Сиздерге да менин агам жакмак болуш керек. Анткени ал бардыгына жага турган. Наабайканада жабылган нандар сымал, Диде күн сайын жылуулуктун толкунундай болуп, жаны достор пайда болуп турчу. Кол алышып учурашуулары — ачык жана энергиялуу; күлкүсү — шатыран-шатман жана башкаларга дагы жугуштуу. Ал бир да бейтааныш адамдын көпкө чейин бейтааныш бойдон калышына жол берчү эмес. Мен, анын уялчаак кичүү иниси, экөөбүз үчүн таанышып коюуну ага калтырчумун. Биздин көчөбүзгө жаңы үй-бүлө көчүп келгенде же оюн аянтчасына жаңы оюнчу келгенде, Ди аларга элчи катары барчу.

Бирок ал жеткилең куракка жетерден бир канча жыл мурда, жашоосунун таш талканын чыгарган — жашы жетпегендерге сыра сата турган бутлегер менен таанышып алды. Алкоголдук ичимдик биздин экөөбүзгө тең көптөгөн көйгөйлөрдү алып келди, бирок мен аны өзүмөн түрттүм, а агама болсо ал уйгактай жабышып алды. Кийинки кырк жыл аралыгында менин агам, өз өмүрүнүн акыркы эки жылын кошпогондо, ден-соолугун, жакындары менен болгон өз ара жылуу мамилесин, жумушун, акчасын жана бүт колунда болгонунун баарын ичип түгөттү.

Ким билет, эмне үчүн бекем чечкиндүүлүк кээде баарын жеңип чыгат, кээде болсо жеңилип калат? Бирок элүү беш жашында менин агам өзүнүн эркин колуна алды жана соо жүрүүнүн сезонун ачты.

Ал ичимдикти токтотуп, никесин бекемдеди, балдарына көңүл бура баштады, өзүнүн арак сатчу дүкөнүн «Жашыруун араккечтердин» айыгуучу жайына алмаштырды. Бирок мурдагы ден соолукка зыяндуу өткөргөн жашоо образы өз тагын калтырды. Отуз жыл бою күнүнө үч кутудан тамеки чеккендиктен анын жүрөгү жанчылган этке айланып калыптыр.

Мен бул китепти жаза баштаганда, январь айынын бир түнүндө Ди аялы Доннага дем алуусу кыйындай баштаганын айтат. Ал бул көйгөй боюнча даарыгердин кабыл алуусуна кезекке жазылып койгон болчу, ошондуктан жөн гана уктап калганга аракет кылат. Анан үргүлөп уктап кетет. Бирок таңкы төрттөр чамасында көкүрөгү ушунчалык катуу ооруганынан улам ойгонот, «тез жардамды» чакырганга туура келет. Дарыгерлер Дини тез жардамдын машинесине салышып, Доннага болсо алардын артынан ооруканага барууну сунушташат. Бирок ал уулдарынын бирин ээрчитип алып ооруканага келгенде, Динин көзү өтүп кеткен эле.

Кабыл алуу бөлүмүндө аларга бул кабарды угузушту жана Ди жаткан палатага кирүүнү сунуш кылышты. Алар бирин-бири колдоп, кайраттанып эшикти ачышты жана Дини көргөндө катып калышты. Ал алаканын санына коюп, эки бармагын, ортоңку жана аты жокту ичкери бүгүп, баш бармагын болсо ачып коюптур — бул Америкада жалпыга маалым болгон «силерди сүйөмүн» деген жест эле.

Муну укканда агамдын жер бетиндеги жашоосунун акыркы көз ирмемдерин элестеткенге аракет кылдым: айланада караңгы Техас түнү, кең жолдо зымыраган «тез жардам» бара жатат, дарыгерлер бирдемени сүйлөшүп, а Динин жүрөк кагылышы жайлап, акыркы мүнөттөрү экенин өзү сезип турат. Ар бир дем алуу үчүн күрөшүп, кайсы бир мезгилде ал өзүнүн дем алуусу токтоорун түшүндү. Бирок дүрбөлөңдүү коркунучтун ордуна ал өзүнөн кайраттуулукту издеди.

Балким, сизге дагы бул ыкманын жардамы тийип калаар. Анткени бул «тез жардамда» алып баратышканда гана керек эмес. Балким, сиз жүрөгүңүздүн акыркы кагылышына жакындап келе элек чыгарсыз, бирок акыркы айлыкка, акыркы маанилүү чечимге, ишенимдин айласыз абалына жакындап келген чыгарсыз. Ар бир аткан таң өзү менен кошо коркунуч үчүн жаңы себептерди ала келет.

Бизге жумушубуздан жалпы бошотуулар, экономикалык кризистер, Жакынкы Чыгыштагы конфликттердин курчушу, бийлик башындагылардын радикалдуу алмашышы, турак-жай рыногундагы баалардын өзгөрүшү, глобалдык ысып кетүү коркунучтары, Аль-Каида уюмунун жаңжалдары жөнүндө айтышат. Кээ бир адамдар коллекциялык винолордун запасын көбөйтүшкөндөй, акылынан адашкан кайсы бир диктаторлор ядролук согуш куралдарынын запасын көбөйтүшөт. Чочко гриппи үчүн мамлекеттик чек ара деген жок. «Терроризм» деген сөздүн уңгусу — «террор», башкача айтканда коркунуч. Масс-медиа бизди ушунчалык үмүтсүздүккө түшүрө турган жаңылыктарды көп айткандыктан эскертүүчү билдирүүлөрдү бергенге туура келет: «ЭТИЯТ БОЛГУЛА: бул жаңылыкты Исландиядагы өзүңөрдүн бомбадан калкалануучу ишенимдүү жайыңарга кирип алып укканыңар оң».

Биз соттук доолордон, кечигүүлөрдөн, банкрот болуудан, далыбызга чыккан калдан, биздин кварталда пайда болгон жаңы өспүрүмдөрдүн тобунан, бизди мүрзөгө жакындатып жаткан сааттын тыкылдаган үнүнөн коркобуз. Биз өзүбүздүн инвестицияларыбызды мыкты жайгаштырабыз, коопсуздук системаларын кылдаттык менен иштеп чыгабыз, согуштук күчтөрдү өркүндөтүү үчүн добуш беребиз, бирок баары бир адамзат тарыхындагы башка муундарга караганда, транквилизаторлорго көбүрөөк көз карандыбыз. Анысы аз келгенсип, «бүгүнкү күндө балдар 1950-жылдардагы психиатриялык клиникалардын пациенттерине караганда коркунучту көбүрөөк сезишет»[1].

Сыягы, коркунуч жүз жыл катары менен кадам сайын кол жеткен дүкөндөрдү курууга жана эксплуатациялоого уруксат алган окшойт. Ашынган коркунуч биздин жүрөгүбүздөн бакыт сезимине алакандай жерди да бошотуп бергиси келбейт. Бакыт чегинет да, бизден кетип калат. Силер качандыр бир кезде бул эки сезимдин өз ара ынтымакта болгонун көрдүңөр беле? Кимдир бирөө бакыт менен коркунучту бир убакта сезиши мүмкүнбү? Жүрөгүң коркунучка толуп турганда тунук ой жүгүртүүгө болобу? Олуттуу кооптонуулардын арасында толук ишенимдүүлүктү сезүүгө болобу? Коркуп турган кезде мээримдүү болууга болобу? Жок. Ал чыгарган ошончо коркунучтуу ызы-чуунун баарында жана ал ээлеп турган чоң мейкиндикте коркунуч эч кандай жакшы нерсени алып келбейт.

Коркунуч бир да симфонияны же поэманы жарата элек, тынчтык келишимин түзө элек, ооруну айыктыра элек. Коркунуч бир да үй-бүлөнү жакырчылыктан чыгара элек, бир да өлкөнү — өнүктүрө элек. Коркунуч ажырым жолго туруп калган никени да, оңунан чыкпай калган бизнести да сактап кала элек. Бул иш эр жүрөктүүлүктүн гана колунан келет. Бул иш ишенимдин гана колунан келет. Бул иш өзүн суу жүрөктүк башкарып алуудан же суу жүрөктүктүн артына жашынып алгандан баш тарткан адамдардын колунан келет. Бирок коркунуччу? Ал бизди зынданга салып, артыбыздан эшикти жаап коет.

Ал жерден чыксак жакшы болор беле?

Кооптонуулардын болгонуна карабастан, сиздин жашооңуз чыныгы эркиндикте болгонун элестетип көрүңүзчү. Эгерде сиз бардык нерсеге коркунуч менен эмес, ишеним менен мамиле кылганыңызда, эмне сизди коркунучка сала алмак? Эгерде сиз өз жүрөгүңүздүн үстүнө коркунучту, кооптонууларды, ишенбестикти жана шектенүүлөрдүн баарын калтырбай тартып ала турган магнитти орнотуп койгонуңузда, жүрөгүңүздө эмне калмак? Сиз коркунучу жок жашоону элестете аласызбы? Мындай мүмкүнчүлүк Ыйсанын суроосунда камтылган.

«…Эмне мынча корктуңар, ишеними аздар?!» — деп сурайт Ал (Мт. 8:26).

Биринчи көз ирмемде биз аны олуттуу айтып жатабы деп ойлошубуз мүмкүн. Балким, ал тамашалап жаткандыр. Бизди ачуулантайын деп жаткандыр. Же сынап жаткандыр. Сууда сүзүп бара жаткан адам шеригинен: «Эмне мынча суу болуп калгансың?» — деп сураса кандай болмок? Бирок Ыйса тамашалаган жок. Ал абдан олуттуу түрдө сурап жатат? Алардын Галилей деңизиндеги сейили долуланган толкундар менен болгон күрөшкө айланды.

Алардын бирөөсү бул окуяны мындайча эскерет: «Ыйса кайыкка түшкөндө, шакирттери кошо түшүштү. Күтүлбөгөн жерден көлдө чоң толкун башталды. Кайыкты толкун ура баштады…» (Мф. 8:23–24).

Бул сөздөрдү Матай айткан. Ал кокусунан каптап келген, кайыкты ары-бери чайпаган толкунду жакшы эстеп калган жана сөздөрдү кылдаттык менен тандап жазган. Эч бир зат атооч өз алдынча жеткиликтүү боло алмак эмес. Ал текчеден өзүнүн сөздүгүн алып, ошол түндөгү чоң толкунду окурманга түшүндүрө турган сөздүн аныктамасын издей баштайт. Ал «толкун, эң катуу шамал, табият кубулушу, шамалдын толкуганы» сыяктуу кадимки сөздөрдү жана сөз айкаштарын колдонбойт. Алар ошол күнкү кечте өзүнүн башынан өткөргөндөрүнүн жана көргөндөрүнүн баарын — күркүрөгөн асманды, солк эткен жерди, толкуган деңизди толук кандуу жеткирип бере алышкан жок. Ал күчтүү шамал жана көбүктүү толкунга караганда чоңураак нерсени эстеп калган болчу. Ал синонимдердин катарын бармагы менен ылдый карата абдан төп келген сөздү тапканга чейин издей берди. «О, мына ал!» Seismos — асман менен жердин солкулдоосу, титирөөсү. «Деңизде катуу титирөө болду»[2].

Бул сөз азыр дагы биздин лексиконубузда бар. Сейсмо логия институту жер титирөөнү, сейсмо графаларды изилдейт, аларды каттайт, а Матай болсо жаңы кайрылгандар менен бирге бул «титирөөнү» башынан өткөрдү. Матай бул грек сөзүн эки жолу колдонот: бир жолу Ыйсанын өлүмү жөнүндөгү баяндамасында, шаарда жер титирөө болуп өткөндө (Мф. 27:51–54-аяттарды караңыз), экинчи жолу болсо Ыйса тирилгенде мүрзөнүн оозундагы таш жылдырылганда (Мф. 28:2-аятты караңыз). Албетте, Ыйсанын үч жолку улуу каршылыкта өзүнүн мыйзамдуу орду бар: айкаш жыгачта күнөөнүн үстүнөн жеңишке жетишкенде, мүрзөдөгү өлүмдү жеңип чыкканда, а бул жерде — долуланган деңиздеги коркунучтун үстүнөн жеңишке жеткенде.

Кокустан кирип келген коркунуч. Биз коркунуч да толкундун өзү сымал кокустан болгонун билебиз. Англис тилиндеги эски котормолордун биринде: «ошентип, кокусунан деңизде улуу толкун көтөрүлдү» — деп айтылган. Бардык эле толкундар кокусунан баштала калбайт. Фермерлер мейкиндикте кара булуттардын пайда болоорун жана жаан нөшөрлөп төгүп жиберерден бир канча саат мурда байкай алышат. Бирок бийик өсүп турган чөптүн ичинен арстан чыга калгандай бул толкун деңизге капыстан каптап кирген. Бир мүнөт мурда эле шакирттер саякаттан ырахат алышып, карта ойномокчу болушуп, карталарды аралаштырып жатышкан эле, бир мүнөттөн кийин эле буркан-шаркан түшүп жаткан Галилей деңизинин көбүктөрүн жутуп калышты.

Мурун балыкчы болгон Петир менен Жакан кайыкты түз кармаганга аракет кылышты. Кургактыкта өзүн эркин сезген Матай эрте мененки тамакта жегендерин кусуп салбаганга аракет кылып жатты.

Толкун жөнүндө бул салык жыйноочу баарын айтып бүткөн эмес. Өзүнүн баяндамасында бул эки сүйлөмдү бириктирип жатканда, анын кандай таң калганын сезип жатасызбы?

«Ыйса кайыкка түшкөндө, шакирттери кошо түшүштү. Күтүлбөгөн жерден көлдө чоң толкун башталды. Кайыкты толкун ура баштады» (Мф. 8:23–24).

