып кетишчү. Мындай иш мага абдан жакчу. Мына, болуптур, мунсуз мен кебетемди жоготуп коемун да деп ойлочумун. Бир жолу блоктогу атмосфера таң эртеңден баштап эле электр тогунун эң чокусуна жеткендей абалда болду. Түшкө жакын көнүмүш болуп калган жаакташуу түрүндөгү дене жазуу жана жаралган кебете түсүнө болгон шылдыңдоолор эки тараптан тең көп кабаттуу тилдешүүгө өтүп кетти. Мындан кийин арабдардын башчысы күтпөгөн жерден гректердин бирөөсүн уруп жиберди. Кырылышуу башталды. Сырткы эшиктин ичинде, абаны толтура коюу чаң, шагыл таштарга кан төгүлө баштады. Менин башымды кан тээп чыкты.

Бул кырылыштын мага тиешеси деле жок болчу, бирок мушташканга мен кубанычта гана болчумун. Мага баары бир болчу кимди уруш: болуп жаткан абалдын өзү жакчу. Бир жинди чалыш менин башымды мээлеп, арт жагымдан качырды. Ийиниме кайрылып, мен аны көрдүм: менден жогору көтөрүлүп, ал ырсайып, сокку берүүгө даярданып калыптыр. Андан озунуп, мен аны тумшугуна бир койдум, андан кийин аны дубалга шыбай баштадым. Жинди чалыштын каны бетиме чачырап жатты. Бул өтө зор, акылы жок жана ачуулуу жигит эле. Ал бар болгон күчүн жыйнап, кайрадан мага асылды. Мен анын ичиме болгон соккусун көтөрүү үчүн чымыркандым, анан жолборстун тырмагы менен көзгө бир сайдым. Кандуу мушташ жаңы күч менен улана баштады. Белгисиз түрмөдө бардык мүмкүнчүлүк болгон куралдар: миз, бычактар, таяктар кайдан пайда болгону. Күтүүсүздөн атуу башталды. Аскер бөлүгү өз учурунда жетип келишти. Бизди курчап алышты, майып болгондорду түрмөнүн ооруканасына жеткиришти, калгандарын кечке дейре камерага камап ташташты.

Бир жолу, тез эле тигил кыргындан кийин, эртең мененки тамак учурунда мага Энди кошулду. Менин жалгызчылыгым ушунчалык менин нервиме тийе баштаган, ал да баардык көрүнүш боюнча бул жөнүндө байкаса керек.

— Эмне үчүн сага эч ким келбейт, Тони?

Мен ичип жаткан сорпомдон өйдө болуп, Эндиге карадым.

— Эч ким келбейт досум, себеби менин эч кимим жок, — деп жылмайымыш болуп жооп бердим мен. — Сен эмне жөнүндө айтып жатасың?

— Майкл Райт деген бир жигит бар…

— Майкл Райт? — мен Эндинин сөзүн бөлүп жибердим. — Бул ат мага тааныш. Ал ирланддыкпы?

— Ооба, Белфасттан. Ал бул жерде кайсы бир жыйындын тобу менен. Кандайдыр-бир адамдарга жакшылык кылгандарга окшош, түшүнүп жатасыңбы? — Мен баш ийкедим, Энди болсо андан ары улантты: — Тони, эгер сага эч ким келбесе, Майкл менен жолгушканга макул болбойсуңбу?

Кандайдыр бир мезгилге чейин биз жымжырттыкта отурдук.

— Мен ага сен жөнүндө айттым, — кайрадан сүйлөдү Энди. — Мына сени менен жолугушкусу келгени жөнүндө, ал жазып жатат.

Мен бир азга эмне дээримди билбей калдым. Кайсы себептен мен ага керек болуп калдым экен? Кызык.

— Жок, — дедим мен, — мен эч ким менен жолугушкум келбейт. Кантсе да, албетте, ыракмат сага досум.

Биз сүйлөшүүбүздү башка жакка бурдук.

Мен бир нече күн өткөндөн кийин кат алдым. Ушуга чейин мага түрмөгө эч ким жазган эмес. Адегенде мен аябай сүйүнүп кеттим, бирок тез эле түшүндүм, конверттин сыртындагы кол бейтааныш болчу, ата-энемдики эмес. Кызыгуу менен мен ушул эле жерден конвертти ачтым. Жиберүү тигил жигиттен, Майкл Райттан болуп чыкты. Бул боорукер жана акылдуу достук иретинде жазылган кат эле. Мен таза мамиледен ажыраган киши катары, ар бир сөздү бир же эки жолу да эмес, кайра-кайра ач көздүк менен менен окуп жаттым. Жиберүүнүн мааниси түшүнүктүү жана жөнөкөй эле. Майкл өз ниетин жашырайын деп деле ойлобоптур. Ал мага, мени менен жолугушкусу келгенин, Ыйсага болгон сүйүүсү аркылуу жолдош катары жолуккусу келгенин жазыптыр. Менин күлкүм келди. Эмне деген болбогон нерсе! Ошентсе да ал мени кызыктырып салды. Анын сунушунда эч деле жамандык жок болчу. Эгер ал бул сасыган кара чаар жылаандын уюгуна келгенден эринбесе, кур дегенде, аны бир жолу кабыл алса болот. Бул иштен жарытылуу эч нерсе чыкпаса да, менде түрмөнүн күнүмдүк турмушунан жарым саат алаксыганга мүмкүнчүлүк болот жана балким, шоколад плиткасын же болбосо ашканадан келген кишилер үчүн суусундук алганга мүмкүнчүлүк болот.

Жалпысынан алганда, мен Майкл менен жолугушканга макул болдум. Жакынкы бейшембиде variano мени жолугушуу бөлмөсүнө алып барды. Бөлмөнүн ичинде, түрмөнүн ичиндегидей эле баарына жана бүткүл нерселерге сиңип калган, так ошонун өзүндөй коңурсуган жыт турган эле. Бир гана нерсе жакшы эле: эшик ачылган сайын таза абанын киргени сезилип, ага кошулуп терезеден күн тийип турган болчу. Мен кимдир-бирөө менен жолугушаарымды ойлогондо, менде кандайдыр-бир толкундануу пайда болгонуна таң калдым. Variano жаңдоо аркылуу мага узун жана энсиз жыгач үстөлдүн жанына отуруумду буйруду. Камактагыларды үстөлдүн бир жак тарабына, келгендерди — башка тарабына отургузушчу. Майк Райт келе элек экен. Жолугушуу бөлмөсү бакылдаган гректерге жана аларга келгендерге: аялдарына, балдарына, курбуларына жана ата-энелерине толгон экен. Алардын чөйрөсүндө мен өзүмдү жашоодон айдалгандай сездим, алардын арасында мага орун жок болчу.

Күтүлбөгөн жерден мен өзүмдү жашылча-жемиш айдалган жерге илинип койгон коркутуучу каракчыга окшоштугумду катуу кайгы тартуу менен сездим. Менин келбетим менин кылмыштарымды көрсөтүү менен өзү эле айтып жатты. Бирок менден бул Кудайдан корккон адамга эмне керек болду экен? Улам көбүрөөк кейип жана капа болуп, мен туруп жана өз жолума түшсөмбү деп ойлоп жатсам, эшиктен туура эле мени көздөй келе жаткан ирландыкты: бийик бойлуу, сакалчан адамды көрүп калдым. «Эмне деген келесоолук!» — деп ойлодум мен, анын жаркылдаган жылмаюсун карап. Ал жайкы илип кийме бут кийимчен жана өтө кыска жеңдүү, сыртка чыгарылган, үтүктөлбөгөн көйнөкчөн экен.

— Тони! — деп ал түндүк ирландык басым менен кыйкырып жиберип, анан мурдагыдай эле жаркыраган жылмаюу менен мага колун сунду. — Мен сиз менен танышканыма өтө кубанычтуумун. Мен сиз жөнүндө өтө көп укканмын.

Мен ошол эле замат аярдана түштүм, бирок ага колумду сундум. Тигил аны шап кармап, анан сезими менен силкилдетти. Мындай ысык учурашуу мени мындан дагы көп аярданууга алып келди. Мендеги көнүмүш болгон кыжырдануу тутана баштаганын сездим.

Майкл жылмаюусун уланта, менин карама-каршы жагыма отурду. Бардык тараптан караганда, ал менин кыйналган абалымды түшүндү окшойт.

— Тони, мен бул жерде дос катарымын,— деди ал. — Мен сизге акыл айтайын дегеним жок. Мени бул жерге Ыйса Машаяктын сүйүүсү алып келди, — деп сөзүн улантты Майкл. — Биздин жыйында сизди ар тараптан колдоону каалап, баардыгы сиз үчүн сыйынып жатышат.

Ушул убакка чейин бир да тирүү жан мени менен буга окшогон кеп козгогон эмес экен. Мен эмне айтаарымды билбедим, бирок ага ишене албасымды сездим. Ачуу мени ичимден күйгүзө баштады. Кандайдыр-бир убакытка чейин биз унчукпай отурдук, менин ойлорум чаташып жатты. Бул жигит, каякка тырмышып жатат? Ага менден эмне керек?

Биздин жаныбыздагы отурган жаш грек ата-энеси менен коштошуп жаткан. Анын апасы коштошоордо аны кучактап, буркурап ыйлап, чыга турган жакты карай жөнөдү. Менин ата-энем бул дүйнөдө мага жолугуш үчүн бул кара чаар жыландын тозогуна эч качан келишпейт болчу! Деги, аларга менин кайсы жерде экеним белгилүү болду бекен? Ушул жерден мени жин ургандай ойлор каптагандыктан, мен мага Майклдын эмне деп жатканын жөн эле укпай калдым. Кантсе да, ушул жерге келиш үчүн бул адам жалкоолонгон жок. Балким, ага кичине арамзалык менен жагынып коюш керек? Эгер ал менин кыжырыма тийе баштаса, мен аны чачынан кармап алып, башын үстөлгө чабам.

Мен Майклдын сөздөрүн, анын суроосуна жооп бергенге аракет кылбай жана керек болсо анын бетине да карабай угуп жаттым.

— Тони, мен сизге кайрадан жолуккум келет. Балким, кийинки жумада? — Эмне айтаарымды билбей, мен жөн эле баш ийкедим. — Кудай сизге батасын берсин, Тони. Сиз менен жакын арада жолугушам деп үмүттөнөм.

Мен анын артынан карап турдум.

«Келесоо», — деп мен кайрадан ойлодум, жарым үн менен өзүмдүн турмушума наалат айтып.

Өзүмдүн блогума шаша кайтып келип, мен чуурган ойлорумду токтото албай жаттым. Мен Майклдын сөздөрүн эстегенде, алар менин башымда анык куюндай болуп өтүп жатты. Бул шумдуктуу жердеги чыдай алгыс ысык, коңурсуган сасык жана адамдын азап чегүүсү мурда эч болбогондой сезим менин көңүлүмдү ушунчалык чөгөт кылып жатты. Дубалдар мага урап түшкөнгө даяр тургандай сезилди. Мен ырайымсыз жырткычка, үрөй учурууну жараткан капастагы жырткычка окшош элем. Менин камерамдын жанында өз ойлоруна жылмайып, бир маньяк бекерчиликтен сандалып жүрдү. Ал терең соруп, мурдунан түтүндү чыгара чылым чегип жатты. Мен анын жанынан өтүп бара жатканда, ал мени тамеки менен сайып калды. Оң колумда шыр эле күйүк пайда болду. Мени тамашалаш үчүн маньяк ыңгайсыз учурду тандап алды окшойт. Жаалданган ачуу менде ашып-ташып, ошол замат ага жаады. Тамашакөйдүн чачынан кармап алып, мен аны быдыр ала болгон дубалдын бетине башы менен экөөбүз тең кан менен боелмоюнча ура бердим. Мен канга тойгон ошол мезгилде маньякты өз энеси да тааный албайт болчу, анткени мурду жок болуп калып, анын ордуна байкуштун бетинде бирдеке салаңдап турган.

Өз камерама келгенде мен кыйкыра баштадым. Бул алдыдагы белгисиздиктен кыйналган жандын кыйкырыгы эле. Майклдын сөзү каршылыкка орун калтырбагандыктан, мен андан кутулганга аракет кыла баштадым. Ошол эле убакта мен коркуу менен көзүмдү жумуп, анан кулагымды басып жаттым. Майклдын жылмаюусу жана теше тиктеген көз карашы мени тынымсыз кубалап алды. Ал мага эмнеге жармашып алды? Азыр мен, мен ким элем жана эмнеге айланып калдым деп аргасыздан ойлой баштадым. Өмүр бою, чоң эсеп менен алганда, мен эч кимге деле зар болгон эмесмин. Мен өз күчүмдү сезчүмүн, бардык майданда ийгиликке жетишериме ишенчүмүн, өзүмдү кармана билчүмүн. Бирок Майкл «ашып-ташыган өмүр»жана «зор кубаныч» жөнүндө кайталап жатты. Менде түрмөдө өткөргөн кийинки айларда, албетте, буга окшош эч нерсе болгон эмес. Мен өзүмдүн жолумдагы кун-фу күрөш чеберчилиги, мелдештердеги жеңиштерим жөнүндө жана жан сакчынын жумушу жөнүндө ой жүгүртүп жаттым. Мүмкүн, Майкл кандайдыр-бир жактан туурадыр. Мага акчаны туш келди чачкан жакчу, мен канды дүркүрөткөн, дуулдаган турмушту жакшы көрчүмүн, ошондо да мага дайыма бир-нерсе жетишчү эмес. Мен дайыма жакшы жана чоң нерсени каалачумун. Азыр мени мунун баарынан ажыратышты, ошондой эле денелик формам эң сонун деле болчу эмес. Ал турсун турмушумдун кыйын учурунда, менин күнүм мүнөт боюнча эсептелген чакта да, мен күнүмдүк машыгуума беш сааттан кем эмес убакытты арначумун. Азыр болсо менин убакытым ашып-ташып жатты, бирок бул жагдайдын эч кандай деле мааниси жок болчу. Мен баарына түкүрүп жаттым, анын ичинде кун-фуга да жөн эле кызыгуум тарап кетти. Медитация жана көңүлү сергектикти издөөгө тиешелүү жактан болсо, ал үчүн, баарынан мурда, ички дүйнөңдүн тынчтыгы зарыл, анткени тартипке келген сезим гана чындыкты байкай алат. Менде зордуктоону самоо сезими ашып-ташып жатты, мен кантип тирүү калууну гана ойлоп жаттым. Түрмөдө мен мени курчагандардай эле акырындык менен жырткычка айлана баштадым. Мен баңги затты эрмектеп жана мааниси жок, пайдасыз териштирүүлөргө эптеп убакытты өлтүрүш үчүн кирип кетчүмүн. «Ашып-ташыган өмүр»… бул эмнени билдирет? Мен буга окшогон толук турмушту Айя менен болгон байланышта гана сездим, бирок бул бир гана жолу болгон эле.