А сиз бул окуянын оптимисттик уланышын, алардын тил алчаактыгынын жакшы натыйжасына үмүт кылдыңыз беле? «Ыйса кайыкка түшкөндө, шакирттери кошо түшүштү. Ошондо күтүүсүздөн асманда чоң көк желе пайда болду, бактылуулуктун жышаанынын символу болгон көгүчкөндөрдүн тобу учуп чыкты, суунун күзгүдөй тунук бетинде кайыктын элеси көрүндү». Ыйсанын шакирттери Кариб деңизинде саякаттап жүрүшпөдү беле? Жок. Бул аңгеме өз ичине өтө эле сылык эмес, өтө эле популярдуу эмес эскертүүнү камтыйт: Машайак менен бирге кайыкка түшүү аны менен кошо суу болууну билдирет. Шакирттер деңиздин толкундуу, а шамалдын болсо каардуу болоорун күтүшкөн болсо керек. Ыйса мындай дейт: «Бул дүйнөдө [«азап тартышыңар мүмкүн» жана «кээде азап тартасыңар» эмес], азап тартасыңар…» (Жкн. 16:33, арасына кошулган текст меники — М. Л ).

Машайактын жолдоочуларына безгек дарты жугуп жатат, кичинекей балдарын көмүп жатышат, баңгизат жана алкоголизм менен күрөшүшөт, анын жыйынтыгында коркунуч менен алышышат. Бизди булардан эч нерсе арылта албайт. Бизди бороон-чапкын болуп жаткан кезде мемиреп уктап жаткан Машайак Ыйса арылта алат.

«…Ыйса болсо уктап жаткан эле» (Мт. 8:24).

Мына ушундай сцена. Борттогулардын баары кыйкырып жатышат, ал эми Ыйса болсо уктап жатат. Деңиз долуланып жатат, Ыйса болсо катуу уктап жатат. Ал үргүлөгөн жок, көздөрүн жумуп эс алып жаткан жок. Ал уктап жатат. Сиз ушундай учурда уктай алар белеңиз? «Американын дөңсөлөрүнөн» аласалып учуп бара жаткан кезде үргүлөп кете аласызбы? Аэродинамикалык түтүктөчү? Литавра менен коштолгон согуштук марштын астындачы? Булардын эч бири Ыйсанын укташына тоскоол боло алган эмес!

Өзү жазган Жакшы Кабарда Марк кызыктуу деталды кошумчалайт: «Ыйса болсо кайыктын арткы бөлүгүндө башына жаздык жазданып уктап жаткан эле» (Мр. 4:38). Арткы бөлүктө, жаздык жазданып. Эмне үчүн биринчиси, андан кийин экинчиси да бир эле нерсени бекемдеп айтып жатышат?

Биринчи жүз жылдыкта балыкчылар чоң оор торлорду колдонушкан. Аларды кайыктын арткы бөлүгүндөгү атайын уюштурулган оюкта сакташчу. Кайыктын арткы бөлүгүндөгү орундукта уктоо ыңгайлуу эмес болчу. Орун өтө тар жана далдаа жок болчу. А кайыктын астындагы кичинекей оюк болсо толук ыңгайлуу болчу. Бул жер эң жакшы жабылган, кайыктын жамгырдан корголгон жападан-жалгыз бөлүгү болгон. Ошондуктан Машайак күндүзгү жумуштарынан чарчап, укташ үчүн кайыктын астындагы орундукка жайгашып алган болчу.

Ал «башына жаздык жазданып» уктаган, — бул мамык жаздык эмес, а ичине кум толтурулган тери капты жазданып уктаган. Балласттык кап. Жер ортолук деңизиндеги балыкчылар азыркы күнгө чейин ушундай каптарды колдонушат. Анын салмагы жүздөгөн фунтка жакын жана кайыктын оодарылбай бир калыпта турушу үчүн балласт сыяктуу керек эле[3]. Кайыктын арткы бөлүгүндөгү мындай капты Ыйса Өзү алды бекен же шакирттеринин бири алып жаздап берди бекен? Биз муну билбейбиз. Бирок бир нерсе бизге белгилүү. Ал атайын дайынданып жатып уктаган. Ал кокусунан эле үргүлөп кеткен эмес. Алдыда боло турган бороон-чапкын жөнүндө билип туруп, түшкү уйкунун убагы келди деп чечип, бурчка барат да, башын ыңгайлуу жайгаштырып, уйкуга кирип кетет.

Анын жайбаракат, шашпаган абалы шакирттерин чочулаткан. Матай менен Марк алардын кыйкырыктарын бир өтүнүч жана бир суроо катары сүрөттөшкөн.

Матай: «Теңир, бизди сактай көр, чөгүп баратабыз», — деп жазган (Мт. 8:25).

Марк болсо: «Устат! Биз чөгүп кетсек деле, Сага баары бирби?» — деп жазган (Мр. 4:38).

Алар Ыйсанын бийлиги жөнүндө: «Сен бороонду баса аласыңбы?» — деп сурашпайт. «Сен бул жакта бороон болуп жатканын билесиңби?» — деп да сурашпайт: «Сен бороондо калып көрдүң беле?» — деп Анын тажрыйбасы жөнүндө сурашпайт. Жок, алар Ыйсанын жүрүм-турумундагы мотивдерине болгон шектенүүлөрүн билдиришет: «Сага баары бирби?…»

Муну коркунуч пайда кылган эле. Коркунуч биздин Кудайдын ырайымдуулугуна болгон ишеничибизди талкалайт. Биз өзүбүзгө бейиште сүйүү барбы деген суроону беребиз. Эгерде Кудай бороон чапкын болуп жаткан кезде уктай алса, эгерде биздин көздөрүбүз коркунучтан улам тунарып турган кезде, Ал көздөрүн жумуп уктаса, эгерде биз Аны менен чогуу кайыкка түшкөндө бороон-чапкын болушуна жол берсе, анда деги Анын биз менен иши барбы? Коркунуч шектенүүлөрдү козгойт — анан шектенүүнүн ызасы азапка салат.

Ошондой эле, коркунуч тоталдык көзөмөлдүн маниясын пайда кылат. «Бул бороонду бирдеме кылчы…» — шакирттердин суроосундагы талап мына ушундай болчу. «Аны токтот… же… же… деги бир нерсе кылчы». Коркунуч — бул, биз кырдаалдын үстүнөн болгон көзөмөлдү жоготуп алдык деп кабыл алганыбыздын натыйжасы. Жашообуз тик ылдый кулай баштаган кезде, биз бир нерсеге кармана калганга аракет кылабыз — бул өзүбүздүн диетабыз, үйдөгү тазалык жана иреттүүлүк, учактын креслосундагы чыканакты такоочу жер, ошондой эле көп учурларда — бизди курчап турган адамдар болушу мүмкүн. Биз өзүбүздү канчалык алсыз сезсек, ошончолук жадатма боло баштайбыз. Ачууланып кыйкырабыз жана тишибизди кычыратабыз. Эмне үчүн? Анткени биз ушунчалык жаман болгонубуз үчүнбү? Бир четинен ушундай. Бирок ошону менен катар эле, өзүбүздү бурчка такалып калгандай сезгенибиз үчүн дагы ошентебиз.

Мартин Нимеллер бул темага бир мисал келтирген. Нимеллер немец жыйын жетекчиси болчу, ал Адольф Гитлердин бийлигине баатырдык менен каршы турган. 1933-жылы ал бул диктаторду биринчи жолу көргөндө, ошол жерде катышкандардын баарынын артында туруп, көңүл кое уккан. Кийинчерээк аялы андан кандай таасирде калганын сураганда, ал минтип жооп берген: «Герр Гитлер абдан коркок адам экенине көзүм жетти»[4]. Коркунуч биздин ичибиздеги тиранды ойготот.

Ал биздин акыл-эсибизди дагы өлтүрөт. Шакирттерде Ыйсага ишенүү үчүн бардык себептер бар болчу. Ошол мезгилде алар Анын «адамдардын ар кандай ооруларын жана кеселдерин айыктырып жүргөнүн» көрүшкөн болчу (Мт. 4:23). Алардын көз алдында Ал колун тийгизип, пес оорулууну айыктырган жана жүз башынын кулун Өзүнүн бир эле сөзү менен айыктырган (Мт. 8:3, 13-аяттарды караңыз).Петир өзүнүн оорулуу кайын энесинин айыкканын көргөн (Мф. 8:14–15-аяттарды караңыз) жана баары үңкүрдөн учуп чыккан жарганаттар сыяктуу, жин оорулу адамдардын ичинен жиндердин чыгып жатканын анык көрүшкөн. «…Сөзү менен жиндерди кууп чыгарып, Ал бардык оорулууларды айыктырды» (Мт. 8:16).

Кимдир бирөө акыл-эсинде Ыйсанын кызматтарынын тизмесин, Анын анкетасын жаңылашы керек эмеспи? Машайактын кылгандары жөнүндө аларга эскертүү керек эмеспи? Жок. Коркунуч руханий амнезияны пайда кылат. Ал биздин акыл-эсибизди кереметтерге карата жансыз кылып салат. Ыйсанын иштери жана Кудайдын ырайымдуулугу жөнүндө унутканга мажбурлайт.

Коркунучту сезүү — абдан жаман нерсе. Ал жан-дүйнөбүздү толук кандуу жашоодон арылтып, бизди эмбриондой кылып чүнчүтүп, бардык кубанычтарыбыздын тамырына балта чабат. Биз шамалга ыргалып калган, адамдар үчүн мурда азыктын, жакшылыктын жана жылуулуктун булагы катары кызмат кылган таштанды кампага окшоп калабыз. Бирок жок, эми жок. Коркунуч биздин жашообузду башкарып калганда, коргонуу биздин кудайыбыз болуп калат. Коргонуу менен гана жашап калганда тобокелге салып жашоо биз үчүн мүмкүн эмес болуп калат. Тынч жашоону сүйгөн адам улуу иштерди жасай алабы? Этиятчылдык жакшы иштерди кыла алабы? Кудай үчүнбү? Адамдар үчүнбү? Жок. Коркок адам сүйө албайт, анткени сүйүү — тобокелге салуу. Акылдуулар жардыларга бере алышпайт. Кайрымдуулук кылганың жүз эселеп кайтып келет деген кепилдик жок. Корккондор эч шектенбестен кыялдана алышпайт. Алардын кыялдары асманда өчүп калып, жерге кулап түшсө эмне болот? Коргонууга баш ийген адамдын жан дүйнөсүндө айкөлдүк деген болбойт. Ыйсанын коркунучка каршы ушундай күрөштү жүргүзгөнү таң калыштуу эмес.

Анын насааттарынын ичинен«коркпогула» деген тема эң көп айтылган. Жакшы кабарларда бул сөз болжол менен 125 жолу айтылган. Алардын ичинен 21и «коркпогула», «үрөйүңөр учпасын», «сергек болгула» жана «кайраттуу болгула» же «жүрөгүңөр солкулдабасын» деген сөздөр эле. Экинчи кезекте — Кудайды жана жакыныңды сүйүү темасы эле, ал болгону сегиз жолу кездешет. Эгерде Анын кайталап айткан сөзүнө маaни берсек, Ыйса биздин коркунучтарыбызга абдан олуттуулук менен караган. Башкаларына караганда Ал эң көп айткан насааты: коркпогула деген насаат болгон.

Балдар кээде күлүп, кээде даттанып ата-энелеринин аларды жазалаганы жөнүндө айтып калышат. Алар апасынын дайыма: «өз убагында үйдө болуп калгын» же «Бөлмөңдү жыйнаштыр» деген сөздөрүн эстешет. Атада дагы өзүнүн сүйүктүү буйруктары бар болчу: «Жалкоолонбо», «Иште, иште жана иште». Мага абдан кызык, Ыйсанын шакирттери качандыр бир кезде Ыйса эң көп кайсы сөздөрдү айтканын ойлонуп көрүштү бекен? Эгерде ойлонуп көрүшкөн болсо, анда алар мындай чечимге келишмек: «Ыйса дайыма бизди эр жүрөк болууга чакырчу».

Нобль Досс топту колунан түшүрүп жиберди. Болгону бир эле топту. Бир эле топ ыргытууну. Бир жаңылыштык. Досс бул жаңылыштыкты 1941-жылы кетирген. Ошол убакыттан бери бул нерсе анын жүрөгүн өйүп келет.

— Менин айымдан биз улуттук чемпионатта жеңилип калдык, — дейт ал.

Техас университетинин футболдук командасы чемпионаттын лидери катары кабыл алынган. Бул сезонду жеңилбестен аягына чыгарып, «Кызгылтым чөйчөк»[9] таймашына катышууну үмүт кылып, команда атаандашы болгон университеттик ассоциация — Бейлор университетинин футболисттери менен жекеме-жеке чыкты. Оюндун үчүнчү бөлүгүндө эсеп 7:0 болгондо «Узун мүйүздүүлөр»[10] командасынын жетектөөчү оюнчусу кулачын бүтүндөй ачкан Досско алыскы пасты берди.

— Мен дарбазадан болгону жыйырма ярд ары турган болчумун, — деп эскерет Досс.

Топ атайын мээленип берилди. «Узун мүйүздүүлөрдүн» күйөрмандары өз орундарынан ыргып турушту. Досс топту көрдү да, аны өзүнүн «ишенимдүү колу» менен кармап алды, бирок ал анын колунан чыгып кетти.

Бейлордун футболисттери чымырканып, мелдештин бүтүшүнө болгону бир канча секунд калган кезде эсепти теңдеп коюшту. Техастыктар өзүнүн жогорку рейтингинен жана аны менен кошо — «Кызгылтым чөйчөк» таймашына катышууга болгон мүмкүнчүлүктөн да куру калышты.

— Мен ошол оюн жөнүндө ар күнү эстейм, — деп айтат Досс.

Анда эстей турган башка нерсеси болбогон үчүн эмес. Ал алтымыш жылдан ашуун жубайы менен бактылуу өмүр сүргөн. Ата. Чоң ата. Экинчи дүйнөлүк согуш мезгилинде флотто кызмат кылган. Атүгүл, бир жолу командадагы жолдоштору менен бирге «Лайф» журналынын мукабасына да чыгышкан. Студенттик жылдарында ойноп жүргөндө ага ыргытылган топту он жети жолу кармап алган, ал эми бул — университеттин рекорду. «Филадельфия Иглз» командасында ойноп жүргөн кезинде Улуттук футбол лигасынын эки жолку чемпиону болгон.Техастык мектепте жана «узун мүйүздүүлөрдүн» ичинде анын аты ардак тактада илинип турат.

Күйөрмандардын көпчүлүгү Досс аркылуу жеңишке жеткен таймаштарды жана ал кабыл алган топторду эстешет. Досс болсо өзү кабыл ала албай калган ошол топту эстейт. Ал бир жолу «узун мүйүздүүлөрдүн» жаңы келген башкы машыктыруучусуна колдон чыгарылган ошол топ жөнүндө айтып берет. Ал оюндан бери элүү жыл өтсө да ал көзүнө жаш кылгыра айтып берди[11].

Коё берилген топ жөнүндөгү эскерүүлөр акырындык менен жоголот. Алар бир гана коркунучту — биз адамдардын көңүлүн калтырабыз, командабызды уят кылабыз, үмүттөрүн актабай калабыз деген коркунучту пайда кылат. Керек болгон мезгилде өз милдетимди аткарбай жатам, башкалар менин кыйшык колумдан жабыр тартып жатышат деген коркунучту жаратат. Албетте, биздин көпчүлүгүбүз өзүбүздүн ички көйгөйлөрүбүздү Досстун ошол катачылыгына кубаныч менен алмаштырмакпыз. Эгерде биз берилген топту гана кармай албай калган болсок кана… Эгерде биз бир гана футболдук командабыздын көңүлүн калтырсак кана…

Менин бир досум бар, анын айтымында, ал өзүнүн жашоосунун биринчи жарымын бекерге өткөрүп жиберген. Акыл менен ой жүгүрткөнгө караганда, көбүрөөк талантка ээ болгон ал баш айланта турган ылдамдык менен капиталдарын жана душмандарын көбөйтүп алган. Эми ал кантри стилиндеги кайгылуу ырлар ырдала турган адамдардын бири болуп калган. Никеси талкаланган, балдары ачууланган жана анын боору арактан зыян тарткан.

Биз аны менен сүйлөшүп жатканыбызда анын көзү ары-бери чуркап турат, кудум эле кимдир бирөөнү издеп жаткандай. Өзүнүн өткөн жашоосу аны тергөөчү сыяктуу аңдып жүрөт. Биздин сүйлөшүүлөрүбүз — «Кудай мени кечире алабы?» деген суроонун айланасында эле болду.

— Ал мага аял берди, а мен болсо анын баасына жете алган жокмун. Ал мага балдарды берди, мен аларды да колдон чыгарып жибердим.

Мен ага түшүндүргөнгө аракет кылдым:

— Ооба, сен жаңылыштың, бирок сен өзүң — жаңылыштык эмессиң. Кудай жер бетине мына биз сыяктуу адамдар үчүн келген.

Ал менин сөздөрүмдү кудум эле ээн талаа эрме чөл өткүндү сиңирип алгандай сиңирип алат. Биз аны менен кийинки жолу жолугушканыбызда, ал кайрадан ушул сөздөрдү угушу керек болот. Коркунуч кургатып салган топурак тынымсыз сугарууга муктаж.

Мен түрмөдө отурган бир киши менен кат алышып турамын. Чын-чынына келгенде, кат алышуулардын көп бөлүгүн ал жүргүзөт. Аны алдыда өзүнүн финансылык мыйзам бузуулары жөнүндө ойлоно турган үч жылдан беш жылга чейинки убакыт күтүп турат. Анын каттарында — ката кетиргени үчүн уялганы жана анын натыйжасындагы коркуу сезимдери үстөмдүк кылат. «А мен мени сүйгөндөрдүн баарын иренжиттим. Анын ичинде, Кудайды дагы. Өзгөчө, Кудайды», — деп жазат ал. Ал өзүнүн кылган күнөөлөрү Теңирдин кечирим чөйчөгүнөн ашып кетеринен коркот.

Бул көйгөйдө ал жалгыз эмес. Биз: «Кудайдын ырайым булагынын деле түбү болсо керек», — деп ойлойбуз. «Кайсы бир анык санга чейин гана кечирүүгө болот, андан башкасы ашыкча», — деп мажбурлайт биздин акыл-эсибиз. «Эгерде боорукердикти дайыма кредитке ала турган болсоң, эртеби-кечпи банкрот болосуң». Шайтанга мындай логика абдан жагат. Эгерде ал Кудайдын ырайымы талаптуу квота менен берилет дегенге бизди ишендире алса, анда биз төмөнкүдөй логикалык чечимге келмекпиз: биздин эсеп түгөндү. Кудай Өзүнүн тактысына алып барчу эшикти жаап койду. Каалашыңарча, тыкылдата бергиле; жадаганча сыйынгыла. Баары бир Кудайга болгон жол жабык.

«Кудайга болгон жол жабык» — анан коркунуч бүтүндөй бизди каптайт. Биз — жетим, алсыз жана байкушпуз. Бейиш, эгерде ал бар болсо, биздин маршруттук тизмеден сызылып салынган. Кудайды иренжиттим деген коркунучтун тиштери абдан курч.

Бирок Машайактын кычкачы бар. Ал Өзүнүн биринчи билдирүүсүндө эле азуу тиштерди жула баштайт: «…Коркпо, балам! Күнөөлөрүң кечирилди» (Мт.9:2). Байкасаңыз, Ыйса күнөөлөрдүн кечирилишин жана кайраттуулукту бир сүйлөмгө бириктирип жатат. Эр жүрөктүүлүк күнөөнүн көйгөйүн чечүүдөн башталышы мүмкүнбү? Келиңиз, талкуулап көрөбүз.

Ыйса муну баса албаган адамга айтат. «Бул жерден Ага төшөктө жаткан шал оорулуу бир адамды алып келишти…» (Мт. 9:2). Шал оорулуу адамда ит менен саякаттаганга же чуркаганга күчү жок болчу. Бирок анда сокур сезими менен аракеттенген төрт досу бар болчу. Алардын шаарына Ыйса келгенин угушканда, досун төшөнчүгө орошту да, Устатка алып жөнөштү. Машайак менен жолугушуу алардын досуна көптөгөн жакшылыктарды бере алмак.

Ыйса үйрөтүп жаткан үйгө көптөгөн адамдар чогулган эле. Элдер айнектин түбүнө, эшиктин оозуна кысылып алышкан болчу. Сиз Капернаумга Кудай Өзү түшүп келиптир дегенден башка бир нерсени ойлой алмак эмессиз. Бирок алсыз адамдын достору оңой эле жеңилип бере тургандардан эмес болчу, ошентип, алар өздөрү план түзө коюшту. «Алар элдин көптүгүнөн Ыйсага жакын бара алышпай, үйдүн чатырын ачышты да, Ал турган үйдүн төбөсүн тешип, шал оорулууну төшөгү менен түшүрүштү» (Мр. 2:4).

Тобокелдикке барган кадам. Үй ээлеринин уруксаты жок эле тамынын төбөсүн ачып салышканы адамдардын көпчүлүгүнө жага бербейт. Шал оорулуулардын арасында тарзанка менен тамдын тешигинен секирген фанаттар сейрек кездешет. Бардык эле мугалимдер өзүнүн сабагында импровизацияланган спектаклдер болушун жактыра беришпейт. Биз болуп өткөн окуяга үйдүн кожоюну жана «лифттин» жүргүнчүсү кандай реакция кылганын билбейбиз. Бирок биз Ыйсанын каршы чыкпаганын билебиз. Матай Анын жүзүндө кандай күлүмсүрөө турганын азыр гана жазып жаткан жок. Ыйса Өзүнөн сураардан мурда эле батасын берет. Бул бата таптакыр күтүүсүз бата болчу: «…Коркпо, балам! Күнөөлөрүң кечирилди» (Мт.9:2). Биз башка сөздөрдү күткөн жок белек? «Коркпо. Сенин буттарың айыкты. Шал оорусу өтүп кетти. Эми бостондук марафонго арызыңды жазып койсоң болот».

Ал адамдын буту кайнатылган камырдай болчу, бирок Ыйса ага булчуңду эмес, ырайымды тартуу кылды. Ал эмне жөнүндө ойлоп жатат? Абдан жөнөкөй. Ал биздин жүрөктүн тереңиндеги көйгөйүбүз — күнөө жөнүндө ойлонот. Ал биздин терең коркунучубуз — Кудайдын күтүүлөрүн актай албай каламбы деген коркунучубуз үчүн кам көрөт. Денени айыктыраардан мурда (муну кийинирээк ишке ашырат) Ыйса жан дүйнөнү айыктырган. «…Коркпо, балам! Күнөөлөрүң кечирилди» (Мт.9:2).

Күнөө кылуу — Кудай менен эсептешпей калуу, Анын осуяттарын барк албоо, Анын баталарын четке кагуу. Күнөө — бул Кудайсыз жашоо, өзүң үчүн гана жашоо. Күнөөкөрдүн жашоосу Кудайга эмес, анын «өзүнө» негизделет. Адам менен Обо дагы ушуну тандашпады беле?

Күнөө кетиргенге чейин алар коркунучу жок жашоодо жашашкан. Жаратылыш менен бир болушкан, Кудай менен бир болушкан, бири-бири менен бир болушкан. Эдем бир осуят менен — жакшылык менен жамандыкты билдирген даракка тийбегиле деген осуят менен осуятталган дүйнө болгон. Адам менен Ободо тандоо эркиндиги бар болчу, күн сайын алар Кудайга ишенүүнү тандашкан. Бирок кийин жылан пайда болуп, шектенүүнүн үрөнүн септи жана адамды кызыктыра турган сунушту киргизди. «Кудай чын эле… айтты беле?» — деп сурайт ал (Башт. 3:1). «…Кудайдай болуп каласыңар… » — деп убада берет ал» (Башт. 3:5).

Обо коркуп кеткен болсо керек. Кимдир бирөөлөр ал текебердикке, өзүмчүлдүккө, тил албастыкка алдырып койгонун айтышат… бирок ошол жерде баарынан мурда коркунуч болгон жок беле? Кудай мага кайсы бир маанилүү нерсени бербей коет, мен кайсы бир нерседен куру калам деген коркунуч эмеспи? Эдем мага жетиштүү болбой калат деген коркунучпу? Мага Кудай дагы жетиштүү болбой калат деген коркунучпу? Кудай мени куткарбайт деген коркунучпу?

Обо жана Адам бул коркунучтарды жеңип чыкканын элестетип көрүңүз. Жылан сепкен шектенүүгө каршы турганын ойлоп көрүңүз. «Боору менен сойлогон сен жаңылып жатасың. Биздин Жаратуучу бизге эмне керек болсо, баарын берген. Бизде Андан шектенгенге себеп жок. Чыккан жериңе кайра жөнө». Бирок алар мындай нерсени айтышкан жок. Алар коркунучту жеңип чыга алышкан жок, ошондо коркунуч аларды башкарып алды.

Обо Кудайга ишенбей калды, ишти өз колуна алды — анан жемишти — өз колу менен үзүп алды. «Эгерде Кудай муну кыла албаса, өзүм баарын кыламын», — деди. Адам болсо ага кошулду.

Өтө корккон адамдар кандай кылышса, Адам менен Обо да ошондой кылышты. Алар качып кутулганга аракет кылышты. «…Адам менен аялы Кудай-Теңирдин жүзүнөн качып, бактагы дарактардын арасына жашынып калышты. Ошондо Кудай-Теңир Адамды: «Сен кайдасың?» — деп чакырды. Адам: «Бактан Сенин үнүңдү угуп, коркуп кеттим… — деди» (Башт. 3:8–10).

Эгерде коркунучка үстөмдүк кылбасак, ал бизди күнөөгө алып барат. Күнөө жашынууга болгон умтулууга алып барат. Биз баарыбыз күнөө кетиргендиктен жашынып алабыз, бадалдын арасына болбосо дагы, сексен сааттык жумушчу жумабызга, кыжырыбыздын кайнаганына, динчилдик активдүүлүгүбүзгө жашынабыз. Кудай менен болгон мамиледен качабыз.

Кудай биздин жамандыкка жакын экенибизди жек көрөт дегенге ишенип алганбыз. Болгондо да, өтө ишенип алганбыз! Анткени биздин өзүбүздүн сүйлөгөнүбүз жана кылганыбыз өзүбүзгө жакпайт. Биз өзүбүздүн аял, эркек жандуулугубузду, ырайымсыз ой-пикирлерибизди жана өзүмчүл кылык-жоруктарыбызды жек көрөбүз. Эгерде кылган күнөөбүз биз үчүн оор болсо, ыйык Кудай үчүн канчалык жийиркеничтүү! Биз ошентип тыянак чыгарабыз: биз Кудайды ачууландырдык. Анан Кудайдын үнүн укканда бадалдын артына жашынгандан башка эмне аргабыз калмак эле?

Ышайа пайгамбар айткандай, биз күнөөнүн айынан адашып жүргөн койлор сыяктуу жалгыздыкка багынып жана дүрбөлөңгө түшөбүз. «Биз баарыбыз койлордой болуп адашып жүрдүк, ар кимибиз өз жолубузга бурулуп кеттик…» (Ыш. 53:6). Эгерде пайгамбар менин итимди бир эле жолу көргөндө, анда ал минтип жазмак: «Биз баарыбыз Молли сыяктуу адашып жүрдүк…»

Итим жакшынакай болгону менен анда кандайдыр бир өжөрлүгү, бейбаштыгы бар. Кошунанын үйү жактан бышырылып жаткан шишкебектин же жаңы төгүлгөн тамактын калдыгынын жыты мурдуна келер замат, аны эч кандай буйрук менен токтото албайсың. О, силердин жыйын жетекчиңер бул жаман иттин артынан көчөлөрдө канча чуркап жүрдү дейсиңер, ага жыйын жетекчисине туура келбеген сөздөрдү айткан. Ал «күнөө кылат» — кудум эле анын ээси жоктой, насаатчысы болбогондой жашайт. Ал дайыма адашып жүрөт.

Өткөн жумада биз аны бир жамандыкка туш болду деп ойлодук. Анын сүрөтүн бардык электр мамыларына жабыштырдык, тегерек-четтин баарын кыдырып чыктык, анын атын айтып тынбай чакыра бердик, чакыра бердик. Акыры, бир күн бою издегенден пайда чыкпагандан кийин, мен тентиген иттер жата турган жайга бардым. Ал жердин башчысына Моллинин сырткы көрүнүшүн сүрөттөп бердим. Ал мага ийгилик каалады да, эшигинин үстүндө «Жоголгон иттер» деген жазуу илинип турган иткананы көрсөттү.