Мен коркунучтуу жолго түштүм. Кийинки бир нече айлар бою мен Айя жөнүндөгү ойлорду атайын эле кууй баштай турган болдум. Азыр болсо, анын күнөөсүз татынакай элесин эстеп, мен титирей түштүм. Ооба, анык Айя мага сүйүүнүн кандай болоорун көрсөттү, бирок Айя азыр жок. Көзүмдү жумуп, мени «көрүү максатында» анын менин бетимди кандай назиктик менен сыйпалаганын мен эске түшүрдүм. Капысынан менин көз алдыма акыл-эсинен ажыраган зэктин элеси жана кандуу жазалоо келе түштү. Андан соң мен Айяны: ал сынган сөөктөрдү жана быт-чыты чыгып айрылган терини көрүп, анан манжалары менен жылмышкан жылуу канды сезип жатканын көз алдыма келтирдим. Мен анын кандайча ыйлап жатканын уккандай болдум. Качандыр-бир кезде ал мени сүйүп калды, бирок ал азыр, менин кандай жырткычка айланганымды билсе, сүйө алат беле? Эч качан! Кантип ал мени сүйө алат эле, эгер мен адамды чала жан болгончо сабап жана өмүрү өткөнчө майып кылып таштасам?

Көзүмө көрүнгөн бул элести кууш үчүн, мен матрацтын астына кирип, кулагымды жаздык менен жаап алдым. Менин арыктаган денемди коркунуч кыйнап жатты.

«Кудай сени сүйөт, Тони».

Муну Майкл айтты. Сөз менин башымда эрксизден айлана берди, мен болсо андан кутула албай жаттым. Мен аларды кууй баштадым, бирок убакыт өтүп жатты, андан кийин бул сөздөр мени акырындап тынчтандыра баштады. Мен Майкл цитата кылган аятты эсиме түшүрүүгө аракеттендим. Ал менин сезимиме келе баштады, анан мен аны бөлүк— бөлүгү менен чогулта баштадым. «Кудай бул дүйнөнү абдан сүйгөндүктөн, Өзүнүн жалгыз Уулун берди…» Кээ-бир нерселер эсиме келе баштады. Кудай берип койгон. Ыйса Голгофанын айкаш жыгачына колу-буту керилип кадап өлтүрүлгөн, мен өткөн жашоомдо канчалык тоңкочук атсам да жана кийинки жашоомдо эмне кылбасам да, бул фактты эч нерсе өзгөртө албайт. Кайра-кайрадан мен тиги коридордогу киши жөнүндө ойлоп жаттым. Албетте Кудай менин жасаган ишиме көзүн жумуп койбойт, андыктан, мен жазаланамбы? «...Кудай Аны Ага ишенген ар бир адам өлбөй, түбөлүк өмүргө ээ болсундеп берди». Мен бүт аятты эсиме түшүрүүгө аракет жасап, ар бир сөздү кайталап жаттым. Ушул сөздөр менин аң-сезимиме кирип, тим-эле ушул жерде, менин камерамда, кимдир-бирөө мага шыбырап, түшүндүргүсү келгендей болуп жатты. «Кудай Аны Ага ар бир ишенген… ар бир ишенген...» Ар бир сөздүн катылган маанисине терең түшүнүүгө аракет кылып жатып, мен өзүм үчүн башкача бир түшүнүккө келдим. Азыр топ менин талаамдын жартысында эле. Эгер буга макул болсом, анда мен Майклдын Ыйса жөнүндө айткандарынын калган баардыгына ишенишим керек болчу.

Эмнеден баштасам? Кайрадан мен сабаган адамдын элеси мени кое бербей кыйнай баштады. Буга мындан ары чыдоого алым келбей, мен кыйкырып жибердим:

— Кудай, кечир, кечир мени!

Бул плотинанын жарылышына окшош эле.

Мен муштумум менен дубалды уруп алдым. Кургап калган дубалдын шыбагы жарылып, полго чачырап түшүп калды. Башымды буруп өз камерамды караган кезде, мени курчаган зэктердин тобу топ-топ болуп бөлүнүп калышыптыр. Мен сыйынууга күчүм жетпей тургандай ачуулуу элем, ар бир саат сайын менин кылганым эле — узун коридордо ары-бери басуу болду, муну өзүмө келип, өзүмдүн жалгыз жаткан бөлмөмдө абдан катуу талкаланган досум жана Ыйсадагы бир тууганым үчүн полго жыгылып сыйынганга чейин жасадым. Көп күн бою Кудай менен күрөштүм. Мен Ыйык Китеп окуганымды уланта бердим, бирок ачуум токтогон жок. Кудайдан Шейн үчүн өч алууга мүмкүнчүлүк беришин сурай баштадым. Мен Алькапонини өлтүрүүнү кааладым, бул тууралуу Кудайга ачык эле айттым. Мен Алькапонини кечире албайм... эч качан. Аны кутурган итти жок кылгандай, түбүнө жетмейинче тынчтана албайм. Ал эми Шейн жөнүндө, ал эми эч качан калыбына келбейт деп корктум.

11-ноябрь 1992-жыл. Менин эркиндикке чыга турган күнүм. Бул күнү мен таң ата электе туруп, эң биринчи кезекте күнүмдүк сыйынуу китебин ачтым. Араң эле болгон жарыктын жардамында керектүү бетти таап, мен таң калдым. Бүгүнкү күндөгү окуй турган тексттин башында: “Чыныгы эркиндик” деп жазылып туруптур. Мен Жакандын Жакшы Кабарындагы (8:36) “Эгерде силерди Уул эркин кылса, анда чындап эркин болосуңар” деген бул сөздөрдү өзүмө сиңирип, жыргап жаттым. Бул менин аятым эле. Мен Кудай-Теңирим менин өмүрүмдүн башынан аягына чейинки ар бир кадамын көрүп тураарын билдим. Эми мен Ага өз келечегимди ишенип тапшыруум керек болчу.

Бул күнү эрте менен мен бүт блокту кыдырып, камактагылар менен сүйлөшүп, аларды өз жашоолорун Ыйсага тапшырууга ынандырып жаттым. Баарынан кыйыны достор менен коштошуу болду. Анткени канчалаган убакытты кайгыбызды жана кубанычыбызды, түйшүгүбүздү, үмүтүбүздү жана кыялдарыбызды тең бөлүшө бирге өткөргөнбүз. Зигги, Симоне, Иэн, Мартин, Андреас, Хасан... Мухаммеддин көздөрү жашка толуп турду.

— Ушул убакытка чейин сен Кудайга ишенимдүү болдуң. Өз ишенимиңди калтырба. Өкүнбөйсүң, сөз берем. Биз ишенүүгө жана үмүттөннүүгө милдеттүүбүз, досум, — дедим Мухаммедке. — Анткени биз чыныгы эркин адамдарбыз. — Мен аны колунан кармап, жүрөгүмө кыса кучактадым.

Акыркы жолу мен блок жакка көз жүгүрттүм, анан бурулуп чоң дүйнөгө жай кадам таштадым.