Жаныбарларды сүйгөн мээримдүү адамдарга эскертүү: ал жакка барбагыла! Биздин шаардагы автомобилисттердин кинотеатрын жаап салгандан бери, мен мындай трагедияга туш боло элек болчумун. Капас артында — корккон көздөр. Алайып чоң ачылган, үмүтсүз көздөр. Мына, сапсагай каштарынын астынан тигиле тиктеген кокер-спаниелдин көзү. Кебетелери ар түрдүү, баштарына келген кырсык — окшош. Сокур каздарга окшоп адашып кетишкен, үйгө кайтып келүү жөнүндө түшүнүктөрү жок.

Кашаанын астындагы жазуу илинген тактайга ылайык, эки терьер алыскы шосседен табылып келинген. Кимдир бирөө гараждын артынан карыган пуделди таап келиптир. Мен кайраттуу жүнү бар сары ретриверди көргөнүмдө Моллини таптым деп ойлодум. Бирок ал эмес болчу. Негизи, ал ошол эле болчу — ошондой эле кара көздүү, жалгыздыктан жабыр тарткан, ошондуктан ошол көздөр менин унаамдын арткы орундугунан орун алып кала жаздады.

Мен иттер кармалчу жайдан Моллини тапкан жокмун.

Ошол жерде мени акылсыз бир ой каптады. Мен Ыйсанын кабарын жар салгым келип кетти: «Кубангыла! Силер эми адашкандар эмессиңер!» Мен ошол үй-жайсыз иттердин баарын үйүмө чогултуп алып кетким келди, машинамдын эшиктерин биринин артынан бирин ача салып, ала кет деп сурангандай үрүп жаткан иттердин баарын машинама салгым келди. Бирок мен андай кылган жокмун. Иттерге канчалык жардам бергим келсе дагы, үй-бүлөлүү адам бойдон калууну андан бетер каалап жаттым.

Бирок менде ушундай ой болду, ал ой Ыйса эмне үчүн Өзүнүн эр жүрөктүүлүк тууралуу айткан биринчи насаатында кечирим жөнүндө айтканын түшүнүшүмө жардам берди. Ооба, биз Кудайды иренжиттик, капаланттык. Бирок Кудай бизди таштабайт.

Невроз айым өзүнүн терезечеге бара турган кезегин күтүп жатып, колундагы билеригин чечти. Туфлисин конвейерге коюп, суюктугу бар тюбиктердин жана флакондордун баарын пакетке салды, капчыгынан отургузуу талонун алды. Толкундануудан улам ашказаны мыжыга сканердин порталынан өтө турган кезеги качан келерин күтүп турат, ал анда курал жок экенин ырастай турган аппарат болчу. Бул айым полдо бутка жугуп калчу оору жок бекенинен, персонал жеткиликтүү тажрыйбалуу бекенинен чочулап жатат, аргасыздан жүргүнчүлөр дароо эле турникетке өтө калып, өзүнүн рейсине отура калган ошол кездер кайда калды деп ойлонуп кетет. Ойлор коркунучтуу, бирок аларды кууп жибергенге мүмкүн эмес. «Азыркы заманда ийгилик бизди каалаган мезгилинде сатып кетиши мүмкүн…» Рентгендик аппараттын ары жагында коопсуздук кызматынын кызматкери көрүнөт, ал кайсы бир чоң эненин айланасында зонд айдап жүрүптүр. Невроз айым ага боору ооруй баштады эле, бирок өзүн кайра түздөп кетти. Террористтер дагы картайышат. Эми ушул чоң эне да биздин учакта учат бекен деп чочулай баштады.

Жаңы төрөлгөн балдар түнү ушунчалык ызы-чуу салышат деп мага эч ким айткан эмес. Түнү менен тынбастан. Алар ыйлашат, алар бышылдашат. Бир аз кыңкылдашат, ыйлакташат. Алар эриндерин чоп эттиришет жана күрсүнүшөт. Алар атасын уктатышпайт. Эң аз дегенде, Дженна менин көзүмдү жумдургусу келчү эмес. Мен Деналин уйкусун кандырып алсын дечүмүн. Кесар кесүүсүнөн кийинки дарылардын кыйыр таасирлеринин айынан ал аз уктачу. Ошондуктан биздин биринчи балабыз менен өткөргөн биринчи түндө Дженнаны мен караганмын. Биз өзүбүздүн сегиз фунт жана төрт унций[17] болгон сулуу кызыбызды жумшак кызгылтым төшөнчүгө ороп, токулма бешикке жаткырып, аны биздин керебетибиздин мен тарабына коюп койдук. Деналин дароо таттуу уйкуга кирип кетти. Дженна дагы апасын туурады. А атасычы? Атасы бөбөктөрдүн берген дабыштары эмнени билдирерин таптакыр түшүнө албай турду.

Дженнанын дем алуусу басаңдап калганда, мен кулагымды анын эриндерине жакын келтирип, анын тирүү бекенин түшүнгөнгө аракет кылдым. Анын дем алуусу тездеп кеткенде, ата-энелердин медициналык энциклопедиясынан «Бөбөктөрдүн өпкөсүнүн гипервентиляциясы» деген статьяны барактай баштадым.

Ал бышылдап, энтигип, бат-баттан дем алганда, мен да аны менен бирге бышылдап, бат-баттан дем алып жаттым.Бир канча сааттан кийин мен эмне кылышым керек экени жөнүндө түшүнүгүм жок экенин түшүндүм! Мен Дженнаны токулма бешиктен алып чыгып, квартирабыздын конок бөлмөсүнө алып бардым да, термелгич-креслого отурдум. Мына ошондо мени акыл-эстүүлүктүн чыныгы цунамиси каптап кирди.

«Биз ушул адам баласы үчүн жоопкерчиликтүүбүз».

Сенде канчалык тик жарлардын болгону маанилүү эмес. Сен парашютту узакка чейин жазбай душмандардын тылына секире турган, атайын даярдалган «деңиз мышыктарынын» отрядындагы бир диверсант болушуң мүмкүн. Сен өзүңдүн күндөрүңдү фонд биржасында өткөрүшүң мүмкүн, көз ирмем ичинде баасы миллиондогон долларларга барабар болгон чечимдерди чыгарышың мүмкүн. Бул маанилүү эмес. Атанын жүрөгү өзүнүн ата-энелик милдеттеринин бардык оордугун сезген ошол көз ирмемде калтырап-титиребей кое албайт.

Менин жүрөгүм ушундай болгон.

«Мен ушунун баарына кантип чыга алдым?» Мен өз жолума байкоо жүргүздүм. Алгач сүйүү болду, андан кийин той, андан кийин — баланын төрөлүшү жөнүндөгү сүйлөшүүлөр. Албетте, мен идеянын өзүнө эч кандай каршылыгым жок эле. Өзгөчө, долбоордун ишке киргизилишиндеги өзүмдүн ролум жөнүндө ойлонуп кеткенимде. Эмнегедир анын өнүгүшүндөгү тогуз ай ичинде аталык милдеттердин реалдуулугу анча сезилген жок. Көрүп турам, аялдар чын көңүлдөн макул боло баш ийкешет. «Эркектер кандай кыска ойлуу экенин унутпаш керек», — деп айтышат алар. Бирок бул жерде апаларда артыкчылык бар — ичтен түрткөн жана тепкилеген кырк жумалык эскертүү. Биз көкүрөккө ала турган соккубузду кийинчерээк алабыз. Бирок алабыз. Мен аны биздин Рио-де-Жанейронун борборунан ижарага алган квартирабызда, ушул кичинекей адамды колума алган кезде алганмын.

Ата-энелик милдеттердин автопоезди бизге коркунучка шыкала жүктөлгөн абалда келет. Биз өз балабызды оңтойсуз абалда калтыруудан, ага керектүү нерсенин баарын бере албай калуудан коркобуз. Бизде жетиштүү акча болобу? Анын суроолоруна бере турган жообубузчу? Жалаякчы? Тартмадан орунчу? Эмдөөлөр. Окуу. Үй тапшырмасы. Үйгө кеч келүүлөр. Мунун баары ата-энени түнкү уйкудан калтырганга ашыгы менен жетиштүү.

Биз булардын баарын жеңип чыкканга үйрөнсөк деле, коркунучтардын аары уюгу баары бир биздин башыбызда дүүлдөп тура берет. Кечээ кечинде мага телефон чалган энени мисалга алып көрөлү. Анын он жаштагы баласынын айынан чыныгы согуш жүрүп жатат. Сот процесстери, ата-эне, адвокаттар — баланы туш-туштан талап жиберишти. Уулу бул сыноолордун баарын чыдап көтөрө аларына апасынын көзү жетпейт.

Волейбол боюнча машыгуу жүрүп жатканда кокусунан эси ооп кулап түшкөн окуучу кыздын ата-энеси да ушундай абалда. Кызынын жүрөгүндө кемтиги бар экенин эч ким билген эмес жана мындан ары эмне болорун эч ким айта албайт. Биз анын төшөгүнүн жанында сыйынганыбызда, апасынын жүзүнөн жаш шорголоп, үмүтсүздүк жүрөгүн ээлеп алды.

Бул ата-энелер, эң аз дегенде, балдарынын кайда экенин билишет. Кызы үчүн сыйынып коюубузду өтүнүп чалган эне болсо билбейт. Анын жогорку класста окуган кызы жигити менен үйдөн качып кеткен. Анын жигити наркотикти жанындай жакшы көрөт. А кыз болсо жигитин жанындай жакшы көрөт. Экөө тең кайсы бир жакта тентип жүрүшөт. Апасы болсо жардам сурап өтүндү.

Коркунуч ата-энелердин жан дүйнөсүн муздатып, уулай турган аралашма менен каптап кирет. Ата менен апа балдар реанимациясынын эшигинде уктабай алаңдап турушабы, жашы жете электердин түрмөсүнө ар жумада жолугушууга келеби же сынган велосипеддин кычыраганын жана жолдо ыйлап жаткан баланын үнүн жөн гана угуп калабы, аларды бир эле ой азапка салат: бирдеме кылуу керек. Баласы азап тартып жатканда, ата да, апа да тынч отура албайт.

Жайыр тынч отура алган эмес.

Учаардын алдында менин көрүнүшүм «Мыкты аткыч» фильминдеги бир аз карый түшкөн Том Круздай эле — жайкы аскердик шлем, жайкы костюм жана дарбыздын бир тилимин элестеткен күлүмсүрөө. Учкандан кийин Круз кайдадыр жоголуп кетти. Мен талаадагы жамгыр жууп кеткен сөөк сымал купкуу элем. Ары-бери теңселип — бир жагыма кыйшайып басып калдым. Бир аз мурда эле ийри-буйру болуп күлүмсүрөп турган эриндерим бизди кабыл алган конуу сызыгы сыяктуу кемчилиги жок түптүз сызыкка айланып калды. Бул метаморфозаларды бийиктиги он миң метр, узактыгы алтымыш мүнөт болгон аба акробатикасына кошуп койуңуз. Мен кабинада подполковник Том Макклейндин дал артындагы орундуктан орун алдым. Пенсияга чыгарына бир ай калганда, ал мени өзү менен кошо тааныштыруучу учууга чакырды. Чакыруу төмөнкүлөр менен толукталды:

• учуу алдындагы медициналык кароо (бул учурда катапульттук креслону мага ыңгайлаштырыш үчүн менден өлчөмдөрдү алышты);

• коопсуздук техникасы жөнүндөгү инструктаж (мен машыгып жүргөн учурдагы катапульттун рычагын жулкуу);

• машыгуу парашютунда бекем болуудан көз каранды болгон бир канча секунд (катапульт иштеп кеткенден кийин менин жерге кайтып келүүмдүн имитациясы иретинде).

Кийинки жолу спрут сизди океандын түбүнөн ороп-чырмап алганда, үмүтүңүз үзүлбөсүн. Кайраттуу кульбиттер сыяктуу дароо башмалдырык ата салыңыз. Эгерде сегиз бут сизди өтө катуу кысып албаса, сиз анын соргучтарынан болгону бир канча кадам таштоо менен кутулуп кете аласыз.

Суунун үстүнө сүзүп чыкканыңызда, акулага урунуп алышыңыз мүмкүн. Коркпоңуз — тепкилеңиз! Анын көзүн, бакалоорун аябай сабаңыз. Булар — анын денесиндеги эң сезимтал жерлер.

Ушундай эле нерсе бөтөн планеталыктардын каптап кирүүсүнө дагы тиешелүү. Сизди бөтөн планеталыктардын уурдап кетүүсүнө жол бербеңиз — ага өзүңүз барыңыз. Бирок өзүңүздүн ойлоруңузду кылдаттык менен көзөмөлдөңүз, анткени жердик эмес жандыктардын арасында телепаттар да болот.

Гориллалар ой-пикирди окуй алышпайт, бирок алар абдан кысып кучактап алышат. Мыкты жетилген ургаачысынын тиштеген тиши батып кетет. Сизде кутулуп чыгууга бир гана мүмкүнчүлүк бар — анын колуна бир уруп, ошо менен катар эле эриндеринен чоп эттире өөп коюш керек. Приматтар жийиркенгич келишет. Горилла сиздин аракеттериңизди спа-дарылоо катары кабыл алат деп үмүттөнүш керек.

А эгерде андай болбосо, андан бетер болушу да мүмкүн эле.

Сиз асмандан ачылбай калган парашют менен түшүп кетип, өйдө көтөрүлүп бара жаткан лифтте болуп калышыңыз, болот табытка тирүүлөй көмүлүшүңүз мүмкүн эле. Сиз окуяларынын өнүгүшү мындан да жаман болгон сценарийге дуушар болушуңуз мүмкүн болчу. Биздин баарыбызда ал жөнүндө — абдан үмүтсүз абалдар жөнүндө түшүнүктөрүбүз бар. Мына ошондуктан «Эң жаман учурларда тирүү калуунун толук справочниги»[21] деген китеп чоң ийгиликке жетишкен.

Бул китептин жардамы менен мен эми ашыкча фамилиярдуу горилланын жана кытмыр бөтөн планеталыктардын алдында өзүмдү кантип алып жүрүшүм керектигин билемин. Ошондой болсо да, алар менен кагылышуу мүмкүнчүлүгү ушунчалык аз болгондуктан, мен анын айынан уйкумду качырбаймын. Мени башка караңгы перспективалар тынчсыздандырат.