Chowishi отурган кабинетте мага менин жеке буюмдарым салынган баштыгымды беришти. Үч жыл кийип жүргөн сандалеттен кийин жаман эмес бут кийимди кийүү, оор жана катуу сезилсе да, мага жагымдуу болду. Мында жынсы шым жана бийик жакалуу кара свитер да табылды. Бир нече мүнөт мен үч кызыл жазуу дептерчесин барактап туруп калдым. Бул жерде толтура аттар, сандар жана даректер, кыскасын айтканда менин мурунку жумушум боюнча контакттар бар эле. Кудайга берген убадамды эстеп, бардык жазуу дептерчелеримди таштанды салган идишке ыргыттым. Алардын ордуна баштыгыма Ыйык Жазууну изилдөө боюнча окуу китебин, менин Ыйык Китебимди жана Майкл мага түрмөдө берген китептердин кээ бирин салдым. Көп китептерди мен өз досторума таратып бердим. Алардын арасында мен эч качан ажырабай турган “Даңктын дарбазасы” деген бир китеп бар болчу. Мен бир камерада кайсы-бир нигериялык менен өткөргөн кечти эстей жылмайып алдым. Мен көп учурда ал жөнүндө эстечүмүн. Чынында эле ал ким эле? Теңирдин жөнөткөнү эмеспи? А мүмкүн Анын периштесидир? Мен ошондо нигериялыктын бул китептин барагына өз атын жана Лагостогу дарегин жазганына толук ишенем. Мен ал жазууну ошол күнү өз көзүм менен көргөндөй болгонмун. Бирок кийинчерээк мен аны таппай калдым. Бардык барактары бүтүн, бирок анда нигериялыктын колу менен жазылган нерсе жок! Ушул кезге чейин бул жазуунун жок болуп кеткен сыры мени таң калтырат.

Chowishi мага менин жаңы паспортум менен бирге авиабилетти берди. Көз ирмемге мен өзүмдүн жан сакчы болгон жумушумду эстеп кеттим. Швецариялык банктардын биринде ар кайсы өлкөлөрдөн ар түрдүү ысымда берилген менин жасалма паспортторумдун топтому сакталчу, мүмкүн ушул убакытка чейин сакталып жаткандыр. Жасалма документтерди алуу ал кезде өтө жөнөкөй эле — баарын керектүү адамдар менен болгон байланыш чечип койчу. Азыр болсо мен колумда британдык консульство берген жаңы паспорт кармап турам. Жаңысы го жаңы эле, бирок колго жасалгандыктан сапаты абдан жаман. Паспортко Ричарддан болгон кат кыстырылган. Анда: “бул документ үчүн биз элчиликте иштеген айымга абдан ыраазыбыз. Сен Англияга келгенде аны кайрадан жасатышың керек, бирок бир жакшы жагы — ал сага үйүңө жол ачат”, — деп жазылыптыр. Түрмөдө түшкөн өз сүрөтүңдү көрүү абдан эле жагымсыз болду. Лондондук Хитроу аэропортуна жеткенче паспортту билет менен бирге арткы чөнтөккө жашырып коюуга туура келди.

— Кана эмесе, кеттик, — дедим varianosго.

Ларнакинин аэропортуна чейин беш полиция кыматкерлеринин коштоосу менен келдим. Кипрдин бийликтегилери аркылуу акыркы беш жылда мен кара тизмеге кирип калганмын, ошондуктан мен чындап эле алардын өлкөсүнөн чыгып кеткениме ынануу үчүн полиция кызматкерлерине тапшырышкан. Автомобилдин арткы отургучуна отуруп, мен курчаган чөйрөнүн сулуулугуна суктанып жаттым. Көкмөк асман, тоолор, дарактар, аялдар, балдар, деңиздин жыты. Мен булардын баарын үч узак жылдан мурун көргөнмүн жана түрмөдө отуруп бул сүрөттөрдү өз эсимде кайрадан жаңылачумун. Мына эми кайрадан аларга суктанып жатам. Үч жыл мен бул сулуулукту көргөн жокмун, азыр менин сезимдерим курчуп, курчаган чөйрөдөгүлөрдүн баары мага жаңы жана таза туюлуп жатты.

Учакка отурганга чейин мени аэропорттун полиция башкармалыгында кармап турушту. Күтүлбөгөн жерден ушунчалык тааныш үн угулду. Бул Майкл Райт эле. Ал кайнатасы менен бирге аэропортко мени менен коштошкону келишиптир. Алар мага жылуу тон алып келишти.

— Мунун баарын Элизабет кылды,— деп жылмайды Майкл. — Ал Англияда азыр суук болуп калгандыгын менин эсиме салды.

Өзүнүн Ыйык Китебин ачуу менен ал мени шыктандырып, кайраттандыруу үчүн бир нече сонун аяттарды көрсөттү. Сырттан караганда ал — менин атамдай, а мен болсо — анын уулундай көрүнгөн чыгаармын, бүгүн болсо ал мени дүйнөгө узатып жатат. Биздин коштошуубуз жүрөктү элжирете тургандай болду. Ал мен үчүн ушунчалык көп нерсе жасады. Майкл өз коомун калтырып, өлүп жок боло тургандарды жана суусагандарды издөө үчүн аттанган. Өз элинин арасындагы тынч жашоосунан баш тартып, Кудайдын чакырыгынын артынан түшүп, ал чоочун өлкөгө келген. Бул жерде ага тилдик тоскоолдуктарды, маданий айырмачылыктарды жана расалык келишпестиктерди жеңип өтүү менен, рухий согушка чыгууга туура келди. Никосиянын Борбордук түрмөсү — тоңуп калгандар үчүн тундургуч жана Майклдай болгон мындай сонун адамдар үчүн жер бетиндеги эң ылайыксыз жай. Бирок, эч нерсеге карабастан ал өз ойлорунда да, иштеринде да Кудайга ишенимдүү бойдон калды. Ал өлүп жок болуп бара жаткандарды Ыйсанын сүйүүсү менен сүйгөн жана үмүтсүздүк менен арга түгөнгөндүк падышачылык кылып жаткан жерге үмүт жана өмүр алып келип жатты. Менин түшүнгөнүм боюнча, Майкл биздин баарыбызды Ыйса эмнеге чакырган болсо ошол нерсени жасап жатты. Ал өзүнүн талаптарын канааттандырууну четке калтырып, мага окшогондорго Машайак жөнүндөгү Жакшы Кабарды жарыялоо үчүн жөнөгөн. Майкл кийинчерээк мен Улуу Британиядагы ишенүүчүлөрдү баалай биле ала турган кандайдыр бир стандартты түзүп берди. Тилекке каршы, бул мени толугу менен таттуу кыялдарымдын жок болушуна жана терең көңүл чөгүүмө алып келди.

Өмүрүмдө көп жолу учсам дагы, баары бир бул күнү учак булуттардын арасынан кирип, бийиктикке көтөрүлгөндө коркунуч жана титирөө менен төмөн жактагы белги берүүчү отторду байкап жаттым. Бул эң эле сонун эле. Жашоонун өзү керемет болчу. Мен көздөрүмдү жумуп, дүңгүрөгөн мотордун үнүн угуу менен акыркы үч жылдагы өз өмүрүмдү эстей баштадым. Абдан кубанып, баары үчүн Кудайга ыраазычылык келтирдим.

Учак жерге конгону баратканда менин колдорум жана буттарым коркунучтан жана толкундангандыктан титиреп жатты. Өзүм тынчтануум үчүн ичимден жыйырма экинчи забурду айта баштадым:

Сара экөөбүз 1995-жылы 22-июлда үйлөндүк. Ошол эле жылы бир аз эртерээк Саранын мыкты досу Элен Майкка турмушка чыкты. Тилекке каршы, бул Майк экөөбүздүн “Оак Рум” жыйынын калтырышыбыз керектигин билдирет. Муну биринчи Майк жасады, анадан бир нече айдан кийин мен да ушундай кылганга туура келди. Сара менен Элен алардын ата-энелери жашаган Эссексте иштешчү. Кыздар бала чагынан бери дос болушкан, экөө тең — жергиликтүү кичинекей “Моркрофт Холл” жыйынынын мүчөлөрү эле.