Алардын бирөөсү — алдан-күчтөн тайган карылык. Мен эми карыймын деген ойдун өзү мени анчалык деле тынчсыздандырбайт. Жаштыгымдан айрылгандан, чачымдын жана тишимдин түшүп калганынан өзгөчө коркунучтуу нерсени көрбөйм. Бирок карыганда акылдан алжып калганданчы? Өтө коркунучтуу! Альцгеймер оорусу менен күрөшкөн адистерге баруу ушунчалык жагымсыз. Ак чачтуу аксакалдар мейкиндикке бош көз караш менен карашат, алсыз акылы буйрук берген суроолорду беришет. Ушундай абалга түшкүм келбейт.

Үй-бүлөмдү каржылай албай калам деген коркунуч мени да аңдып жүрөт. Окуялардын эң жаман өнүгүшүнүн дагы бир вариантында менин аялым Деналин менден узагыраак жашайт, биздин топтогон каражаттарыбыз түгөнөт, анан ал кедей болуп, кайсы бир бейтааныштын айкөлдүгүнө бүтүндөй көз каранды болуп калат. Аялым мага мындай ойлорду алыс кууп салыш керек деген кеңештерин берет, бул жөн гана болбогон ой экенин айтат. Аткарганга караганда айтып коюш оңой деп жооп беремин мен.

Бул жашыруун коркунучтар… Булар Лох-Несс көлүнөн чакырылбай келген ажыдаарлар. Аткаруу мөөнөтү бүтүп бара жаткан ар күндүк прозаикалык убарачылыктар же суук тийип калбасын үчүн кам көрүүлөр эмес, а жакындап жылып келе жаткан, сөзсүз боло турган кайсы бир качып кутулгус коркунуч.

Сиз эң көп эмнеден коркосуз? Айталы, көпчүлүктүн алдында шылдың болууданбы же жумушсуз калууданбы, жөн гана бийиктиктен же караңгылыктанбы? Эч качан жакшы күйөөнү таба албоодонбу же эч качан айыкпай каламын деппи? Сизди алдап кетишеринен, таштап кетишеринен, унутуп калууларынанбы? Толугу менен акталган кооптонууларды жараткан реалдуу коркунучтар бар. Бирок эгерде аларды токтотпосо, алар маниакалдык метастазаларды жаратат. Акылдуулуктан кооптонууларга кеткен жол — кыска жана тайгалак. Акылдуулук коопсуздук кемерин өткөрүп алат. Паранойа бул коркунучтуу машиналарга таптакыр отурбайт. Акылдуулук байлыктарын карылыкка топтоп коет. Паранойа болбогон майда-чүйдөгө деле ач көздүк менен калтырайт. Акылдуулук даярданат жана пландаштырат. Паранойа дүрбөлөң салат. Акылдуулук тобокелчиликти баалап көрөт жана сууга чумкуп кирет. Паранойа бассейндин четине деле жолобойт.

«Чумкуу» жана «суу» деген сөздөр мен ушул бөлүмдү отелде отуруп, бассейндин жанында жазып жатканда акылыма келе калды (куйкалаган күндүн, муздак газдалган суунун жана ыңгайлуу шезлонганын жардамы менен кээде кандай чыгармачыл көтөрүлүүлөр болуп өтөөрү таң калыштуу). Кайсы бир эркек киши өзүнүн эки кичинекей кызы менен ойноп жаткан. Ал суунун ичинде турат, алар анын кучагына секирип жатышат. Кечиресиз, тактап кетейин: бирөөсү секирет, бирөөсү олку-солку болуп турат. Үстү кургак турганы сиңдисинин кантип секирип жатканын кубана карап турат. Ал секиргенде эжеси бийлегенсип буттарын тыбыратып, тегеренип жатты. Бирок атасынын бардык чакырууларына башын чайкап жооп берип, артка качып жатты.

Тирүү метафора! Канчалаган адамдар өзүнүн бүт өмүрүн бассейндин жээгинде өткөрүп жүрүшөт болду экен? Этият бол деген үнгө кулак салышып. Ишенимдин сөздөрүн четке кагышып. Сууга бир жолу да секирбестен. Башкалардын бакытына кубанышып. Бир жолу чечим чыгаргандан көрө, эч качан тобокелчиликке барбоону артык көрүшүп. Эң жаман нерседен корккондуктан, жашоосундагы эң жакшы нерсеге эч качан ээ болушпайт.

А тескерисинче, анын сиңдиси секирет. Акылсыз умтулуусунун айынан эмес, а атасынын кам көрүүсүнө ишенгендиктен, анын колунун күчүнө ишенгендиктен. Ыйсанын тандоосу ушундай болгон. Ыйса коркунуч жөнүндө айтып гана тим болгон эмес. Ал аны башынан өткөргөн.

Жакшы кабардагы драманын кульминациясы эки сцена аркылуу көрүнөт — Гетсемани багында жана Голгофадагы айкаш жыгачта. Жума күнкү айкаш жыгачка кадалуу бизге улуу кайгыны ачып берет. Бейшемби күнү Гетсемани багында улуу коркунуч көрүнөт. Зайтун дарактарынын арасында Ыйса «жүзтөмөндөп жыгылды да, мындай деп сыйына баштады: “Эгерде мүмкүн болсо, ушул саат Менден кыя өтүп кетсинчи”. Анан мындай деп сыйынды: “Ата! Сенин колуңдан келбеген нерсе жок. Бул чөйчөктү Менден кыя өткөрүп жиберчи. Бирок Мен каалагандай эмес, Сен каалагандай болсун”» (Мр. 14:35–36).

Бир жолу бир окурман мени телефонго, андан кийин — өз үйүнө сүйлөшүүгө чакырды, менден бул текстке болгон өзүмдүн комментарийлеримди жазып беришимди каалады. Ага менин Машайак жөнүндө — «Анын көздөрү чоң ачылып, коркунучтан селдейип калды» деп айтканым жакпай калыптыр[22]. Мен ага жемени менин дарегиме эмес, а жогорку инстанцияга айтышы керектигин айтып жооп бердим. Ыйсаны кубарган жана калтыраган кылып сүрөттөгөн адам — жакшы кабарчы Марк. Анын «тынчы кетип, жаны кыйнала баштады» (Мр. 14:33). «Тынчы кетип» деген этиш «алсыз жана жолунан адашкан, жакындап келе жаткан кайсы бир жамандык тынчын алган жана азапка салган адамга карата» колдонулат[23].

Матай Марктын айтканы менен макул. Ал «Анын көңүлү чөгүп, жаны кейип турду» (Мт. 26:37)[24] — деп айтат; англис тилиндеги башка котормолордо: Ал «кыйналаган жана кооптонгон»; «азап тарткан жана корккон» — деп жазылган.

Биз Машайакты эч качан мындай абалда көргөн эмеспиз. Галилей деңизиндеги бороон-чапкында да, мүрзөдөн чыгып келген жин оорулуулардын жанында да, Назареттеги тоонун чокусунда да. Биз эч качан Андан мындай онтоолорду уккан эмеспиз жана Анын көзүндөгү ушундай коркунучту көргөн эмеспиз. Ошондой эле, биз эч качан мындай нерсени окуган эмеспиз: «Өлүм алдындагы жан талашуунун айлампасына чөгүп бара жатты»[25] (Мр. 14:33). Бул олуттуу учур. Кудай дене болуп келген жана Дене чыныгы коркунучту сезип жаткан. Эмне үчүн? Ыйса эмнеден коркуп жатат?

Мунун чөйчөк менен кандайдыр бир байланышы бар. «Бул чөйчөк Менден кыя өтүп кетсинчи». Ыйык китептеги лексикада «чөйчөк» деген сөз «иче турган идиш» дегенге караганда чоңураак бир нерсени билдирет. «Чөйчөк» Кудайдын каарын, сотун жана жазасын билдирет. Кудай ишенимден баш тарткан Иерусалимге боору ооруганда, Ал минтип айткан: «…Мен сенин колуңдан мас кылуучу чөйчөктү, Менин каарыма толгон чөйчөктөгү ачыткыны алып жатам…» (Ыш. 51:22). Жеремия пайгамбар аркылуу Кудай бардык элдер Анын каарынын чөйчөгүнөн иче турганын жар салган: «…Менин колумдан Менин каарымдын шарабына толгон бул чөйчөктү алып, Мен сени кайсы элдерге жиберсем, ошол элдердин баарына андан ичир» (Жер. 25:15). Жакандын айтканы боюнча, ким Кудайдан баш тартса: «ал Кудайдын каарынын шарабын — Анын каары толтурулган чөйчөктөгү таза шарапты ичет. Ал ыйык периштелердин жана Козунун алдында отко жана күкүрткө күйүп кыйналат» (Аян. 14:10).

Чөйчөк Ыйса үчүн окуялардын өнүгүшүнүн эң жаманын билдирген: Өзүнө Кудайдын каарын кабыл алуу зарылдыгын. Ал эч качан Кудайдын каарына туш болгон эмес, ага татыктуу болгон эмес. Ал Атасы тарабынан эч качан мындай четке кагылууга дуушар болгон эмес — Алар түбөлүктүүлүктөн бери бир болушкан.

Ал эч качан физикалык өлүмдү башынан өткөргөн эмес — Ал өлбөс Инсан болчу. Бирок эми бир канча убакыттан кийин, Ыйса ушунун баарына дуушар болот. Кудай Өзүнүн күнөөгө болгон жек көрүүсүнүн баарын күнөөнү мойнуна алган Уулуна төгөт. Ыйса коркуп жатат. Өлүм алдындагы коркунучта турат. Ал ушул коркунучтардын баарын кантип ашып өткөнү бизге өз коркунучтарыбызды кантип ашып өтүшүбүз керектигин көрсөтөт.

Ал сыйынган. Ал Өзүнүн шакирттерине минтип айткан: «…Мен тигил жакка барып сыйынып келгиче, ушул жерде отура тургула» (Мт. 26:36). Бир жолку гана сыйынуу жетиштүү болмок эмес. «Анан четке чыгып, дагы сыйынды… <…> …Нарыраак барып, ошол эле сөздөрдү айтып, үчүнчү ирет сыйынды» (Мт. 26:42, 44). Атүгүл, Ал досторунан сыйынууда колдоп берүүлөрүн суранган. «…Сергек болгула жана сыйынгыла…» — деп чакырган Ал аларды (Мт. 26:41).

Ыйса Өзүнүн башкы коркунучуна чын жүрөктөн чыккан сыйынууну каршы койгон.

Келиңиз, бул суроону татаалдаштырбайлы. Анткени бул бизге таандык, туурабы? Биз сыйынуунун сөздөрүн, сыйына турган жерди, сыйынганда кие турган кийимди, сыйынуудагы позаны; анын узактыгын, интонациясын жана ритмин алдын ала жазып алабыз. Бирок Ыйсанын Гетсемани багындагы Кудайга болгон кайрылуусунда булардын бири дагы аны түйшүккө салган эмес. Ал кыска болгон (англис тилиндеги котормодо жыйырма алты сөз), тике айтылган («Бул чөйчөк Менден кыя өтүп кетсинчи»), ишенимге толгон («Бирок Мен каалагандай эмес, Сен каалагандай болсун»). Аз жана мааниси терең сөздөр. Ыйык жайдагы такыбаа чечен адам эмес, чынында, атасынын кучагындагы корккон бала.

Дал ушундай. Ыйсанын Гетсемани багындагы сыйынуусу — жаш баланын сыйынуусу. «Ата!» — деп сыйынып жатат Ал, Кудайга кадимкидей эле үй-бүлөдө кайрылгандай кайрылды, атасынын тизесинде отурган уул сыяктуу сыйынды.

Менин атам өзү машина айдап бара жатканда… анын тизесине отуруп алышыма уруксат берчү! Бүгүнкү күндө бул үчүн аны камап коюшмак. Бирок жарым кылым мурда бул эч кандай оор мыйзамсыз иш эмес болчу. Өзгөчө, жалпак сковородка сыяктуу батыш Техастын нефти талааларында, ал жерде адамдарга караганда коендор көп боло турган. Эгерде атасы компаниянын жүк ташыгычын айдап мунарадан мунарага бара жатканда, кичинекей Максты тизесине отургузуп алса, бул кимге тоскоолдук кылмак (кудуреттүү «Экскон» бизди кечирсин!)?

Мен муну абдан жакшы көрчүмүн. Бир аз боюм жетпеген прибор тосмосуна башымды киргизсем, кандайдыр бир мааниси барбы? Менин буттарым тормоздун педалы менен газдын педалына бир канча фут жетпей калса эмне? Мен радиоприемникти карбюратордон айырмалай алар белем? Албетте, жок. Мен атама жүк ташуучу машинесин айдаганда жардам бергенмин.

Ал мага маршруттун багытын ишенип ташырган күндөр деле болгон. Кесилиштерде ал минтип сурачу:

— Макс, биз солго бурулалыбы же оңго бурулалыбы?

Мен мойнумду созуп, рулдан башымды чыгарганга аракет кылып, алдыда эмне бар экенин көрүп, чечим чыгарганга аракет кылар элем.

Кудум «Гран-при Монте-Карлодогу» айдоочу сыяктанып, рулду кумардана буруп калчумун. Мен казылган аңга кирип кетүүдөн корккон жок белем? Чукул бурулушта көңтөрүлүп кетүүдөнчү? Дөңгөлөк менен чуңкурга батып калганданчы? Албетте, жок! Атамдын колдору менин колумдун үстүндө турган, анын көздөрү менин көзүмдөн бетер алды жакты тигиле тиктеп бара жаткан. Албетте, мен эр жүрөк болчумун! Атасынын тизесине отуруп бара жатканда, ким болбосун жүк ташыгычты айдай алат.

Мындай абалда отурганда ар ким сыйына алат.

Сыйынуу — демек Кудайдын тизесинде жайбаракат отуруу, колуңду Анын рулуна коюу. Ал ылдамдыкты, ири бурулуштарды көзөмөлдөйт, айдоонун коопсуздугун камсыз кылат. А биз өзүбүздүн суранычтарыбызды билдиребиз. Биз Кудайдан: «Бул чөйчөк Менден кыя өтүп кетсинчи» — деп сурайбыз. Оорулардын, чыккынчылыктын, жакырчылыктын, жумушсуздуктун, конфликттердин жана карылыктын чөйчөгүн кыя өткөрүп жиберсе экен дейбиз. Бул сыйынуу ушунчалык жөнөкөй. Бул жөнөкөй сыйынуу Ыйсага эң терең коркунучту жеңип чыгууга жардам берген.

Сиз да өзүңүздү ушундай алып жүрүңүз. Өзүңүздүн ажыдаарларыңыз менен Гетсемани багында салгылашыңыз. Булар сиздин жүрөгүңүздөгү өжөр, түрү суук душмандар — алар жөнүндө Кудай менен сүйлөшүңүз.

«Теңир, мен жубайым менен ажырашкым келбейт. Азыраак коркуп, Сага көбүрөөк ишенишиме жардам бер».

«Эртен мен учуп кетишим керек, Теңирим, мен кайсы бир террорист бортко түшүп, учакты жарып жибереринен коркуп уктай албай жатамын. Сен мени бул коркунучтан арылытып койчу?»

«Азыр эле банктан телефон чалышты, алар биздин үйүбүздү алып койгону жатышат. Менин үй-бүлөм эмне болот? Мени Сага таянганга үйрөтө көр?»

«Мен абдан коркуп жатамын, Теңирим. Менин дарыгерим телефон чалды, ал жакшы жаңылык жок дейт. Мени эмне күтүп турганын Сен билесиң. Мен өз коркунучумду Сага тапшырамын».

Өзүңүздүн коркунучтарыңыз тууралуу конкреттүү айтыңыз. «Ошол чөйчөк» эмне экенин тактаңыз жана ал жөнүндө Кудайга айтып бериңиз. Өзүңүздүн кооптонууларыңызды сөз менен билдирип жатып, сиз алардын беделин түшүрүп саласыз. Алар бүтүндөй ачылганда, болбогон нерсе экени көрүнүп калат.

Ян Мартель муну өзүнүн «Пайдын жашоосу» деген романында сүрөттөп кеткен. Башкы каарман Пай буркан-шаркан түшкөн океанда (салмагы эки центнерден ашуун) бенгал жолборсу менен бир кемеде калып калат. Пай бул кырсыкка, атасы, зоопарктын ээси, жакырданып кетип, үй-бүлөсүн Канаданы көздөй багыт алган япондук кемеге салып жибергенден кийин дуушар болгон. Кеме чөгүп кетет, ошондо Пай жолборс менен (Ричард Паркер деген жасалма аты бар) океандын ортосунда жалгыз калышат. Куткаруучу кайыкта отурган Пай деңиз кырсыгынын жана жолборстун алдындагы өзүнүн коркунучун анализдей баштайт.

Тарыхтагы улуу гольф оюнчусу эртең мененки тамакка отурду, бул анын акыркы тамактануусу экенинен таптакыр кабары жок эле. Байрон Нельсон бул түнү акыркы күндөрдүн баарына караганда жакшы уктады. Ал жуунуп-таранды, сакалын алды жана аялы Пегги ага эртең мененки менюну: сосискалар, крекерлер жана жумуртканы кабарлаганда кубанып койду.

Ал токсон төрт жашта болчу жана анын рекорддук серияларынан — катары менен он бир турнирди жеңип алганынан бери алтымыш бир жыл өттү. Тайгер Вудс алты турнирди биринин артынан бирин жеңип алган. Арнольд Палмер Сэм Снид, Бен Хоган жана башка бир аздары сыяктуу, үч жолу катары менен жеңип алган. Бирок Нельсондун он бир жеңиштен турган рекорддук сериялары кудум эле буудай талаасындагы ири эмен сыяктуу көкөлөп турат. Бир жылдан кийин ал спорттон кеткен, Техас штатынын Форт-Уэрт шаарынын жанынан ранчо сатып алган да, Кудай аны 2006-жылдын 26-сентябрында Өзүнө чакырып алганга чейин ошол жерде бейпил өмүр сүргөн.

Идишти жуугандан кийин, ал сүйүктүү машайактык радиостанцияны угуш үчүн отурду. Пегги жыйынга Ыйык Китепти үйрөнүү боюнча сабакка кеткен болчу («Мен сени менен ушунчалык сыймыктанамын» — деп ал аялына дайыма айтчу). Бир канча сааттан кийин кайтып келип, ал күйөөсүн полдо жаткан жеринен табат. Азаптардан жана оорулардан бир да белги жок. Анын боорукер жүрөгү жөн гана токтоп калган эле[29].

Россияда 1950-жылдардын башында анын атуулдарын камакка алуу үчүн эч кандай өзгөчө шылтоонун кереги жок болчу. Кимдир бирөө Сталиндин саясатынын акылмандыгынан шектенип кое турган болсо, же коммунисттердин кысым көрсөтүүчү таасирлерине каршы пикирин билдире турган болсо, ошол адам тез убакыт ичинде ал советтик лагерлердин биринин тикендүү зымдарынын артына кетмек. Борис Корнфельд ушундай болгон. Бизде анын кылмыштары жөнүндө маалымат жок, болгону анын жашоосунун майда-чүйдө окуялары белгилүү. Ал дарыгерликке окуган, бир машайакчы менен достошуп калган эврей болчу.

Көптөгөн бош убактылары болгондуктан алар узакка созулган кызуу талаш-тартыштарды жүргүзүшкөн. Корнфельд Эски Осуятта убада кылынган Мессия менен Жаңы Осуяттагы Назереттен чыккан Ыйсанын байланышын көрө баштаган. Ыйсага кайрылуусу анын жүйүт элинин руханий мурасына маани-мазмуну менен карама-каршы келген, бирок акыр-аягында ал бул жыйынтыкка келген.

Бул анын өмүрүнө тете болгон.

Ал сакчынын өлүп бара жаткан бирөөнүн бир кесим нанын уурдап алганын көрүп калат. Ишенимге кайрылганга чейинки убакта болгондо, Корнфельд жасалган кылмыш тууралуу эч качан айтмак эмес. Бирок азыр муну кылганга анын абийири тынчтык бербейт. Башка сакчылар аны менен эсептеше турганы мезгилдин гана маселеси болуп кала берген[30].

Корнфельд ушундай коркунучка туш болгон кезде да, жан дүйнөсүндөгү тынчтыкты сактап калган. Ал өмүрүндө биринчи жолу өлүмдөн жана өлүмдөн кийинки жашоодон корккон эмес. Анын жападан-жалгыз каалоосу өмүр менен кош айтышардын алдында өзүнүн ачылыштары жөнүндө кимдир бирөөгө айтып берүү болгон.

Мындай мүмкүнчүлүк пайда болду — рак менен ооруган, ич көңдөйүнө операция жасалгандан кийин айыгып кеткен өзү сыяктуу туткунга айтып берет. Аны менен бош бөлмөдө жекеме-жеке калган Корнфельд өзүнүн окуясын тырышчаактык менен айтып берген. Ал жан дүйнөсүндөгүнүн баарын төктү. Жаш адам абдан таасирленди, бирок анестезиядан кийин абдан алсыз болуп калгандыктан, үргүлөп уктай баштады. Ойгонгондо, ал кечээги маектешин көргүсү келди. Бирок кеч болуп калган эле. Эртең менен кимдир бирөө дарыгердин башына штукатуранын балкасы менен сегиз жолу согуп кеткен эле. Кесиптештери анын өмүрүн сактап калууга аракет жасашты, бирок колдорунан келген жок[31].

«Монополия» оюнунун чемпиону сиздин кабинетиңизде отурат. Кумар тактайчасынын Майкл Фелпси[37], пляж жолунун Пелеси. Ар күнү эртеден кечке чейин ал баскетбол соккулары менен конкуренттерин «жеңет», үйлөрдү, парковкаларды жана оюнчук акчаларды, кудум, Сулайман күң аялдарды коллекция кылгандай коллекция кылат. Ал эч качан түрмөгө отурбайт, бардык жамандыктардан аман калат, Иллинойс-авенюда жана Кентукки-авенюда резиденциясы бар. Эгерде «Форчун» журналы «Монополиянын» 500 миллиардеринин тизмесин жарыкка чыгарганда, бул жигит Уоррен Баффеттин өзүнөн ашып түшмөк. Эч кимде анда болгончолук акча жок.

Эми мына, ал сизден аларды сабаттуулук менен инвестициялаганга жардам беришиңизди каалап жатат. Акыры, сиз финансылык консультант эмессизби. Сизде акциялар жана дивиденттер жөнүндө кенен-кесир маалыматыңыз бар, пенсиялык топтомдор, инвестициялык фонддор, камсыздандыруу компаниялары менен иштөөдө бай тажрыйбаңыз бар. Бирок сиздин топтогон бардык тажрыйбаңыз сизди мындай күтүүсүздүккө даярдай алган жок. Ошого карабастан, кызгылтым фишкалар жана пластмассадан жасалган үйчөлөр салынган каптарды туш тарабына коюп алып, бул адам сиздин каршыңызда отурат. «Монополиядан» түшкөн капиталдарды банкка сактаганы жатасызбы?

— Менде 314 парковка, 244 жол жана ошончо темир жол линияларым бар, алар, кудум түрүлгөн жип сыяктуу жер шарын айландырып ороп чыкканга жетет.

Ал муну олуттуу түрдө айтып жатабы? Сиз сылык бойдон калыш үчүн бүт күч-аракетиңизди жумшайсыз:

— Сиз, сыягы, «Монополиядан» бүтүндөй байлыкты утуп алган окшойсуз.

Колун көкүрөгүнө кайчылаштырып алган ал күлүмсүрөйт:

— Ооба, ошондой. Мен сиздин бул акчаларды ишке салышыңызды каалаймын. А мен болсо креслого чалкалай түшүп, бир аз ыракат алайын. «Монополияны» болсо дагы башка кимдир бирөө монополиялаштыра турсун.

Сиз анын күлкүңдү келтире турган акчаларынын кабына жана тыкандык менен жайнаштырылып салынган кыймылсыз мүлкүнө кайрадан көз жүгүртөсүз да, өзүн-өзү токтото билүүңүздү биротоло жоготуп аласыз:

— Мырза, сиз акылдан адашып калыптырсыз. Сиздин бул нерселериңиздин баары бир тыйынга да турбайт. Бул баалуулуктарыңыз эч нерсеге жарабайт. Сиздин оюнуңуздан сырткары жерде алардын таптакыр мааниси жок. Сиз мени кечирип коюңуз, сиз кандайдыр бир катачылыкка жол берип жатасыз. Чынын айтканда, сиз таптакыр акылсызсыз.

Күчтүү айтылган сөздөр. Бирок эгерде бул учурда алар сизге орундуу көрүнгөн болсо, анда сиздин көз карашыңыз Кудайдын көз карашы менен окшош.

Бир жолу мен түшүмдө тырышкан шляпа менен вельвет пиджак кийип алган адамды жолуктурдум. Ал Индиана Джонстун академиялык версиясындай көрүндү — сыртынан караганда профессордой көрүнөт, кайраттуу сакалы, мээримдүү көз карашы бар. Ал өлүк узатууларга дайыма келип турган киши экен. Көрүнүп тургандай, мен дагы ошондой экенмин, анткени бул түштө бир өлүк узатуу кызматы башкасы менен алмашып жатты — маркум жаткан зал, кичинекей чиркөө, мүрзө. Ал өзүнүн шляпасын такыр чечкен жок. Мен да аны эмнеге дайыма кийип жүргөнүн сураган жокмун, бир гана эмне үчүн ал дайыма өлүк көмүүлөрдө жүрө турганына кызыктым.

— Мен адамдарды түбөлүк үйүнө алып кеткени келемин.

Ойгоо турган кезимде мындай сөздү уккан болсом, мындай билдирүү атайын адамдар бул типтин байланыштарын текшериши үчүн, мени УКМКга телефон чалууга түртмөк. Бирок ал түш болчу, а түштө болсо ар түрдүү таң калыштуу нерселер боло берет, ошон үчүн мен андан ары тереңдеп кирген жокмун. Мен анын тизмелеп алган клиенттеринин ата тегин териштирген жокмун, аларды алып кетүү ыкмасы жөнүндө дагы сураган жокмун. Өлүк узатууда вельвет пиджак жана тырышкан шляпа кийген адамды көрүү канчалык таң калыштуу экени акылыма келген жок. Бирок мен бака-шака түшкөн көчөдө ага туш келгенимде таң калдым.

Көз алдыңызга Ыраазычылык күнүндөгү же болбосо Төртүнчү июлдагы парадды келтирип көрүңүз.

— Сизди бул жерден жолуктурамын деп күткөн эмесмин, — дедим мен ага. Ал жооп берген жок.

Жакын жерде менин досторумдун бири турганын көрдүм. Жакшы адам, жайдагы жесир, ден соолугу начар. Мен кокусунан вельвет пиджак жана тырышкан шляпа кийген периште эмнеге бул жерде турганын түшүнүп кеткенсидим.

— Сиз менин досумду алып кеткени келдиңиз.

— Жок.

Андан кийин менин түшүмдө жалаң түштө гана боло турган нерсе болуп өттү. Бейтааныш экөөбүздөн башка баары кайдадыр жоголуп кетишти. Ызы-чуу түшкөн тротуар элсиз көчөгө, ушунчалык тынч жерге айланып калды, мен анын төмөнкү сөзүн укпай кое албадым:

— Макс, мен сени алганы келдим.

Кызык, мен каршылык көрсөткөн жокмун, качып кеткенге аракет кылган жокмун. Мен, бирок, өзүмдүн өтүнүчүмдү айттым. Ал аны аткарганга макул болгондо, көчө кокусунан адамдарга толуп кетти, анан мен биринен башкасына өтүп, баары менен коштошуп жаттым. Мен эч кимге периште жана анын шляпасы жөнүндө, кайда бара жатканым жөнүндө айткан жокмун. Алар эртең кайрадан көрүшөбүз деп ойлоп жатышты.