Бат эле биз жыйындын жашоосуна киришип кеттик. Тобо кылган биринчи күнүмдөн тартып эле мен Кытайдын кайсы-бир жеринде же рецидивисттер үчүн катуу режимдеги кандайдыр-бир түрмөдө миссионер болуп кызмат кылганды кыялданчумун. Мунун ордуна мен балдарга өз жүрөгүн арнаган Саранын аркасынан ээрчидим. Анын атасы көптөгөн жылдар бою балдардын жайкы лагерлеринин уюмун жетектеп келген. Мен ага жардам бере баштадым жана өзүм байкабастан балдар менен иштегенден канааттануу алып баштадым. Мага алар менен ар кандай оюндарды ойноо жакчу. Мүмкүн мен бала чагымда мунун баары жетишпегендиги үчүндүр. Жайкы эс алуунун милдеттүү түрдө болгон пункт болуп суудагы уруш жана ар кандай кыймылдуу оюндар, ошондой эле спорттук мелдештер саналган. Кечинде биз баарыбыз бирге балдарга Ыйса Машайак жөнүндө айтып берчүбүз. Бул өтө эле жөнөкөй болчу. Балдар үчүн кызыктуу эле, алардын мени канчалык көңүл коюу менен угуп жаткандарына өзүм ынандым.

“Моркрофт Холл” жыйыны Жакшы Кабар таратуу иштерин өткөрүшчү эмес, ошондой эле жыйында жаштар аз эле. Бул окуяларды сүрөттөп бергенге чейин биз Сара, Майк, Элен болуп жыйындын ичинде жаштар клубун уюштурууну чечтик. Шаарда кыла турган эч нерсе жок болгондуктан жөн гана көчөдө ары-бери басып жүргөн толтура өспүрүмдөр бар эле. Биз жеңил эле иш баштадык. Мен өспүрүмдөр менен таанышып, аларды жыйынга чакырам, Майк болсо Жакшы Кабар айтат. Жума күндөрү биз микроавтобус алып Базилдонду бүт кыдырып, балдарды жана өспүрүмдөрдү жыйынга жеткирет элек. Ушул кезде көп балдар Машайакка ишенип калышты. Мисалы, Жейми. Ал тынчы жок, ачуулуу жана абдан көп кыймылдуу бала эле. Ал тогуз жашта болчу, бирок өз теңтуштарына караганда бир кыйла кичинекей көрүнчү. Буга карабастан ал бир нече жолу үйүнөн качып чыккан, ар бир учурда жагымсыз окуяга дуушар болгон. Ал эч кимге ишенчү эмес, ал эми кыжыры келгенде кекечтенип калчу. Анын ата тегин жана тарбиясын майда-чүйдөсүнө чейин биз билчү эмеспиз, бирок биз иштеген көп балдардай эле анын атасы жок болчу: баласы жөнүндө бүт күчүн жумшап жалгыз энеси кам көрчү. Мүмкүн болушунча биз балдардын ата-энелери менен байланыш түзүүгө аракет кылчубуз, ошондой эле мен түрмөдө отуруп чыкканымды жашырчу эмесмин. Биз иштеген бул чөйрөдө бул чоң уят иш деп деле саналчу эмес. Көп аялдардын — биздин кам көргөн балдардын энелеринин күйөөлөрү же бирге жашагандарынын көпчүлүктөрү да түрмөдө отурушкан, энелеринин көпчүлүктөрү алардын балдарына көчөнүн зыяндуу таасирин алдын алууда жардам көрсөткөнүбүз үчүн бизге ыраазы болушту.

Жума артынан жумалап Жейми биздин жаштардын клубуна келе баштады. Көп өтпөй ал агасы Жон жана эжеси Мэнди менен бирге келе баштады. Азыр мен көп ирет суроо берем, эгер анын өмүрүндөгү татаал мезгилде биздин жаштар клубунан алган көмөк болбосо, Жейминин тагдыры канчалык начар болмок.

Бекки Уотсон ар бир жумада биз Биллеркеядан алып келген жаш сулуу кыз эле. Биздин клубдун мүчөлөрү барган сайын көбөйүп жатты, ошондуктан биз балдар менен өспүрүмдөрдү алып келүү үчүн микроавтобус менен бирге эки жеңил машина менен чыга турган болдук. Бир жолу кечинде оюн башталаар алдында мен Беккиге киргенди унутуп калганымды түшүндүм.

Өзүмдүн жардамчыларыма оюнду алып бара бергиле деп тапшырып, мен кетирген катамды оңдоого аракет кылдым. Өзүмдүн экстремалдык айдоомдогу машыкканыма таянып, жыйырма мүнөттүк жолду абдан кыска убакытта басып өттүм. Жакшысы Бекки эч жакка кетип кала элек экен. Ал тоңуп калса да мени күтүп туруптур. Ал кыз мени чын пейилден кечирди. Бул анын мүнөзүндө болчу. Машинада биз сүйлөшүп бараттык, мен андан түз эле сурадым:

— Бекки, сен Ыйса Машайакка ишенесиңби?

Чыңалган тынчтык өкүм сүрдү. Эч ким эч качан аны беттен алып, мындай суроо берген эмес. Ал алдын карап отурду, мен көзүмдү жолдон алган жокмун. Биз жыйындын унаа токтоткон жайына барганча үндөбөй келдик. Мен коопсуздук курун чечип, автомобилден түшүп жатканымда, Бекки күтүлбөгөн жерден:

— Ооба! — деди.

— Ооба? — дедим мен түшүнбөстөн.

— Ооба, мен Ыйсага ишенем, — деди Бекки менин көзүмө карап. Анын сулуу жүзүндө жылмаюу пайда болду, көздөрү жанып турду. Ал кайрадан кайталап айтты: — Ооба, Тони. Эми мен Ыйсага ишенем.

Мына ошол кезден тартып Бекки чарчабастан Машайак жөнүндө күбөлөндүрүп келет. Ошону менен бирге ал Кудайга менин автомобилимде сонун бир кечте жолуккандыгын айтат. А мен болсо ошол учурда ага тикелей суроо бергенге кайраттуулук тапканым үчүн кубанам. Бекки бүгүнкү күндө да мурдагыдай эле табигый жана жөнөкөй Жакшы Кабар таратат, ушул убакытка чейин менин шыктануумдун булагы болуп келет.

Өз жүрөктөрүн Ыйсага ачып, Ал жөнүндө көп билгиси келген дагы көптөгөн башкалар да болушкан. Биз бул жаштарды шейшемби күндөрү Ыйык Китепти изилдеп окуу үчүн өз үйүбүзгө чакырып баштадык. Бош бөлмөлөрүбүз болбогондуктан уландар жана кыздар биздин конок бөлмөдө ондон — он бештен болуп чогулушчу. Кысылып отурушса да таарыныч жок. Жалпысынан айтканда, бул абдан сонун мезгил эле.

Мындан сырткары менин коргоо структурасындагы иштерим өйдөлөп жатты. Мен дайыма алдыга карап, өз иштеримди атаандаштарымдан бир нече кадам мурун эсептеп койчумун, бул менин карьералык өсүшүмдү жана маянама мыкты кошумча болушун камсыз кылчу. Менин жүрөгүмдө али да Ыйсаны билбеген дүйнөлүк адамдар үчүн кам көрүү жашачу, бирок азыр артымды караганда менин рухий жашоомдун борбору ошол эле кезде ордунан тайып баштаганын түшүнөм. Сара экөөбүз биз Кудай үчүн дагы көбүрөөк курмандык кылышыбыз үчүн Кудай бизге көп берип жатат деп, өзүбүздү адашууга алып келе баштадык. А чындыгында баары тескерисинче болчу. Мен жумушта көпкө жоголуп кетип жаттым, бул аркылуу Сарадан, мени Кудай чакырган деп так түшүнгөн жыйындан жана кызматтан алыстай баштадым. Өзүм байкабастан туруп, азыр “өзүн өзү тынчтандыруунун торуна түшкөн машайакчы” деп атаган адамга айланып калдым.

Бир аз жыл мурда эле мен мындай машайакчылар жөнүндө кескин жана жактырбаган түрдө сөз айтчумун, эми өзүм ошондой болуп калдым. Англияга келген учурдан тартып мен жыйындын бир бөлүгү болууну кыялданчумун. Түрмөдө отурганымда мен алгачкы Жыйын жөнүндөгү Жаңы Осуяттык окуяларды окуганымда азыркы учурдагы жыйындарды башкача элестетет элем. Кудай бул кубанычты мен башымдан өткөрүшүмө мүмкүндүк берди. Кипрдеги рухий тирилүүдөн кийин ишеними бирлердин арасындагы жашоо мага берилген сыйлык катары болгону шексиз. Бирок убакыт өтүп жатты жана мен барган жыйындар кайра-кайра менин көңүлүмдү калтырып жатты. Ооба, бир туугандар бири-бирин сүйүшү мүмкүн, саламдашып, ак көңүлдүк көрсөтүшү мүмкүн, бирок жалпы алганда алардын баарын көбүнчө өз иштери жана муктаждыктары кызыктырчу. Алар жакырлар, кыйналгандар жана муктаж болгондор үчүн сыйынышкандыр, бирок саналуу адамдар гана өз коомунун сыртында Жакшы Кабар айтууга каалоосу бар.

Марктын Жакшы Кабарында (16:15) Ыйса Өзүнүн шакирттерине айтат: «Бүт дүйнөнү кыдырып, бардык адамдарга Жакшы Кабарды жарыя кылгыла». Ошол кезде Ыйсанын буйругу кандай болсо, бүгүнкү күндө да ошол бойдон кала берет. Бул буйрук бардык мезгилге берилген жана бардык машайакчыларга тийиштүү. Ошого карабастан мен бул буйрукту машайакчылардын көпчүлүгү аткарбай тургандыгын көрдүм. Кипрде кудуреттүү Кудай тарабынан куткарылган жана жогорудан төрөлгөн мен Ыйса Машайак жөнүндө чындыкты жашыра алган жокмун. Бул деген ракты айыктыра турган дары жасап, аны жашырып койгонго барабар. Мен үчүн Машайак жөнүндөгү Жакшы Кабар ушундай ачылыш болгон. Бирок менин бул жерде көргөнүм арзыбай турган нерсе эле! Куткарылуу суроосун ар бир адам олку-солку болбостон, кийинкиге калтырбастан, баарынан мурун чечип алышы керек. Мына эмне жөнүндө биз адамдарга айтышыбыз керек, бирок муну эстеген эч ким жок эле. Мен эмнеге айланада ушунчалык аз гана машайакчылар ушинтип ойлогонуна түшүнө алган жокмун.

Алты же жети жыл өтпөй мен дагы ток жашоонун тузагына түшүп калдым. Мен өзүм баамдабастан рухий чөлгө кирип кеттим. Алдыда Сара экөөбүздү оор мезгилдер күтүп жатты.

Полициянын кара автофургону Оксфордширдин мейкиндиги менен зуулдап баратты. Менин колумда кол кишени бар эле, ошондуктан мен тар, темир тор менен бөлүнгөн жайда тиземди кучактап отурганга туура келди. Уят жана сарсанаа болгонум мени чырмап жатты. Мен ким болуп калдым? Эгер азыр мени Майкл Райт көрсө эмне деп ойломок?

Башымда бир ырдын сөздөрү эрксизден келип, жаңырып жатты. Бул “Менин күнөөмдү эмне жууй алат?” деген гимн эле. Бул гимндин: “Күнөөдөн рухту кун төлөп куткарат — о, бир гана Ыйсанын каны” деген сабынын терең мааниси жөнүндө ойлонуп баштадым. Мен бул гимнди жүрөгүмдө ыраазычылык менен ырдаган мезгилимди эстедим. Анын ар бир сабы мен үчүн жаңырчу:

Бул гимндин сөздөрүнүн акыйкаттыгы жүрөктүн түпкүрүнө чейин жетет. Көз жашым моюндан ылдый агып жатты. Мен түшүнүп билген жашоомдун жылдарын кайрадан карап чыктым. Мен Кудай куткарган жана сактаган күнөөкөр элем. Мен буга татыксыз болчумун. Эми мен баарын жоготтум. Мени менен Кудай эмне кылгандыгын эми айта албайм, мен Ыйса Машайак жөнүндө күбөлөндүрүүгө сөз таба албай жаттым. Эми кайрадан Кудайдын куралы болом деп күтүүгө болобу? Мен Ал жөнүндө айтпайын деп чечтим. Өзүм эч качан Кудайдан көңүлүм калбайт. Ал мен үчүн төгүндөлбөгөн чындык бойдон калат. Бирок Ыйса Машайактын атын атоого эми мен татыксызмын.

Башымды көтөрүп мен башка соттолгон адамды көрдүм. Автофургондо камакка калгандардан экөөбүз эле экенбиз, мен жана ал. Бул кашына чоң шакек тагып алган, чачы такыр алынган жигит эле. Ал мага жылмайды. Анын жылмаюусу тынчсызданба, дос, сен баарын жеңип өтөсүң дегендей болду. Ал эч нерсени түшүнгөн жок. Түрмө мени тынчсыздандырган жок. Мен кандай гана түрмө болсун жашап кетем. Никосиядан кийин Баллингдондогу пенитенциардык имарат мага курорттой эле сезилди. Бирок менин өзүмдүн түрмөм бар эле. Темир тордун артында уят жана айыптын айынан эзилген менин абийирим калды. Мындан да жаман абал менде эч качан болгон эмес.

Баллингдондогу түрмө жакынкы сегиз айдын ичинде менин үйүм болушу керек. Киргендеги бардык керектүү формалдуу нерселердин баарын мен абдан жайбаракат, тынч басып өттүм. Жеке кароо, сүрөткө түшүү, манжалардын бармак тактары. Булардын баары жүрөккө тийгидей тааныш. Бул жерде, Баллингдондо жарык жана эч кандай сасык жыттар жок эле, Никосиянын казематтарына салыштырып болбойт.

Мен эки камалган адам менен бир камерага туш келдим. Түрмөдөгүлөр мага иштин чоо-жайын айтып башташканда, камерадагы көптөн бери жашап калгандар өздөрүнүн арыз-муңун жана талаптарын айта башташты.

— Бул камера эмес, а жуунду төгүүчү чуңкур, — деп бирөө уруша баштады. — Бизге качан телевизор коюп беришет? Жарым ай мурун убада кылышпады беле!