Бирок мен чындыкты билет болчумун, ошондуктан дүйнө дагы чынчыл боло түштү. Жашоонун обьективи фокусталбай калып, тунуктугун тууралагандан кийин картина тунук боло түшкөндөй анык көрүнүп кетти. Катачылыктар менен капачылыктар унутулуп калды. Биринчи планга сүйүү чыкты. Мен өзүмдүн эң каардуу сынчыма деле колумду сундум. Жарды адамга акча капчыгымды белек кылдым. Өтө көңүлсүз жана өтө ачуулуу адамдар менен кучакташтым. А өзүмдүн жакындарыма болсо, аялыма жана балдарыма, чогуу сыйынууну сунуш кылдым. Мындан жөнөкөй сыйынуу менен эч качан сыйынып көргөн эмес элем. Ишенимде бекем туруу. Машайакка ишенүү.

Ошол жерде түшүм бүтүп калды. Мен ойгонуп кеттим. Анан бир саат ичинде мен бул түштөн эсимде калгандын баарын жазып койдум.

Ал менин жан дүйнөмдө көп жылдарга чейин орноп жүрдү. Мен ага кудум сүйүктүү ырга же сүйүктүү свитериме кайрылгандай кайрылып келемин. Мен башка түштөрүмдө да ушундай болот деп айта албаймын. Бирок бул түш тереңдеги умтулууну резонанс бергени менен айырмаланып турат, ал сизге түшүнүктүү болушу мүмкүн — өз өлүмүңдү коркунучсуз тосуп алуу. Коркунучсуз жана согушсуз өлүү… күлүмсүрөө менен болсо андан да жакшы.

Мүмкүн эмеспи? Кимдир бирөө ушундай ойлойт.

Аристотель өлүмдөн баарынан көп коркуу керектигин айтат, анткени «ал бардык нерсенин аягы»[44]. Жан Поль Сартр «өлүм жашоонун бардык маанисин жоготот» деп ырастаган[45]. Роберт Грин Ингерсолл[46] — америкалык ашынган агностиктердин бири, ал өзүнүн агасын көмүп жаткан кезде соорото ала турган эч бир сөздү айта алган эмес. Ал: «Жашоо — суук жана жылаңач тоо чокуларынын эки учун бириктирген тар өрөөн», — деп айткан. Биз алардын эбегейсиз чокусунун ары жагын көрүш үчүн курулай убара болобуз[47]. Француз философу Франсуа Рабленин пессимизми Антарктиканын суугундай суукту берет. Анын акыркы айтылган сөзү мындайча болгон: «Мен улуу «Мүмкүнгө» бара жатамын»[48]. Шекспир өлүм жөнүндө Гамлеттин оозу аркылуу өтө мүңкүрөгөн тон менен мындай сөздөрдү айтат:

Эх, эгерде биз жашоону өзүбүзгө бир чыны кофени буюртма бергендей буюртма бере алганыбызда кана! Сизге өзүңүздүн келечегиңиздин ингредиенттерин тандоо, аларды аралаштыруу жагат беле?

— Өтө ысык окуялардан көбүрөөк, коркунучтардан азыраак кошуп даярдап бериңиз, а мына жакшы ден соолукту болсо — эки эсе кошуңуз.

— Кофеини жок узак өмүр жана көп балалуулуктун бир тамчысы жетишерлик болот. Интеллектуалдуулуктан көбүрөөк, а оорулар болсо керек эмес.

— Мага десертке шоколад кошулган мокко бериңиз жана баарын кыла билүүчүлүктөн үч кашык кошулган болсун, сураныч. Ошондой эле, анда төлөмдөрдөн бир грамм да болбосуна көз салыңыз.

— Мага тезирээк грандиоздуу эспрессо бере салыңыз, сүйүүнүн каймагынан көп-көп кошуңуз жана — даамы толук болсун үчүн — Карибде өтө турган пенсияны да кошуп коюңуз.

О, мени ушундай кофе иче турган жайга алып барыңызчы! Аттиң, андай жер жок да. Чындык мындайча, жашоо көбүнчө бизге кайнатылган суюк тамакты алып келет, ал биз сураган тамакка таптакыр окшошпойт. Сизде качандыр бир кезде Буфетчи кайдадыр бир жогору жактан сизди чакырып, сизге сиз сурабаган стресстердин стаканын сунуп жаткандай сезим болгонбу?

— Джо Джонс, мына, өзүңүздүн пенсияга мөөнөтүнөн эрте чыгууңузду алып коюңуз. Этият болуңуз, бул жерде жубайлык көйгөйлөр жана баалардын тездик менен өсүп кетүүсүнүн түрмөгү да болушу мүмкүн.

— Мэри Адамс, сиз университетте окууну жана балдарды буюртма бердиңиз эле. Окуу али даяр боло элек, а балдарды алсаңыз болот. Кош бойлуулугуңуз менен куттуктайм!

— Сюзи, мына сиздин кызыңыздын бүтүрүү кечесине жарым жыл калгандагы чет өлкөгө ысып-күйүп турган которулуусу. Буга бир тамчы тынчтыктан кошуп коеюнбу?

Жашоо — бүтүндөй күтүүсүздүктөрдөн турган кофеин. Тактоолордун. Пертурбациялардын. Өзгөрүүлөрдүн. Социалдык тепкичтен ылдый түшөсүң, кымбат квартирадан көчөсүң, жумуш орунуңду жаштарга бошотуп бересиң, андан кийин кайрадан тырмышып бир бийикке чыгасың. Кудум селкинчектегидей. Кээ бир өзгөрүүлөр жагат, кээ бирлери жакпайт. А сага дүйнөдөгү бардык нерсе токтоп калгандай сезилген сейрек мезгилдер болсо, анда сергек бол. 77 жаштагы бир аксакал жакында менин бир таанышыма минтип айтыптыр:

— Мен жакшы жашоодо жашадым. Мен азыр баарына ыраазымын жана келечекке оптимисттик менен карайм.

Бир канча жумадан кийин алар тарапта катуу куюн болуп, ал анын уулунун, келининин, небересинин жана келиндин апасынын өмүрүн алып кетти. Эмне болуп кетерин эч качан билбейсиң, туурабы? Биздин коркунучтарыбыздын тизмесинде көрүнүктүү орунду келечектен болгон коркунуч ээлеп турат. Биз өзүбүзгө кофеини жок жашоону буюртма бермекпиз, бирок биз ага ээ боло албайбыз. Ыйсанын шакирттери да ага ээ боло алышкан эмес.

«…Кетем…» (Жкн. 14:28).

Алар Ыйсадан бул сөздү угушканда таң калышканын элестетип көрүңүз. Ал бул сөздөрдү Пасах майрамынын башталышында, бейшемби күнү кечинде, үстүңкү кабаттагы чоң бөлмөдө айткан. Машайак жана Анын достору азыр гана окуяларга жыш толгон жуманын аягындагы кечки тамакты тынчтык менен жешкен болчу. Шайлоо штабында оптимизм үчүн бардык себептер бар болчу — Ыйса добушту мыкты чогултуп жаткан. Жаңы мүмкүнчүлүктөр ачылды. Кыска үч жыл аралыгында эле Ыйсаны колдорунда көтөрүп жүрө башташты… Ал жөнөкөй калктын үмүтүнүн ишке ашуусу болуп калды.

Шакиртер өздөрү каалаган падышачылыктын орношу жөнүндө талкуулап жатышты, Ыйсанын келечектеги министрлер кабинетинен өздөрүнө орун алганга жетишиш үчүн, асмандан кайсы душманга болбосун ок жаадырганга даяр турушту. Алар Ысрайылдын мурдагы даңкынын кайтып келишин алдын ала көрүп жатышты. Эми рим аскерлери деген болбойт, эч кандай бөтөн жерликтердин эзүүсү болбойт. Бул — эркиндикке карай ташталган марш жана Ыйса аны башкарат.

Эми эмне болду? Ыйса: «Кетемин», — деп айтты. Бул алардын акылына сыйбай калды. Ыйса: «Ал эми Менин кайда бара жатканымды, ал жакка алып баруучу жолду силер билесиңер», — деп түшүндүрүп бергенде, Томас эч билбестик менен: «Теңир, Сенин кайда бара жатканыңды билбесек, ал жакка алып баруучу жолду кайдан билмек элек?» — деп жооп берди (Жкн. 14:4–5).

Ыйса шакирттерине радикалдуу өзгөрүүлөрдүн чөйчөгүн сунду, алар болсо аны кайтарып бергенге аракет кылышты. Биз да дал ушундай кылар белек? Бирок бул кимдин колунан келди эле? Ким жашоодон эч бир күтүүсүздүккө кабылбастан өткөн? Эгерде өзгөрүүлөрдү каалабасаңыз, газдалган сууну куюп бере турган автоматка барыңыз — аларды ошол жерден гана жолуктурууга болот. Сулайман кандай тыянакка келгени эсиңиздеби?

Вуди Аллен түнкүсүн уктай албайт. Ал — тынчсыздана берген адам. Коркунучтар жетимиш жаштагы кинорежиссерду уктабаганга мажбурлайт. Анын уялчаак манерасына жана жумшак жылмаюусуна карап, аны таптакыр андай деп ойлобойсуң. Ал кайсы бир идеалдуу, жайдары жана кичи пейил чоң атадай көрүнөт. Бирок ичинде, ушул сырткы көрүнүштүн астында, аны коркунучтун анакондасы жутуп жатат.

Аны боштук өлтүрүп жатат. Тескери сапаттары менен баарына белгилүү болгон атеист, Аллен жашоого «маанисиз бүлбүлдөө» катары карайт. Кудай жок, максат жок, өлгөндөн кийин жашоо жок, ага ылайык, ага чейин деле жашоо жок. «Мен, чынында, өмүрдү өлүмдөн артык көрүш үчүн, ишенимдүү себепти таба албадым, — деп мойнуна алат Аллен, — менин өтө коркконумду кошпогондо… Бардык поезддер бир линия боюнча жүрөт. Алардын баары таштандыга кетет».

Ошондуктан ал алагды болуш үчүн өзүнүн фильмдерин тартат. Он жылдардан бери ал эч токтоосуз жылына бир фильмден тартып келе жатат. «Мен бир нерсе менен алек болушум керек, ошондуктан мен картинага толугу менен карабаймын»[52].

Дүйнөдө Вуди Аллендин коркунучтары кол жеткис болгон бирөө жарым бар деп ойлойм. Ал Кудайдын дүйнөсүндөгү Кудайдын бар экенинен жана Анын ырайымынан эч качан шектенбеген бирөө болсо керек. Бирок бул китепти ошондой адам жазып жаткан жок.

Менин коркунучтарым да вуди-аллендин коркунучуна окшоп, үстүгө калкып чыгып калууну артык көрөт, көбүнчө жекшемби күнү эрте менен. Мен эртең менен эрте менин үй-бүлөм кыймылдай электе ойгоном, эң алгачкы күн нуру жарыгын төгөт жана эрте мененки гезиттер кутуга ташталат. Бардык дүйнө уктап жатат, бирок мен эмес. Ар бир жекшемби — менин жашоомдогу улуу күн, жаңы ишенимге жана үмүткө ээ болуш үчүн, мен жыйынга келгендердин алдында өз убакытымдын жарым саатын кетиргенге даяр болуп турамын.

Адатта, менин күчүм толугу менен жетет. Бирок дайыма эле ушундай боло бербейт (бул кабар сизди тынчсыздандырып жаткан жокпу?). Кээде эрте мененки күүгүмдө насааттын алдындагы бул сааттарда мени мен өзүм ишенген нерсенин анык абсурд экени каптап калат. Өзгөчө, бир Пасах майрамы эсимде калган. Мен насааттын сөзүн лампанын жарыгында караганымда, тирилүү жөнүндөгү кабар жакшы кабардагы чындык эмес, мифтей, эл оозунда айтылып жүргөн имиштей сезилип кетти. Мүрзөнүн оозун жапкан таштын үстүндөгү периштелер; кепиндер керек же керек эмес; өлгөн адамдан корккон аскерлер; өлгөн, андан кийин жер бетинде басып жүргөн Ыйса. Мен кийинки барактан «Кереметтер өлкөсүндөгү Алиса» жана жети эргежээл жөнүндөгү жомоктогу акылсыз Калпакчы секирип чыгып келчүдөй сезимде болуп кеттим. Сизге жасалма нерседей сезилип жаткан жокпу?

Мага кээде ошондой сезилет. Ошондо мен Вуди Аллен менен анын коркунучтарын бөлүшөмүн — Кудай жок деген коркунучту. «Эмне үчүн?» деген суроонун жообу жок деген коркунучту. Максатсыз жана маанисиз өмүрдүн алдындагы коркунучту. Азыр бизде болгон коркунуч канчалык мүмкүн болсо ошончолук жакшы, а башка бир нерсеге ишенген ким болбосун, жөн эле Муз океанынын түштүк жээгинде күнгө күйүүгө камынып алган. Коркунучтуу, унчукпас, жан дүйнөнү тоңдурган өрөөндөгү жалгыздыктын көлөкөсү, ал туман кайсы бир жакка жоголуп жатат.

Шектенүүнүн көлөкөсүнүн өрөөнүндө.

Балким, сизге анын бозомук карааны тааныш чыгар?

Анда…

• ыйык китептеги баяндоолор Эзоптун тамсилдерине окшош;

• сыйынуулар жаңырык болуп артка кайтып келет;

• бардык адеп-ахлактык чектөөлөр ичке пунктир менен өткөрүлөт;

• ишенгендер кез-кези менен бирде бооруңду оорутса, бирде көз артууну жаратат — кимдир бирөө өзүн-өзү алдап жаткандай, бирок ким?

Мен фармацевттердин эскертүүлөрүсүз эле жашай алмакмын. Албетте, ошол эскертүүлөр эмне үчүн керек экенин билемин. Дары өндүрүп чыгаргандар бизге мүмкүн болгон жагымсыздыктар жана кыйыр таасирлер жөнүндө эскерткенге милдеттүү, анткени биз эгерде алардын даарыларын ичкенден кийин үч колдуу жашыл адамчаларга айланып кала турган болсок, анда алардан компенсация төлөтүп ала албайбыз. Мен муну түшүнөмүн. Баары бир бул айкалышууда жарнаманын каарманынын бактылуу жүзү чагылдырылган абалдын кадр сыртында диктордун паралич коркунучунан этияттоосунун болушу бардык иштин быт-чытын чыгарат.

Натыйжалар жөнүндөгү маалымат берүүнүн бул тажрыйбасы төрөт бөлмөлөрүнө кирип келбейт деп үмүт кылабыз. А мүмкүн кирип келеттир. Акыры, төрөлүп жаткан наристелер өздөрүнүн эмнеге кийлигишип жатканын билүүгө укугу бар. Төрөлөрдүн алдындагы сактык билдирүүлөрү толугу менен акушерликтеги стандарттык процедура болуп калышы мүмкүн. Сценаны көз алдыңызга келтире аласызбы? Юрист төрөп жаткан аялдын керебетинин жанында турат. Толгоолордун аралыгында ал Ламаздын ыкмасы боюнча дем алып жатат, атап айтканда тез-тез жана терең эмес, «ит сыяктуу». Юрист майда шрифт менен жазылган документти аялдын курсак жагына каратып үн чыгара окуп берип жатат:

Отелдин регистрация кылчу тирөөчүнүн жанында кезекте турган аял колунда менин китебимди кармап турган экен. Мен жанына барып, таанышканга батына албай турдум, кокусунан, дарыгер уйкусуздук менен күрөшүш үчүн китеп окууну жазып бергенин угуп калбайын деп. Бирок баары бир тобокелчиликке салдым. Анан ал китеп ага чынында эле жага турганын айтты. Бирок ал мага тереңирээк көңүл буруп карады да, эмнегедир мен өзүмдү көрсөткөндөй адам эмес экенимди ойлоно кетти.

Дароо эң сырткы мукабаны ача салып, ал менин сүрөтүмө карады да, кайрадан көзүн мага бурду:

— Сиз Макс Лукадо эмессиз.

— Мен дал ошолмун. Бул сүрөт көп жыл мурда тартылган, андан бери бир аз өзгөрүп кеттим.

Жылмаюунун эч көлөкөсү жок ал кайрадан менин сүрөтүмө карады да, чечкиндүүлүк менен мындай деди:

— Жок. Макс Лукадонун сакалы бар, тырыштары жок, чачы калың.

— Мурда Макс ушундай болчу, — деп түшүндүрдүм мен.

Бирок ал өзүнүкүн берген жок:

— Ал ушул кезге чейин ошондой.

Мен чөнтөгүмө колумду салып, айдоочулук күбөлүгүмдү алмакчы болдум, бирок аны ушул адашуусу менен калтырууну артык көрдүм. Дегинкиси, эгерде ал Макс Лукадону отуз жаштагы бойдон көргүсү келсе, мен аны менен талашкыдай киммин?

Башка тарабынан алганда, мен анын жаңылыш пикирин түшүндүм. Баарын текчеге жайгаштырып бүткөндөн кийин, аны ошол бойдон калтырып койгон оңой. Ал менин образымды жараткан болчу. Мени аныктап койгон. Классификация кылган. Бешке сегиз болгон фото карточканы рамкага киргизген. Кутучадагы момундай көрүнгөн Макс.

Кутучалар биздин дүйнөбүзгө таң калыштуу иреттүүлүктү алып келишет. Алардын жардамы менен таруу чачылып кетпейт жана карточканы чаң баспайт. Кийимдерди жайгаштырыш керек болгондо, кутучалар идеалдуу. Бирок адамдарды түшүнүү ишине келгенде, алар биздин үмүтүбүздү анча актабайт. А кеп Машайакты түшүнө билүүгө келгенде, бир да кутуча таптакыр ишке жарабайт.

Анын Палестинадан чыккан замандаштары, билесизби, алар дагы аракет кылышкан. Аларда мүмкүн болгон кутучалардын бүтүндөй шаймандары бар болчу. Бирок Ал алардын бирине да баткан эмес. Аны козголоңчу деп эсептешкен — Ал салыктарды төлөгөн. Андан провинциялык жыгач устаны көрүшкөн — Ал окумуштуу эркектерди өз билими менен бурчка такаган. Ага кереметтерди көрүш үчүн келишкен, бирок ал шоу көрсөтүүдөн баш тарткан. Ал жөнөкөй аныктамаларга көнүп берген эмес. Ал, жүйүт, Өзүнө бутпарастарды тарта билген. Синагогаларда эки жүздүүлүк менен сыйынгандардын бетин ачкан Устат. Адашкандарды жана бузулган аялдарды билген Ыйык. Патриархдык эркектик шовинизмдин коомунда Ал аялдарды дискриминация кылган эмес. Римге каршы болгон маанайдагы адамдардын арасында Ал Римдин айыбын ачкан эмес. Ал падыша сыяктуу сүйлөгөн, бирок жашаар жери жок адам сыяктуу жашаган. Адамдар Ага аныктама бергенге аракет кылышкан. Бирок таба алышкан эмес.

А биз болсо дагы деле тапканга аракет кылып жатабыз.

Менин Бразилиядагы бир тааныш таксистимдин прибордук идишинде Ыйсанын турпаты жабыштырылган болчу. Ал ар бир жолу машинасын токтотконго орун тапкысы келгенде же тезирээк жашыл чырак жансын дегиси келгенде, өзүнүн пластмассадан жасалган Ыйсанын айкелин кармалап калчу.

Кабелдик телеканалдан өтө кечки убакта сүйлөп жаткан насаатчы мени жана менден башка уктабай отургандарды гүлдөп өнүгүүгө болгону бир гана сыйынуу калды деп ишендирет. Аны керектүү пропорцияда аралаштыр — анан мына, сага үйдүн куюштуруусунда куюлуп берилген Ыйса.

Саясатчылар өзүнүн үй куюштуруусунда куюлуп берилген Ыйсаны текчеден алып чыгышат, Ал балким «жашылдар» үчүн, консерваторлор үчүн добуш бермек эле; карчыгаларды, көгүчкөндөрдү, суу бүркүттөрүн жакшы көрөр эле дегенди жар салышат… Шайлоо мезгилинде саясатташтырылган Ыйса дайыма алардын кол астында болот.

Кутучадан чыккан Кудай. Сиз алардын колунда мыжыгылган турпаттарын көрөсүз, көрүнүктүүлөрдүн, тил алчаактардын жана баарын алдын ала ойлонуштургандардын кудайын сүйөт. Биздин акылсыз жашообуз үчүн колго үйрөтүлгөн кудайлар керек, туурабы? Өзгөчө бузулуп бара жаткан дүйнөдө биз өзүбүзгө биздин ашканабызда — кичинекей күчүк же мышык сыяктуу жайлуу жашаган кудайды каалайбыз. Биз чакырабыз, анан ал келе коет. Анын кулагын кашылайбыз, анан ал кырылдап калат. Эх, Кудай да Өзүнүн ордун жакшы билгенде кана…

Петир, Жакып жана Жакан дагы дал ушул нерсени каалаган болсо керек. Алар Ыйсаны салып койгон кутучадан арылууга болгон аракетин мындан башка эмне менен түшүндүрүп берүүгө болсун?

1943-жылдын 3-сентябрында сегизден он жети мүнөт өткөндө Лондондун үстүнөн САК (Согуштук Аба Күчтөрү) сиренасынын ачуу үнү чарылдап калды. Өтүп бара жаткан жолоочулар тротуарларда жана бульварларда асманды карап, турган жеринде катып калышты. Машиналар тормозду тебишти. Токтогон автобустардан жүргүнчүлөр шашкан бойдон түшүп жатышты. Алыстан зенитканын огунун үнү угулду. Артилеристтер абдан жакын жерде жарк эткен ракетаны жапырт кое беришти. Көчөлөрдө онтоолор жана ачуу кыйкырыктар угулуп жатты. Кээ бир адамдар жерге көмкөрөсүнөн жата калышты. Башкалары болсо бетин колу менен жаап алышып, кыйкырып жатышты:

— Бомбалай башташты! Бомбалай башташты!

Баары душмандын учактарын абайлап карап калышты. Аларды эч ким көрбөгөнү жөнүндөгү чындык жалпынын коркунучун таптакыр токтото алган жок.

Жашоочулар «Бетнал Грин» станциясынын метросуна чуркашты, ал жерге беш жүздөй адам качып кирген болчу. Кийинки он мүнөттө аларга дагы бир жарым миң адам кошулганга ниеттенди.

Чуркап кирип бара жаткан көпчүлүк кире бериш тепкичке келгенде мушташ башталды. Колунда баласы бар аял ылдый түшкөн он тогуз тепкичтен турган бузулган секичеден түшүп бара жатып, мүдүрүлүп кетти.

Анын денеси агымдын жолун бүтөп койду, анан анын үстүнө ондогон адамдар домино сыяктуу чачырап кетти. Эсептелүү секундалар ичинде жүздөгөн адамдар алсыз оонап жаткан үймөнү пайда кылышты, ал формасы жок, кудум эле, чогулган бир топ кир кийимдей көрүндү. Аларды атайылап ичкери киргизбей койгондой (ылдыйда орун жетиштүү болсо дагы) чуркаганын уланткан адамдар абалды ого бетер күчөтүп жиберди. Алар салмак менен түртө башташты. Хаос чейрек сааттан ашык убакытка созулду. Жапа чеккен адамдарды түн жарымга чейин алып чыгарышты. Жыйынтыгында эркектер, аялдар жана балдар болуп баары 173 адам каза болуптур.

Лондонго бир да бомба ташталган жок.

Бул адамдарды бомбалар өлтүргөн жок. Аларды коркунуч өлтүрдү[70].

Коркунуч оңой эле дүрбөлөңгө түшө калчу адамдарды сүйөт. Анын дивиденттери — маанисиз истерика, азапка салчу чочуркоо, уйкусуз түндөр. Акыркы убактарда ал жаман эмес түшүм жыйнап жатат.

Сизге ойлонуу үчүн мына мындай суроо. Кезектеги «сиз коркунучтасыз» деген эскертүүнү угууга канчалык деңгээлде даярсыз? Сиз кырсыктасыз деген сигналгачы? Сизге гезиттин беттерин барактап коюу жетиштүүбү? Радиону иштетүүчү? Өзүңүздүн компьютериңиз аркылуу Интернетке киресизби? Эгерде массалык-маалымат каражаттарына ишене турган болсоңуз, азыркы убакта бул жашоо жөн гана үрөй учуруучу.

Ошондой эле, биз бул нерсе атайын максатка умтулган компаниянын жыйынтыгы деп шектенебиз. Коркунуч жакшы сатылат. Коркунуч телекөрүүчүлөрдү отурган орундугуна жабыштырып коет, көргөзмөдөгү журналдарды чогултуп алганга мажбур кылат, чегинен ашып түшкөн пайдаларды келтирет. Жаңылык программалары «Мындан ары: рулда бара жаткандар үчүн жагымсыз жаңылык»; «Шоколад эмне үчүн сиздин интеллектуалдуулук коэффициентиңизди түшүрүп жиберет»; «Коркунучтан качып кутулуш үчүн эмне кылыш керек»; «Биз кандай сууну ичип жатканыбызды билебизби?» деген фразалар аркылуу биздин көңүлүбүздү курчутканды үйрөнүп алышты.

Фрэнк Фуреди «коркунучтуу» деген сөздүн британдык гезиттерде колдонулуу жыштыгын эсептеп чыгуу менен, массалык-маалымат каражаттарында коркунуч индустриясынын өскөнүн документалдуу түрдө далилдеген. 1994-жылы ал 2037 жолу кездешкен. Кийинки жылда болсо бул сан эки эсеге көп болгон. 1996-жылы ал элүү пайызга көбөйгөн. 2000-жыл аралыгында «коркунучтуу» деген сөз он сегиз миң жолу басылган[71]. Кантип эле алты жыл аралыгында биздин дүйнө тогуз эсе коркунучтуу боло түшсүн? Бизге эң начар жаңылыктарды жаадырып жатышат. Глобалдык ысып кетүү, астероид менен кагылышуу, атиптүү пневмония, геноцид, согуштар, жер титирөөлөр, цунами, ЖИКС… Качандыр бир кезде бул токтойбу? Эң начар жаңылыктар өзүнүн алымын алып жатат. Биздин бүгүнкү күндөгү маданиятыбызда өтө күчтүү чочулоочулук качандыр бир мезгилде жашап өткөндөргө караганда өтө эле күчтүү даражада. Экинчи дүйнөлүк согуш бүткөндөн бери, ата-энелер биринчи жолу өздөрүнө караганда кийинки муун өздөрү жашаганга караганда жаман жашайт деп эсептеп жатат[72].

Өмүрдүн орточо узактыгы узарганы менен, медициналык изилдөөлөр мурда болуп көрбөгөн бийиктикке көтөрүлгөнү менен, көчөлөрдө бубон чумасы жайылып жүрөт деп ойлосок болот. Журналист Боб Гарфилд ден соолук темасында бир кыйла таасирдүү басмаканаларга кат жолдоду жана төмөндөгүдөй медициналык көйгөйлөрдү таап чыкты,

• 59 миллион америкалыкта жүрөк оорусу бар;

• 53 миллион америкалык шакыйдан азап тартат;

• 25 миллион америкалык остеопороз менен ооруйт;

• 16 миллиону ашыкча толуп кеткендиктен арыла албай жүрөт;

• 3 миллионунда — рак;

• 2 миллионунда мээнин иштешинин бузулуусу бар.

«Эр жүрөктөр» китебин тереңирээк изилдөөгө арналган бул колдонмону группалык сабактарда колдонууга болот жана анда камтылган ойлор менен идеяларды жакшыраак түшүнгүсү келгендер жеке изилдөөсүндө колдонсо да болот. Ар бир сабак үч бөлүмдөн турат:

• коркунучту изилдөө : сиз талкууланып жаткан бөлүмдүн негизги оюна кайрыласыз жана алынган цитаталар аркылуу түзүлгөн суроолорго жооп бергенге аракет кыласыз;

• коркунучтун бетин ачуу : Ыйык Китептеги төп келген аяттарды изилдөө менен, Кудай бул тууралуу эмне деп айткысы келгендиги тууралуу ой жүгүртөсүз;

• коркунуч менен күрөшүү : сизге ошол бөлүмдөн алынган сабактарды практика жүзүндө кантип колдонуу керектиги тууралуу бир-эки көрсөтмө берилет.