Экөөнөн тең мен жийиркендим. Алар, мүмкүн, эс алуудабыз деп ойлоп жатышабы? Ооба, бул түрмө эмес! Никосия менен салыштырганда бул жер бала бакча. Блокту аралай мен зэктердин бильярд жана үстөлдүк теннис ойноп жатканын көрдүм. Бул жерде компьютерлер, телевизорлор, бардык ыңгайлуулуктар бар экен. Мен өзүмдүн керебетиме чыктым. Ал өтө кенен болбосо да, бул жерде таптаза болгон матрац жана төшөк бар экен.

Мен Сара жана Этан жөнүндө ойлонууга батына албадым. Эми Сара мени жек көрүп калышы керек. Мен өзүм аны менен эмне кылганымды ойлосом өзүмдү жек көрүп жаттым. Мен деги кандай күйөөмүн! Ушунча нерседен кийин кандай ата болом! Менин уулум үчүн бул өмүр бою кала турган так болуп калышы мүмкүн.

Сара мага күн сайын жазып жатты. Менин Ыйык Китебимди жана бир нече башка китептерди берип жибериптир. Ал мени каттарында шыктандырып жатты, бирок ага жакшы болушу үчүн мен аны менен жолуккум келген жок. Сара чыккан өкүм боюнча жергиликтүү кайрымдуулук дүкөнүндө иштеп баштаптыр[27]. Ага бала менен жалгыз болгондуктан кыйын эле болду, бирок ал эч качан арыз-муңун айткан жок. Этан менен бирге ал ата-энесикинде жашап турду, бирок кымбат эмес ижарага үй издеп жатты. Бул жөнөкөй нерсе эмес эле. Мен түрмөдө отургандыктан мамлекет ага жалгыз бой эне катары жакшы акчалай жардам берип жатты, бирок баары бир жакын айланадагы үйлөр анын чөнтөгүнө дал келбейт эле. Мен биздин Эссекстеги иштеген биринчи жылдардагы бир нече үй-бүлөнү эске түшүрдүм жана ага экөө үчүн маданий борбордон алыс кандайдыр-бир бөлмө туура келип калабы деп корктум.

Жума артынан жума өтүп жатты, бирок мен өз ойлорума чөгүп кеткендиктен, Жакшы Кабар таратууну ойлогон жокмун. Менин “үлгүлүү жүрүш-турушум” жалгыз адам жашаган камера менен сыйланды. Эми мен салыштырмалуу тынчтык менен канааттанып жаттым. Баллингдондо эч качан тынч болбогондуктан, бул салыштырмалуу эле. Бирок баарынан коркунучтуусу традициялык эмес сексуалдык ориентациядагы соттолгондорду башкы блокко киргизип жиберген күндөр эле. Бул жумасына эки жолу болчу.

Башка соттолгондордун баарын жаап салчу. Традициал эмес зэктерди түрмөдөгүлөрдүн баары жек көрчү. Алар педофилдер жана жашы жете электерди зордуктагандар эле. Жабылып коюлгандар үчүн мунун баары табияттарына туура келбейт чыгаар. Алардын ызы-чуусунан менин кулактарым тунуп калчу. Зэктер өздөрүнүн камераларынын эшиктерин такылдатышып, кулак тундура кыйкырышып, эмнени сындыра алса баарын сындырып, көп ызы-чууга кылганга аракет кылышчу, бул аркылуу бузулгандарга болгон өздөрүнүн жийиркенүүсүн көрсөтүшчү.

— Эх, азыр ушул түрү сууктардын бири менен жекеме-жеке жолугушууга мүмкүнчүлүк беришсеби! — деп туталанып жатты Ленни, алаканын өз муштуму менен бир уруп.

— Өткөндө мен жөнүндө да ушинтип айтышкан,— дедим мен.

— Ой жок, сен бул акылсыз кемпайлардай эмессиң, — деди Ленни, ачуусу менен муштумун көрсөтө.

— Окшошмун.

Жалпысынан мен Ленни менен макулмун. Бул адамдар жөнүндө жана өзүмдүн уулум жөнүндө ойлогондо денем муздап кетти. Мындай адамдарга болгон жек көрүү мага түшүнүктүү эле. Бирок башка жагынан караганда бул бузулган адамдардан мен жана башка зэктер мыктыбызбы?

Мындай көз караш менен макул болуу кыйын эле, бирок мен күнөө жөнүндөгү Ыйык Китептик окутууну билчүмүн — “баары күнөө кетирип, Кудай ээ кыла турган даңктан айрылып калышкан”. Мен бул жерде Майкл Райттын күнөөнү кардай ак болгон көйнөккө тамчылап калган кара сыяга салыштырган сөзүн эстеп кеттим. Сыянын тамчысы кичинекей болгону менен, эч кимди таарынтпай турган калп — көйнөктө кипкичинекей так калтырат, бул көйнөк таза деп саналбайт. Мындай көйнөктү сууга салсаң, сыя агып баарын булгайт. Мен өзүмдүн жаным тууралуу ойлондум. Азыр анда абдан чоң кара так бар!

Камеранын темир торунан карап, мен Кипрде түрмөдө отурган мезгилге, Майклдын кээ бир акыл үйрөткөн сөздөрүнө оюмда бардым. “Күнөө менен күрөшүү эч качан дүйнөнүн колунан келбейт”,— деген анын бир сөзүн эстедим. Ал жолугушуу үчүн болгон бөлмөдөгү зэктерди карап туруп, ал колун шилтеди эле.

— Биз күнөөнүн деңгээлин жана өлчөмүн аныктоого аракет кылабыз, өзүбүздөн жаман деп эсептегендерди камап салабыз. — Муну айтып жатканда эңкейип, үнүн акырын чыгарды. — Коом өзүнө бир кыйла адил көрүнгүсү келип, ушуга окшогон мекемелерде өзүнүн бузуктугун жашырат, Тони, — деди ал мага акыл айтып, — бирок Кудай бир күнөөкөр менен экинчисинен эч кандай айырманы көрбөйт.

— Мен бийликтегилер менен курчаган чөйрө бизге жийиркенич катары карай турганына шектенбейм, — деп анын сөзүн ырастадым. — Ошону менен бирге биз баарыбыз бирибиз экинчибизден да жаман болгон күнөөкөрлөрбүз.

— Ооба, Тони. Биз Кудай алдында так мына ушундайбыз. Биздин ар бирибиз, айырмасы жок — кылмышкерби же жокпу, Кудайдын көз алдында абдан жийиркеничтүүбүз, ошондуктан Андан бөлүнүп калганбыз.

— Бирок андан кийин Ыйса келбедиби?

— Сен негизгисин түшүндүң, — жылмайды Майкл. — Машайак Голгофада өлгөндө Ал Өзүнө бүт дүйнөнүн күнөөсүн алган, күнөөнүн бүт жүгүн — өтүп кеткенин, азыркысын жана келечектегисин көтөрдү. Ыйсанын так ушул жеңишинин негизинде биз кечирим ала алабыз. Биз өз күнөөлөрүбүз үчүн төлөөнүн же мөөнөттөн кутулуунун кереги жок. Ыйса баары үчүн төлөп койгон.

Майклдын бул жөнүндө өзүнүн ирланддык акценти менен жандуу жана толкунданып айтканын эстеп мен жылмайып алдым.

— Мына ошондуктан бүгүн сен мендей эле эркин адамсың, Тони, — деп жылмаюу менен айтты ал. Мен аны жакшы түшүнгөнүмдү ал билчү.

Ошондо баары улуу мааниге ээ болгондой сезилген. Эркиндикте жүргөнгө караганда Кипрдеги түрмөдө машайакчы болуп жүрүү жеңил болгону таң калыштуу. Ошол кездеги менин каалаганымдын баары Машайак жөнүндө жакындарыма айтуу болчу. Анын баары качан өзгөрүлүп кетти?

Кичинекей чиркөө жолугушуу үчүн жакшы жай эле. Камактагылар ал жакка барышчу, себеби бул алар үчүн өз камераларынан чыкканга мүмкүнчүлүк болчу. Англикандык жыйындын ыйык кызматчысы Жакшы Кабарды насааттоодо өтө деле көп күч жумшачу эмес. Ал түрмөдө көп жылдардан бери иштечү, ал үчүн жумуш абдан кызыксыз эле. Ар бир күнү кечинде ал сырткы дүйнөгө кетет, бирок камерада жаткан камактагы биздей эле туткун болчу. Менин Машайак жөнүндө күбөлөндүргөнүм аны кыжырдантчу, бирок мага тоскоол болчу эмес.

Камакта жаткандар Кудайга кайрылбаган бир да жума болгон жок. Биз регулярдуу түрдө ал жерде чогулуп, Ыйык Китеп окуп, сыйына баштадык. Биздин чогулуштарда жөн гана сынап отургандар да бар болчу. Кээ бирлери жыйынтыгында биздин түрмөлүк коомго кошулушту. Бислей Красавчик — купкуу жүздүү, ууру көз караштагы, баңги, жаш жигит — алардын бири эле. Бойго жеткенден берки жашоосунун көп бөлүгүн ал зонадан өткөргөн. “Эркиндикте эмнени көрбөй калдым?” — деп ишеничтүү сүйлөшүүлөрдүн биринде ал менин алдымда мойнуна алды. Өз мөөнөтү аяктап калганда ал кайрадан отуруш үчүн, кандайдыр-бир олуттуу “нерсе” жасайт. “Бул жер менин үйүм, — деп түшүндүрдү ал мага. — Эркиндикте кыйын. Мен ал жакта эч кимге керегим жок. Жалаң гана түйшүк: эсеп төлөш керек, кайда жашоону издеш керек. Мунун мага кереги жок. А бул жерде болсо, жок дегенде менде үч маал тамак, андан сырткары айланамда менин досторум бар”. Бислей Красавчикке окшогондор көп эле, аябай көп болчу.

Мисалы, Кургак учуктуу деген жасама аты бар бирөө бар болчу. Ал дайыма чиркөөгө баш бакчу. Эркиндикте ал улуттук баатырдын даңкы менен канааттанып жашаган. Ал жөнүндө статьялар, анын сүрөттөрү бардык гезиттерге басылып чыккан, баары анын курчаган чөйрөнүн тазалыгы үчүн күрөшүүдөгү токтоно албаган аракеттери жөнүндө эле. Ал эми темир тордун артында ал кадимки эле ийгиликсиз адам болуп калды. Баллингдондо дарактар жана жайыттар жөнүндө ким кам көрмөк эле. Кургак учуктуу бутпарастыкка абдан кызыгат эле, кээде өзүнүн “динчил кечил аялы” менен чиркөөдө жолугушчу. Ал болсо кээде ыйык кызматчыга да көз кысып турчу, анан ыйык кызматчы жекшемби күндөрү Англикандык жыйындын салты боюнча табынуунун бир бөлүгүн алып барууга ага жол берчү. Бул мени өзүмдөн чыгарат эле. Бирок мен сыйына гана алат элем. Чынында буга Кудай киришип баштады. Кандай себеп менен экенин билбейм, “кечил аял” менен Кургак учуктуунун жолугушуусуна тыюу салышты.

Бир жолу менин камерама Кургак учуктуу кирип келди. Мени атайылап түрткүлөп, ал айтты:

— Эй, мен сен жөнүндө жана сенин сектанттык болбогон нерсең жөнүндө уктум. Менин дос аялымды сенин айыңдан киргизбей коюшту. Эми, шашпай тур! Сен менден көрөсүң.

Кескин кыймыл менен анын колун далымдан түртө салдым. Ал менден кыйла эле узун болгондуктан, мен ордумдан турганда менин көздөрүм анын мурдунун тушунда болуп калды.

— Эми мени ук, — дедим мен. — Билгениңди жаса. Эгер азыр кааласаң, анда мен сага далымды салып турам, сен мени ура аласың, — деп тиштене айттым, анын жүзүн караган бойдон. — Бирок, билип кой, — деп уланттым, — сен эмне кылсаң да, мен сени кечирем. Мен сени Ыйса Машайактын атынан сүйөм. Мен сага эч кандай жамандык каалабайм, а сен каалаганыңды кыл.

Кургак учуктуу мени жутуп жиберчүдөй карап, унчукпай турду. Экөөбүз тең мындан ары эмне болушун билген жокпуз. Аягында Кургак учуктуу сөгүнүп, чыгып кетти.

Алты ай өттү, мага боло турган бошонуу жөнүндө айтышты. Мени алдыда эмне күтүп турганын билген жокмун, бирок бул жерде Кудай мага абдан көп эң сонун сабактарды берди. Эми мен башка адам болуп калдым. Сара да руханий бекемделип калды. Ал да мага окшоп, Кудайга көбүрөөк таянганды үйрөндү, көп убактысын сыйынуу менен өткөрдү. Аны менен Этандын жашоосу жеңил болгон жок, бирок ал күйүп-жанып Ыйсага болгон сүйүүсү жөнүндө айтып жатканда менин жүрөгүм жанданып жатты.

Мен бошоп чыкканга чейин, а бул 2002-жылы 12-февралда болду, бир аз акча топтоп койгон элем. Кетээр мезгилде көптөгөн ай бою бирге болгон жигиттерге күтүлбөгөн бир белек жасагым келди. Дайыма калбай келген жана бир нече жаңы адамдар чогулган чиркөөгө келдим.

— Баштыгыңда эмне бар, Кайтаруучу? — деп сурады мага ушул атты берген Сэм Пол деген жигит (мен өз убагында аны Хагрид[28] деп атай баштагам). Мен баштыкты көңтөрүп, үстөлдүн үстүнө “Марс” шоколаддык батончиктерди төктүм.

— Эгер бирден болсо, баарына жетет, — деп жалпы ызы-чууну жана күлкүнү басып кыйкырууга аракет кылдым. Зэктердин арасында шоколад абдан популярдуулукта колдонулчу, өзгөчө түрмөдө берилген бардык акчаларды сигаретке короткондордун арасында.

— Уккула, жигиттер, бүгүн мен бул жерде болгон акыркы күн. Силерге белгилүү болгондой, мен тартпайм, ошондуктан силерге жагымдуу бир нерсе жасаш үчүн бир аз акчанын сарамжалдаганга мүмкүнчүлүк болду. Бул аркылуу мен силерге: “Теңир силерге батасын берсин”, — деп айткым келет.

Мен баары өзүнүн шоколадын алганына көзүм жетип, эч ким таарынычта калбашы үчүн чиркөөнү айланып кыдырып чыктым. Бул жерден Кургак учуктууну көрүп кубандым. Ал бир аз тартынчаактай көрүнүп турду. Машайакчылык салт боюнча биз ордубуздан туруп, бири-бирибизге бата бердик:

2003-жылы Тони Энтони таасирдүү адамдардын көмөгүндө чектелген жоопкерчиликтүү “Аванти” коомун түзгөн. Avanti италиялык тилден которгондо “баруу, кадам таштоо” дегенди түшүндүрөт, бул уюмдун аты Ыйса Машайактын төмөнкү Улуу тапшырмасынан чыккан: