Американдық танымал уағыздаушы Джош Макдауэллдің кітабы өз балаларына Иемізді және ата-ананы құрметтеуді тәрбиелеу үшін Құдайдың, отбасының және автордың өзіне алған алдындағы міндеттері туралы айтады. Киелі кітаптық даналыққа және өзінің жеке тәжірибесіне сүйене отырып берген автордың практикалық нұсқаулары жас әкелермен қатар, балаларына өз әсерін терең әрі игілікті еткісі келетін тәжірибелі әкелерге де пайдалы. Кітаптың соңында оқырмандарды бонус күтіп тұр: ол басты эмоционалдық қажеттіліктерді анықтауға арналған тест.
Әке болу оңай емес. Әке рөліне риза болғаныма және оны ешқашан ешқандай рөлге ауыстырғым келмейтініне қарамастан, «Болды! Мен бұны таңдамадым!» деген айғаймен шашымды жұлғым келетін кездерім аз емес.
Біз әйеліміз екеуіміз әлемдегі ең жақсы ата-ана болуға бар күшімізбен тырысамыз, бірақ тығырыққа тірелген кезде, мен жиі өзімнен: «WWJD?»[1] — деп сұраймын. Жоқ, мен «Иса не істер еді?» — деп сұрамаймын, алайда балаларды тәрбиелеу сұрақтары бойынша, көктегі кеңсемен желідегі тікелей байланыс өте орынды болар еді. Дегенмен, бұл қаншалықты қайғылы болмасын, Құдай бұл мәселеде өте ықшамды болып, қалай жақсы әке болу жайында жан-жақты нұсқаулық қалдырмады. Шынын айтқанда, Оның айтқандарының көп бөлігінде ашық пікірталас тудыратын мінездеме бар (мысалы, Лұқ. 14:26 аятта).
WWJD деген сөз «Джош не істер еді?»[2] дегенді білдіреді. Әкемнің кітабы, біздің тәрбиеміздегі негізгі қамқорлық анамның мойнында болды делінген мойындаумен басталады, өйткені ол ел аралаған уағыздаушы болды. Әйтсе де, менің ата-анам ұйымшыл команда болды және бола береді де. Кемелдіктен алыс па? Әлбетте. Әкем көптеген қателіктер жіберді, өз кітабының Бірінші тарауында ол осылар жайлы бүкпесіз бөлісті. Ол ержеткенде қорқынышты жағдайларды ескере отырып, әлеуметтанудың барлық заңдылықтары бойынша, оны толық күйреу күтіп тұрды. (Бұл жайлы толығырақ бірер минуттан соң).
Әкеме тән кемшіліктерге қарамастан, ол бізді, өзінің балаларын, бізге қажетті сүйіспеншілікпен қоршап, тәрбиелей алды және мен де өзімнің үш балама дәл солай істей аламын деп үміттенемін.
Міне, сондықтан да мен әкеме осы кітап үшін алғыс білдіремін. Ол жерден сіз баланы тәрбиелеу аспаздық өнердің немесе демалысты жоспарлау өнерінің туысы сияқты, лайықты ұрпақ тәрбиелегісі келетін, әкелер нені істеу немесе істемеу керек деген қарапайым тізімді таппайсыз (әйтсе де, тіпті оның мұқият жоспарлануы да сізге жетістікке жетуге кепілдік бермейтіні бәріне белгілі!). Тәрбиелеу, жайлап айтқанда, оңай жұмыс емес. Бұл кітап — Киелі кітаптық ақиқаттармен және кейбір тәжірибелік нұсқаулармен түзетілген, менің әкемнің жеке тәжірибесіндегі жетістіктері мен сәтсіздіктерінің куәлігі.
Мен әкемді өз өміріндегі қиыншылықтарды жеңіп шыққаны туралы айтқан адалдығы үшін өте бағалаймын. Осы кітаптың беттерінде әдеттегідей ол өзіне адал. Мен оның отбасын бұзған маскүнем әкесі жайлы және балалық шағындағы жыныстық зорлық көргені туралы әңгімелерін бірнеше рет естідім, дегенмен, ол бала кезінде қаншалықты азап шеккенін отбасылық мерекенің бірінде түсіне бастадым. Анам бізбен өзінің балалық шағындағы күлкілі оқиғаларымен бөлісті, сол кезде қарындасым әкемнен балалық шағындағы қызықтарымен бөлісуді сұрады. Біразға созылған кідірстен кейін, ол: «Сірә, менде ешқандай қуанышты балалық естеліктер жоқ» — деді. Неге екенін білмеймін, бұл сөз менің жанымды қатты ауыртты. Әкем өз өміріндегі
Бірақ, сонда да әкемнің қуанышсыз балалық шағы он жылдан кейін өзінің сүйікті отбасының ортасында отыруға кедергі болмады. Ол бұған қалай қол жеткізді?
Егер сізді осы сұрақ қызықтырса, онда бұл кітап сізге арналған. Қандай жағдай болса да, бұл Құдай тіпті терең бұзылған отбасыларды қалпына келтіруге күші жетерлік екеніне куәлік береді. Сіз үнемі ұйқыңыз қанбағандықтан жұмыста ұйықтап қалмауға тырысатын жас әке болсаңыз да немесе көпжылдық ата-аналық қақтығыстарға денеңіз үйренген әке болсаңыз да, «Әкенің он міндеті» кітабынан көптеген үміттендіретін және қарапайым пайдалы кеңестерді табасыз! Жағымды оқу болсын!
Маған бұл мәңгілік секілді болып көрінді. Мен қабылдау бөлмесін қадамдарыммен өлшеп, тоқтай алмадым. Дотти босандыру бөлмесінде мен күткеннен де көп болды.
Сол уақытта болашақ аналарға арналған курстар болмады, ал күйеулеріне босану кезінде қатысуға рұқсат берілмейтін. Болашақ әкелерге қабылдау бөлмесін қадамдарымен о шетінен бұ шетіне дейін өлшеп, сарыла ұзақ күтуге тура келді. Сондықтан да мен қалыптасқан дәстүрді бұзбадым.
Ақыры, Дотти мен салмағы сегіз фунд және екі униция сәби босандыру бөлмесінен шықты. Оларды аурухана бөлмесіне ауыстырғаннан кейін, Дотти маған біздің қызымызды берді. Келлиді қолыма алған кезде, мен тіземдегі әлсіздікті сезіндім. Маған сол кезде ғана әке болғаным жайлы түсінік келді, алайда осы кезге дейін мұның не екенін әлі де түсінбеген екенмін.
Көптеген еркектер сияқты, мен де әкенің рөліне дайын емес болдым. Және де, шын мәнінде, қатты қорқып кеттім. Ал, егер заманауи әлемде біздің балаларымызды не күтіп тұр дегенді есіме түсірер болсам, онда қорқыныштан басымды жоғалтып алуым да ғажап емес. Ата-аналар осы әлемнің аз ғана құндылықтарын өз балаларының бойын сіңіргісі келеді. Ішімдік, есірткі мен некеге дейінгі жыныстық қатынасқа азғырылу — ерте жастан біздің балаларымызды торып жүреді. Жан-жақтан оқушылардың бір-біріне деген дөрекілік әрекеттері, олардың арасындағы зорлықтар мен жасөспірімдердің өз-өзіне қол жұмсаулары жайлы естуге болады. Осының бәрі алаңдатпай қоймайды. Сонымен әке не істеуi керек?
ДЖОШ, БҰЛ ҚАЛАЙ СЕНІҢ ҚОЛЫҢНАН КЕЛДІ?
Көптеген адамдар менің балалық шағымның оқиғаларымен таныс. Мен көп уақытын арақ ішумен өткізетін, қалалық маскүнемнің ұлы болдым, ол анамды ұратын және маған мүлде көңіл бөлмейтін. Әкемнің өмірінде бір рет мені жақсы көретіндігі жайлы айтқаны, менің есімде жоқ. Сірә, бір кездері, осындай сәтсіз балалық шағым менің өз отбасыма кесірі тимеуі мүмкін емес деп қауіптендім, бұл мені қатты алаңдататын.
Жиі маған: «Джош, бұл қалай сенің қолыңнан келді?» — деген сұрақпен келетін. Менің төрт ержеткен балаларымды — Келли, Шон, Кэти және Хизерді көріп, — бәрі, әйелім екеуіміздің осындай адал мәсіхшілерді қалай тәрбиелегенімізге таңғалатын. Бүгін де олардың бәрі отбасын құрып, өз балаларын тәрбиелеуде. Соған қарағанда, әйеліміз екеуіміз өз-өзімізді құттықтауымызға болады. Біз бәрін дұрыс жасадық деп ойлағым келеді, бірақ бұл олай емес. Шындығын айтқанда, мен аз бүлдірмедім, бірақ шамам келгенше бәрін түзетуге тырыстым. Бұл кітап балаларыма Құдайды және ата-ананы құрметтеуге тәрбиелеу үшін Құдай алдында, отбасымның алдында және өзіме алған міндеттердің мазмұнын көрсетеді. Бірақ осы міндеттерге өтпес бұрын, баланың өміріндегі әкенің рөлі жайлы сөйлесейік.
Өздерінің бүгінгі әлеуметтік, рухани және эмоциялық деңгейде жетілгендіктеріне, балалар бірінші кезекте менің әйеліме, Доттиге борышты. Мен әкелік міндеттерге барынша байсалдылық таныттым және оған ешқашан селқос қараған емеспін, бірақ сол уақыттарда мен ес білгелі ел аралап жүрген уағыздаушы болғандықтан отбасыммен жиі болмадым, ал Дотти сүйіспеншілікпен балаларды тәрбиелеп, бағыт-бағдар беріп, олардың жанында болды. Дотти маған, әкенің рөлін орындауға барынша көмектесті. Ол менің екінші жүрегім, екінші көздерім мен құлақтарымның жұбына айналды. Ол мен байқамаған нәрселерді көрді. Оның қырағылығы үшін Құдайға рақмет! Ол мен тіпті өмірде бар екенінен хабарым болмаған, сөйлеу екпінін де ести алатын. Оның сезімталдығынсыз мен қайда болар едім! Оның жүрегі менің парасаттылығымнан да артық мәселелердің қыр-сырына енетін — менің түсінігімнен тыс орналасқан қабілет. Оның зеректігінсіз мен өз рөлімді орындай алмас едім. Қысқасы, менің балаларымның анасы, олардың әкесіне жетпеген нәрселерді толықтырып отырды.
Дәл қазір бұл кітапты көптеген аналар да оқып отыр деп ойлаймын. Шын мәнісінде, әйелдер ер адамдардан көп оқиды. Менің сіздерге бірінші кеңесім: бұл кітапты оқуға күйеулеріңізді де көндіріңіздер. Ал екінші кеңесім мынадай: ол әкенің он міндетін өзіне алуға тырысқан кезде, оған көмекке келуге дайын болыңыз. Осы жауапты бастамада күйеуіңізге сіздің сыйлауыңыз, жігерлендіруіңіз, мақұлдауыңыз, құрметтеуіңіз, жұбатуыңыз және қабылдауыңыз қажет. Ол сіздің қырағылығыңызсыз, сезімталдығыңызсыз және зеректігіңізсіз күнделікті мәселелер мен тұлғааралық қарым-қатынастардың тереңдігін түсінбейді. Осы үшін Құдай еркек пен әйелді бірге қосты. Ол біздің әрқайсымызға айналамыздағыларға қажетті түсінік пен қабілеттерді үлестіріп берді. Қауым да, Оның Денесі де оған мысал, «Денеміздің мүшелерінің көп, әрі олардың атқаратын қызметтерінің әр түрлі екеніндей, біз бәріміз де көптігімізге қарамастан Мәсіхтің рухани денесіміз, осылай өзара байланысқан мүшелеріміз» — дейді елші Пауыл (Рим. 12:4–5).
Күйеулер, әйелдеріңізге ілтипатты болыңыздар! Бәлкім, жақсы әке болуларыңыз үшін оның қолдауына қаншалықты қатты мұқтаж екендіктеріңізді аңғармаған боларсыздар. Егер сіздің әйеліңіз бұл кітаппен таныс емес болса, онда сізге Құдай қалайтын әке болуға көмектесу үшін сізбен бірге оқуына ұсыныс жасаңыз. Әйелдер, сізсіз күйеулеріңіз жақсы әке бола алмайды. Оларға көмекке келіңіздер. Оларға сіздің жәрдеміңіз қатты қажет.
Егер сіз — жалғыз басты әке болсаңыз, қамықпаңыз. Әрине, анасыз баланы тәрбиелеу қиынырақ. Егер сіздер ажырасқан болсаңыздар, бұрынғы әйеліңізбен достық қарым-қатынасты сақтап қалуға тырысыңыз және балалар үшін онсызда мінсіз емес жағдайдың жағымсыз салдарын барынша жойыңыз. Өз қауымдарыңыздағы берекелі мәсіхші ерлі-зайыптылардың қолдауына жүгініңіз. Айтылып өткендей, біз, мәсіхшілер, «Мәсіхте бір денені құрасақ, басқа мүшелер үшін бөлекпіз». Достарыңыздан көмек сұраңыз. Олар осы кітапты сізбен бірге оқып, содан кейін өз тәжірибесімен бөлісіп, сізге қолдау көрсете алады. Балалардың сәтті тәрбиесін оқшаулау мүмкін емес. Өзіміздің ерлі-зайыптылық және ата-аналық міндетімізді орындауымыз үшін Құдай біздің бір-бірімізге тіреу болуымызды қалады.
Менің жағдайым сіздікіне ұқсамайтын болар. Айтып өткенімдей, мен өмір бойы ел аралаған уағыздаушы болдым, әрине, ол үйде жиі болмадым дегенді білдіреді. Балалардың жанында қалағанымша бола алмауым үлкен мәселе болды, есесіне, үйде болған кезде, балалармен қарым-қатынасқа барынша көп уақыт бөлдім.
Әне-міне дегенше балалар да ержетіп, туған үйінен кетіп, өз беттерінше өмір сүре бастайды. Уақыт ырыққа көнбейді. Жиі студент балаларымен ренішті қарым-қатынастарына қапаланған әкелерден: «Олар кішкене болған кезде, мен оларға көп уақыт бөлмедім» — деген сөздерді естуге болады.
Жыршы дұрыс айтады: «Үйрете гөр ғұмырды есептеуді, содан иемденейік дана жүректі» (Жыр. 89:12). Үйде болған кезде, әр бос уақытымды балалармен қарым-қатынаста өткізу керектігімді түсіндім. Мен кеткен уақыттың есесін қайтарғым келді және кезекті сапарға шыққанда балаларға жазып, хабарласумен болдым. Тіпті сапарда жүрген кезімде де, олармен байланысты жоғалтқым келмеді.
Әр күнді бағалаңыздар. Балаларыңыздың қасында болыңыз. Ол үшін уақытты аямаңыздар. Тіпті балалармен қарым-қатынас уақытын өз кестеңізге іскерлік кездесу ретінде белгілеп қойыңыз. Тек олардың қасында болудың қымбат мүмкіншілігін жіберіп алмаңыз!
Жақында бір әке маған мынандай сөздермен келді: «Джош, мен заманауи гаджеттермен бәсекелесе алмаймын. Менің балаларым өз өмірлерін айфон, айпад, айтюнс, смс-хабарламалар, Ғаламтор, электрондық пошта, Твиттерсіз және киноға барусыз, сыныптастарымен қарым-қатынассыз елестете алмайды. Олар электрондық өрмекпен шырмалған және қажетті нәрселер туралы менен емес, кез келген жерден біле алады. Мен дәрменсізбін!»
Осы сияқты қиналыс көптеген әкелерге таныс, бірақ олар қателеседі. Сіздердің балаларыңыз араласып жүрген, сол алуан түрлі және техникалық жетіккен ортада, сіз бұрынғыдай олардың өмірінде маңызды рөл ойнайсыз.
Жалпы ұлттық Ғаламтор-зерттеудің көрсеткіші бойынша, жастардың 45%-ы өз ата-аналарын еліктеуге тұрарлық үлгі деп есептейді[3]. Менің болжамым бойынша, сіздер балаларыңызды жастардың поп-жұлдыздарына, кино кумирларына немесе атақты спортшыларға еліктейді деп ойладыңыздар. Бірақ ол бұлай емес. Басқа да әлеуметтік сауалнамалар бойынша, жасөспірімдердің 32%-ы өз достарын үлгі тұтса, тек 15%-ы ғана атақты адамдарға еліктейді[4]. Іс жүзінде бұл зерттеулер жас жігіттер мен қыздардың жиырма бес жасқа толғанға дейінгі мінез-құлқына оларды сүйетін әкелерімен тығыз қарым-қатынасы көп әсерін тигізеді дегенді дәлелдейді[5]. Флорида Университетінің ғалымдары жақында, «көптеген жасөспірімдер ата-аналары не ойласа да, оларды тыңдайды және бұл — ізгі хабар»[6] дегенді анықтады.
Кей кездері сіздер бұған күмәндансаңыздар да, балаларыңыз сіздерді тыңдайды делік. Оларға не айтқыңыз келетінін білесіз бе? Оларға қандай құндылықтарды сіңіріп, қандай өмірлік ұстанымды қалыптастырғыңыз келеді?
Сіз, бәлкім, мынандай сөздерді естіген боларсыз: «Ешқандай мақсат қоймаған адам, ешқашан мүлт кетпейді». Немесе: «Қайда баратынын білмейтін адам, тап сол жерге барады». Бұл тәрбиелеу қатынасында да әділетті. Егер біз әке ретінде балаларымызға қандай құндылықтарды сіңіргіміз келетінін білмесек, оларға жақсы ештеңе де екпеуіміз ықтимал.
Біз балаларымызды неге дайындау керектігін білуіміз қажет, әйтпесе, біздің бұл міндетке шамамыз жетпей қалады. Оларға қандай тағдыр қалайтыныңызды білесіз бе? Бір сәтке ойланып көріңіз. Емірене сүйетін балаларыңызды қалай көргіңіз келетінін шын көңілмен айта аласыз ба?
Жауаптар әр түрлі болады деп болжаймын. Алайда дәл сол сұрақты Құдайға да қойып көрелік. Адамдарды жауапсыз сүйетін Жаратушы олардан кімді көргісі келеді? Кейбіреулері Құдай бізден тек Оның өсиеттерін орындауымызды, атап айтсақ, қызмет ету мен бойсұнуды ғана күтеді деп сенеді. Балаларыңыздан тек осыны күтесіз бе? Сөзсіз бойсұнуды ма? Киелі Жазбада балаларға ата-анасын тыңдасын деп өсиеттелген, әрине, Құдай бізден де соны күтеді. Бірақ бұл Құдай бізге бұйрық беруді жақсы көреді дегеннен емес, — Ол шынымен бізден бойсұнуды күтеді, бірақ өте орынды себеп бойынша.
Иса шәкірттеріне Мұсаның заңын ұстануды үйретті. Ол Өз ізбасарларынан Құдайға деген адалдықты және Киелі Жазбаның өсиеттерін орындауды күтеді. Алайда Иса әрқайсымызға қатысты адалдыққа неліктен сенетінін түсіндіреді. Міне Оның сөздері: «Бұларды Менің көретін қуанышым сендердікі де болсын, әрі қуаныштарың мейлінше толық болсын деп өздеріңе айттым» (Жох. 15:11). Міне Құдайдың Өз балаларына дайындағаны: шүбәсіз сүйіспеншілік. Біз де балаларымызға осыны тілемейміз бе? Олардың бақытты болғанын қалаймыз. Олардың сәтті болғандарын, жағымсыз жағдайлардан қорғалғандарын, өз беттерінше ойлана алатын, мақсатқа ұмтылған, табысты адамдар болғанын көргіміз келеді. Көптеген ата-аналар белгілі бір ережелердің жиынтығын сақтау — бақытты өмірдің қажетті шарттары деп ойлайды. Және де олардың ойлары дәлелсіз емес!
Дәуіт Патша мен оның ұлы, Сүлеймен патша, өз даналықтарымен бөлісті:
Пәк таза да тура жолмен жүріп, Жаратқанның тәліміне бағынғандар бақытты! Иеміздің ережелерін ұстанып, шын жүректен Оған бет бұрғандар бақытты.
Жүргізе гөр мені өсиетіңнің жолымен, содан зор қуаныш тауып келемін мен.
Бұл менің берік әдетіме айналды: Іске асырамын берген бұйрақтарыңды.
Балам, егер сөздерімді қабылдасаң, Һәм жадыңда өсиеттерімді сақтасаң, құлағың даналыққа ұдайы түрік болса, әрі жан дүниең парасатқа дайын тұрса… <…> Осылай әділ, тура, ақ дегеннің мәнін ұғарсың, ізгі жолдың қайсы екенін таба аларсың. Өйткені даналық жан дүниеңе енер, білім де жаныңды қуанышқа кенелтер, сонда сені ақыл-парасат аман сақтар, дұрыс түсінік те әрдайым бақылап қорғар…
Біз, әкелер, балаларымыздың: Құдайдың бізге сыйлаған «мейірімділік жолдың» және даналықтың түсінігінің негізінде, адал адамгершілікті таңдауға мүмкіндік беретін, шексіз қуанышқа толы өмірді түсінгенін шынымен қаламаймыз ба? Біз балаларымызды әлеуметтің адамгершіліксіз қысымына қарсы тұруға қабілетті болатын, рухани жетілген жас жігіттер мен қыздар болып өсулерін қалаймыз. Олар ата-аналарынның үйін тастап кетпестен бұрын, біз оларға осындай құндылықтарды сіңіріп, кез келген дәрежедегі қиындықтың өмірлік мәселелерін шешуге мүмкіндік беретін Құдаймен қарым-қатынасты және өмірлік көзқарастарды қалыптастырғымыз келеді.
Менің кітабым дәл осы игі мақсатқа жетуге жол ашуға арналған. Бақытты өмірге дайындауға көмектесетін әкенің он міндетін және балалар ұясынан ұшып кетпей тұрып, оларда ең аз дегенде жеті өмірлік маңызы бар ізгілікті тәрбиелеуді менімен бірге қарастыруды ұсынамын, атап айтқанда:
1. Құдаймен дұрыс қарым-қатынасты;
2. адамдармен дұрыс қарым-қатынасты;
3. өзін-өзі баламалы бағалауды;
4. адамгершілікті;
5. тұлға тұтастығын;
6. терең нанымды;
7. жетістікке жеткенде көкіректенбеуді және сәтсіздіктермен күресуді.
Егер балаларыңыз осы жеті ізгілікке ие болса, онда олардың қуанышы кемелді болады, демек, сіздікі де.
Сізге бұл әлемде мінсіз әкелер жоқ дегенді жариялауға рұқсат етіңіз. Сіз осы кітапта атап өтілген барлық он міндетті мүлтіксіз орындай алмайсыз. Тіпті өзіңізге алған барлық міндеттерді орындауға деген шынайы талпынысыңыз болса да, сізде олармен бірге берілген қағидаларды ұстану әрдайым мүмкін бола бермейді. Иә, Құдайдың алдында, өз алдыңызда немесе балаларыңыздың алдында қабылданған кез келген міндет, оларды құштарлықпен орындауға деген қалаумен келген, бірақ адам болу деген — кемеліне жетпеген дегенді білдіреді.
Тағы бір рет қайталаймын: өзіңізге артқан міндетпен әрдайым оларды орындауға деген шынайы ұмтылыс ілесіп жүреді, ол өз кезегінде: сіздің міндеттеріңіз қандай да бір өткінші қалау немесе кездейсоқ ниет дегенді білдірмейді. Бірақ тіпті барлық міндеттерді орындау сізге жетістікті кепілдік етпейді. Әйтсе де, айтылғандардың бәрін есепке ала отырып, мен сізге әкенің он міндетін орындау үшін бар күшіңізді салуды ұсынамын.
Мәсіхші ретінде, сіз балаларыңыздың осы әлемнің өшпенді ниетімен кездесуге дайын екенін көргіңіз келеді. Сіз оларды бақытты және жарылқанған өмірді уәде ететін Құдайдың өсиеттерін құрметтеуге тәрбиелеу үшін бар күшіңізді салып жатырсыз деп ойлаймын. Және де, сөзсіз жоғарыда көрсетілген жеті ізгіліктерді де дағдыландыруға тырысасыз. Олай болса, сіз өзіңізге он міндетті алып, тырысуға дайынсыз:
1. Балаға ақиқатты әрдайым сүйіспеншілікпен жеткізу.
2. Бала үшін емес, оның
3. Балаға үлгі болу.
4. Балаға Құдайдың Кім екенін және Оның кімге ұқсайтынын түсіндіру.
5. Балаға өзімшіл болмауды үйрету.
6. Балаға нағыз махаббаттың не екенін түсіндіру.
7. Балаға жақсылықты жамандықтан ажыратуға үйрету.
8. Балаға жыныстық қарым-қатынасқа қатысты түпкі Құдайдың ойын түсіндіру.
9. Балаға біз сенетін нәрсеге не үшін сенетінімізді түсіндіру.
10. Баланың бойында ризашылық сезімін ояту.
Он міндетті қалай орындауымызды білу үшін біз осы кітаптың беттерінде біріккен саяхатқа қадам жасаймыз. Тіпті осыдан кейін де, сіздердің балаларыңыз мінсіз тәрбие алып шығады деп айта алмаймын. Қаншалықты мінсіз әке болсаңыз да және балаларыңызда Құдайға, адамдар мен өз-өзіне деген махаббатты тәрбиелесеңіз де, соңғы таңдау балаларыңызда қалады. Сіз олар үшін таңдау жасай алмайсыз, бірақ олардың санасында берік іргетас тұрғызып, дұрыс үлгі көрсетіп, шынайы жолға үйрету сіздің қолыңызда.
Мәсіхшілік сенім, сонымен бірге, адамгершілік құндылықтар жексенбілік аспен немесе Киелі кітапты үйде бір жарым ай бойғы зерттеумен келмейді. Ол күн сайын, апта сайын, ай сайын, жылдар сайын балаларымызбен қарым-қатынаста болған кезде ғана бойларына сіңіріледі. Мен балаларға Құдай, өмір, махаббат, адамдармен қарым-қатынас туралы осы не басқа шындықтарды түсіндіру үшін бөлінетін ерекше уақыт жайлы айтып отырмын.
Мұса Исраил ұлдарына Құдайды бар жүрегімен, бар жан-тәнімен және бар күшімен сүюді, сонымен бірге Оның өсиеттеріне бойсұнуды өсиет ете отырып, былай деді:
…осы сөздер жүректеріңнен тұрақты орын алсын! Балаларыңа да бұл сөздерді мұқият үйретіңдер: үйде отырған не жол жүрген, төсекте жатқан не тұрып жатқан кездеріңде де солар туралы айтатын болыңдар! Бұл сөздер қолдарыңа байланған белгі, көз алдарыңдағы ескертпе жазба іспетті болсын…
Әңгіме тоқтаусыз үдерістегі тәрбие жайлы екенін түсінген боларсыз деп ойлаймын. Осылай Мұсаның заманында болды және де бұл күнге дейін әділетті.
— Джош, балаларыммен не істейтінімді білмеймін, — деген әкенің дауысында қажыған үн бар. Мен енді ғана тәрбие жайында сөз сөйлеп болдым, менің жолымды бөгеген әке үш баласының бар екенін айтты — олар он жеті, он үш және он жаста — ол бағушы болып қызмет ететін қауымдағы ең тілазар балалар. — Мен қолымнан келгеннің бәрін жасаймын, — деп жалғастырды ол. — Таңертеңнен кешке дейін Құдайдың ақиқаттарын үйретемін және Киелі кітаптың аяттарын жатқа айтуға мәжбүрлеймін. Олар мені тыңдау керек екендерін біледі, алайда оның орнына менің тәрбиеме қарсы келіп, әрқашан маған ренжиді. Мен не істеймін?
Біздің алдымызда бар күшімен балаларына дұрыс жасауды үйретуге тырысқан әке. Ол бұл жайлы айтпады, бірақ әрбір есі дұрыс әке ретінде ол балаларына бақыт тілейді және олардың лайықсыз әрекеттері жақсылыққа апармайтынын түсіндіруге тырысады деп сенемін. Біз бәріміз өз балаларымызды дұрыс әрекеттер жасауға және оларды жаманшылықтан қорғауға үйреткіміз келеді.
Қолымды иығына қойып, көзіне тура қарап:
— Бауырым, менің саған кеңесім — ережелерді жойыңыз, — дедім.
— Не?.. — деп өз құлағына өзі сенбей дауыстап жіберді. — Мәселенің бәрі сонда! Олар онсыз да ешқандай ережеге бағынбайды және енді бағынатын түрлері де жоқ!
— Мен сіздің не айтқыңыз келетінін түсінемін, — деп жауап бердім мен, — бірақ қайталап айтамын: ережелеріңіз жайлы ұмытыңыз[7].
Киелі кітап балаларын тура жолға салғысы келетін әкелерге кеңес бергісі келеді, олар тек бір нәрсеге ғана қол жеткізеді: балаларының ашулануына. «Ал ата-аналар, балаларыңа шектен тыс ұрыспаңдар, керісінше, ақылмен жөн сілтеп, Иемізбен жүргендерге лайықты тәрбиелеңдер!» (Еф. 6:4) Біз, әкелер, өз балаларымыздың ашуын қалай арандатамыз? Менің досым, бағушы және үш тілазар балалардың әкесі, тура осы қателікті жіберді: оларды ережелермен «құнтақтап», бір нәрсеге қол жеткізді — олардың ашуын туғызды.
Бірақ Киелі кітап «ашулану» деген сөзбен не дегісі келеді? Ефестіктерге арналған хаттың 6-ншы тарауында parorgizo деген грек етістігі қолданылады, оның тікелей мағынасы «ашу туғызу». Бұл аят әкелерге, өздерінің әдеттегі қарым-қатынас мәнерімен балаларының ашуын туғызып жатқан жоқ па деп ойлануға шақырады. Біздің сөздеріміз, әрекеттеріміз, қалай сөйлеп, қалай әрекет еткеніміз, осындай нәтижеге әкелуі мүмкін.
Киелі кітаптың ағылшынша заманауи аудармасында бұл аят былай айтылады: «Әкелер, балаларыңның
ТӘРБИЕ БЕРУДІҢ ТӨРТ ТҮРЛІ ТӘСІЛІ
Мәсіхші-әке бола тұрып, сіздер балаларыңызға ең жақсысын қалайсыздар. Сіз тәрбиелеу үйретусіз және ережелерсіз болмайды дегенге сенесіз деп ойлаймын, дегенмен солардың кейбіреуін балаларыңыз жақсы уақыт өткізуді шектеу деп қабылдап, ал әкені таза мазасыз адам деп санайды. Сіз балаларыңыздан: «Неге маған бәріне әрқашан тыйым салынады?» немесе «Не деген қуанышсыз өмір!» немесе «Сен мені түсінгің келмейді!» деген сөздерді естіген боларсыздар? Әңгіме мынада, балалар біздің неліктен осындай шектеулерді жапсыратынымызды түсінбейді, сондақтан да ата-аналардың ережені сақтау керек деген талаптары келіспеушіліктер мен отбасылық жанжалдарға әкеледі. Кей кездері қаншалықты көп ережелер орнатсақ, балалармен қарым-қатынасымыз соншалықты қиындай түсетін сияқты пікір қалдырады.
Бәлкім, біздің әрқайсымыз тәрбиелеуге деген тәсілдемені бір жерлерден қарызға алғанымызды сезбейтін де болармыз, атап айтқанда, ата-аналардың билігіне деген көзқарас пен әке мен ананың балаларымен тілдесу стилін. Сіздің тәрбие беру тәсіліңізге сіздің ата-анаңыздың үйіндегі атмосфераның әсер етуі ықтимал: ол жердегі ережелердің болуы немесе болмауы, сонымен бірге ата-ана мен баланың қарым-қатынасы. Демек, балаларға арналған ережелер мен балалардың өздерімен қарым-қатынасын қалай қабылдауымыз көбінесе біздің оларға деген қарым-қатынасымызды анықтайды.
«Сен сабағыңды оқыдың ба?»
«Саған айтқанымдай, қоқысты шығардың ба?»
«Сағат онда үйде болу керектігіңді ұмытып кетпедің бе?»
Бұл өктемшіл әкенің әдеттегі сұрақтары. Бірақ өктемдікпен тәрбиелеу сұрақтардың сипатымен емес, билікті пайдаланудағы көзқараспен ерекшеленеді. Өктемшіл немесе кей кездері
Өздерінің озбырлығымен шектен шыққан әкелер, балаларға қатысты абсолюттік билікке ие және сол нәрсе эмоциялық және тәндік зорлыққа жиі әкеледі. Алайда көбі балаларға осындай «отбасылық қолайлықты» құруға арналған озбырлықтың ережелерін түбегейлі сақтауға сонша ниетті емес. Ондай әкелер балаларының материалдық жағынан қамсыздығына жауапты, сондықтан да оларға достар таңдауда еркіндік беріп, жалпы «қалыпты өмірге» қажеттінің бәрімен қамтамасыз етеді. Бірақ, егер озбыр әкелер ешқашан балаға қол көтермесе де, тілазарлығына байланысты қоймаға қамап қоймаса да, отбасының ортасында олар өздерін зұлым ретінде ұстайды. Ережелерді көтере отырып, олар балалармен сенімді, тығыз қарым-қатынастың мағынасын төмендетеді.
Көз алдыңызға бір шеті барынша көтерілген — ережелерді сақтауға екпін жасайтын, ал екінші шеті жерге тиген — жақын қарым-қатынасты елейтін, әткеншектің тақтайын елестетіңіз.
ӨКТЕМШІЛ ӘКЕ
Үстемшіл тәртіп балаларды мына екі әдістің бірін жасауға мәжбүрлейді: немесе
Өктемшіл әкенің мәжбүрлі түрде бағындыру бұйрығы балаларды дұрыс жасауға сирек ынталандырады, тіпті, бағына отырып, олар өздерінің келіспеушілігін айтпайды да. Рухы түскен бала іштей түңілген және ренжулі болады.
Бірақ күресуді таңдаған балалар өз ашу-ызаларын ашық көрсетеді. Менің бағушы-досыммен дәл осылай болды, балалары оның ережелерін елемейтінін көрсетті. Бұл балалар әкелері орнатқан ережелерді жақсы біле тұра, оған бағынғылары келмеді. Неліктен, сіздер қалай ойлайсыздар? Сіздің еркіндігіңізді бен көңіл көтеруіңізді ережелермен шектегенде, өзіңіз қуанасыз деп ойлауға болатын сияқты. Әрине, біз ережелер үшін ережелерді қабылдамаймыз. Біздің табиғатымыз сондай. Өйткені ереже сүйіспеншіліксіз қолдануға арналмаған.
Озбыр ата-аналардың тәрбиесінде болған біреу, отбасын құрғаннан кейін, олардың тәрбие беру стилін өз балаларымен қарым-қатынасына көшіріп алады, ал басқалары қарама-қарсы шекке бой ұрғанда және балаларын қандай да бір ережелерден айырып, тәрбиелеудің салғырт қарау сияқты тәсілін қолданғанда, заңды түрде
Әткеншек тақтайына қайта оралып, біз өктемшіл әкемен болған жағдайға қарама-қарсы көріністі көреміз. Балалармен тығыз қарым-қатынасты білдіретін тақтайдың жиегі барынша көтерілген, ал ережені білдіретін жиек міне-міне жерге тиеді, салғырт әкенің тарапынан ережелерге мән бермеу балалармен үстіртін және кемшілікті қарым-қатынасқа әкеледі. Осындай отбасындағы бала әдетте мынандай жағымсыз қорытындыға келеді: «Әкемнің менде шаруасы жоқ».
САЛҒЫРТ ӘКЕ
Осындай әкелердің жүгенсіздік орнатуы қалай көрінетінін сіз естіп, не көреген боларсыз деп ойлаймын. Әдетте осындай отбасының балалары өз еркіне жіберілген, ал әкелер баланың ойыншықтарды, гүлзарларды, жиһаздарды бүлдіру, сонымен бірге әлем мен жалпы отбасының тыныштығын құрту үдерісіне қатыспай бақылаушының рөлін қанағат тұтады.
Салғырт ата-аналардың тәрбиесіндегі балалар жиі оларды тұтқынға айналдырады. Бірде әткеншекте тербелгісі келіп тұрған төрт жасар баласын көлікке отырғызғысы келген әкенің әрекетін бақылап тұрдым.
— Кел, Джонни, кетуіміз керек. Өтінемін, көлікке отыршы, — деп әке баласына жалына бастады, бірақ ол құлағына да қыстырмады. Екі минуттан кейін әкесі тағы да өтінішін қайталады. Ешқандай эмоция жоқ. Тағы біраз уақыт өтті. Ақыры әке қатаң дауыспен: — Тыңда мені, Джонатан Дейвид, мен саған көлікке отыр деп он рет қайталап тұрмаймын! — деді.
Салғырт ата-аналардың тәрбиесіндегі балалар қалағандарын жасайды, және де бұл балаларды үстемшіл тәртіпті отбасында өсіп келе жатқан құрдастарынан бақытты ете алмайды, өйткені екі жағдайда да ережелер мен тығыз қарым-қатынастардың арасында тепе-теңдік сақталмайды. Шындығына келгенде, ереженің жоқтығы баланы: «Егер әкем шын мәнінде менің қамымды жесе, менің не істеп жүргеніме көбірек көңіл бөлер еді… Ол кей кездері маған “жоқ” деп айтқанда ғой… Бәлкім, ол мен сүймейтін болар» — деп ойлауға мәжбүрлейді.
Тәрбиелеудің тағы бір тәсілі — енжарлық немесе немқұрайлық таныту. Бұл жерде өз өмірімен немесе мансабымен шектен тыс жұмысбасты және баланың өміріне іс жүзінде араласпайтын әкелер жайлы айтылады. Осындай әкелердің немқұрайлылығы өз рөлін орындай алмаймын деген қорқыныштан туындайды, бірақ қалай болғанда да сондай отбасының балалары өздерін артықпыз деп есептейді. Әкенің қатысуынсыз тәрбиеленген балалар қызу мінезді және ренжігіш болуы мүмкін. Мен де әкесі әр уақытта мас болып, кішкентай ұлына көңіл бөлмейтін бала болдым.
Бұл сенбі күні таңертең болды. Таңсәріде тұрып, мен, он бір жастағы кішкене бала, жұмысшылардың келуіне дейін жуынып, таңғы асымды ішуге асықтым.
Міне, бірнеше күн жұмысшылар бригадасы ата-анамның фермасындағы кішкентай үйді, жаңа орынға ауыстыру мақсатымен, көтергіштің көмегімен көтеру үшін еңбектеніп жүрді. Менің ересек ағам Уилмонт, әкемнің бар қарсылығына қарамастан, осы жерден үйді алып кетуге шешім қабылдады. Уилмонт бұрыннан әкеммен жауласып жүрді, уақыт өте келе бұл бітіспес жауласу, отбасылық ферманың жартысына ие болуға арналған толық масштабты соғысқа ұласты. Ағам соттың істі қарауында сәтті жеңіске жетті, ол сол таңда шерифпен, оның көмекшісімен және Уилмонтқа үйді өз жеріне ауыстыруға рұқсат беретін сот қаулысымен келді.
Мен, шамам келгенше отбасылық жанжалдан сырт қалуға тырыстым. Әкем мен ағамның арасындағы өшпенділікке қарау мені әбден жалықтырды, мен олардың қарым-қатынасына араласқым келмеді. Мен бүгін бүтін бір үйді қалай тіркеп сүйреп алып кететінін көргім келді: он бір жастағы балаға кезбе цирктің гастролінен гөрі, осы көрініс қызықтырақ.
Міне, тартқыштар қырсық шалған құрылысты орынынан қозғауға дайын болған кезде, менің, әрқашан мас әкем, Уилмонтқа айғайламақшы болды. Шериф масқара көріністің алдын алу үшін аяғында әрең тұрған бұзақыға асықты.
Бірақ бәрі кеш болатын. Әкемнен осындай бір нәрсені күткен ағам, біздің шағын ғана ауылдық қауым көршілерінің қолдауын алды — ағам олардың қасында болуын сұрады. Шериф жанжал шығарған шалды амалсыздан тұтқындаған кезде, ағамды қолдаушылардың бірі әкеме балағат сөздерді жаудыруға кірісті.
Қызықтыратын көрініс көремін деп үміттенген, мен, әдеттегі масқара көрініске айналып бара жатқанына қорқынышпен қарап тұрдым. Төбелеске дейін жетеме деп қорқып және достарым мен көршілердің көз алдында болған отбасылық драмаға қорланып, жүгіріп, жақын жердегі сарайға барып, тығылып қалдым. Есікті тарс жауып, дәнге арналған қамбаның басына шығып, басымды жүгеріге тығардай болдым.
Қараңғыда, тыныштықта және жалғыздықта менің ұятым ақырындап ашуға ұласты. Мен әкемнің маскүнемдігінің кесірінен отбасымызда осындай араздықтың орын алғанына ашуландым. Оның жиі мас болғанына және анама соншалықты қайғы-қасірет көрсеткеніне ашуландым. Бірақ бәрінен де мені жалғыздық сезімі қинады.
Мен жүгеріде бірнеше сағат жатқан болармын, бірақ мені ешкім іздеуге жүгірмеді. Әкем тіпті менің жоқтығымды да байқамады. Мен өзімді ешкімге керексіз, ұмытылған сезіндім.
АРАЛАСПАЙТЫН ӘКЕ
Әкенің араласпауы немесе қарым-қатынастың жоқтығы балаға: «Сен ештеңе тұрмайсың. Сен ешкімге керек емессің. Сен — бейшарасың» дегенді айтады. Алдыңғы жағдайлардағыдай, баланың жан ауруы жасырын наразылықтан немесе ашық мойынсұнбаудан көрініс табуы мүмкін.
Тәрбиелеудің соңғы тәсілі — бұл жай ғана
Менің бағушы-досым наразы және бағынбайтын балаларының мәселелерімен бетпе-бет келді, бірақ шындық шындық болып қалады: мәселе балаларда емес, әкеде. Мүмкіндік болғанда оған мына сұрақты қойғым келеді: «Достым, сенің балаларың неліктен осы ережелердің орнатылғанын біле ме?» Маған бір нәрсе жоқ, білмейді деп айтатын сияқты. Әкенің өзі балаларға деген соншалықты жоғары талаптарының себебін біледі дегенге күмәнім бар.
Бірақ, егер ереже балаларға деген сүйіпеншілікпен орнатылса, онда бұл ережелердің шығу себебі айқын: балаларды қамқорлау және олардың қызығушылықтарын қорғау.
Елші Пауыл балалардың ашуын туғызбауға кеңес бере отырып: «…Иемізбен жүргендерге лайықты тәрбиелеңдер» — деп қосады (Еф. 6:4). Құдайдың өсиеті тек біздің игілігімізге арналған. Еврейлерге арналған хаттың авторы былай дейді: «Иеміз Өзі сүйетін әркімді түзетеді әрі тәрбиелейді… <…> …Осылайша Өзінің қасиетті болғанындай бізді де қасиетті етуді көздейді» (Евр. 12:6, 10).
Балалар ренжігенде, ашуланғанда және олардың игілігі үшін орнатылған ережелерді ұстанғылары келмеген кезде, осы ережелерді сақтауды талап етуден бас тарту қисынсыз болып көрінуі мүмкін. Мынадай пікір бар, балалар тарапынан мойынсұнуды табандылықпен талап ету — тәрбиелеудің тиімді тәсілі, бірақ жалпы алғанда бұл олардың наразылығы мен ашуының күшеюінен басқа ештеңеге әкелмейді. Балалар біздің ережелеріміз әкелік махаббатпен айтылғанын және пайдасы Құдайдың өсиеті мен үйретуінен кем еместігін түсінулері керек. Балаларға деген сүйіспеншілікті басшылыққа ала отырып, біз, әкелер, Құдайдың шындығы мен отбасылық жарғыны біріктіруді үйренуіміз керек.
СҮЙЕТІН ӘКЕ
ШЫНДЫҚТЫ ҚАЛАЙ АЙТУ КЕРЕК
Ефестіктерге арналған хатта елші бізді «шындықты сүйіспеншілікпен айтамыз» деп шақырады (Еф. 4:15, NIV)[9]. Елшінің айтқысы келгені, Құдайдың шындығы мен біздің орнатқан ережелеріміз сүйетін жүректен шығуы керек. Ережелерді сақтау балаларға тек қана пайда әкеледі деген сенімділік, — оларды сақтауға көндірудің жалғыз себебі. Балаларының мойынсұнғанын көргісі келетін ата-аналардың тілектері ережелермен емес, сүйіспеншілікпен жеткізілген. Дегенмен, көптеген балалар, олардың көзқарастары бойынша, «азғантай нақтылыққа» көңіл аудармауды қалайды. Қандай да бір мағынада олардың ойлары дұрыс.
Тәрбиелеу тәсіліне қарамастан, әйелдердің дүниетанымына қарағанда көптеген ер адамдардың дүниетанымы үлкен ұтымдылығымен ерекшеленеді. Әрине, кез келген ереженің ерекшелігі бар, бірақ жалпы әкелер «аппақ және жұмсақ» атағын сирек жеңіп алады және әрдайым қарым-қатынас құра аламын деген ептілігімен мақтана алмайды. Бірақ бұл ер адамдарға достық қарым-қатынас құру қиын және олар туыстық байланысты бағалай алмайды деген сөз емес, — олардың көбі бұл тапсырманы тамаша орындайды. Сонда да барлық ер адамдарға шындықты сүйіспеншілікпен айтып, бір мезетте балалардан ережені сақтауды талап ету оңай емес. Біздің көбіміз ереже — қандай да бір қарым-қатынасқа қарамастан оларды сақтау керек болғандықтан ереже болады деуіміз мүмкін, солай емес пе?
Бастысы, Құдай бізді жарата отырып, тығыз қарым-қатынаста болғанда және оны сақтағанда ережелерге бағынғанымызды қалады. Біздің өмірімізде, біздің игілігіміз бен қорғанымыз үшін орнатылған ережелер бар. Махаббат бізді қымбат адамдарға қамқорлық жасауға және оларды қорғауға шақырады.
Балаларыңызға: «Ыстық плитаны ұстама», «Жолдан өтпестен бұрын, екі жағыңа да қара» немесе «Жылдамдықты асырма» — деп айтуға сізді не итермелейді? Сүйіспеншілік. Балаларыңыз зиян шекпес үшін сіз оларды ережелермен шектейсіз. Сүйіспеншілік жайлы бір минутқа ұмытайық, сол кезде бұл ереже бірден ренішті кедергіге айналады.
Сондықтан да, біз, әкелер, ережелерді орната отырып, балаларымыз біздің оларға деген тұрақты сүйіспеншілігіміз жайлы білетіндіктеріне көз жеткізуіміз қажет. Біздің Көктегі Әкеміз дәл осылай жасады, алайда біз бұны жиі көзден таса етеміз. Иеміз ешқашан біздің кішкентай жаңсақтығымызды немесе қателігімізді көрсету үшін, әр қадамымызды қалт етпей бақылап отыратын өктемшіл қадағалаушы болған емес. Бірақ Ол бәріне жол беруші немесе араласпайтын Жаратушы болған емес. Ол — бізге тек ең жақсысын тілейтін, сүйетін Құдай. Дәуіт Патша былай деді: «Төрелік айтып мені ақташы Өзің, уа, Жаратқан Ием, адал жүріп келемін… Өйткені көз алдымда мейірімің, Сенің ақиқат жолыңмен жүріп келемін…» (Жыр. 25:1, 3). Дәуіт үшін Құдайдың ақиқаты Оның мейірімділігімен үздіксіз байланысты болды. Біздің Иеміз — сүйетін Құдай және Оның ережелері Оны мен біздің тығыз қарым-қатынасымызды дамытуға және нығайтуға мүмкіндік береді. Егер қаласаңыздар, дәл осы ереже салауатты қарым-қатынас үшін жағымды негізді тудырады. Осы пікірге өз балаларымды сендіруге бар күшіммен тырыстым.
— Әкешім, мына жер сондай көңілді, — деді қуанышты толқынысқа толған Келли.
Мен бір құлағымды саусағыммен жауып, екіншісін телефон тұтқасына қаттырақ қысып:
— Қымбаттым, мен сені естімей тұрмын, — деп жауап бердім. — Қаттырақ сөйле. — Құрбысының үйінде сегізінші сыныпты бітіргендерін тойлап жатқан, Келлидің сыныптастарының шуынан, мен қызымның дауысын әрең естідім.
— Сара үйіне қонуға ұсыныс жасады, — деді Келли, сауық кешіндегі шудан дауысын қатты шығарып. — Бола ма?
Біраз сұрақтар қойып, ұлдардың бірнешеуі сағат оннан кейін сауық кешінен кетпейтінін білдім. Олар өздерімен бірге қыздыратын бір нәрсе алып келмегеніне кім кепіл?
— Қымбаттым, егер сауық кеші аяқталса, сенің үйге қайтқаның жақсы болады деп ойлаймын, — дедім мен.
— Бірақ, әке, — деп қарсылық білдірді Келли, — бізбен Сараның ата-анасы бар, олар бізден көздерін айырмайды ғой!..
— Мен олардың жауапкершілігіне күмәнданбаймын — деп көнбедім, — бірақ сауық кешіндегі кейбір ұлдар жайлы дәл солай айта алмаймын.
Келли айтқан сыныптастарының ішінде сыра ішкенді жақсы көрумен аты шыққан ұл бар. Мен қызымның осындай күдікті ортада жүруіне жол беріп қоймаймын.
Келесі жарты сағаттың ішінде Келли маған үш рет қоңырау шалды. Бір сәттерде ол жылай бастады, кейін ғана оның осылай қайтпауының себебі неде екенін білдім. Келлидің бірнеше құрбыларыда қонуға қалғысы келген екен, бірақ оларға да ата-аналарынан рұқсат алу керек болады. Олардың жоспары мынандай болыпты: ең бірінші Келли Макдауэлл әкесінің келісімін алады, ал содан кейін өз әке-шешелеріне: «Тіпті Джош Макдауэлл Келлиге қонуға рұқсатын берді» — деп мәлімдеу. Бірақ мен өз дегенімде тұрдым.
— Келли, сағат онда үйде болуың керек, — дедім, шыдамсыз қарсылықты үнмен.
— Жарайды-жарайды, — деді, дірілдеген дауыспен келісіп.
Бір секунд бұрын, мұрынын тартқан дауыстың анық жеткенін естіген тұтқаны қоя салдым. Мен қызымды қатты ренжіткім келмеді, бірақ менің талабым оның мүддесін көздеу дегенге еш күмәнім болмады.
Мен орнатқан ережелер мен шектеулер тек балаларымның ізгі игіліктері үшін жасалған. Бұл менің тарапымнан бақылауға алу болмады. Құдай туралы да дәл солай айтуға болады. Ол берген әр өсиет, нұсқаулық немесе ереженің белгілі бір мақсаты бар — ол біздің қорғалуымыз бен игілігіміз үшін. Иса Өз ізбасарларына бірнеше өсиет беріп, былай деді: «Мұны біліп, осылай іс-әрекет етсеңдер, бақытты боласыңдар!» (Жох. 13:17).
Тағы да қайталап айтамын, Құдайдың ережелері біздің қорғалуымыз бен игіліміз үшін орнатылған. Мұса Исраилдің ұлдарына бет бұра отырып, былай деді: «…әрі Жаратқан Иенің өсиеттері мен ережелерін жүзеге асыруыңды. Бұларды бүгін сендерге өз игіліктерің үшін тапсырып отырмын» (Заң. 10:13). Құдайдың кез келген өсиеті Оның адамдарға деген махаббатымен және оларды жамандықтан қорғауға деген тілекпен айтылған. Балаларымыз үшін орнатқан ережелерде де дәл сондай уәждеме болу керек және бұл балаларымызға белгілі екеніне көз жеткізуіміз керек. Осылай жасай отырып, біз оларды «Иемізбен жүргендерге лайықты» (Еф. 6:4) етіп тәрбиелеуіміз керек.
Келлиге құрбысының үйінде қалмай, сағат онда үйге қайтуын талап еткенде, мен қызымның қамы үшін солай жасадым. Мені заң шығарушының рөлі еш қызықтырмайды, бірақ оның игілігі үшін мен бетімнен қайтпадым. Мен қызымның әлеуметтік, рухани және эмоциялық дамуы үшін оның әділ ортасына қамқорлық жасай отырып, оны зиянды ықпалдан қорғағым келді. Бірақ ең кереметі, қызым мені түсінді!
Сол кеште Келли үйге келген кезде, біз Дотти екеуіміз жатып қалған болатынбыз, бірақ ол біздің жатын бөлмемізге кіріп, бізді оятып, оның сөздеріне көнбегенімізге алғысын білдірді. «Әке, — деді ол, — мен басынан бастап қонғым келмеген, бірақ қыздар сенің келісіміңді алуға мәжбүрледі, осылай олар өз әке-шешелерін үгіттеу оңайға соғады деп ойлады. Сенің көмегіңсіз мен ол жерден кете алмас едім. Рақмет саған!»
НАҒЫЗ СҮЙІСПЕНШІЛІК
Келесі күні Келлиге, менің шешімім оның игілігі мен оны зиянды ықпалдан қорғағым келгендіктен жасалғанын қайталадым. Қызыма, ол үшін кез келген құрбандыққа баратынымды және ол үшін уақыт та, күш те, өмірдің өзіде қымбат емес екенін — оны сондай қатты жақсы көретінімді айттым. Нағыз махаббат өзіне қымбат жандардың қамын ойлау. Киелі кітап былай дейді: «Сүйіспеншілік шыдамды да қайырымды, еш қызғанбайды, мақтанбайды, паңданбайды. Әдепсіз, өзімшіл, ашушаң да болмайды, ол көрген жәбірін есінде сақтамайды…» (Қор 1. 13:4–5). Басқаша айтқанда, нағыз махаббат өз пайдасын ойламайды.
Иса айтады: «Барлық істе де басқалар өздеріңе қалай істесін десеңдер, сендер де оларға солай істеңдер!…» (Мат. 7:12), «…Өзіңді қалай сүйсең, маңайыңдағы адамды да солай сүй…» (Мат. 22:39) және «…Мен өздеріңді сүйгендей, сендер де бір-біріңді сүйіңдер!» (Жох. 13:34). Риясыз сүйіспеншілік жайлы Елші Пауыл былай деген: «Әрқайсың өз мүдделеріңді ғана емес, басқалардікін де ойлап жүріңдер!» (Флп. 2:4) және күйеулерге өсиет ете отырып, былай деп жалғастырады: «Дәл осылай жұбайларын өз тәніндей жақсы көру — күйеулердің міндеті… Ешкім де өз тәнін жек көрмейді, қайта оған нәр беріп, баптап күтеді…» (Еф. 5:28–29).
Риясыз сүйіспеншілік адамды қоректендіреді, қолдайды және оның игілігін қамқорлайды, сонымен бірге оны аялап, қорғайды. Осы және басқада киелі кітаптық аяттар нағыз сүйіспеншілік жайлы толық анықтама береді. Шынымен сүйетін адам
Балаларыңызды дәл осындай сүйіспеншілікпен сүйетініңізді олар біле ме? Бұларды жиі естеріне түсіруді ұмытпаңыз. Менің ойымша, досымның тілазар үш баласы өз әкесінің риясыз сүйіспеншілігі жайлы шын мәнінде білмейтін сияқты. Міне, сондықтан да одан өзінің ережелерінен бас тартуына кеңес бердім. Сонымен бірге балаларымен тығыз қарым-қатынасын нығайтуға аямай күш жұмсауға кеңес бердім. Оған балаларына олардың қауіпсіздігі, бақыты және игілігі өзінің қауіпсіздігі, бақыты және игілігіндей маңызды екендігіне сендіру қажет. Міне, шындықты сүйіспеншілікпен жеткізу деген осы.
Балаңызды құшақтап, оның бақытты екенін көруден басқа арманыңыздың жоқ айтыңыз. Сіздің істеген істеріңіз бен сөздеріңіз — бұл басқа да талпыныстар сияқты кемелді болмаса да, оларды қиыншықтар мен қателіктерден қорғау үшін жасалған талпыныс екенін түсіндіріңіз. Бала сіздің шынайы қамқорлығыңызды сезінсін. Бұл сіздің онымен тығыз қарым-қатынасыңызды нығайтады.
Біраз жылдар бұрын Дартмут медициналық мектебінде ғылыми зерттеулер болды, оның нысанасы жастар еді. «Тұрақты байланыс» деген атауға ие болған жобамен жұмыс барысында, жастарды 260-тан асқан бақылау нәтижелері сарапталынды. Зерттеуге арналған баяндамада барлық 100% өңделген мәлімдемелер тек бір нәрсені ғана дәлелдейді: бала туылғаннан сәттен бастап оның миы айналасындағы адамдармен байланыста болады. Осы тұжырымдамамен Лос-Анджелестағы Калифорния университетінің профессоры, психиатрия дәрігері Алан Шор келіседі: «Біз жақындықты қалыптастыру үшін туылғанбыз. Адамның миы эмоциялық қарым-қатынастың көмегімен басқа адамдармен тұрақты байланыссыз дамуға қабілетті емес»[10].
Құдайдың жоспары бойынша, ақиқат сүйіспеншілікпен танылып, меңгерілуі тиіс. Сүйіспеншілікпен айтылған ереже балаңыздың тарапынан оң пікір береді, бірақ егер сіздің әкелік махаббатыңызға сенімді болуының қамын жасамай, оған осы ережелерді жаудырсаңыз, онда сізді оның көңіл қалушылығы, реніші мен ашу-ызасы күтіп тұр (өктемшіл әкенің үлесі). Балаға оның бар қалағанын және қай кезде болса да беру арқылы, сіз оның ашуына тиесіз (салғырт әкенің үлесі). Баланың өмірінен шеттетіліп, фантомды әке болыңыз, сонда сіздің балаңыз тез ренжігіш, толыққанды емес болады (араласпайтын әкенің үлесі).
Әкелік махаббатпен ережелер мен шектеуді орната отырып және балаларыңыз сіздің барлық істегендеріңіз және айтқандарыңыз оларды қорғауға бағытталып, қамқорлықпен айтылғанына сенімді болса, сіз олардың тарапынан оң пікірге ие боласыз (сүйетін әкенің үлесі). Бірінші міндеттің көрінісі: балаға ақиқатты әрдайым сүйіспеншілікпен жеткізуге тырысу.
— Егер сендер, екеуің, қазір ауыздарыңды жаппасаңдар — деп дауысын көтерді миссис Карлсон, — онда дереу директордың кабинетіне барасыңдар!
Екі жолы болмаған бесінші сыныптың оқушылары үй тапсырмасын орындамағандары үшін ұрыс естіді, енді оларды сабақ уақытында сөйлегендері үшін сөгуде.
Менің ұлым, Шон, тыныштықты бұзушылардан екі парта кейін отырды. Ол және мына «қылмысты дуэт» бір футбол командасының ойыншылары болды, бірақ неге екенін бұл ұлдар Шонды жақтырмайтын. Әрине, олардың тарапынан ашық жауласу болған емес, бірақ олардың оған деген достық сезімі де болған емес.
«Пысық жігіттерге» әсер еткісі келіп, бәлкім, өзіде «пысықтырдың» қатарына қосылғысы келген, Шон өзін олардың жағында екенін көрсетуге бел буды. Шамасы, олардың көңілін тапқысы келген ол өзінің мойынсұнбаушылығын мұғалімге көрсетуге шешім қабылдайды, сондықтан да миссис Карлсон тақтаға тапсырма жазуға енді бұрылған кезде, Шон аты шулы ортаңғы саусақтың көмегімен салют жасады. Әрине, ол байқаусыз қалмады.
Сабақ енді аяқталысымен футбол командасының екі ойыншысын қосқанда, барлық сынып, жаңадан пайда болған танымал адамның жанкүйерлеріндей Шонды қоршап алды. Бәрі жақсы болды, бірақ оның «ерлігі» жайлы жаңалық Дотти екеуімізге жетті, нәтижесінде ұлымыздың даңққа бөленуі сол сәтте бозарып кетті. Қалай болғанын айтып беруге рұқсат етіңіздер.
Мойындаймын, жазылған оқиға мені абыржытып жіберді. Менің беделіме көлеңке түсірген Шонның әрекетіне тиісінше ұрысып, әділ ашуға беріліп: «Әкеңді жаман атқа қалдыруға ұялмадың ба!» деп айғайлауыма болатын еді. Бірақ осындай жағдайда мен, ұлымның жағымсыз қылығын, бірінші кезекте өзім қиналатын әрекет ретінде бағалай отырып өзімшілдіктің қармағына түсер едім. Нәтижесінде, Шонның әрекетіне жауапты болмасам да, кінәлау сезімін басынан кешірер едім. Ешбір әке балаларының іс-әрекеті үшін жауапты емес!
Біреулерге осындай сенім біртүрлі болып көрінер. Көптеген ата-аналар балаларының жаман немесе жақсы іс-әрекеттері ата-аналарының ауқаттылығын немесе ауқатты еместігін дәлелдейді деп ойлай отырып, балаларының іс-әрекеттеріне жауап береміз дегенге сенеді. Олар да дұрыс ойлайды, өйткені балалар олардың тегінде, ал айналадағылар балалардың іс-әрекеті үшін ата-аналарын кінәлауға немесе мақтауға бейім. Дегенмен, әр адам, еркіндікке ие бола отырып, өз әрекеті үшін өзі жауап береді.
«Әркім өз іс-әрекетін тексерсін, сонда өзін басқалармен салыстырмай, жетістіктерін мақтан ете алады. Өйткені әр адам өз міндетін атқаруға тиіс» (Ғал. 6:4–5). Әрқайсымыз өз таңдауымыз үшін жауап береміз, балаларға да қатысты.
Адамның іс-әрекетіне тіпті құдіретті және бәрінен күшті Құдай да жауап бермейді, оған өзін орынды немесе ұнамсыз ұстауға таңдау жасауға еркіндік берілген. Құдаймен сенімді қарым-қатынас ұстанамыз ба, жоқ па оны тек біз ғана шешеміз. Ондай еркіндік әуел бастан, Адам ата мен Хауа ана кезінен берілген. Құдай мен адам арасындағы ең бірінші қарым-қатынас өз еркін білдіретін шынайы махаббаттың атмосферасында құрылған. Құдай тәуекел етіп, адамға таңдау жасауға толықтай еркіндік берді.
Бұл тәуекелділік оларға деген сүйіспеншілікке негізделген Құдайдың ережелерін Адам мен Хауаның қабылдау немесе қабылдамауында болды. Мәжбүрлеу шынайы махаббатқа жат нәрсе. Құдай Өзінің жаратылысына Жаратушы ретінде жауапты махаббатты дәлелдейтін таңдау күтіп тұрғанын біледі. Ол екі адам дұрыс емес таңдау жасаған жағдайда сөзсіз болатын жойқын салдарды да білді. Міне неліктен Жаратушыдан дербес жаратуға әрекет ету талпынысы Оның қызғанышын тудырды. Киелі Жазбада бірінші өсиеттен дәйексөз келтіретін үзінділердің бірінде, былай делінген: «Менен, Жаратқан Иеден, басқа ешбір тәңірге құлшылық етпеңдер! Себебі бір атағым “Қызғаныш”…» (Мыс. 34:14). 1996 жылы жүзеге асқан «Жаңа тірі аударманың [Киелі кітапта]» бірінші баспасында (New Living Translation, NLT), «Қызғаныш Құдайы» «бізбен ынтыға қарым-қатынаста болғысы келетін Құдай» деп аталған.
Өзінің киелі қызғанышымен Құдай бізге игілік тілейді. Ол біз жіберген қателіктің жағымсыз салдарынан азап шеккенімізге төзімділікпен қарай алмайды. Міне, сондықтан Ол біз ұстануға тиісті нұсқауларға, сонымен бірге ережелер мен өсиеттерді сақтауға қамқорлық жасады. Алдыңғы тарауда айтылғандай, бұл нұсқау біздің игілігіміз бен қамқорлығымызға қызмет етеді. Біз Құдай мен Оның жолын таңдауға еріктіміз — Ол бізді бұған мәжбүрлемейді және оған қоса біз жасаған таңдауға жасап бермейді.
Бұл Құдай Өз жаратылысына немқұрайлы қарайды дегенді білдірмейді. Бірақ Ол біз үшін немесе біздің таңдауымыз үшін емес, біздің алдымызда Өзіне жауапкершілік жүктейді.
• Оның бастамасы бойынша біз сөзсіз қабылдауға ие болдық: Мәсіх «әлі де күнәкар болып жүрген кезімізде біз үшін өмірін құрбан етті!» (Рим. 5:8). Оның қабылдауының арқасында біз өзімізді қорғалған сезінеміз.
• Ол біздің
• Ол бізге Өзінің
• Ол біздің уайымдарымызды біліп,
• Ол бізді қылығымыз үшін
Құдайдың үлгісімен жүре отырып, егер біз олар үшін емес, олардың алдында жауап берсек, онда біз де балаларға қауіпсіздік, жеке маңыздылық, жеке адамгершілік сезімін және оларға ашық болу мен жауапкершілікті үйретіп, бойларына сіңіре аламыз.
БАЛАЛАРДЫ ТЕРІС ҚЫЛЫҚТАРЫ ҮШІН ЖАЗАЛАҒАНДА, СІЗ ОЛАРҒА ЖАУАПКЕРШІЛІК СЕЗІМІН СЫЙЛАЙСЫЗ
Жан-жағыңызға қараңызшы. Сіз басқаларға түкіріп, өзінің бассыздығынан рахаттанған жастарды кездестірмедіңіз бе? Мен кездестірдім. Осындай толық заңсыздыққа деген сенімділік, балаларды лайықсыз қылықтары үшін жазаламаған кезде жиі пайда болады. Олар жауапкершілігі жоқ адамдар болып өскенде, айналадағы адамдарды өздерінің алдында борышты деп есептеулері де таңданарлық емес.
Ұлымның сабақ кезіндегі қылығы ұнамсыз болды. Кімге болса да ортаңғы саусақты көрсету жарамайтын іс деп санаймын. Шон өз әрекеті үшін жауап беру керек. Шонның алдындағы жауапкершілікті түсіне отырып, оның жіберген дөрекілігіне өзімді жауапты сезініп, әрекет ету керек болғандай әрекет жасамадым.
Шонның бейбастық қылығына жауап беремін дегенге сенсем, онда, алдағы уақытта, осындай масқарадан өзімді қорғау үшін оны жақсылап жазалайтын едім. Ондай тәсіл ата-ананың өзімшілдігін әшкерелейді: өзінің беделі мен айналасындағылардың пікіріне алаңдап, бірақ ұлының мінезінің қалыптасуына дұрыс емес әсер ету.
Алдыңғы тарауда біз балаларына деген сүйіспеншілікті басшылыққа ала отырып, ережелерді орнататын, сүйетін әке жайлы айттық. Балаларының жағымсыз қылықтары үшін тәртіпке салғанда, яғни жазалаған кезде әкелерді дәл осындай сүйіспеншілік жетелейді. Еврейлерге арналған хаттың авторы да сол жайлы айтады: «Әке-шешелеріміз өз пайымдауларынша шектеулі уақыт аралығында жазалап та тәрбиелесе, Құдай бізді нағыз игілігіміз үшін басымызға қиыншылықтар туғызып тәрбиелейді. Осылайша Өзінің қасиетті болғанындай бізді де қасиетті етуді көздейді» (Евр. 12:10). Құдай біздің игілігіміз үшін жазалайды: көбірек Оған ұқсауымыз үшін. Әрине, Ол біздің жетістігімізді қамқорлайды, өйткені, бізді Өзіне ұқсас етіп жарата отырып, Оны бейнелегенімізді қалады. Ал бұл біздің өмірімізді қуанышқа толтыратын Оның арнауын орындамаудан басқа не нәрсе? Балаларды өз игілігіңіз үшін емес, олардың өздері үшін жазалай отырып, сіз балаларыңызды мәселелерін шешуге үйретіп, оларда жауапкершілік сезімін тәрбиелейсіз.
Алайда, осы ізгі мақсатты көздей отырып, мен өз балаларымды жазалауды бірден үйренбегенімді мойындаймын. Егер Келли бір нәрсені дұрыс жасамаса, мен, айтуға екі күн жететін ақылды жарты жыл айта алатын едім. Бірақ Дотти маған жазалаудың мақсатын түсінуіме көмектесті: баланы жауапкершілікті мінез-құлыққа үйрету үшін оны «үй қамауында» азап шегуге мәжбүрлемеу.
Біз Дотти екеуіміз мектептегі «салют» жайлы болған оқиғаны естіген кезде, отырып, ары қарайғы әрекетіміз жайлы сөйлесіп алдық. Әрине, Шон бұл әңгімеге қатыспады. Доттимен мәселені алдын-ала талқылау мүмкіндігі өте пайдалы болды, осылайша, мендегі жиналып қалған ашу мен ызаны шығаруға мүмкіндік берді. Біз әйеліміз екеуіміз бір-бірімізді тамаша теңестіреміз. Дотти менің қызуымды асқан шеберлікпен түсіреді, ал мен оған соңына дейін жібіп кетуіне жол бермеймін. Мен ырықсыздықты басуға мұқтаж болсам, Доттиге қаталдық жетіспейді. Соншама ерекше мықты қасиеттеріміз бізді нәтижелі әке-шеше ете отырып, әлсіз жақтарымызды көп рет бейтараптандырған.
Кейін үшеуіміз отырып, артық эмоциясыз, Шонның неліктен осылай жасағанын анықтауға тырыстық. Бізге неліктен балалардың осылай жасағанын түсінуге әркез мүмкіндік бола бермейді, егер сондай жағдай бола қалған кезде, екі жақта жеңіске жетеді. Әңгіме барысында анықталғандай, Шоның бұл қылығы футбол командасындағы ұлдардың достығына «лайықты болуға» тырысу болды. Достар табуға деген тілегі мақтанарлықтай, бірақ ұлымның таңдаған тәсілін мақтауға тұрарлық деп айта алмаймын. Оның осы жайлы түсінуіне, мен күш салдым.
Шонға неліктен әдепсіз қылық жасағанын түсінуге көмектесу дұрыс болды, бірақ жаман әрекет үшін де жазалау керек. Ол осы жағдайда мұғалімді біліп немесе білмей қорлағанынына қарамастан, өз әрекетіне жауап беруді үйрену керек болды. Бақытымызға орай, біздің күшіміз далаға кетпеді. Осы жайлы Шонның өзі бөліссін. Ұлым отызға келген кезде былай деп жазды:
Ата-анам мені ақылдарымен тұншықтырмады, түскі астан, сонымен қоса кешкі астан да айырмады және өз қылығың жайлы ойлан деп бөлмеме де жібермеді. Олар жаныма отырып, не істегенімді және неліктен істегенімді анықтауға тырысып, асықпай болған жәйт туралы сұрай бастады. Олар екеулеп, менің мұғалімге деген әрекетім қаншалықты әдепсіз және қорлау болғанын түсінуге көмектесті.
Өзімнің дұрыс емес істегенімді мойындау қиын болмады. Қиыны ата-анамның айтқан орындау болды. Олар сыныптың алдында миссис Карлсоннан, сонымен қоса сыныптастарымнан да кешірім сұрау керектігін айтты. Әкем, егер маған осыны жасау қиын болса, менімен бірге бәрінен өтуге дайын екенін айтты. Өзімнің қолымнан келетініне оны сендірдім. Бұл өте қорлайтын тәжірибе болды, есесіне қолымен істегенді мойынмен көтерудің не екені өмір бойы есімде қалды.
Бірақ бұл жағдайдың тағы бір жағымды жағы болды. Футбол командамдағы жігіттер өмірде менің бәрінің алдында кешірім сұрауымнан басқа қорқынышсыз әрекетті көрмедік деп шешті. Осыдан кейін біз нағыз достарға айналдық.
БАЛАЛАРДЫ ШАРТСЫЗ ҚАБЫЛДАЙ ОТЫРЫП, СІЗ ОЛАРҒА ҚАУІПСІЗДІК СЕЗІМІН СЫЙЛАЙСЫЗ
— Джош, олар мені тыңдамайды! — Менің бағушы-досым өз күмәнін жасыруға тырыспады да. — Менің оларға ашуланбағанымды түсінгілері де келмейді. Мен олармен келісімге келіп, олардың игіліктері үшін жазалағанымды түсіндіруге тырыстым. Бірақ олар мені тыңдамайды. Не істеймін?
Біздің көбіміз, осы әке сияқты балаларға жауапкершілік сезімін тәрбиелей отырып, бірінші кезектегі міндет оларды ережелерді сақтауға үйрету деп есептейміз. Біз ережелерді сақтауды қамтамасыз еткенде және керек емес қылықтарды жасауға шектеу орнатқанда, қалағанымызға жетеміз деп сенеміз. Бірақ шындық басқа, жауапкершіліктің қабырғасын қаламастан бұрын, сөзсіз қабылдаудың іргесін салу керек. Осындай қабылдау — сенімді қарым-қатынастың іргетасы. Жауапкершілік тек сөзсіз қабылдаудың атмосферасында нығайтуға қабілетті.
Балалар эмоциялық уайымның нәтижесі кезінде, қандай ақымақтық жасаса да және сіздің күтуіңіз қаншалықты алданса да, сіздің оларды жақсы көрмей қалмайтыныңызға көзі жеткенде, өздерін қабылданған сезінеді.
Балалар әкесінің тарапынан шынайы қабылдауды сезген кезде, олар өздерін қауіпсіздікте сезінеді. Осындай бақытты балалар тәртіптеріне қарамастан, өздерінің қымбат және оларды бағалайтынын біледі. Сөзсіз қабылдаудың арқасында балалар әкесімен қарым-қатынасында өздерінің қауіпсіздігін сезінеді. Көптеген ата-аналар талпынатын және олардың кейбіреулері мақсатқа жеттік деп сенетін отбасылық рахат өмір дәл осындай болады дегенмен келіседі. Алайда тек біраз әкелер ғана балаларын қандай да бір шарттарсыз қабылдай алады.
Басқаша айтқанда, олар балаларын «тілалғыш» (дұрыс жасағанда) болғандарын қабылдайды. Бірақ егер балалары әдепсіздік көрсеткенде, тыңдамағанда және қателіктер жібергенде — қысқасы, көңіл қалдырғанда, — онда қабылау жайлы сөздің болуы мүмкін емес, бәлкім, біраз уақытқа. Қабылдамау тым шектен тыс болуы мүмкін. Кейде әкелер бұны тіпті сезбейді, бірақ бала қабылдамаудың кішкене бір ишарасында дереу біліп қояды. Сөзсіз қабылдауға үйрену үшін біз, әкелер, назарымызды балалардың қылықтарына емес, баланың өзіне аударуға тырысуымыз қажет.
Кэти алты жаста болғанның өзінде кішкентай үздік футбол ойыншысы болды. Маусымның ең маңызды ойындарының бірінде, денесін қыздырғаннан кейін, ол алаңды тастап, маған жүгіріп келіп, былай деп сұрады:
— Әкешім, егер мен гол соқсам, сен маған доллар бересің бе?
— Әрине, — дедім мен күлімсіреп.
— Вау! — деп қуанды Кэти.
Алты жастағы бала үшін доллар — ауқымы бойынша, көпжылдық ҰБА келісімшартымен салыстырғанда, арман.
— Күте түр, — дедім мен, командасына қосылуға жүгіріп кетпестен бұрын, қолынан ұстап тоқтатып. — Сен тіпті гол соқпасаң да, доллар қалтаңда деп есептей бер.
— Шынымен бе?
— Шын.
Ойыншылардың ортасына кіріп кетуге дайын тұрған Кэти: — Қандай жақсы! — деді таңданып.
— Тоқта, — деп айқайладым мен. — Неге білесің бе?
Менің кішкентей қызым тоқтап, артына бұрылды. Қалай болғанда да, ол үш жасқа толғаннан бастап, мен қызыма сөзсіз қабылдаудың не екенін түсіндіріп келемін және қатты табысқа жетпеген сияқтымын. Бірақ артына бұрылған Кэти, тура көзіме қарап:
— Иә, өйткені, мен тіпті футбол ойнай алмасам да, сен мені сүйесің! — деді.
Сол сәтте қызым маған үлкен қуаныш сыйлайтын ештеңе айта алған жоқ. Сол ойында Кэти гол соқты ма, соқпады ма есімде жоқ. Бұл маңызды да емес. Маңыздысы, оның жетістіктеріне немесе сәтсіздіктеріне қарамастан, менің сүйетінімді білген екен. Біздің балаларымыз олардың жақсы тәртіптері үшін емес, оларды өздерін сүйетінімізді білулері керек.
Адамның мінез-құлқына тәуелсіз оның сөзсіз қабылдауы — көбінесе оңай жұмыс емес. Мен әкелерден жиі мынандай сөздерді еститінмін: «Ұлым менің тарапымнан сөзсіз қабылдайтыныма сенгенін өте қалаймын, бірақ егер оның өмір сүру салтын құптамасам қалай болады?»
Көптеген әкелер мақұлдау мен қабылдау деген түсінікті шатастырады. Оларға адамның заңсыз әрекетін адамның өзін қабылдаудан ажырату қиын. Олар заңсыз әрекет сөзсіз қабылдаудың күшін жоюға құқықты деп есептейді. Дегенмен, балаларымызға олардың мінез-құлқына тәуелді емес сөзсіз қабылдауды көрсетудің тәсілі бар. Ол үшін біздің әрқайсымызды Құдай қалай қабылдағанын есімізге түсіруіміз қажет.
Құдай Киелі және «Ал Сенің көздерің зұлымдыққа қарауға тым пәк…» (Абқ. 1:13). «Дегенмен, әлі де күнәкар болып жүрген кезімізде біз үшін Мәсіх өмірін құрбан етті! Осы арқылы Құдай бізге Өзінің зор сүйіспеншілігін дәлелдеді» (Рим. 5:8). Иә, Құдай күнәні жек көреді, бірақ Ол бізді, күнәкарларды, ешбір шартсыз қабылдайды. Ол бізді сүйіп, Өз Ұлын біз үшін құрбан етуге және Оның құрбандығын күнәміз үшін қабылдауымыз керек деген шартпен жіберді емес пе? Иса «әлі де күнәкар болып жүрген кезімізде» біз үшін өлді.
Мінез-құлқы бізде мақұлдауды тудырмайтын адамды қабылдау идеясы, жалпыға түсінікті емес. Бірақ бұның Құдайдың қолынан қалай келетінін түсінсек, біз Оның ісін үлгі ете аламыз. Құдайды адамның күнәсі ашуландырмауы мүмкін емес екені ешкімге құпия емес. Бірақ Оны мүлде ашуландырмайтын нәрсе, ол адамның өзі. Құдай Өзінің адамға деген қарым-қатынасын оның істеген істерімен араластырмайды.
Адамды және оның іс-әрекеттерін теңестіргенде, біз бәріміз қателесеміз. Құдай бұл сияқты қателіктерді жасамайды. Иеміз бізді күнәкар болып туылғансыңдар деген кезде, дұрыс айтады, «Ал Сенің көздерің зұламдыққа қарауға тым пәк…» (Абқ. 1:13). Ол бізді қабылдайды, өйткені біз — Оған ұқсас етіп жаратылған, адасқан балаларымыз, сондықтан Ол Өз бейнесіне ұқсас адамның «рухын» оның күнәмен зақымданған «жанынан» ажырата алады.
Құдай біздің шынайы жаратылысымызды — құдайлық бейнеміздің көрінісін — міне осыны қабылдайды. Ал Ол қабылдай алмайтын нәрсе — бұл біздің тұлғалық қасиеттерімізді қорлайтын күнә. Дәл осы күнә бізді Құдайдан бөледі. Киелі кітапта айтылған: «Қайта, өздеріңнің әділетсіз істерің Құдаймен араларыңды ажыратып келеді!» (Иш. 59:2). Адам мен оның іс-әрекеттерінің арасында нақты бөліну бар. Әйтпегенде Құдай бізді күнәларымыздан ажырата алмай және оларды Өзінің ұшы-қиырсыз кешірімнің тереңдігіне батыратын еді. «Шығыс батыстан тым қашық болғаны сияқты, Ол заңсыз істерімізді бізден зор қашықтатты» — дейді Дәуіт (Жыр. 102:12). Басқаша айтқанда, біздің күнәларымыз бізден шексіз зор қашықтыққа аластатылды. Осындай мәлімдемені Дәуіт неге негізделіп айтты? «Әкенің сәбиіне жаны ашығаны іспетті, Жаратқан Иеміз де Өзін қастерлегендерге дәл сондай мейірім мен жанашырлық көрсетеді» деген аятқа негізделеді (13 аят).
Біз Құдай сүйетін және қабылдайтын, адасқан балалар болғандықтан, Ол адамның шынайы жаратылысын оның іс-әрекетінен ажырата алуға қабілетті. Біз Құдайға ұқсас етіп жаратылғанымыздың арқасында, «Сен бізге қайтадан рақымыңды көрсетесің. Әділетсіз істерімізді аяғыңмен таптап, күнәларымыздың бәрін де теңіздің тұңғиығына тастайсың!» (Мих. 7:19).
Біздің сүйіспеншілігіміздің арқасында балаларымыздың қорғалғанын қаласақ, біз де дәл солай істей аламыз және істеуіміз керек. Біз олардың жағымсыз қылықтарын ұл немесе қыз болуымен араластырмауымыз керек. Иә, олардың іс-әрекеттері бізді естен тандыруы мүмкін. Олардың күнәлары өздеріне де және бізге де азап пен қасірет әкелетінін түсіне отырып, қайғыруымыз мүмкін. Бірақ балаларымыз біздің балаларымыз болуды тоқтатпайды және ата-ананың қабылдауы сөзсіз болып қалуы керек. Құдай бізді дәл осылай қабылдайды, және де Оның бізге берген рақымдылығымен біз де дәл солай балаларымызды қабылдай аламыз.
Елші Пауыл айтады: «Сонымен, Мәсіх өздеріңді қалай қабылдаса, сендер де бір-біріңді солай қабылдап…» (Рим. 15:7). Бізді қабылдау үшін Исаға біздің сеніміміз қажет емес болды. Ешқандай шарт қоймай Ол Өзіне мұқтаж адамзатты Өзінің адасқан балаларындай қабылдады.
Самариялық әйел — міне, Исаның сіз бен бізді шартсыз қабылдағанының үлгісі. Иса құдықтың қасында кездестірген бұл әйел, үш рет руластарының көз алдында жеккөрінішті болған: ол әйел болатын, демек, екінші сұрыпты жаратылыс; еврейлер ұнатпайтын самариялық; оның өмір сүру салты адамгершілікке жат қылық деп есептелінді, өйткені, ол бірге тұратын адам күйеуі емес еді. Иса оны қабылдағанда, әйел таңқалған болу керек. Одан да таңқалдырғаны, Ол ер адам және еврей бола тұра, оған достық ниетпен қарады. Онымен әңгімелесе отырып, ол, бәлкім, былай деп болжам жасаған болар:
• Мен әйелмін, ал Ол — еркек және Ол бейтаныс адамның мен сияқты әйелмен сөйлеспеу керектігін білмеуі мүмкін емес. Неліктен Ол менімен сөйлеседі?
• Ол еврей, ал еврейлер бізді, самариялықтарды жақтырмайды. Ол неге ондай?
• Мен — неке бұзушымын, ал бұл парасатты адамды менімен сөйлесу мүмкіндігінен іс жүзінде айырады, оған қоса ол адам пайғамбар болса. Не болып жатыр?
Бұл самариялық әйел өзімен соншалықты ақ жарқын, ықыласты және ашық болған адамды ешқашан кездестірген емес. Көргенсіз әйел ретінде одан көптеген руластары бас тартқан. Исаның өзіне осылай қарауына ешқандай да себебі жоқ екенін ол түсінді. Ол жалғыздық пен бас тартудың не екенін білген болар, бірақ мына ерекше Адам оны құшағын жая қабылдады.
Самариялық әйелдің Исамен қабылдануы, оның неке бұзғандығы естен шығарылды дегенді білдірмейді. Еш уақытта! Бірақ біз Исаның самариялық әйелдің өзіне ренжігенін көрмейміз. Иса одан Әкесінің әрбір адамның жүрегіне орналастырған әдемілікті, дарындылықты, табиғи адамгершілік пен ізгілікті көрді және оны сөзсіз махаббатпен сүйді. Иса ол әйелді айыптамады. Оның тиісті түрде Құдайға табына алмауы Исаны қымсынтпады. Самариялық әйелге деген сүйіспеншілікпен Ол осы ақиқатты ашып берді. Исаның әйелді қабылдауынан оның іс-әрекетін ешқашан ақтамағаны анық көрініп тұр. Осы әйелдің айтқаны немесе жасағаны, сонымен бірге айтпағаны немесе жасамағаны, ешнәрсе, Мәсіхтің оны қабылдауына мәжбүрлей алмайтын еді. Иса самариялық әйелді ешбір шартсыз қабылдады және өзін Оның сүйікті көздерімен көруге көмектесті. Құдайдың қабылдау табиғаты осындай[11].
Осындай ғажап қабылдау сізге қауіпсіздік сезімін сыйламай ма? Біздің сөзсіз қабылдауымыз балаларға осындай қауіпсіздікті сыйлайды. Олар не істеседе және қалай істесе де, біз олардың әрдайым сүйетін ата-аналары болып қала беретінімізді олар түсінеді. Ал балаларымыз өздерін қауіпсіздікте сезінген кезде, бізге арналып айтылған елші Пауылдың сөздерін естуге мүмкіндік бар: «Мен мынаған нық сенемін: ешбір нәрсе мені әкелік сүйіспеншіліктен айыра алмайды» (Рим. 8:38–39)[12].
Осындай қарым-қатынас балаға сіздің алдыңызда ашылуға және өзінің қиыншылықтары мен мәселелерін, күмәндары мен қорқыныштарын, үміттері мен армандарын бөлісуге мүмкіндік береді. Балаланы сол қалпында қабылдаңыз, осылайша ол сізге жүрегін ашу үшін барынша қауіпсіздікте болады. Балаларды ешбір шартсыз қабылдай отырып, оларға қауіпсіздік сезімін сыйлайсыз.
Менің естеліктерім мені сондай жеңілдікпен, кеше ғана болғандай, отыз жыл бұрынғы жағдайға қайтарды. Мен үмітсіздіктің шегінде тұрдым: кітапты өткізудің мерзімі екпіндеп келе жатты, ал маған басыммен жұмысқа кіріп кету керек болды. Менің кабинетіме екі жастағы Шон кіріп келген кезде, мен екінші тарауды түзетіп жатқан едім.
— Әке, ойнағың келе ме? — деді ол былдырлап.
«Көпті көрген» әке ретінде (екі жастағы Келлиді тәрбиелеген біраз тәжірибесі бар) Шонды жай ғана құшақтап, еркелетіп және қолына ұстап тұрған жаңа добын бір-екі минут қызықтау керек болғанын түсінуім керек еді. Бірақ жұмысқа берілген маңызды басыммен, мен, тіпті екі минутқа да алаңдауға болмайды деп ойладым.
— Ұлым, кейінірек ойнаймыз, — дедім мен. — Әкеңнің қазір қолы бос емес: оған бір тарауды түзету керек.
Тарау дегеннің не екенінен еш хабары жоқ ұлым, мені өте жақсы түсінді. Әкенің қолы бос емес, демек ол, Шон, кету керек. Балақай қыңқылсыз, қисалаңдап кетіп қалды, ал мен жазбаларыма қайта оралдым. Бірақ көп жұмыс істемедім. Біраздан кейін кабинетіме Дотти кіріп, «бір-екі ауыз сөз айтуға» оқталып, жаныма отырды.
Ол:
— Қымбаттым, сенің Шонмен ойнауға бос уақытың жоқ екенін, ол маған айтты. Сен жұмыс істеп жатқан кітабың өте маңызды екенін білемін, бірақ мен бір нәрсені есіңе түсіргім келеді, — деді.
— Ол не? — дедім, асығыс сөзін бөліп, өйткені, енді әйелім маған аса маңызды жұмысты жасауға мүмкіндік бермей жатыр.
— Джош, сенің әрқашан осы немесе басқа кітаппен жұмыс істейтініңді түсіну керексің деп ойлаймын. Және де, кітаптың мерзімі де сені соңғы рет асықтырмауы ықтимал. Сенің бар өмірің зерттеу жұмыстары мен қызметке арналған. Ал әкесінің тізесіне отырып, оған сұрақтар қойып, жаңа добымен мақтанатын екі жасар ұл әрдайым бола бермейді.
— Сенің не айтқың келгенін түсінген сияқтымын, — дедім мен, — сен дұрыс айтасың. Бірақ мен қазір мына тарауды аяқтап тастауым керек.
— Жақсы, — деді Дотти. — Бірақ бұл жайлы ойлан, Джош. Бүгін оларға көңіл бөлсек, ертең олардың назарынан тыс қалмайтынызды білетін шығарсың деп үміттенемін.
Әйелімнің сөздері мені ойландырып тастады, қаншалықты көбірек ойлаған сайын, соншалықты жүрегіме қатты әсер етті. Доттидың айтқаны дұрыс: менде әрқашан міндеттер, шұғыл жұмыстар, маңызды кездесулер мен сапарлар, жауапты талап ететін телефон қоңыраулары болады. Бірақ балалар мені күтіп отырмайды: мен барлық жұмыстарымды жасап біткенше, олар өсіп кетеді. Уақыт зымырап өте шығады. Осы жылға қарағанда, келесі жылы балалармен қарым-қатынасқа көп уақыт бола ма, кім біледі?
Егер мен әке рөліне деген көзқарасымды қайта қарастырмасам, мені не күтеді деген сұрақтың жауабы маған белгілі болатын, сондықтан да, үнсіз, артық мақтанышсыз, мен жауапты шешім қабылдадым. Сол кезден бері, ешқандай мерзімдер мен жасайтын осы және басқа да міндеттердің кейінге қалғаны жайлы айғайлайтын осы әлемнің басқа да талаптары менің балалармен қарым-қатынасыма кедергі келтірмеуіне бар күшімді саламын. Міне отыз жылдан бері отбасым менің құндылығым болуы үшін қолымнан келгеннің бәрін жасаймын.
БАЛАЛАРМЕН ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСҚА УАҚЫТ БӨЛУ АРҚЫЛЫ, СІЗ ОЛАРҒА ЖЕКЕ МАҢЫЗДЫЛЫҚ СЕЗІМІН СЫЙЛАЙСЫЗ
Сіз балаларыңызға Барби қуыршағын, смартфон, бейне ойындар, жаңа киімдер мен басқа да көптеген нәрселер сатып алуыңыз мүмкін, бірақ олар үшін сіздің уақытыңыз бәрінен қымбат. «Махаббат» баланың тілінен аударғанда У-А-Қ-Ы-Т дегенді білдіреді. Сіз балаларыңызға уақыт бөлген кезде, олар өздерінің маңыздылығын сезінеді.
Сіздің кәсіпорыныңыздың басшысы — сіздің жақын досыңыз деп елестетіңіз. Жұма күні онымен дереу кездесуіңіз керек болды делік. Оның қабылдау бөлмесіне барып, досыңызға бір-екі ауыз сөз айту үшін хатшыдан бірер минутқа кабинетке кіруге рұқсат сұрайсыз. Хатшы:
— Өте өкінішті, бірақ келесі сейсенбі күнге дейін оның қолы бос емес. Бір минутта бос уақыты жоқ! Сейсенбі күні келіңіз, — деп жауап береді.
Ал сізге дәл қазір онымен кездесу ауадай қажет. Хатшыға:
— Жалпы, мен бір минутқа ғана келдім. Өтінемін, басшыға менің аты-жөнімді айтып, онымен сөйлесу керек екендігім жайлы хабарлаңызшы. Мен көп уақыт алмаймын, — дейсіз.
Хатшы сіздердің ортақ бастықтарыңызға хабарласып, сіздің сөзіңізді жеткізді делік. Ол досыңызға сұрағаныңыздың бәрін айтты, ал жауап ретінде:
— Оған электрондық пошта арқылы байланыссын деп айтыңыз. Мен қазір бос емеспін және оны қабылдай алмаймын. Сейсенбі күні күтемін, — дегенді естисіз.
Сізге бұл ұнар ма еді? Иә, жұмысты дәл мерзімінде аяқтау қаншалықты маңызды екенін және осылай істеу арқылы ғана белгіленген күні аяқтайтыныңызды түсінесіз. Бірақ осының бәрін түсіне отырып, сіз қабылдамау сезімін бастан кешіріп, былай ойлайсыз: «Оның менімен кездескісі келмегеніне қарағанда, сірә, досыма керек емеспін-ау».
Біз, мысалы, «кешір, менің қолым бос емес, сейсенбі күні кел» деген сияқты көптеген сылтаулардың бірімен баламыздан безген кезде, олар да өздерін дәл осылай сезінеді. Балалар сіздің немқұрайлы қарамайтыныңызды түсіну үшін, сізден күш пен уақыт талап етіледі.
Әкелер балаларына көңіл бөлулері керек, бірақ бұл ерекше түрдегі назар аудару болуы қажет. Жай ғана оларға серік болу немесе сіздің артыңыздан өкшелей жүруге рұқсат беру жеткіліксіз. Бастысы — оны не уайымдатады, соның байыбына бару және балаларыңыздың ішкі әлемі мен жанының құрылымына шынайы қызығушылық таныту.
Бірде бір әкенің маған мұңын шаққаны есімде, оның айтуынша, ол ұлымен қанша уақыт өткізсе де, бәрі де бекер.
— Ұлым өзіне орын таппай жүргендей, күні бойы бос сенделіп жүрді, — деп шағынды әке. — Оған тіпті қызық емес сияқты көрінеді.
— Сіз екеуіңіз немен айналыстыңыздар? — деп қызыға сұрадым мен.
— Оны өзіммен бірге гольфка арналған алаңға апардым.
— Демек ұлыңыз гольф ойнағанды жақсы көре ме? — деп анықтап алғым келді.
— Жоқ, есесіне мен жақсы көремін, — деп жауап берді аңқау әке.
Балалардың қасында болу — демек олардың өмірінің бір бөлігіне айналып, ішкі әлемдеріне қызығушылық таныту. Сөзсіз, сіз оның қасында барлық уақытта бола алмайсыз, бірақ ортақ қызығушылықтарыңыз қаншалықты көп болса, қарым-қатынастарыңыз соншалықты мықты болады.
Әкелерден мынандай зарды да естідім: «Джош, менің өте тығыз жұмыс кестем балаларыммен
Біздің уақытымыздағы ұлы және әйгілі адасулардың бірі — «сапалы уақыт өткізу» жайлы аңыз. Әрине, біз бәріміз балаларымызға бүтіндей көңіл бөлетін уақытты армандаймыз. Бірақ «сапалы уақыт өткізуді» алдын-ала жоспарлап, тығыз жұмыс кестеге қосу мүмкін емес. Сапалы өткізілген уақыт оның көп мөлшердегі санына байланысты орындалады. Сан сапаның алдын алады. Балаларға екеуі де қажет!
Көптеген адамдар құрбан болған тағы бір аңыз, былай делінеді: «Ұмытылмас сәттер ғана маңызды болады». Кейбіреулер, тек Диснейлендке барғанда — толық бір күнді немесе аптаны, сонымен бірге көп ақшаны талап ететін ғажайып ертегі әлеміне енген кезде ғана ұмытылмас сәт болады деп есептейді. Ұмытылмас сәттер аттракциондар саябақтарына, кинотеатрларға немесе хайуанаттар бағына, сонымен бірге шаңғы тебуге немесе теңіз саяхатына шығу болу керек. Бұрындары балаларым естен кетпес сәттерді күткенде қандай да бір экзотикалық саяхаттар мен ерекше көңіл-күйді күтеді деп ойладым. Ақыр соңында Доттидің сабырлы, бірақ хирургиялық тура мәнермен түсіндіруі іске асты: «Қымбаттым, балалар орасан зор бір нәрселерді естеріне сақтамайды. Олар қиялдарын таңқалдырған жағдайды емес, күнделікті әкелерімен қарым-қатынасынан туындаған жақсы көңіл күйдің арқасында қалыптасатын мінездерін естерінде сақтайтын болады. Міне, шын мәнінде не нәрсе олардың естерінде мықтап сақталынып қалады».
Ол әдеттегідей дұрыс айтады. Арасында Диснейлендке баруды жоспарлаңыз. Ұмытылмас сәттер қажет, бірақ олар әкемен күнделікті қарым-қатынастан туатын тамаша көңіл-күйді алмастыра алмайды. Балалармен қарым-қатынасқа уақыт бөле отырып, сіз оларға жеке маңыздылық сезімін сыйлай аласыз.
БАЛАЛАРДЫҢ КҮШ-ЖІГЕРІ МЕН ЖЕТІСТІКТЕРІН МОЙЫНДАУ АРҚЫЛЫ, СІЗ ОЛАРҒА ӨЗІНІҢ АДАМГЕРШІЛІГІН СЕЗІНУДІ CЫЙЛАЙСЫЗ
Ата-ананың мойындауы — оның адамгершілігін сезіну үшін қажетті құрылыс материалы болса, баланы сөзсіз қабылдау — сенімді қарым-қатынастың іргетасы болады.
Сөзсіз қабылдау балаға сіздің көз алдыңызда
Мойындау — нақты бекітілген киелі кітаптық ереже. Иса шомылдыру рәсімінен өткенде, Көктегі Әке Оны жоғары бағалады: «Бұл — Менің сүйікті рухани Ұлым, Оған толықтай ризамын!» (Мат. 3:17) Көктегі Әке не істеді? Ол Өз Ұлының әрекетін мақұлдап, Оны қабылдады. Егер Құдай Әке Өз Ұлының, Исаның, іс-әрекетін көптеген куәгерлердің алдында мойындауға уақыт тапса, бізде де ұлдарымыз бен қыздарымыздың еңбегін отбасында да, көпшіліктің алдында да мойындауға уақыт табу керек.
Өкінішке орай, көптеген балалар мойындау мен мақтау естімей өсіп жатыр. Уақыт өте келе олармен ойнап тұр немесе қандай да бір жамандық жасамақшы деген оймен, олар қошеметке тым сенімсіздік білдіреді. Олардың біреуіне: «Ей, сөйлесуіміз керек» десеңіз.— «Иә? Бірдеңе дұрыс емес пе?» — деп жауап береді.
Баланың ықтимал жауабы осынай болады, содан кейін сізге былай деп қосу керек: «Жоқ, сенің тапсырманы керемет орындағаныңды айтқым келеді!»
Ал содан кейін, теңеуді аямай, баланы мақтаңыз.
Жақын арада, жақсы нәрселер үшін қаншалықты көп мақтасаңыз, ақымақтық нәрсе үшін бетіне басу мен жазалаудың соншалықты азаятынын байқайсыз. Өйткені мақтау олар үшін жақсы мінез-құлықтың ынтасына айналады.
Әкелік өмірдің алғашқы кездерінде менде тәрбиелеуге деген дәстүрлі тәсіл болды: бұзақының қандай да бір жағымсыз қылығын көргенде, мен оны жаман қылығы үшін жазалайтынмын. Әке болған кезімде, балаларымның барлық кемшіліктері мен қателіктерін түзетуге тиісті болатындай көрінетін. Мысалы, Келлидің табелінде кілең бестік екенін білсем де, жұмыстан басымды көтеріп, оған: «Ақылдым!» деп айтуды керек санамадым, ал кешке қарай оның жетістіктерін мүлде ұмытып кете аламын. Бірақ ол сіңілісін ұрды дегенді естігенде, бірден: «Ал, бойжеткен, менің қасыма кел. Сенімен сөйлесуім керек!» — деп ашуға берілетінмін.
Сол өткен күндерде балаларымның жағымсыз қылықтарынан көз жазбаған назарым жайлы көптеген мысалдар келтіре аламын. Осылайша үйреткім келгенді үйретпегенімді түсінбедім: «Әкеңнің саған назар аударғанын қалайсың ба? Онда дұрыс емес бірдеңе жаса». Бүгінде, барлық елдің жастарымен сұхбаттаса отырып, жиырма баланың он бесі, олардың отбасында дәл осылай болатынын айтты. Ережелерді бұза отырып, әкенің және басқа да үлкендердің назарын аудару өте оңай.
80-інші жылдардың ортасында, балаларымның ешқайсысы он бірге толмаған кезде, Құдай маған «Бір минуттық менеджер» кітабының беттері арқылы сөйледі. Оның авторы Кеннет Бланшар мен Спенсер Джонсон, олардың айтуынша, егер басшы өз қызметкерлерінің жағымды талпыныстарын ынталандырып, оларға өзінің ризашылығын білдіріп отыруды ұмытпаса, оларға бизнес-мақсатты анықтап, жетістікке жетулеріне көмектесе алады. Мен осы басшыларға арналған кеңесті балалардың ақымақ қылықтарын әшкерелеп, түзетудің орнына, өзімнің ата-аналық тәжірибемде оңайлықпен колдандым, солай мүлде жаңа педогогикалық әдісті меңгердім. Содан бері менің ұраным — «Баланың жеткен жетістіктерін жіберіп алма және сол жетістіктері үшін мақта!» Бұл енді мен балалардың әрекеттеріне көзімді жұмамын деген сөз емес. Мүлде олай емес. Бұл, осындай шара, жақсы мінез-құлықтарын мойындау, тәртіптік жазадан бірнеше рет асып түседі.
Қаншалықты күлкілі болмасын, өзімнің адасып жүргенімді түсініп, тәрбиеге деген көзқарасымды өзгерту үшін бір қысқа ғана сөз жеткілікті болды. Мен қуанышпен балаларды сөзсіз қабылдау идеясын қабыл алдым, бірақ олардың жетістіктерін мойындауды үлкен еңбекпен үйрендім. Бір жағынан, мен балаларды ешқандай шартсыз қабылдауға тырыстым, ал екінші жағынан — қайта-қайта олардың дұрыс емес қылықтарын түзетумен болдым. Кей кездері өзіме біраз есімнен адасқандай көрінуім таңқалдырмайды! Бірақ менің балаларға деген қарым-қатынасым түбегейлі өзгерген кезде, жағдай түзелді. Балалардың
Балалар бірден менің мінез-құлқымның өзгергенін байқады деп ойламаймын, бірақ ол сөзсіз болды, өйткені менің дүниетанымым өзгерді. Оқуда Келлидің қандай жетістіктерге жеткенін білген кезде, мен: «Қымбаттым, сен үздік оқисың!» — дедім. Шонның қоқыс шығарғанын көріп: «Қоқысты шығаруды ұмытпағаныңа рақмет, ұлым» — деген сөздермен оның иығына қолымды салдым. Кэтидің ойыншықтарын жинап отырғанын көріп, мен кішкентайыма: «Кэти, әкең сенің ойыншықтарға деген қамқорлығыңды бағалайды» — дедім. Ал Хизер анасына үй жинауға көмектескен кезде, мен міндетті түрде оның талпынысын атап өтемін: «Хизер, сен сондай керемет қызсың! Анаңа көмектескенің үшін рақмет!»
Тырысып көріңіз. Бала-шағаңызды жинап, мысалы, қонақ бөлмеге, олардың алдына тұрып, «мойындау жиналысының» басталғанын жариялаңыз. Сіздің отбасыңыздағы кіші ұрпақ өкілдерінің әрқайсысының өмірінен бір жетістігін есіңізге түсіріп, оны дауыстап айтыңыз. Бұл тәжірибе сіздің балаларыңыздай керемет балалармен қаншалықты жолы болғаныңызды ұмытуға мүмкіндік бермейді және олардың жасаған жақсылықтарына уақытында алғыс айтуды үйретеді. Көрдіңіз бе, мәселе балаларыңыз сізге мақтауға себеп бермейтіндігінде емес. Мәселе өзіңді
Бұрынғы мен сияқты, тәртіптік жазалаусыз дұрыс тәрбиелеу болмайды дегенге сенетін әкелермен әңгімелесе отырып, мынандай сөздерді естуге тура келеді:
— Бірақ балалардың үйде өз міндеттері болу керек қой. Сонда қоқыс шығару сияқты, түкке тұрмайтын іске бола мақтаудың қажеті қанша?
Менің жауабым:
— Неге болмасқа? Жақсы атқарылған жұмыс үшін сіздерді мақтаған ұнай ма? Бастығынан: «Рақмет, бұл тапсырманы керемет орындадыңыз» — дегенді естігенде, әркімде қуанар еді. Балалар да дәл осындай сөздерді естігісі келмейді деп ойлайсыз ба, тіпті ол қарапайым күнделікті міндет болса да? Мысалға, былай деп айта аласыз:
• Уақытында орындалған үй тапсырмасы үшін рақмет.
• Жарайсың, тамақтан кейін кір тәрелкелерді шұңғылшаға апардың.
• Менің көлігімді көлікжайға қойғаның үшін рақмет, мен сенен өтінуді ұмытып кетіппін.
• Достарыңмен серуендеудің орнына, кіші сіңіліңді қарауға қалғаныңды бағалаймын.
• Көгалды қырыққаның үшін рақмет — тамаша жұмыс!
Жетістіктерін айта отырып, мынаны ұмытпаған жөн: балалар сіздің сөзсіз қабылдауыңызға жүз пайыз сенімді болмағанша, мақтау мен мойындау айла-шарғыға айналу қаупі бар. Сөзсіз қабылдаудан үзілген мойындауды бала теріс талқылап, оны: «Егер мен үйде көмектессем… егер мен тек беске оқысам… егер гол соқсам… онда әкем мені сүйетін болады» — деген ойға әкелуі мүмкін. Ол өзінен күткенді жасауға талпынса, балада өзін кінәлау сезімі қалыптасады. Міне, сондықтан да балалар сіздің сөзсіз қабылдауыңызға сенетініне көз жеткізуіңіз керек, содан кейін ғана олардың еңбектерін мойындайтыныңызды айтыңыз. Мысалы, бала үйге үлгерім табелін әкелген кезде, оның қасына отырып, мектептегі жетістіктері жайлы сөйлесіңіз. Балаға оның талпынысын және жақсы баға алуға деген еңбегін бағалайтыныңызды айтыңыз, бірақ осыған қарамастан, оған: «Тіпті егер сенің табеліңде бірде бір бестік баға болмаса да, мен сені осы қалпыңда жақсы көріп, қабылдауды тоқтатпаймын» деп айтқыңыз келеді.
Шындығы, осы жерде де өз әдептілігіңізді байқауға болады. Қандай да бір шектен шықпас үшін, мынаны есте сақтау керек: сөзсіз қабылдау — бұл сіздің балалармен қарым-қатынасыңыз құрылатын іргетас, ол олар соның ішінде мойындау кірпіштері арқылы құрылады. Балаларыңызға олар жетістікке жетті ме, жоқ па деген тәуелділіктен тыс сіздің махаббатыңызға күмән келтірмейтін сөзсіз қабылдау сияқты, қауіпсіздікті беріңіз. Басқаша айтқанда,
БАЛАЛАРДЫ ҚОЛДАУ АРҚЫЛЫ, СІЗ ОЛАРҒА ШЫНАЙЫ БОЛУДЫ ҮЙРЕТЕСІЗ
Біреуге өз қолдауыңызды көрсеткенде, сіз өз уайымыңыздың шынайылығын дәлелдейсіз немесе растайсыз. Баланың эмоциялық көңіл-күйіне ортақтасқанда, сіз оның сезімін бағалайтыныңызды көрсетесіз. Оның қуанышты толқынысын немесе ауыр көңіл қалушылығын бөліскенде, сіз оны жеке тұлға ретінде бағалайтыныңыз жайлы түсінік бересіз.
Бала ренжігенде не істейсіз? Сол мезетте оны сөгесіз: «Қалай сен ұялмайсың? Сабырға кел!» Ал балалар қуанышты оқиғаға өз шаттықтарын айғаймен көрсеткен кезде сізді не көбірек алаңдатады: олардың айғай-шуы ма немесе олардың қуаныштары ма? Егер әке балаларының сезімін бөліскісі келсе, онда ол олармен бірге қуанып, ниеттес болады.
«Бір минут, — деп, маған қарсы келуіңіз мүмкін. — Джош, қалай балаларға өз эмоцияларын ашық білдіруге мүмкіндік беруге болады? Біреулер бұған ренжіп қалуы мүмкін ғой».
Келісемін. Бірақ мен балалардың өз сезімдерін ойына келгенін істеп
Бала біздің ортақтастығымызды түсіну үшін оның сезімін қалайша бөлісе аламыз? Ол эмоциялық жоғарлауды немесе түңілудің тереңділігіне батуды басынан өткізіп жатқан кезде, онымен қалай эмоциялық байланыс орната аламыз? Киелі Жазба айтады: «Қуанғандардың қуанышына, қайғыланғандардың қайғысына ортақтасыңдар!» (Рим. 12:15).
Елшінің кеңесін түсіну қиын емес сияқты, бірақ онымен жүру әрдайым жеңіл емес, әсіресе, оларды ортақтастығымызға сендірместен бұрын, балаларды тәртіпке салуға асыққан кезде немесе олардың мінез-құлықтарын түзетуге кірісіп кеткен кезде. Бұндай азғырылуға бой бермеңіз! Оның мінез-құлқымен жұмыс істемес бұрын, өзіңіздің ниеттес екеніңізге сендіріңіз. Егер ұлыңыз өз командасының жеңісімен қуанса, сіз онымен бірге және ол үшін қуанатыныңызды айтыңыз. Егер қызыңыз құрбысының таратқан өсегіне ренжісе, онымен бірге ренжитіндігіңізді айтыңыз. Егер ол құрбысынан бөлініп кетсе, ол сіздің онымен бірге қамыққаныңызды білсін. Сіз солай жасағанда, бала екеуіңіздің араңыздағы бар болған эмоциялық жақындықты күшейтетін ниеттестігіңіз бен қолдауыңызды сезінетін болады.
Қайталап өтейін. Қолдау көрсетудің ешқандай қиыншылығы жоқ сияқты, бірақ мен үшінде бұны іс-жүзінде жүзеге асыру оңай болмайтыны анықталды, сондықтан да тырысуға тура келді. Бәлкім сіз дәл осындай қиындықтармен бетпе-бет келмессіз. Мынандай жағдайларды қарастырайық:
• Он жеті жастағы ұлыңыз кешке үйге келіп, кішкентай жол апатына түсіп, сіздің көлігіңізді біраз майыстырып алғанын мойындады. Сіздің әрекетіңіз қандай?
• Тек төртке оқитын қызыңыз үйге үш үштік және бір екілік баға бар табелді алып келеді. Сіз оған не айтасыз?
• Спортпен шұғылданатын жоғары сыныпта оқитын қызыңыз сізге жылап қоңырау шалып, оны жақтырмайтын жаттықтырушыға бола, волейбол командасынан шығарып тастағанын айтады. Сіздің бірінші сөзіңіз қандай?
• Ұлыңыз үйге беті көгеріп, жараланып келіп, басқа балалармен төбелескенін мойындайды. Сіздің әрекетіңіз қандай?
Осындай мен осы сияқты басқа да көптеген қиын жағдайлар отбасылық өмірде жиі болып тұрады. Балалар қателіктер жібереді, мәселелерге тап болады, жаралар мен жарақаттар алады, бір бәлеге ұшырайды, басқа балалардың және тіпті ата-аналарының әділетсіз қарым-қатынасынан азап шегеді. Кей кездері олардың күнделікті тұрмыстағы мәселелері нағыз қайғыға ұласып кетеді: бұл өмірге қауіпті жара немесе ауру да, жақын адамдардың айырылысуы да, досының немесе туғанынын өлімі де болуы мүмкін. Бірақ көбінесе мәселе ретінде үлкен емес жанжалдар, жоғалтулар, көңіл қалушылық және күнделікті тұрмыстағы «драмалар» болады.
Бастысы, осы өткінші мәселелерді шешу кезінде, балаларға қалай қарайтыныңыз. Егер бірінші кезекте дұрыс емес мінез-құлықты жөндеу және ережелерді сақтау болса, балалардың сіздің тарапыңыздан уайымға ешқандай мүмкіндіктері жоқ. Ең дұрысы, олардың не сезініп тұрғанын біліп, содан кейін жаныңыз ашу.
Ең алғаш Рим. 12:15 аятпен сәйкес әрекет еткенім есімде. Бұл Доттидің арқасында болды. Бұрындары, ол маған қандай да бір мәселелермен, әсіресе, оған жан азабын әкелетін мәселелермен келгенде, мен оның мәселелерін шешуге тырысатынмын. Әйеліме аяушылық танытуға уақыт жұмсамай, бірден оны қиналтқан мәселені шешуге кірісетінмін.
Бір күні, мектеп жиналысынан келген соң, Дотти бір ата-ананың біздің балаларымыздың біріне айтылған ескертуіне өте ренжіді. Осы мәселені бұрындары менімен бөліскен кезде, мен ойланбастан: «Мән берме, қымбаттым. Міне біз былай істейміз…» — деп, жанжалды реттеуге арналған жоспарларымды айта бастайтын едім. Бұл жақсы жоспар болуы мүмкін, бірақ дәл сол сәтте Доттидің бастан кешірген жан азабы ешқашан сөз болмас еді. Бірақ осы жолы, мен, ақыры дұрыс жасадым. Әйелімді құшақтап, былай дедім: «Қымбаттым, осы сөздерді естуге тура келгенің өкінішті! Саған жаным ашиды!» Міне Доттиге керек болған нәрсе: жанжалды реттеу емес, жағдайды түзету шараларының мазмұны емес, жай ғана жүрегімен аяушылық танытып, ниеттес болу.
Таңқаларлығы, бұл жұмыс істеді: Дотти қолдау мен түсінігімді сезінді, ал ол дәл сол сәтте осыған мұқтаж болды. Біраз күн өткен соң, ол маған келіп, менің ойым бойынша, біздің баламызға айтылған сыни ескертпені қалай реттеу керектігін сұрады. Енді менің жанжалды реттеу жоспарым өте орынды болды.
Қолдау білдіруді көрсету үшін міндетті түрде сіз әйеліңізді немесе балаларыңызды не алаңдатқанын жан-жақты білу керек емес, бірақ тіпті олардың уайымдарының себебі мен тереңдігін соңына дейін түсінбесеңіз де оларға жанашырлық танытуға тиіссіз. Дегенмен, сіз оған жанашырлық танытып қана қоймай, оның қайғысын «түсінетініңізді» көрсеткіңіз келсе, ол адамды абайсызда ренжітіп алуыңыз мүмкін.
Менің досым өз тәжірибесінде бұған көзі жетті. Бірде, оның әйелі бір нәрсеге ренжіген кезде, көмектесу ниетімен:
— Қымбаттым, мен қазір сенің не сезініп тұрғаныңды білемін, — деді.
Ол ашуланып:
— Жоқ, сен білмейсің! Менің қалай қиналғанымды білемін деп, қалай айтасың? — деді.
Досым сөйлей алмай қалды, бірақ оның әйелі дұрыс айтты. Өзіңнің көңіліңді білдіру үшін адамның не сезгенін білу маңызды емес. Біз өз жақындарымыздың, әсіресе, балаларымыздың бірегей жағдайларын әрқашан түсіне бермейміз. Баланы қолдау — бұл онымен бірге қиналу дегенді білдіреді, өйткені ол қиналуда. Бұл қиналып тұрған сүйікті адамыңызбен өзіңізді теңестіру дегенді білдіреді. Досым былай деп айтуы керек еді: «Қымбаттым, саған қазір ауыр, сондықтан да сенің қиналысыңа ниеттес екенімді білгеніңді қалаймын».
Міне осылай, балаларымыздың уайымының тереңдігі бізге мәлім деген сыңай танытуға тырыспай-ақ, олардың қиыншылықтары мен жан азаптарын бірге уайымдай аламыз. Әйтпегенде, олар біздің шынайылығымызға күмәнданатын болады. Қиын уақыттарды бастан өткеріп жатқан баланы қолдау ниетте, былай деп айтыңыз: «Қазір саған ауыр болар, бірақ сен мынаны есте сақтағаныңды қалаймын: мен сенімен бірге уайымдаймын. Әрқашан қасыңда болатынымды біл». Осылай бала сіздің ғана емес, Құдайдың да жұбатуын сезіне алады. Елші Пауыл айтады:
Иеміз Иса Мәсіхтің Әкесі мадақталсын! Құдай — қайырымды Әкеміз, жұбаныш пен жігер атаулының бастауы. Ол бізді барлық азаптарымызда жұбатып, жігерлендіреді. Осылай Құдайдың өзімізді жігерлендірген жұбанышымен бізде әр түрлі қайғы-қасірет шегіп жүргендерді жігерлендіре аламыз
Біз Құдайдың өсиеттерін сақтаған кезде, Римдіктерге арналған хаттың 12-нші тарауында баяндалған жұбату келеді,— «қайғыланғандардың қайғысына ортақтасыңдар».
Әрине, біз балаларды қолдай аламыз, сонымен бірге, егер Рим. 12:15 аяттағы өсиеттің бірінші бөлімін орындасақ: «Қуанғандардың қуанышына, қайғыланғандардың қайғысына ортақтасыңдар!», оларды шынайылыққа үйрете аламыз. Бала бір нәрсеге қуанған кезде, оған қосылып, былай деңіз: «Мен сен үшін сондай қуаныштымын!», «Бұл сондай керемет!», «Қалағаныңа қол жеткізгеніңе қуаныштымын!», «Сенің шаттануға құқың бар және менің де!» тағы сол сияқтылар. Сіздің әрекеттеріңіз де балалардың сезімін бөлісетіні жайлы куәлік бере алады. Қуанышты жағдайлар кей кезде мерекелік салтанаттар мен сыйлықтарды білдіреді, бірақ олар қымбат болмауы керек. Баланы кафеге апарыңыз немесе балмұздақпен сыйлаңыз, оған жаңа CD сыйлаңыз, ерекше артықшылықтар ұсыныңыз немесе шабыттандыратын құттықтаулар жіберіңіз. Сіз дәл сол, балаларды жаулап алған қуанышты, бастан өткізбеуіңіз мүмкін, бірақ, егер сол қуанышты олармен бөлісіп, олар үшін қуансаңыз, олар сіздің қолдауыңызды сезінеді және бұл сіздердің сенімді қарым-қатынастарыңызды нығайтады.
Жауапкершілікті бала үшін емес, оның алдында аламын деген шешіміңіз зор мағынаға ие.
• Баланы шартсыз
• Баламен қарым-қатынас жасауға
• Баланың
• Балаға
• Баланы іс-әрекеттері үшін
Көлігін жолдың шетіне тұраққа қойып, көліктен шыққан ер адам егістікте жұмыс істеп жүрген фермерге бұрылды.
— Алаңдатқаным үшін кешірім сұраймын, — деп айқайлады ол. — Дуврға дейін қалай жетсем болады, айтып жібермейсіз бе?
— Айтайын, — деп жауап берді фермер, — бұл жақын жерде, осы жерден небары төрт шақырым жерде. Бір шақырымдай жүресіз де жол қиылысын көресіз. Солға бұрыласыз, ал содан кейін тура Дуврдан бірақ шығасыз.
Ер адам фермерге алғысын білдіріп, көлігіне отырды.
Жолдың қиылысына жеткенде, ол сенімді түрде оңға бұрылып кетті. Бірге келе жатқан әйелі:
— Генри, фермер солға бұрыл деп айтты, ал сен болсаң оңға бұрылдың, — деді.
— Білемін, қымбаттым, — деп жауап берді күйеуі. — Ал сен «солға» деп айтқанда, қолымен оң жақты көрсеткенін байқадың ба? Мен біреудің сөзі мен ісі екі түрлі болғанда, іске сену керектігін бұрын байқағанмын.
Жақын арада олар Дуврда болды.
Бұл оқиға менің ойымды тамаша суреттейді: сөзбен балаларымызды қандай да бір дұрыс нәрселерге үйретуге тырыссақ та, олардың нағыз мұғалімдері біздің іс-әрекеттеріміз болады.
КӨРМЕСЕМ, СЕНБЕЙМІН
Заманауи ұрпақтың балалары: не тиімді, сол ақиқат деп айтылатын заңның әлемінде өмір сүріп жатыр. Бұл қате пікір (біз білеміз ғой: не шынайы, сол ақиқат), бірақ біздің балаларымыз, бір нәрсені қабылдап, үйренуден бұрын, ұсынылатын заттың ұтымдылығы мен тиімділігіне көз жеткізгісі келеді. Олардың ұраны «көрмесем, сенбеймін».
Осындай тәсілдің өз артықшылығы бар, ол балаларға үлгі болуға мүмкіндік береді. Егер олар өз ата-аналарының өмірінен күнделікті адалдақты, кішіпейілділікті, құрметтеуді, әділдікті, заңға бағынушылықты, жанашырлық пен сабырлықты көрсе, олар осы құндылықтарды зор ынтамен меңгеріп алады. Балалар үшін шынайы үлгі бола алу өте маңызды — шынайы болайық — біздің ешқайсысымыз мінсіз бола алмаймыз, бірақ әрқайсысы «шынайы» бола алады.
— Сонымен, балалар, бүгін қай жерге барып түстенгілерің келеді? — деп сұрадым.
Бәрі бірден өздерінің жақсы көретін дәмханаларын айтып, шулай жөнелді. Нәтижесінде, бір ауыздан келісім жасалды. Бәрі, Келлиден басқалары, бірдей дәмхананы таңдады. Бәріміз көлікке мініп, кірме жолдан бұрылған кезде, Келли менсінбеген кейіппен:
— Тағы да сол қораға бара жатқанымызға сене алмаймын! — деді.
Мен бірден:
— Келли, мен сенің сөйлеу мәнеріңді де, сөзіңді де құптамаймын, — дедім.
Оған ұнамағаны үшін ғана, бауыры мен сіңілілерінің таңдауын қаралау әдепсіздік екенін айттым. Енді ізетті үнмен, Келли өзінің наразылығын ақтау мақсатында дәлелдер келтіре бастады, солай біз ымыраға келе алдық. Біз Шон, Кэти и Хизер үшеуін Келли «лайықсыз» деген дәмханаға тастап, ол, Дотти және мен үшеуіміз, талғампаз қызымыздың таңдаған дәмханасына барамыз деп шештік. Көптеген «сайлаушылар тобының» мақұлдауымен, тез әрі кең қолданылатын тағамдар орнына келіп, мен:
— Бірінші үштік, жүрек айнытатын жерге, алға — дедім.
Менің мысқылды ескертпемді үш кішкентай құлақтарына ілмеді де: олар тапсырыс бергілері келетін, картоптан жасалған фри және гамбургермен кездесуді ойлап толқыныста болды. Бірақ біз дәмханадан алыстаған кезде, Келли:
— Әке, әлгінде ғана мені кінәлаған нәрсені өзіңде істедің: түсіндірші, «қора» сөзі «жүрек айнытатын жер» сөзінен қаншалықты жаман? — деді.
Мен Келлиге: «Қымбаттым, көріп тұрсың ғой: мен — сенің әкеңмін, ал сен — менің қызымсың, демек, мен ескертемін, ал сен оларды тыңдайсың» — деп айтуыма болатын, бірақ мен үндемедім. Келлидің мен жеңгені айқын еді. Біз ол таңдаған дәмханаға бет алдық, сол жерде өзіме күш салып, Келлиге менің тиянақсыздығым мен екіжүзділігімді есіме түсіргені үшін рақмет айттым, өйткені, қызыма осылай деп кеңес беріп, ал өзім басқаша жасадым. Қысқасы, мен одан кешірім сұрадым.
Сөйтіп, мен мінсіз емес, шынайы үлгі көрсеттім. Әлбетте, біз, ата-аналар, дұрыс мінез-құлықтың үлгісі болуымыз керек, бірақ, әңгіме мынада, біз — адамбыз, демек, жолымыз болмай қалады. Осындай жағдайда біз өз қателіктерімізді мойындап, бой ұсынып және кешірім сұрауымыз керек. Сол кезде бізге қарап, балалар үйренетін, егер қателік жасаса, өз кінәсін түзейтін, еліктеудің нағыз үлгісі боламыз.
КІМ КІМГЕ ЕСЕП БЕРЕДІ?
Әлдекім, балалардың алдында қателіктерді мойындау арқылы, біз өзіміздің әлсіздігімізді көрсетеміз деп айтады. Егер балаларға ата-аналарын «түзетуге» рұқсат етсе, онда олар ата-аналарын құрметтеуді тоқтатады деседі. Ойлаудың осындай түрі ата-анаға, өзіне құрметті талап ететін өктемшіл әкеге тиесілі. Балалар құрметпен қарауға ғана емес, сонымен бірге мені де бір пайдалы нәрсеге үйрете алуға лайықты екенін көрсетіп, олардың құрметіне ие болуды жөн көрдім.
Басқа да себеп бар, неліктен екенін кейбір ата-аналар балалардың алдында кешірім сұрауды қорлану деп санайды: отбасындағы отағасының рөлі жайлы теріс пікір. Солай санайтындар, Жаратушы әкені отбасының президенті етіп, өз бала-шағасының басқарушысы және тау Патшасы етіп сайлады деп ойлайды. Олар үшін әке — үлгі көрсететін мұғалім, ал балалар — өз пікірі жоқ, тіл алғыш оқушылар. Жеке жағдайларда осындай әкелер тіпті әйелдеріне күңкіл айтпайтын тәрбиеленушілер ретінде қарайды.
Бірақ Иса Өз шәкірттеріне нағыз жетекші қалай болу керектігі жайлы ешқандай күмән қалдырмады. Оның шәкірттері адамдарға жетекшілік ету — олардың үстінен билік етумен тең деп ойлап, адасты. Исаның жарамсыз басшылықты қалай әшкерелеп, Оның ойы бойынша, лайықты басшылықтың қандай болу керектігін түсіндіргенін қарастырайық. Ол айтады:
Патшалар қол астындағы елдерді билеп-төстейді, әрі халықтардың үстінен қатаң әмір жүргізушілер тіпті «жақсылық жасаушылар» деп те аталады. Бірақ сендерде ондай болмасын! Керісінше, ең ұлыларың ең кішілеріңдей, басшылық ететіндерің қызмет көрсетушілеріңдей болсын! Қалай ойлайсыңдыр, қайсысының жолы үлкен: дастарқан басында отырғанның ба, әлде оған қызмет етушінің бе?
Исаның замандастары билікке ие болғандарға қызмет етіп, мойынсұнуға тиістіміз деп сенген кезде, Ол билік пен жетекшіліктің өте жаңа тұжырымдамасын қорғады. Бірақ, Исаның көзқарасы бойынша, қызмет ету жетекшінің жауапкершілігіне кіреді. Ол осы революциялық идеяны Құтқарылу мейрамында немесе Соңғы кешкі ас уақытында шәкірттерімен бөлісті. Үстелден тұрған Иса, қызметшінің рөліне кіріп, шәкірттерінің аяқтарын жуды, — деп куәлік береді Елші Жохан, жуып болған соң Иса:
— Сендерге не істегенімді түсінесіңдер ме? — деген сұрақ қойды. — Маған «Ұстаз», «Ием» дейсіңдер. Осылай атағандарың дұрыс, себебі Мен Солмын. Ал егер Мен Иелерің және Ұстаздарың бола тұра, аяқтарыңды жусам, сендер де бір-біріңе сондай қызмет көрсетуге тиіссіңдер! …Мен сендерге қалай қызмет етсем, сендер де солай етсін деп үлгі көрсеттім.
Айтылғандарға сүйене отырып қорытындыласақ, әке өзінің өктемшіл өкілеттілігін отбасында қалай жүзеге асыру керек? Егер біз Исаның көзқарасын ұстанып, оны отбасымыздың басшылығында қолданғымыз келсе, онда «үй-ішіндегілердің аяғын жуу» қажет. Исаның билік жайлы осындай ойы әкелердің бәріне бірдей оңай болмайды, өйткені Ол, жетекшілік идеясын, былайша айтқанда, аяғын басына әкеледі. Ал
Кез келген әке балаларының бірінші жақсы көргенін, ал содан кейін оны тыңдып және одан үйренгенін қалайды. Барлық ата-ана балаларын жауапты және тілалғыш болғанын көргісі келеді, бірақ оларды, Құдайды тыңдайтын, оларға қызмет таңдап, олардың алдында есеп беретін әкенің үлгісінен басқа не нәрсе оларды жауапкершілікке үйретеді?
«Ал керек болса, Макдауэлл, сен толықтай есіңнен адастың», — деп ойлауы мүмкін кейбіреулер. Бірақ менің айтқым келетіні, балаларыңыздың сенімін, құрметін және таңданысын жаулап алу үшін олардың сізден есеп сұрауына рұқсат етуіңізден басқа жақсы тәсіл жоқ сияқты.
Басында бұл өкілеттікті әйелім Доттиге бердім. Менімен өмірі мен махаббатын бөліскен, менің балаларымның анасы, менің сүйікті жарым, менің ең жақсы досым және маған Құдай сыйлаған ерекше сый — ол менің әйелім, ол сияқты ешкім мені көбірек құрметтеп, маған сүйсіне алмайды!
Сондықтан да мен оған бірде:
— Қымбаттым, маған сенің көмегің керек. Менен күйеу және әке рөлін қалай орындап жүргенімді сұрауға дайынсың ба? Айтшы, өз сапарларым үшін отбасымды жиі тастап кетемін бе? Саған және балаларға жеткілікті қамқорлық көрсетіп жүрмін бе? Барлығын қалай бар солай айт. Егер мен сендерге аз уақыт бөлсем, үндемей қалма, осының барлығы жайлы не ойлайтыныңды білгім келеді, — дедім.
— Келістік, — деді Дотти біраз ойланып. — Мен саған бәрін айтамын және кейін де айтатын боламын, бірақ кей кездері менің сөздеріме ренжіп қаласың ба деп қорқамын.
— Қымбаттым, анда-санда, қорғаныс бекінісінде болуым ықтимал. Сондай жағдайда осыны да көрсетуге толық құқың бар. Мен шындықты тыңдауға дайынмын.
Мен бұнымен тоқтамадым. Келли жеті жасқа толған кезде, мен оған «ерекше» хат жаздым:
Қымбатты Келли, мен сені сондай жақсы көремін! Сенің әкең болу мен үшін бақыт! Білесің бе, осы жылы маған сенің көмегің қажет. Бұрындары ешқашан жеті жасар қыздың әкесі болып көрмедім, бірақ сен үшін әлемдегі ең жақсы әке болуды армандаймын! Егер бір күндері бір нәрсені дұрыс жасамағанымды немесе әділетсіз, көңіл бөлмейтін және араласпайтын болғанымды сезінсең, өтінемін, бұны бірден маған айт.
Шон жеті жасқа толған кезде, ол да осындай хат алды. Шынында, мен төрт балама да осындай ұқсас хат жаздым. Ал Кэтиге, бұрын ешқашан көк көзді аққұба жеті жасар қыздың әкесі болып көрмедім жазуға тура келді. Хизерге жазылған хатта да, сол сияқты кішкентай түзетулер болды.
Сол кезден бері, отбасы мүшелеріне есеп беремін деп шештім, менің ең мықты кеңесшілерім әйелім мен балаларым болды. Мысалға, Келли мен Шон менің ұсынысымды қуана қабыл алды, ал қалған екеуі де бір шетте қалмады, керек болған кезде «мені тура жолға қайтарып отырды».
Бірде, Шон екеуіміз қала орталығында серуендеп жүрген кезімізде, менімен сөйлескісі келіп, тоқтатқан бір адамды кездестірдік. Оның сөздерінен маған бір нәрсе ұнамай қалғандықтан, мен онымен асығыс қоштасып, кетіп қалдым. Ер адам біраз жерге кетіп қалған кезде, Шон: «Әке, сен әлгі адаммен сыпайы болмадың, тіпті оған дөрекілік таныттың» — деді.
Ұяттан жерге кіре жаздадым. Біз сол ер адамның артынан жүгіре жөнелдік, оның әлі де сол жерлерде болғаны жақсы болды. Қуып жетіп, ұстап алдымда, ұлымның алдында өзімнің дөрекі қылығым үшін кешірім сұрадым.
Тағы бірде, кезекті сапарымнан келген кезде, маған қызым, Кэти келіп, былай деп шағымданды:
— Әке, сен маған әділетсізсің?
— Не жайлы айтасың, қымбаттым?
— Сен келген кезде, бәрін дәмханаға апарасың: Келлиді, Шонды және Хизерді, бірақ мені емес.
— Шынымен бе?
— Иә. — Менің он жастағы қызым қайтпайтын еді, бірақ содан кейін әйтсе де: — Ал бүгін түстенуге дәмханаға барамыз ба? — деп сұрады.
Кэти мені емін-еркін сөгіп, менің оған деген әділетсіз қарым-қатынасым жайлы ойлағанының бәрін айта алатынына өте қуандым. Мен қызыммен қарым-қатынасқа жеткілікті уақыт бөліп жүрген сияқтымын, бірақ, шамасы, ол басқалай санайтын сияқты, сондықтан да оның түскі асқа «мәжбүрлі» шақыртуына өте қатты қуандым. Және де, әкесімен бірге түскі ас Кэти үшін маңызды оқиға болды, ал мен қызым өскенше, осындай бірігіп тамақтануды дәстүрге айналуын қадағаладым.
Сеніңіз, бала-шағамның алдында есеп беру шешімі маған жақсы уақыттарды қоспады. Менің ұсынысымды пайдаланып, әйелім мен балаларым мені түзетуге бас салды деп айтпаймын, бірақ әйтсе де, маған қандай да бір кеңестер беруге ұялмады.
Кей кездері олардың сыни пікірлері менің намысыма тиді, сол кезде мен айналма қорғанысында болдым. Алайда, әрдайым, мен ренжіген кезде, менің «кеңесшілерім» үндемей қалатын, демек, көрегендік пен көмектің зор күші таусылуда. Сондықтан, жағдайға қарамастан, мен өз өркөкіректігімнің үлкен бөлігін жұта отырып, тура мағынада қақалып, оны жұтуды жалғастыра бердім, өйткені жақындарымның көмегінсіз жасай алмайтынымды білдім.
Біз, әкелер, өзіміздің қателіктеріміз бен әлсіздіктерімізді және кемелді еместігімізді мойындауға қорықпаған кезде, балаларымыз үшін шынайы үлгі бола аламыз. Өз-өзіңмен болудың не екенін елші Пауыл білді. Қорынт қаласының мәсіхшілеріне жолдаған хатында, терең рухани тәжірибеге ие бола отырып, сонымен адамдар алдынды «мақтануына» болар еді, бірақ ол: «…мен туралы аса жоғары пікірде болмауларың үшін содан бас тарттым. Одан да өзімнен көріп-естігендеріңе сай ғана мені бағалаңдар!» (Қор 2. 12:6).
Пауыл өзінен үлгі алуды ұсына отырып, өз үлгісімен одан да жоғары өнегелік үлгіні — Мәсіхтің үлгісін ауыстыруға тырысқан жоқ. Шын мәнінде ол қорынтықтарға былай деді: «Менің Мәсіхтен үлгі алғанымдай, сендер де менен үлгі алыңдар!» (Қор 1. 11:1), яғни, ол өзі Мәсіхкке ұқсауға тырысты. Бірақ бұл ретте Пауыл өзін мінсіз жетекші етіп көрсетпеді — ол өзімен өзі болды және өз әлсіздіктерін жасырмады. Міне, оның шынайылығының үлгісі:
Өзіме ашылған құпиялардың төтенше ұлылығына байланысты кеуде көтермеуім үшін, тәніме «шаншылып түйрелу азабы» бұйырылды: шайтанның хабаршысы мені соғып қинайды. Бұл мені өркөкіректеніп кетуден сақтамақ. Мен бұл азапты өзімнен аластатуын өтініп, үш рет Иемізге сиындым. Бірақ Ол маған былай деді: «Менің рақымым саған жетер: күшсіз жағдайыңда Менің құдіретім толықтай іске аса алады». Сондықтан Мәсіхтің құдіретінің бойымда орнығуы үшін, күшсіздігіме қуана мақтанамын. Сонымен, басымнан әлсіздік, қорлық, мұқтаждық, қуғын-сүргін, қысымшылық өткізгенде Мәсіхке бола ризамын. Себебі өзім күшсіз болғанымда Ол арқылы күштімін.
Елші Пауылдың талассыз беделдігі мен жағымды үлгісі, «өзінде Мәсіхтің күші болу үшін», түсінігі мен дәрменсіздігін ашық мойындауында болды. Сіздің беделіңіз неде? Сізге көмек керек екенін мойындап, отбасы мүшелерінің алдында есеп бере отырып, Құдайға Өз күшімен сіз арқылы қызмет етуіне мүмкіндік бересіз. Оған сіздің әлсіздіктеріңіз бен қателіктеріңіз белгілі, бірақ отбасы мүшелеріне де ол құпия емес қой. Оларды жасырып қалудың түкке қажеті жоқ. Ең дұрысы өз әлсіздіктеріңіз бен қателіктеріңізді мойындап, сізді сүйетін адамдарға көмекке жүгіну.
Бірінші кезекте әйеліңізбен сөйлесіңіз. Егер сіз әлі оны төрешілікке тағайындамасаңыз, онда оған, оның ойы бойынша, дұрыс жасамадың немесе міне-міне бұзайын деген кезде, соны жасырмай жеткізгенін қалайтыныңызды айтыңыз. Кейін балалармен сөйлесіңіз — сіздің олар үшін әлемдегі ең керемет әке болуды қалайтыныңызды, бірақ ол үшін сізге олардың көмегі қажет екенін білсін. Бұл нәрсені олар жеті жасқа толғанда жасауға кеңес беремін. Олардың ойы бойынша, сіз дұрыс емес жасаған кезде, сізге айтуға құқты екенін айтыңыз. Бәлкім, әрқайсысына «ресми» ұсыныс жасап, сіздің «өзара есепберушіліктегі серіктестігіңіз» болуы жайлы хат жазуға болады. Бұл батыл қадам балаларыңыз үшін Құдай алдында шынайы және лайықты болуға мүмкіндік береді.
Егер менің кеңесімді қабылдап, балаларыңызға «ресми» ұсыныс жасағыңыз келсе, көмек ретінде бірнеше идеяларды ұсынамын.
Қымбатты (баланың есімі),
Мен сені жақсы көремін. Менің сенің кішіпейілділігіңді, адалдығыңды, сенің сүйетін және қамқор болатын жүрегіңді бағалаймын. Осы хат арқылы мен сенімен жеткілікті түрде адал болмаған кезде немесе саған жеткілікті түрде кішіпейілділік көрсетпеген кезде, не болмас сені аз қамқорлаған кезде, менің есіме салуға рұқсат беремін. Мен сен үшін әлемдегі ең жақсы әке және дос болғым келеді!
Саған көп уақыт бөле алмайтыным үшін кешірім сұраймын. Сенің өміріңе барынша өте белсенді қатысқым келеді. Өз істеріммен қолым босамай кеткен кезде бұл хат соны есіме түсіруіңе мүмкіндік береді. Өтінемін, осы мүмкіндікті қолдан.
Өзімнің іске аспаған армандарымды сенің өміріңде іске асырғым келген талпыныстарым үшін кешірім сұраймын: ешқашан шұғылданбаған спорт түрінде нәтижеге жету; лайықты болмаған бағаларды алу; бұрынғыдан да жақсырақ болу. Қатты ескертпелерім үшін, шыдамсыздығым мен ауыр мінезім үшін кешірім сұраймын. Менің саған деген сүйіспеншілігіме ешқашан күмәнданбауың үшін сондай мейірімді және сүйетін әке болғым келеді.
Бұл хат менен шетке тұра тұруымды сұрап, саған жеке өзіңе әрекет етуге еркіндік береді. Маған шыдамды әке болуыма көмектесесің деп үміттенемін. Сондықтан да, өзіңе сыйлаған мүмкіндіктерді қолдан, ал егер уақыт өте келе бұл хат жарамсыз болса, жаңасын жазуға уәде беремін.
Жақындарыңызға есеп беру шешімі отбасыңызды нығайтады және балаларды тура жолға бағыттайтын мүмкіндік пайда болады. Міне, үшінші міндетімнің қорытындысы: балаларымызға үлгі болуға ұмтылу.
— Әке, Құдай қайда тұрады? — деп ұлыңыз сұрайды.
— Енді, қалай айтсам екен, — деп жауап бересіз, — аспанның әйтеуір бір жерінде деп ойлаймын.
— Бірақ біз өлмегенше, аспанды көре алмаймыз ғой, солай ма? — деп қызыңыз әңгімеге қосылады.
— Дұрыс, өлмегенше көрмейміз, — деп қолдайсыз.
Ұлыңыз асығып:
— Және Құдайды ешкім көрмеді, дұрыс па? — дейді.
— Дұрыс, — деп жауап бересіз сіз, олардың әңгімені қайда бұрып бара жатқанын білгіңіз келіп.
— Онда, — деп, қызыңыз басын қасып, — егер біз, өлмегенше, Құдайға бара алмасақ және Оны дәл қазір көре алмасқа, онда Оның кімге ұқсайтынын және шынымен Оның бар екенін қалай білеміз?
Балаларыңыз дәл осындай сұрақтар қоймаса да, бірақ бір кездері олар міндетті түрде Құдай жайлы сұрайды. Сонда, сіз, әке және мәсіхші ретінде жауап беретін маңызды сұрақ, бұл Құдай деген Кім және Ол кімге ұқсайды? Балаларыңыздың болашағы және олардың Құдаймен қандай қарым-қатынаста болатыны, көбіне Көктегі Әкені қабылдауларына байланысты болады.
Сіздің Құдайды қалай танығаныңыз есіңізде ме? Бала кезіңізде Оны қалай елестеттіңіз және ер жеткен сайын Оған деген көзқарасыңыз қалай өзгерді? Айтып өткенімдей, көптеген адамдар өз өміріндегі билікке ие адамға — негізінен әкесіне қарап, Құдай жайлы көзқарасын қалыптастырған.
Егер әкеңіз өктемшіл болған болса, онда оның тәрбиелеу тәсілі қаталдығына байланысты, Құдай сізге айыптаушы болып көрінуі әбден ықтимал. Бәлкім, сіз Оны қандай да бір ағаттықта немесе қателікте ұстап алуды күтетін бақылаушы ретінде көретін боларсыз. Егер сіздің әкеңіз енжар болған болса, онда сіз не істесеңіз де Құдайдың менімен ісі жоқ деген сезіммен өстіңіз. Ал егер сізді араласпайтын әке тәрбиелесе, сөзсіз, сіз Құдай менен өте-өте алыста деген сеніммен өскен боларсыз.
Бірақ егер ережелерді орнатуда, басшылыққа тек сүйіспеншілікті алатын, сүйетін әкемен жолыңыз болған болса, онда, сірә, сіз Құдай мені сүйеді және маған қамқор болады деген сеніммен өстіңіз. Ол сізді осы қалпыңызда қабылдады және Оның өсиеттері сіздің мүддеңізді қорғайды деп санағаныңызға сенімдімін. Осындай жағдайда, статикалық түрде Мәсіхті өзімнің Құдайым және Құтқарушым деп мойындайтын мүмкіндігіңіз жоғары болды.
Құдай отбасын Ізгі хабарды уағыздаудың көзі мен балаларды Мәсіхке әкелу мүмкіндігі ретінде жоспарлады. Ата-аналар — бұл Құдай біздің ұлдарымыз бен қыздарымызды жақсы көретіндігі және оларды әрдайым сүйіспеншілікке толы жүрегіне басқысы келетіні туралы Ізгі хабардың жаршысы. Соңғы әлеуметтік деректерге қарағанды, «американдықтардың 83%-ы өз өмірлерін Мәсіхке төрт жастан он төрт жасқа дейін арнайды. Он тоғыз және одан да жоғары жастағы ересектердің мәсіхші болуға деген ықтималдығы бар жоғы 6%-ды құрайды»[13]. Қымбатты ата-аналар, бұл сізде балаларыңызға Құдайды барынша көрнекі және сенімді етіп көрсетіп, таныстыруға керемет мүмкіндігіңіз бар дегенді білдіреді. Ешбір әке баласының өктемшіл, енжар немесе араласпайтын Құдайға сенгенін қаламайды. Біз оның Киелі Жазбаның парақтарында көрінгеніндей — «Өзімді шын көңілмен сүйіп, түгелдей бағышталуларыңды талап еткен Құдаймын» (Мыс. 34:14, NLT), сүйетін және мейірімді Көктегі Әкені танып білгенін қалаймыз.
Кей кездері балалар Құдай жайлы әжептәуір қиын сұрақтар қояды. Оларға жауап беруге дайындалыңыз. «Иә, тәндік көз үшін Құдай көрінбейді, бірақ ақиқат мынадай, Ол Өзі болу керек жерде болады. Иеміз бізді белгісіздікте қалдырмады, Ол Кім және Оның кімге ұқсайтындығы білуіміз үшін бізге айқын ашылуды берді».
КӨРІНБЕЙТІН, БІРАҚ СӨЗСІЗ БАСЫ ҚАСЫНДА БОЛУШЫ
«Мәңгілік Патша — өлмес, көзге көрінбес бірден-бір Құдай мәңгі құрметтеліп, ұлылығы мадақтала берсін! Аумин» (Тім 1. 1:17). Біз Оны өте орынды себеп бойынша көруге қабілетсізбіз. Істің мәні мынада, Құдай
Біздің тәніміз Құдайды Оның барлық діріл сезімін тудыратын құдіреттілігімен көруге лайықты емес. Құдай Мұсаға былай деді: «Бірақ бет-жүзімді көруіңе болмайды, өйткені оны көрген пенде тірі қалмайды» (Мыс. 33:20). Оның ұлылығы, құдіреті және даңқы адам денесінің физикалық параметрлерінен асып кететіні соншалықты, соны көргенде, ол дәл сол сәтте өмірінен айырылатын еді.
Балаларыңызға ерте жастан бастап, Құдайдың ұлы және ғажап екенін түсіндіру маңызды, бірақ Ол әлемнің материалдық шегімен шектелмейді. Біз бәріміз, тіпті кішкентай балалар да, бізден әлдеқайда үлкен екендігіне таңқаламыз. Құдай ұлылықпен және құпиямен қоршалған. Біздің қасымызда Ол жүрегімен «көрінеді», бірақ тәндік көзбен емес және Құдай материалдық емес деген дерек, біз балаларға Құдайдың жаратылысын дәлелдей алмаймыз дегенді білдірмейді. Жаратушы Өзін әлемге көптеген түрлі әдістер арқылы танытты.
«Өткен заманда Құдай әлденеше рет түрлі жолдармен өз хабарын ата-бабаларымызға пайғамбарлар арқылы жіберіп отырған. Ал осы соңғы заманда Ол бізге хабарын Өзінің рухани Ұлын жіберіп жеткізді… Одан Құдайдың салтанатты ұлылығы жарқырап көрінеді: Ол — Құдайдың болмысының дәлме-дәл сипаты…» (Евр. 1:1–3). Иса адам бейнесіндегі Құдай. Құдай кереметінің арқасында біздің материалды әлемімізге келіп, арамызда өмір сүрді және Онымен тығыз қарым-қатынасты қалпына келтіруіміз үшін, өліп тірілді. Мәсіхшілік сенімнің негізі постулаттарының бірі, Құдай адам болды дейді: «Сөз адамға айналып, арамызда өмір сүрді. Сонда біз Әкенің жалғыз рухани Ұлының асқан ұлылығын көрдік…» (Жох. 1:14). Балаларға Құдайдың шынымен бар екенін, Ол екі мың жыл бұрын бізбен тығыз қарым-қатынасты қалпына келтіруді қалап, Өзін денеде көрсеткенін түсіндіріңіз. Бұл «Құдай бізбен бірге» деген мағына беретін Имануил атты Иса болатын.
Құдай Өзін Өзі жаратқан жаратылысы арқылы танытты, «Өйткені Құдайдың көзге көрінбейтін қасиеттері — Оның мәңгілік құдіреті мен құдайлық болмысы дүние жаратылғаннан бері айқын…» (Рим. 1:20). Дәуіт Патша бұл жайлы былай деді: «Осыларды олар жариялайды күнде, бұл білімді мәлімдейді әр түнде. Сол «үндерін естімеген» ешбір тіл де, ешқандай ұлт та қалмайтын болады. «Үндері» жайылады бар жер бетіне, «Сөздері» жердің шетіне таралады, Құдай күнді аспанда орналастырған» (Жыр. 18:3–5).
Бізді қоршаған материалдық әлем, оның Жаратушысы жай ғана шебер емес, кемеңгер Дизайнер болған дейді. Бұл әлем кездейсоқ пайда болды деген пікір, ақылға сыймайды. Құдайдың керемет жаратылысы ретінде ғаламның жалпы құрылымының таңғажайып ерекшеліктеріне балалардың назарын аудару мүмкіндігін жіберіп алмаңыз. Бұл оларға, Құдай — бүкіл жаратылыстың Жаратушысы екендігін түсінуге көмектеседі.
Сіз балалармен бірге Диснейлендте немесе Диснейуорлдте болып көрдіңіз бе? Онда сіз осы ойын-сауық саябақтарына кіреберістердің алдындағы еңістеу беткейлерді безендірген гүлзарларды байқамауыңыз мүмкін емес. Әр түрлі сұрыптағы және түстегі гүлдердің композициясы оңай танылатын Микки Маустың кескінін құрайды. Осы таңғажайып ландшафт өнері жай ғана кездейсоқтық деген түсінік ешкімнің басына келмейді. Неліктен? Біріншіден, гүлдердің осындай сұрыптары мен түстері өзінен-өзі өсіп шығып, әйгілі Микки Маустен аумайтын бір нәрсені кездейсоқ қалыптастырған жоқ. Көптеген гүлдердің сұрыптарын және олардың композицияларын ойластыру нысанның күрделілігін анық көрсетіп тұр. Осы жағдайдың күрделілігі бұл гүлдер мына жерде өздігінен өсіп шығып, кездейсоқ қандай да бір таңданарлық композицияны құрды деген болмашы ғана ықтималдық жайлы куәлік етеді.
Екіншіден, осы гүлдердің композицияларының күрделілігінен басқа, олардың құрамы қатаң белгілі бір тәртіппен орналасқан: бір гүлдер көздерді, екіншілері мұрынды, ал үшіншілері аузы мен атақты құлақтарын құрайды. Бұл гүлзарлар жеке композицияны көрсетеді, демек, біздің алдымызда күрделі түрде
Осы сияқты күрделіліктің үйлесімі (немесе ақылға сыймайтын) және алдын ала дайындалғандық (немесе композицияның өзгешелігі) берілген қиындық деп аталады. Берілген қиындық ақыл-парасаттың көрсеткіші болып табылады. Саусақ іздері мен жеке жазу үлгісі сияқты, ол да қайталанбас және ақыл-парасатқа ие адамның іс-әрекетін көрсетеді. Диснейлендке келушілердің көзін қуантатын зор гүлзар оларға дайындалған қиындықты ұсынады және бұл ақылды бағбанның еркімен туындағынына сенуге мәжбүр етеді.
Айтарлықтай күрделілікті талап ететін нысандар, ұлы Дизайнердің теңдесі жоқ мықты ақыл-парасатын көрсетеді. Осы әлем мен оны толтырып тұрғандардың бәрі шынымен бар Құдайдың асқан шеберлігі жайлы куәлік етеді. Табиғат жайлы деректі көру немесе хайуанаттар бағына саяхаттау, балалармен бірге Жаратушы Құдай жасаған әлемнің таңғажайып жоспарына таңдануға керемет мүмкіндік береді. Балаларға мынандай сұрақтарға ойлануға ұсыныс жасаңыз: «Раушан гүлі бізге Құдай жайлы және Оның артықшылықтары жайлы не айта алады?» немесе «Құдай неліктен керікті сондай ұзын мойынмен жаратты?» Құдайдың керемет жаратылысының алдында құрмет көрсетуді бастан кешіріп және Оны сол үшін мадақтағымыз келсе, терең ғылыми білімді меңгеру міндетті емес.
Баланың туған күнін тойлау Жаратушы Құдайдың тағы бір кереметіне — жаңа өмірдің керемет дүниеге келуіне таңқалу үшін себеп бола алады. Біздің күрделі қалыптасқан денеміздің қызықты ерекшеліктері — қайталанбас Шеберге таңқалмасқа не себеп!? Бәлкім, сіз әлі орта мектептегі биология сабақтарын ұмытпаған боларсыз және әр басқышы сіздің генетикалық кодыңыздың кіп-кішкендай үзіндісін білдіретін, бұралмалы басқышты еске түсіретін ДНҚ молекуласының қос шиыршықты түрі есіңізде болар. Қандай керемет! Әр жасуша сіздің денеңіздің параметрлері жайлы жеткілікті ақпаратымен ДНҚ толық көшірмесін қамтиды. Бұл «басқыштардың» тәртібі әр жаңа жасушаның ұдайы өсуіне үлгі жасайды, бірақ тек қана бұл емес: әр адамның көбею жасушасында, екінші ата-ананың генетикалық ақпаратымен бірігу кезінде балаға берілетін генетикалық үлгіні құрайтын ақпарат бар.
Басқаша айтқанда, ДНҚ тек
Балаларды Құдай — шебер Жаратушы дегенге сендіруге көмектесетін бірқатар тамаша, сонымен бірге қол жетімді кітаптар бар. Соның бірі, Уильям Дембски мен Шон Макдауэллдің «Жүйелі ойды ұғыну» кітабы. Әрине, менің ұлым — бұл кітаптың бірлескен авторы. Не айтамын, мен оларды мақтан етемін! (Бұл жайлы толығырақ мәлімет кітаптың соңында.)
Сөзсіз, Құдай Исаның бейнесінде адамға айналып, сонымен бірге Өз жаратылысы арқылы Өзін көрсетті, бірақ бұнымен бітпеді. Ол Өзін біздің ар-ұжданымыздың моральдық куәлігінде (Рим. 2:14–15 қар.), Өз Сөзінде (Тім2. 3:16–17 қар.), қауымда (Еф. 1:23 қар.), тарихта (Пат1. 17:46–47 қар.) біздегі Киелі Рухта (Рим. 8:9–11 қар.) көрсетті. Құдай бізден тәни және физикалық жағынан өлшемсіз асып түседі, бірақ бізде Ол шынайы және жақын деген бұлтартпайтын дәлел бар.
БАЛАЛАРДЫ ҚҰДАЙДЫ ҚҰРМЕТТЕУГЕ ҮЙРЕТІҢІЗ
Құдай жайлы көп нәрсе білуге болады және оның бәрі біздің қиялымызға әсер етеді. Балаларды Құдайды құрметтеуге үйрете отырып, ата-аналар балаларын Тәңірмен таныстыруға маңызды қадам жасайды. Бұл «балаларды Құдайдың қорқынышына үйретудің»[14] тағы бір тәсілі.
Сүлеймен Патша былай деген: «Даналықтың бастауы — Жаратқан Иені терең қастерлеп, Оған мойынсұну…» (Нқл. 9:10). Балаларды Құдайға құрметпен қарауға үйретіңіз. Мен улы жыландар, дауылдар немесе лаңкестік жайлы ойлаған кезде келетін қорқыныш немесе үрейлену жайлы айтып отырған жоқпын. Біз Құдайдан қорықпауымыз керек. Жоқ, Иеміз керемет, демек, біз Оған қуанып, Оның алдында бас июміз керек және Оның Кім екенін, Оған бүкіл әлем бағынатынын түсінуіміз керек.
Құдайдың ұлылығын түсінуге мүмкіндік беретін құрмет игілікті. Еремия пайғамбарға, Құдай Исраил ұлдарының неліктен Оны қастерлеу керектігі жайлы ашып берді: «…Ешқашан Менен кері бұрылып кетпеулері үшін Өзімді терең қастерлеуді олардың жүрегіне құятын боламын» (Ерм. 32:40). Сіз балалардың жүрегіне қастерлеуді ұялатқан кезде, ол нәрсе оларды қауіпті азғырылулардан қорғап, Құдайға адалдықты сақтауға көмектеседі.
Балаларымыздың Құдай жайлы білулері керек үш басты ерекшеліктер бар. Олардың әрқайсысы бізді абыржыта алады — Құдайдың алдында шексіз құрмет пен табиғи қорқынышты бастан кешіру, соның арқасында біз Оған көбірек тартыламыз.
• Оның ұлылығы жайлы айтатын,
• Адам күнәкар болғандықтан, қорқыта алатын,
• Біз үшін аза маңызы бар, ол
Сонымен, Құдайдың үш ерекшелігі жайлы қарастыруды бастайық және оларды балаларға қалай жеткізетінімізді анықтайық.
ШЕКСІЗ ҚҰДАЙДЫҢ АЛДЫНДАҒЫ САЛТАНАТТЫ ӨМІР
Құдайдық жаратылысы шексіз, оның не басы, не аяғы жоқ — Құдай мәңгілік. «Сен мынаны естіп, білмеуші ме едің: Мәңгілік Құдай — сенің Жаратқан Иең, Шексіз зор даналығы Өзінің, Ол жаратты жердің түкпір-түкпірін! Ешқашан Құдай шаршап-шалдықпайды» (Иш. 40:28). Уақытты жаратқанда, Құдай Өзін оның бөлігі етті, бірақ Өзі уақыттан тыс, яғни мәңгілік. Құдай болмаған деген сәт ешқашан болып көрмеген және Құдай енді болмайды деген сәтте ешқашан болмайды. Құдай мәңгі және бұл жүрегіңізді дірілдетпеуі мүмкін емес.
Шындығын айтқанда, біз мәңгілік болу мүмкіндігінен айырылғанбыз. Біз не басы, не аяғы жоқ нәрсені түсінуге қабілетсізбіз. Есесіне қалай болғанда да, бәрінің аяқталып, соңы болатынын жақсы түсінеміз. Бұл сынған ойыншыққа, өз дәуірінен өткен көлікке, қартайған денеге, тіпті, өлімге де қатысты. Бұл біздің шашылуға душар болатын әлеміміздің әдеттегі көрінісі. Ақиқаты осы, қуанарлық ештеңе жоқ. Алайда, Құдай мәңгілік. Ол — біздің өткінші және шіруге душар әлеміміздің шешімі. Ол бізге мәңгілік өмір беруге — қираудан, шіруден және өлімнен азат ететін өмір беруге келді!
Көлік жүргізіп келе жатқанда, балалармен «сұрақ — жауап» деген қарапайым ойынды ойнап көріңіз. «_________ қанша уақыт өмір сүреді?» деген сұрақ қойып, көлігіңіз немесе пәлтеңіз, не болмаса сіз тұрып жатқан үйіңіз қанша уақытқа қызмет ететін; құс, піл, ағаш немесе ара қанша өмір сүретінін ойлаңыз. Идеяны түсіндіңіз деп ойлаймын: жерлік өмірдің немесе жанды және жансыз нысандардың пайдалану мерзімдерін табу. Ал содан кейін балалардан: «Құдай қанша уақыт өмір сүре алады?» деп сұраңыз. Олардың назарын Оның мәңгілік екендігіне аударыңыз.
Олармен бірге біреудің не басы, не аяғы жоқ өмірі жайлы таңқаларлық пікірді талқылаңыз және Құдайдың көктегі салтанатты сарайындағы шырақ неліктен өшпейтінін сұраңыз. Оның өзендері неліктен ешқашан сарқылмайды? Ол Өз халқын киіндірген киімі неліктен ешқашан тозбайды? Құдай неліктен бізге мәңгілік өмірді сыйлағысы келетінін балаларға түсіндіріңіз. Ол біздің Онымен бірге мәңгілікте болғанымызды қалайды. Балалардың біреуінен Исаның сөздерін оқуын сұраңыз: «Қайта тірілу мен шынайы өмір — Менмін. Маған сенетін адам өлсе де, шынайы өмір сүретін болады. осылай өмір сүріп, Маған сенген әрбір адам ешқашан да рухани өлмейді» (Жох. 11:25–26). Балаларға өзіңіздің мәңгі бар болатын Құдайдың алдындағы құрметіңіз жайлы және Ол бүліну, бұзылу және өлім жоқ жерде сізге және сіздің жақындарыңызға мәңгілікті өткізуді ұсынады деген ойдан жүрегіңізді толтыратын алғыс жайлы айтып беріңіз.
Киелі кітапта Құдайды құдіретті деп атап, бәрінің Иесі туралы айтылған. Бір нәрсені аяқтағысы келіп — кез келген затты, — Ол бұны жасауға қабілетті. Дәуіт Патша былай дейді: «Жаратқан Ие ұлы әрі тым қуатты, шексіз мол Оның ақыл-парасаты» (Жыр. 146:5). Құдіретті Құдай және жер жүзінің Тәңірі болашақты көруге және жасауға күші жетеді:
Баяғыда болғандарды да ұмытпаңдар! Жалғыз Мен ғана шынайы Құдаймын, Менен өзге құдай жоқ, Маған ұқсас ешкім де болмайды! Ақырғы жайттарды әуел бастан-ақ және әлі істелмеген істерді баяғыдан-ақ алдын ала білдіріп келемін. Мен мақсатымды орындап, Өзіме ұнайтындарды іске асыратын боламын деп уәде беремін.
Біз шектеулі табиғи қуат көздерінің әлемінде өмір сүріп жатырмыз. Ақыр соңында, біз көмір, мұнай, газдың қорларын және қазба отындардың барлық түрлерін тауысамыз. Оның үстіне билік және адамның күшінің де өз шегі бар. Бізге шексіз қуаттың немесе шегі жоқ билік пен күштің идеясын ұғыну оңай емес. Бірақ дәл осы нәрсе — нақты билік, қуат және күштің болу Құдайды ерекшелендіреді. Ол үшін мүмкін емес ештеңе жоқ. Бізге — сонша физикалық шектеулері бар жаратылысқа, — мұндай қуат көзі өте маңызды.
Міне, балаларды ойландыра алатын бірқатар сұрақтар: «Адам күшсіз құлау үшін қанша шақырым жүгіре алады?», «Адам қанша уақыт сусыз өмір сүре алады?», «Адам қанша уақыт тамақсыз өмір сүре алады?», «Адам қанша уақыт ұйқысыз өмір сүре алады?»
Кейін оларға Құдай жайлы да сондай сұрақтар қойыңыз. «Құдай шаршай ма?», «Ол тамаққа, суға және ұйқыға мұқтаж ба?», «Оны кім жеңе алады?», «Ол ойына келгеннің бәрін жасай ала ма?» Балалардың біреуі алдыңғы жақта айтылған аятты оқысын: «Жаратқан Ие ұлы әрі тым қуатты, шексіз мол Оның ақыл-парасаты» (Жыр. 146:5). Еремия пайғамбардың не деп айтқанын оқып шығыңыз: «Уа, Жаратушы Тәңір Ие! Өзіңнің ғаламат құдіретіңмен және алға созған қолыңмен аспан мен жерді жараттың. Сен істей алмайтын тым қиын нәрсе жоқ» (Ерм. 32:17).
Міне біздің Құдайымыз және Досымыз осындай — Ол үшін мүмкін емес ештеңе жоқ. Балалардан: «құдіреті күшті Құдай бізге көмектескісі келе ме?» — деп сұраңыз. Балалардың біреуі 144-інші жырдың үзіндісін оқып шықсын:
Патшалығың Сенің мәңгілік болмақ, ұрпақтан ұрпаққа билігің ұласпақ. Жаратқан бар сөздерін іске асырады, Оның күллі істері де шапағатты. Сүрініп жатқандарды Жаратқан сүйейді, еңкейіп жүргендерді көтеріп демейді. Барлығының көздері бір Өзіңде, тамақтарын бересің мезгілінде, әр тірі жанға қолыңды ашасың, мархабатпен барлығын тойындырасың.
Балаларға өзіңіздің құдіреті күшті Құдайдың алдындағы құрметтеуіңіз жайлы айтыңыз. Олар Оның шексіз мүмкіндіктеріне таңданып қана қоймай, сонымен бірге сізге қажет болғанда, Өз күшін сізбен бөліскісі келетініне таңқалатыныңызды білсін. Құдайдың сізді шыдамды, мейірімді, сезімтал, сүйетін — қысқасы, Ол сөзді қалай көргісі келеді солай көргенін қалайтыныңыз жайлы болаларыңызбен бөлісіңіз. Олар сіздің Оның құдіреттілігі Құдайға қаншалықты риза екеніңізді білсін.
Құдай үшін шекара мен шектеулер жоқ, сондықтан да Оны барлық жерде болушы дейміз. Қайталаймын: біз, физикалық параметрлермен шектелген жаратылыспыз, бір уақытта ғаламның әр нүктесінде Бола алушыны елестете алмаймыз. «Мені тек жақын жерде тұрып, алыс жерде бола алмайтын Құдай дейсіңдер ме? — деп сұрайды Жаратқан Ие. — Әлде адам құпия жерге тығылып, Менің көзімнен тасалана алады деп ойлайсыңдар ма? Аспан мен жердің барлық жерінде Мен бармын, солай емес пе? — деп ескертеді Иеміз» (Ерм. 23:23–24).
Бас кезінде Құдайдың барлық жерде бола алушылығы біраз қорқытады, Ол біздің не істеп жатқанымыздың бәрін көріп тұрады ғой. Бұл дегеніміз, біздің не жақсы, не жаман әрекеттеріміз Одан жасырын емес. Алайда бұл жағдайдың өз артықшылығы бар: біз ешқашан жалғыздықта қалмаймыз. Біздің тұратын орынымызға, бізбен болып жатқан жағдайларға және біз арқылы жасалып жатқан әрекеттерге қарамастан, Құдай әрқашан біздің жанымызда. Және бұл біздің жүрегімізді дірілдетпей қоймайды.
Міне кішкентай оқиға және балаларыңызға қоятын бірнеше сұрақтар. Сіз демалысыңызды өзіңіз қатты жақсы көретін жерлердің бірінде өткізіп жатырсыз деп елестетіңіз. Ең жақсы досыңыз сізге тезірек көмекке келуіңізді өтініп хабарлама жібереді. Демек, сіз тез арада үйге қайтуыңыз керек. Бірақ сіз демалысыңызды тоқтатқыңыз келмейді… бұл жерде демалу өте тамаша… Сіз не істейсіз?
Біраз талқылаудан кейін балаларға: «Сендерде сиқырлы күш бар деп ойлайық. Демалысты тоқтатпай, сонымен қатар досыңа көмекке бару үшін оны қалай қолдана аласың?» — деген сұрақ қойыңыз.
Бұл тапсырманың тек бір ғана шешімі бар: бір уақытта бірнеше жерде болу қабілеті тек Құдайға ғана тән. Балалардың бірінен Ерм. 23:23–24 үзіндісін оқып беруін сұраңыз, ал содан кейін: «Құдайдың барлық жерде болушылығы бізге несімен көмектесе алады?» — деп сұраңыз. Кез келген адам әр кезде, әсіресе, Құдайдың көмегіне қатты мұқтаж болғанда, Оған үміт арта алатынын балаларға түсіндіріңіз. Құдай не уақытпен, не кеңістікпен шектелмеген. Міне, сондақтан Иса былай деп уәде берген: «…Мен бұл дүниенің ақыр соңына дейін әр күні өздеріңмен бірге болып, сендерге жар боламын» (Мат. 28:20). Құдай барлық жерде болушы, ал бұл дегеніміз, біз ешқашан жалғыздықта болмаймыз. Және бұл біздің жүрегімізді дірілдетпей қоймайды.
Құдайдың танымында шек жоқ. Оған өткен, қазіргі және болашақ аян, сондықтан да біз Оны
Баяғыда болғандарды да ұмытпаңдар! Жалғыз Мен ғана шынайы Құдаймын, Менен өзге құдай жоқ, Маған ұқсас ешкім де болмайды! Ақырғы жайттарды әуел бастан-ақ және әлі істелмеген істерді баяғыдан-ақ алдын ала білдіріп келемін. Мен мақсатымды орындап, Өзіме ұнайтындарды іске асыратын боламын деп уәде беремін.
Адамзат тарихында жинақталған барлық тарихты жинап, біз Құдай танымының шексіз көлемін жай ғана жанап өтеміз. Бірақ Оның барлығын білетіні бізге қалай көмектесе алады?
Дәл қазір бізде бәрі жақсы делік. Бірақ бұл ертеңде бәрі жақсы болады дегенді білдірмейді. Белгісіздік бізді толғандырады. Болашақта бізді не күтіп тұрғанын білмесек те, біз оны Кімге тәуелді Содан білуімізге болады. Біз және біздің отбасымыз Құдайға сене аламыз. Ол бізді болашақта не күтіп тұрғанын біледі және былай дейді: «Менің айтқаным орындалады». Бәрін білуші Құдай — біздің қауіпсіздігіміздің кепілі.
Балалардан сұраңыз: «Емілелік қателіктер жасаған кездерің болды ма?», «Адасып кеткен кездерің болды ма?», «Адамзат жинаған барлық білім атаулыдан сендерге қаншамасы мәлім?» Олардың біреуінен Иш. 46:9–10 және Жыр. 138:2 үзінділерін оқып беруін сұраңыз. Олар шын мәнінде Құдайға қанша ақпарат белгілі екендігі жайлы ойлансын. Ол өткенді, қазіргіні және болашақты біле ме? Құдайдың бәрін білушілігі Оның қолына өзіміздің қазіргіміз бен болашағымызды тапсыруға қалай көмектеседі?
Біз бәрін білуші Құдайға толығымен сене аламыз және біздің болашағымызды Білушіге, көкте Өзі дайындаған мекен күтіп тұрғаны жайлы Уәде Етушіге үміт арта аламыз.
Құдайдың жаратылысының өзі сенімділікке ие. Құдай өзгермейді, сондықтан да Оны
Жақында мен Оңтүстік Африкада, біріккен мұсылман-мәсіхші дінтану конференциясына қатыстым. Бір мәлімдемеден кейін мен тыңдаушылардың назарын Құдайдың мінезіндегі бірізділік мен тұрақтылыққа аудардым. Құдайдың әрекеті Оның әділдігіне қарсы келмейді және Оның істері Оның киелілігін растайды деп айттым.
Сөз сөйлеп болғаннан кейін қасыма жас мұсылман жігіт келді.
— Сіздің Құдай жайлы көзқарасыңыз, — деді ол, — менің Аллаһ жайлы көзқарасыма қайшы. Біздің Аллаһ құдіретті. Аллаһтың билігі оған қалағанын жасауға мүмкіндік береді.
— Аллаһ алдап және өтірік айта ала ма? — деп сұрадым мен.
— Әрине, істей алады, — деп жауап берді мұсылман жігіт. — Аллаһ бәрін жасай алады. Сіздің Құдайдан ерекшелігі, ол ештеңеден шектелмеген. Егер ол сүйгісі келсе, сүйеді. Егер ол жек көргісі келсе, жек көреді. Аллаһ құдіретті.
— Аллаһ сізді жазалай ала ма, — деп сұрадым мен, — тіпті егер сіз тек жақсы әрекеттер ғана жасасаңыз да?
— Егер менің іс-әрекетім Аллаһқа ұнамаса, ол мені жазалайды.
— Қандай жағдай болмасын, Аллаһтың қалай жауап беретінін білмейтін болдың ғой, солай ма?
Мұсылман жігіт бір сәтке ойланып қалды.
— Жоқ, — деп ақыр соңында қарсылық білдіріп. — Оның қалай жауап беретінін әрдайым біле бермеймін… — Ол біраз мүдіріп қалып, бірден: — Бірақ Аллаһтың құдіретті екенін білемін, — деді.
Мен басымды изеп, былай дедім:
— Көрдіңіз бе, егер мен Аллаһқа қызмет етсем, онда тек қорыққандықтан. Егер Аллаһ өз еркімен әділ немесе әділетсіз әрекет жасауға ерікті болса, онда ол тек өзінің өзімшілдік қалауын басшылыққа ала отырып, мені жазалауға құқықты. Бұл қызмет ету үшін дұрыс емес ықпал екеніне келісіңіз, өйткені менің әркеттерімнің қайсысы оның наразылығын тудырғанын түсінбейтін едім ғой. — Жас мұсылман жігіт мені мұқият тыңдағандықтын, мен жалғастыра бердім: — Ал мен Құдайға сүйіспеншілікпен қызмет етемін. Оның киелілігі, кемелдігі және құдіреттілігі мені таңқалдырып, Оған деген құрметтеу сезімін тудырады. Бірақ Оның мейірімділігі мен Өзінің сүйіспеншілікке толы табиғатына өзгеріссіз сенетіні біле тұра, мен Оған сүйіспеншілікпен қызмет етемін. Мен әрдайым Оны не ашуландыратынын, ал ненің қуантатынын білемін, өйткені Ол тұрақты.
Осы әңгімені аяқтағаннан кейін, мен қызмет ететін Құдайдың алдында одан да зор қуанышты сезімді бастан өткердім.
Әрқашан Оның бізге деген сүйіспеншілігіне сенім арта аламыз, себебі бұл Оның сүйіспеншілікке толы табиғатына сай. Біздің балаларымыз әрдайым күтетін және әрдайым мұқтаж болатын нәрсесі — бұл қауіпсіздік. Кімге толықтай сенуге болады деген сенімділіктен басқа не нәрсе бізге зор қауіпсіздік сезімін бере алады? Балаларға бүкіл жер бетінде Құдайдан басқа сенімді, адал ешкім жоқ екенін және еш өзгеріссіз әділ болатын Құдайға әрқашан сене алатынын айтыңыз. «…Ол айтқанына адал болып қала береді, Өз болмысымен келіспейтінді Ол істемейді» (Тім 2. 2:13).
Балаларға келесі сұрақтарды қойыңыз: «Әр күннің шуақты болатынына неліктен сенуге болмайды?», «Біз ешқашан ауырмайтын боламыз дегенге неліктен сенуге болмайды?», «Бізді достарымыз ешқашан сатып кетпейді дегенге неліктен сенуге болмайды?», «Біздің өмірімізде әрқашан сенім арта алатын біреу немесе әрқашан арқа сүйей алатын бір нәрсе бар ма?» Балалардың бірі Рул 23:19 аятын оқып шықсын.
Ал содан кейін балалардан сұраңыз: «Неліктен барлық жағдайда Құдайға үміт артып, Оның бізге деген әділеттілігіне сенім арта аламыз?», «Құдайдың әділетсіз бола алмайтынын білген кезде, не сезінесіз?» Құдайдың тұрақты сүйіснешілікке толы табиғаты сізде қандай қуанышқа толы сезім туғызатынын балаларға айтып беріңіз. Және бұл Оны ғажайып ете алатын ерекшеліктерінің бірі ғана екені айтыңыз!
ҚҰДАЙ КИЕЛІЛІГІНІҢ АЛДЫНДАҒЫ САЛТАНАТТЫ ӨМІР
Біздің ешқайсымызға Құдайдың шексіздігін түсіну бұйырмаған, бірақ біз Оның мәңгілік, құдіретті, барлық жерде болушы, бәрін көруші және тұрақты екенін білеміз. Адамның Құдайдан айырмашылығы ол шектеулі, алайда біз Оған ұқсас етіп жаратылғанбыз. Құдайдың шексіз табиғаты жайлы куәлік ететін барлық қасиеттерінің ішіндегі Оның тұрақтылығы бізге тікелей қатысы бар.
Біз Құдайға сенім арта аламыз, өйткені табиғаты бойынша Ол киелі, әділ және кемелді. Киелі кітапта: «Құдай — Қорғанымыз жартастай мықты, мүлтіксіз Оның іс-әрекеттері, барлық жолдары Оның әділетті, Құдай сенімді, жоқ еш жалғандығы, әрдайым Ол әділ әрі шынайы!» — делінген (Заң. 32:4).
Киелі Жазба Құдайдың киелілігін (Иш. 54:5; Аян 4:8 қар.), әділдігін (Аян 16:5) және адалдығын баяндайды (Жыр. 118:137 қара.), бірақ жоғарыда аталған қасиеттердің бірі де Оның
Бұл ақиқаттың маңызды болғаны соншалықты, біз, әкелер, оны балаларымызға сіңіруіміз керек. Әр бала киелі Құдай Өзінің мінсіз мейірімділігін көрсететінін түсіну керек. Осы жердегі шынайы, әділ, маңызды, кемелді, ғажайып көрінетіннің, мәңгілік қанағаттылыққа, қуанышқа, және бақытқа толғанның бәрі Жаратушының арқасында және Оған негізделіп өмір сүріп жатыр. Құдайдың табиғаты мен Оның жаратылысы игілік болып табылады. «Жаратқан Ие ізгі де әділетті, сондықтан күнәкарға ақ жолды сілтейді» (Жыр. 24:8). Ол «Киелі, Әділетті» (Аян 3:6). «Әлемнің Иесі киелі, қасиетті, қастерлі!..» (Иш. 6:3). «Жаратқанның бар жолдары әділетті, иә, Оның күллі істері игілікті» (Жыр. 144:17). «Жаратқан мінсіз, Ол — қорғанар жартасым…» (Жыр. 91:16).
Балалардан осы өмірде олар үшін не маңыздырақ болып көрінетінін сұраңыз. Осы жайлы айтып беруді немесе келесі тапсырмаларды ұсыныңыз: «Ең жақсы демалыстарыңды суреттеп беріңдер», «Өмірлеріңдегі ең бақытты жағдайды айтып беріңдер», «Жақсы көретін тамақтарың», «Ең әдемі, есте қаларлықтай әсерлерің қандай болғанын, еске түсіріңдерші?», «Жүректеріңді үлкен тыныштыққа толтырған жағдай жайлы айтып беріңдер». Балаларға келесі сұрақтарды қойыңыз: «Сенде не нәрсе көбірек мақтаныш тудырады?», «Спорттық жарыстарда жеңгенде немесе ерекше бір нәрсе жасағанда қандай сезімде боласың?» Осы сұрақтарға жауап беру арқылы балалар қуаныш, рахаттану, тыныштық, әдемілікке таңқалу, шынайылық пен мейірімділік сәттерін тағы да бастарынан кешіреді.
Ал содан кейін балалардан олардың өмірінде осындай керемет уайымдар мен сезімдер қайдан пайда болғаны жайлы сұраққа ойлануларын сұраңыз. Балалардың бірі Жақ. 1:17 аятты оқып шықсын, ол жерде барлық мейірімділік пен кемелділік Құдайдан басталады делінген. Құдай жіберген барлық жарылқау мен Ол жасаған сыйлықтар — бұл Оның киелілігі мен кіршіксіз мейірімділігінің нәтижесі екенін балаларға түсіндіріңіз. Ұлы Құдайдың табиғатының өзі — мінсіз киелілік пен мейірімділік!
Балаларға тағы да және тағы да қайталаңыз, Өзінің киелілігінің арқасында Құдай ешқашан олардан қандай да бір дұрыс емес нәрсені немесе ақымақтықты жасауды сұрамайды, мінсіз мейірімділігін басшылыққа ала отырып, Құдай олардың жетістікке жеткенін қалап және оларға қауіп әкелетіннің барлығынан қорғайды, Өзінің таңғажайып рақымдылығымен оларды молынан жарылқайлы, себебі балалардың қауіпсіздігі, бақыты және игілігі Оған бәрінен де маңызды. Құдай табиғатынан өте ізгі екенін балалар білулері керек. Оның мейірімділігі мен киелілігі жайлы ойлағанда қатты қуанбай тұра алмайтындығыңыз жайлы айтыңыз. Ол таңғажайып Құдай!
Құдай ұлы! Барлық жағынан Ол мінсіз ізгі. Ол — сіздің құрметіңізге лайықты Құдай. Жаратушының киелілігі — Оның керемет мейірімділігінің көзі, бірақ тек адамзатқа ғана бағытталған жүрегі Оны шексіз сүйетін Көктегі Әке етеді.
ҚҰДАЙ СҮЙІСПЕНШІЛІГІНІҢ АЛДЫНДАҒЫ САЛТАНАТТЫ ӨМІР
Құдіретті Құдай: «Солай болсын…» — деген кезде, бұл әлем өз келбетіне ие болды (Жар. 1:3 қар.). Құдайдың мінсіз мейірімділігінің арқасында, Ол жаратқанның бәрі де керемет. Әр күні жаратып болған соң: «Ол жасағанына қарап, жақсы екенін көрді» — делінген (10 аят). Бірақ Құдай жалғыз жаратпады және біздің әлеміміз жалғыздың ермегінен пайда болған жоқ. Жаратқан кезде Құдайдың барлық үш Тұлғасы қатысты, себебі Құдай үш бірлік.
«…Ал Құдайдың Рухы су бетінде қалықтап ұшып жүрді» (2 аят). Иса бейнесінде жер бетіне келген Құдайдың Ұлы да жарату үдерісіне қатысты. «Көзге көрінбейтін Құдайдың қандай екенін рухани Ұлы көрсетеді. Ол — жаратылыс атаулының бәрінен жоғары. Өйткені көктегі әрі жердегі, көзге көрінетін және көрінбейтін нәрселердің бәрін Құдай Өзінің рухани Ұлы арқылы жаратты: тақтар мен үстемдік иелері, билеушілер мен әміршілер бәрі де Мәсіх арқылы және Мәсіз үшін жаратылған» (Қол. 1:15–16). Құдайдың Үш бірлігі Оның сүйіспеншілікті жаратылысын дәлелдейді. Жер бетіне адамдар орналаспастан бұрын, біз үйреніп қалған ғалам мен уақыт жаратылмастан бұрын, Құдай сүйіспеншілікке толы үш Болмыстардың Одағы ретінде мәңгілікте болды.
Адамды жарата отырып, Құдай кіммен болса да тығыз қарым-қатынасқа мұқтаж болмады — Ол басынан бастап Өзінің рухани туыстығын көрсетті. Біз Құдайды өзіміздің Көктегі Әкеміз ретінде сүйе алуымыз үшін Ол бізді Өз балалары ретінде жаратты. Айтқанымдай Құдай Иемізді ережелерді өктемдікпен орнататын Әке, енжар немесе араласпайтын Әке деп атауға болмайды. Дұрысы, Құдай бізді өмірдің игілігіннен рахат алуымызды және Онымен тығыз қарым-қатынаста болуымызды қалайтын, сүйікті әкенің айқын үлгісін көрсетеді.
Дәуіт патша сүйетін Құдайдың жүрегін мынандай сөздермен суреттеді:
Жаратқан мейірбанды да қайырымды, тез қаһарланбайтын, өте мейірімді.
…Күллі келер ұрпаққа адал боласың. <…> Уа, Ием, ұлан-ғайыр — Сенің мейірімің…
Көк пен жерді, теңізді әрі олардағы бардың бәрін де Иеміз жаратты, Ол мәңгі бақи сөзінде тұрады. Қаналғандарды Ол әділдікке жеткізеді, ашығып жүргендерге тамақ береді. Жаратқан Ие тұтқындарды босатады, Иеміз зағиптардың көзін ашады. Жаратқан бүкірлерді түзу етеді, Иеміз әділдерді жақсы көреді. Жат жұрттықтың мүддесін Жаратқан қорғайды, Жетім-жесірлерді де қолдап-қоштайды, Ал зұлымдардың ой-ниетін талқандайды.
Жаралы жүректерді сауықтырар, қайғы-қасіреттен Ол жұбатар.
Құдай рақымды, мейірімді, тұрақты, әділ және сүйетін. Оның таза жүрегі Өзі сүйетіндер мен кімнің игілігін ойлайды, соларды қорғайды. Оның махаббаты жомарт және сенімді, риясыз және құрбандықты, мызғымас және нық, адал және мәңгі.
Егер балаларыңызды Құдайдың махаббатымен сүйсеңіз, онда сіз олардың қауіпсіздігін, бақытын және игілігін өз қауіпсіздігіңіз, бақытыңыз және игілігіңіздей камқорлайсыз. Дәл осындай әкелік сүйіспеншілік балаларға Құдайдың жүрегін ашады. Киелі кітап былай дейді, Құдайдың сүйіспеншілігімен сүю қабілеттілігіне ие болып, біз «Ал енді, бәріміз бетімізді бүркемей, ашық түрде Иемізідің салтанатты ұлылығына айнадан көргендей мұқият көз жібереміз. Осылайша Ол бізді Өзіне ұқсатып, өзгертіп келеді. Сол арқылы Оның салтанатты ұлылығы барған сайын бізден көбірек көрініс табады. Бұл Иемізден — Киелі Рухтан келеді» (Қор2. 3:18).
Өзіңізге осы бейнені елестеттіңіз бе? Балаларыңызға ережелерді орнатып, үйреткен кезде тек сүйіспеншілікті ғана басшылыққа алатын сүйетін әке болуыңыз керек. Неге? Өйткені барлық ережелер мен өсиеттер балаларымыздың мүддесі үшін. Осындай қатынас Құдайдың жүрегін бейнелейді. Ол бізге дәл осылай қарайды. Балаларды қамқорлай отырып, «Иемізбен жүргендерге лайықты тәрбиелеңдер» (Еф. 6:4), осылайша сіз Құдайға ұқсап, Көктегі Әкенің сүйікті жүрегін көре алатын айна бола аласыз. Тек осылай ғана балаларға көрсете аламыз «Өзімді шын көңілмен сүйіп, түгелдей бағышталуларыңды талап еткен Құдаймын» (Мыс. 34:14, NLT).
Әр балаңызға жиі қайталаңыз…
Құдай Иеңді терең қастерлеп, Оның жолымен ғана жүруіңді, Оны сүйіп, шын жүректен және бүкіл жан дүниеңмен Оған қызмет етуіңді, әрі Жаратқан Иенің өсиеттері мен ережелерін жүзеге асыруыңды.
Құдаймен жаратылғанның бәрі Оның киелі рақымдылығымен және Оның сүйіспеншілікке толы жүрегінің арқасында болғанын балаларыңыз білсін. Тағы да және тағы да өз балаларыңызға қайталаңыздар: Құдай бізді жақсы көргендіктен және біздің игілігіміз үшін жасайды!
Құдайдың шексіздігін түсіну және түсіндіру мүмкін емес. Біз Оның киелі ізгілігінің табиғатын түсіне алмаймыз. Сонда да Жаратушы бізді Онымен сүйіспеншілік дәнекері арқылы байланысу үшін сүйетін жаратылыс етіп жаратты. Біз Құдайдың жүрегінің барлық шексіздігін мүлде түсіне алмайтынымызға қарамастан, бізді Оған еріксіз тартады және біз Онымен нағыз тығыз қарым-қатынасқа қабілеттіміз. Біз Құдайды және өз жақындарымызды өзіміздей сүю үшін жаратылғанбыз.
Алғашқы ерлі-зайыпты жұптар Құдайдың киелі мейірімділігі мен сүйіспеншілікке толы жүрегіне күмән келтіруді таңдауы қасірет болды. Азғырылуға тап болған әйел Едем бағының ортасында өсіп тұрған ағаштың жемісін жеуге тыйым салғанда, Құдай тек оның игілігі мен мүддесін қорғағысы келгеніне сенген жоқ. Оның мүддесін Қорғаушымен қарым-қатынасын үзіп, Адам мен Хауа Құдайды қорлады. Адам өз Жаратушысына қарсы тұрды, ол күнә жасап, Құдай «…қайғырып, қасірет шекті» (Жар. 6:6).
Құдай табиғатынан киелі екені ұмытпайық. Оның табиғатына кез келген күнәнің болуы жат нәрсе. Киелі кітапта жазылған: «Ал Сенің көздерің зұлымдыққа қарауға тым пәк, озбырлыққа қарап тұра алмайсың…» (Абқ. 1:13). Басқа аудармада бұл ой сәл басқаша айтылады: Құдайдың киелі болғаны соншалықты, «сәл ғана күнәні жібере алмайды» (сол жерде, NLT). Әйтпесе Құдай өз табиғатына қарсы шығуға мәжбүр болар еді. Ол жасау керек болған жалғыз нәрсе — Өз жаратылысына рухани және тәндік өлім әкелген күнәкар адамзаттан Өзін бөлу.
Бірақ одан және оның күнәсінен бөлініп, адам жайлы мәңгі ұмытудың орнына, Құдай оны Өзіне тарту үшін күнәға батқан жаратылысына Өз махаббатын созды. «Алайда рақымы мол Құдай бізге зор сүйіспеншілігін көрсетті: Оның айтқанына көнбей, рухани өлі болған бізді Құдай Мәсіхпен бірге тірілтіп алды. Осылайша тек Оның рақымымен ғана құтқарылдыңдар» (Еф. 2:4–5).
Сөзсіз осы кешірімнің құны Оның Ұлының, Иса Мәсіхтің, азапты айқыштағы өлімі болды. Көктегі Әке менімен және сізбен үзілген қарым-қатынасты қайта қалпына келтіре алу үшін киелі, пәк таза Құдайдың Ұлы азапты өлімге дайын болды. Құдайдың кіршіксіз мейірімділігі Құдайдың бізбен қарым-қатынасына бөгет болды, бірақ Оның сүйіспеншілікке толы жүрегі бізді әкелік құшағына қысуды аңсады. Осы ақиқат біздің жүрегімізді нұрландырғанда, біз құрметпен Құдайдың рақымдылығының, сүйіспеншілігінің және мейірімділігінің алдында бас имей тұра алмаймыз.
Осы керемет ақиқатты балаларымызға қалай жеткізе аламыз? Егер олар Құдайдың қандай керемет екенін бір сәтке ғана көргенде ғой, онда Оның сүйіспеншілікке толы жүрегіне өмір бойына тамсанып өтер еді.
Көптеген жылдар бойы мен, әкелер мен аналарға балаларын Мәсіхке алып келулеріне көмектесуге тырысып жүрмін. Мен өз өмірімді көбінесе жастарға Ізгі хабар айтуға арнадым. Өз балаларымды Мәсіхке тартуды өмірімнің құндылығына айналдырдым. Бірақ осы тамаша және баланың өмірін өзгертіп жіберетін Құдаймен кездесуді тәжірибеде қалай іске асыра аламыз?
Жиі балалар Құдайға қауым қызметтерінде, мәсіхші жастар тобының жиналысында, мәсіхші жастар лагерінде тәубеге келеді. Басқа жағдайда олар үшін ата-аналары сиынған кезде, Исаны қабылдайды. Бірнеше жылдар бұрын, мен, ата-аналар балаларға Құдайдың сүйіспеншілігін көбінесе отбасында көрсетуге мүмкіндік беретін бір әдісті дайындадым. Бұл әдіс жеке отбасында да және мәсіхшілер жиналысында да айтылатын оқиғаны көрсетеді. Жиі үш немесе төрт отбасы «Күнәні өтеу салтанаты» деп атаған мереке үшін жиналады. Бұл мереке көне өсиеттік құтқарылу ас мейрамынан алынған, бірақ ол құрбандық тоқтысы болған Исаға қатысты өтеді. Өз сайтымда мен «Күнәні өтеу салтанаты» рәсімін әркім өз бетінше өткізе алулары үшін жан-жақты нұсқаулықтарымен толық баяндадым[15].
Баланы Иса Мәсіхті өз Құдайым және Құтқарушым деген сенімге әкелу үдерісі — әкенің өміріндегі ең қызықты оқиғалардың бірі. Бірақ Құдайға сенемін бе, жоқ па деген соңғы таңдау балаға тиесілі екенін ұмытпаңыз. Сіз баланы Мәсіхке алып келуге, Құдай деген Кім және Оның кімге ұқсайтынын түсіндіру үшін қолыңыздан келгеннің бәрін жасауға ғана жауаптысыз.
— Әке, Меганнан менің Геймбойымды қайтарып алшы[16].
— Меган, Ариге оның Геймбойын қайтар.
— Әке, ол онымен күні бойы ойнады. Енді менің кезегім.
— Ари, енді Меганның кезегі.
— Әке, бұл әділетсіздік. Бұл менің Геймбойым ғой!
— Меган, бұл оның Геймбойы.
— Мә, өзіңнің сасық Геймбойыңды ал!
— Меган Кэтлин, біздің отбасымызда ондай сөздер айтылмайды!
Таныс диалог, солай емес пе? Балалар жомарт болып тумайды. Бөлісу қажеттілігі оларға қуаныш әкелмейтіні таңқаларлық жайт емес. Ағасына немесе әпкесіне деген жек көру сезіміне толған олар Геймбойды, айфонды және электрондық кітапты лақтырып жіберуге дайын. Осындай жағдайда балаларды өз-өзін сүюге шақыру — алауды жанармаймен өшіруге тырысқандай болып көрінеді. Алайда риясыздық пен басқаның қамын ойлаудың негізінде дәл осы өзіне деген дұрыс сүйіспеншілік жатыр.
ӨЗІНЕ ДЕГЕН ДҰРЫС СҮЙІСПЕНШІЛІК ӨЗІМШІЛДІК ЕМЕС
Бұл ешқандай іс өнбеген күн болатын. Сіз жұмыстан шаршағаннан аяғыңызды сүйрете басып және қасқыр сияқты аш болып үйге келе жатырсыз. Табалдырықтан енді аттағанда жақсы көретін тағамыңыздың тәбет ашатын иісін сезесіз. Әйеліңіз жұмыстан ертерек келіп, патшалық салтанатты той ұйымдастырып, сізді еркелеткісі келген сияқты.
Сіз керемет тамақтың әр бөлігін тәбетпен жейсіз, ал тәрелкеңіз босап қалған кезде, әйеліңізден тағы да сұрайсыз. Сұрақ: аш қарынды тойдыру өзімшілдік болып табыла ма?
Кешкі астан соң себезгінің ыстық ағынының астында шомылудан ләззат алып, ыңғайлы үй киіміне оранып, сіз — о, қандай бақыт! — деп, диванға жайғасасыз. Сұрақ: ауыр күннен кейінгі демалу өзімшілдік болып табыла ма?
Жақсы ұйықтап тұрған соң, таңертеңгі сауықтыру жүгірісіне шығасыз. Қарама-қарсы келе жатқан көліктің жүргізушісі жолдан өтіп бара жатқан итті қағып кетпес үшін, рөлді кенеттен бұрып қалады да, көлік сізге қауіпті қашықтыққа бүйірімен сырғанап келеді. Сіз бірден жолдың шетіне секіріп кеттіңіз. Сұрақ: көліктің соқтығысуын болдырмауға тырысу өзімшілдік көрсету болып табыла ма?
Сіз күнделікті оянасыз, тамақтанасыз, демаласыз және тағы басқа да әдістермен өз тәніңізді қорғайсыз. Осының бәрін өзімшілдік көрсету деп атауға бола ма? Немесе сіз өзіңізді жақсы көріп, денсаулығыңыз жайлы ойлайсыз ба?
Елші Пауыл бізге, күйеулерге, әйелдерін өз тәніндей сүюге бұйырды. «Дәл осылай жұбайларын өз тәніндей жақсы көру — күйеулердің міндеті. Әйелін сүйген өзінде сүйеді. Ешкім де өз тәнін жек көрмейді, қайта, оған нәр беріп, баптап күтеді. Иеміз де қауымды солай қамқорлайды» (Еф. 5:28–29). Бұл аятта біз, өзімізді қамқорлау арқылы, тиісті түрде өз мұқтаждықтарымызды қамқорлап, қауіпсіздігімізді қорғауымыздың қажеттілігі жайында айтылады. Өз қауіпсіздігіңді, игілігіңді және бақытыңды қамқорлау — бұл өзіңе деген орынды және дұрыс қарым-қатынас. Өзімізді қамқорлау арқылы өзімшілдік танытпаймыз, қайта өзімізді сыйлап, Құдайға ұқсас жаратылған зор құндылық пен адамгершілік сезіміне ие жеке тұлға ретінде мойындаймыз. Елші Пауыл іс-жүзінде егер өз-өзімізі сүймесек, өз әйелімізді сүйе алмайтындығымыз жайында айтады.
Иса айтады, біздің әрқайсымыз бар жан-тәнімізбен Құдайды сүюіміз керек, ал содан кейін, «Өзіңді қалай сүйсең, маңайыңдағы адамды да солай сүй!» (Мат. 22:39). Бұл жерде біз тағы да, өзіңе деген сүйіспеншілік жақыныңды сүю керек деген қажеттілік деп аталатын жағдаймен бетпе-бет келеміз. Әрине, Иса нарциссизм сияқты дарашылдықтың түрін насихаттамайды. Дұрысы, біздің ажырамас құндылығымыз бен өз адамгершілік сезімімізді мойындай отырып, Ол табиғи және қисынды түрде бізді адамды қамқорлауға, яғни, Құдай жаратқанды қорғауға шақырады. Сондықтан бізді қалай сүйгенін қаласақ, басқаларды да солай сүюіміз қажет. Сондықтан да Иса былай деді: «Барлық істе де басқалар өздеріңе қалай істесін десеңдер, сендер де оларға солай істеңдер! Бұл Таурат пен Пайғамбарлар жазбаларының тәліміне сай» (Мат. 7:12). Құдай бұйырғандай, өз-өзімізді табиғи сүйе алмасақ, жақындарымызды сүй алмаймыз. Басқаша айтқанда, бізде өз-өзімізді бағалаудың дұрыс сезімі болу керек. Өзімізді тиісті түрде бағалап, сүйе алмасақ, айналамыздағыларды сүюді және бағалауды үйрене алмаймыз.
Балалардың назарын аударуды талап ететін, өзіңе деген сүйіспеншілік және өзіңді бағалау сияқты, киелі кітапқа негізделген қажеттіліктерді барлық адамдар мойындай бермейтінін айтуға мәжбүрмін. Сөз сөйлеп болғаннан кейін адам тұлғасының құндылықтарын асыра айтып жібердің дегендердің қарсы сөздерін естуіме тура келетін кездер де сирек емес. Маған қарсы сөйлеушілер, өзін қадірлеу және өзін сүю сияқты түсініктер, біздің назарымызды Құдайдан адамға аударады деп ойлайды.
Осындай айыптаулармен кездескен сайын, мен келесідей жауап беремін: «Өзімшілдік пен өз қызығушылығын ғана ойлау адамға тән нәрсе екеніне дауласпаймын, бірақ өзіңді бағалау сезімі — бұл күнә дегенмен келіспеймін. Оның үстіне, Құдайдың жаратылысы ретінде адамның адамгершілік пен құндылығын дұрыс түсіну, бізге өзімшілдік пен дарашылдықта жол бермейтініне сенімдімін. Елші Пауыл былай деп еске түсіріп отырды: «…әрбіреуіңе айтамын: өздерің туралы тиістісінен артық ойламаңдар! Қайта, Құдайдан сенім арқылы әрқайсыңның үлестеріңе қандай рухани дарындар тигенін ойлай отырып, өздеріңді саналы түрде бағалаңдар» [Рим. 12:3].
Бұл аятта Пауыл өзіміз туралы тиістісінен артық ойламауымызды айтады. Оның айтуынша, біз шынымен кімбіз, содан артығын ойламауымыз керек. Басқаша айтқанда, бізде киелі кітаптық негіз болу керек, яғни, өзімізге деген шынайы көзқарас. Міне, неліктен Пауыл: «…тиістіснен артық ойламай…сенім арқылы…» — деп қосты.
Жай ғана «ойлау» деп келтірілген етістік, грек тілінде «ойлау немесе белгілі бір түрде уайымдау [адам жайлы]» — дегенді білдіреді. Рим. 12:3 аятта ол «ойды қалыптастыру, пайымдау немесе өз-өзін бағалауға»[17] қатысты. Пауыл бізді, объективті сараптаманың нәтижесінде өз ойымызды қалыптастыруға, пайымдауға немесе өз-өзімізді бағалауға шақырады. Осылайша, Құдайдың адамзатқа деген көзқарасымен келісу мүлде өзімшілдік емес, қайта, керісінше, Киелі кітапқа негізделген.
Өзімшілдік — бұл айналадағылардың мұқтаждықтарына толық немесе ішінара немқұрайлы болып өз мүдделерін қанағаттандыру туралы айрықша қамқорлық. Өз-өзін дұрыс қадірлеудің болуы патологиялық өзін сүюден сақтау үшін негіз болады. Жақыныңды өзіңді сүйгендей сүюді өсиет ету арқылы, Иса, бізді қалай сүйгенін қаласақ, басқаларды да дәл солай, — сондай қамқорлау пен қорғау дәрежесінде сүю керектігін түсіндірді.
Алдыңғы тарауда айтылғандай, жақыныңды өзіңді сүйгендей сүйе алу, Құдайдың сүйіспеншілігіне ұқсайтын сияқты. Бұл өзін ғана емес, басқаларды да қамқорлайтын сүйіспеншілік (Флп. 2:4 қара.). Өзін дұрыс бағалауға негізделген сүйіспеншілік басқа адамның, қауіпсіздігі, бақыты және игілігі мен өзіміздің қауіпсіздігіміз, бақытымыз және игілігіміздің арасында айырмашылық жасамайды.
Балаға риясыз сүйіспеншілікті сіңіре отырып, сіз шын мәнінде оған өзін дұрыс бағалауды дамытасыз. Сіз оған құндылық пен өз адамгершілік сезіміне ие тұлға, өзін сол қалпында сүйетін, қабылдайтын адам екенін түсінуге көмектесесіз. Біз сөзсіз қабылдаудың маңыздылығы жайлы, онсыз бала қауіпсіздік сезімінен айырылғаны туралы айттық. Егер балалар сіздің сөзсіз қабылдауыңызға күмән келтірмесе, олар өзін бағалау сезіміне ие болады. Ұлыңыз немесе қызыңыз сіздің бағалайтыныңызды түсінген кезде, олар өздеріне риясыз сүйіспеншілікпен қарай алады және де сол кезде, олардың қолында жақыныңды өзіңдей сүюге мүмкіндік беретін Киелі кітапқа негізделген эмоционалды өзек болады.
БАЛАҒА ӨЗІН БАҒАЛАУ СЕЗІМІН ҚАЛАЙ СІҢІРУГЕ БОЛАДЫ
Көптеген жылдар бойы мен өзінің әлсіз бағалау сезімінен қиналған жасөспірімдерден электрондық және жай хаттар алып отырдым. Бір қыз өз хатында былай деп жазады: «Джош, менен жүз есе артық ең аз деген жиырма адамды білемін». Бұл қызға өзін қадірлеу жетіспейтіні анық. Басқа өте жас бозбаланың жазғаны: «Мен жалғызбын және ұяламын. Ары қарай не үшін өмір сүретінімді білмеймін. Әр түні көзімнен жасым ағып ұйықтаймын, ал кей кездері өлуді армандаймын». Бұл жастар, осыларға ұқсайтындар, кез келген адами құндылықтардың ажырамас түсінігінен айырылған. Жиі, бұл балалар мен жасөспірімдер ретінде, заманауи қоғамда кеңінен таралған аңыздардың құрбанына айналуымен түсіндіріледі. Міне, сондықтан, балаларға өзін бағалау сезімін сіңіру үшін келесі үш аңызды жоққа шығару керек.
Сымбатты және тартымды келбет — заманауи қоғамдағы жеке құнды қасиеттердің бірі және бұл балаларға жақсы мәлім. Олар:
Бәрі балалық шақтан басталады. Балалар біреудің келбеті туралы айтқанда, өкінішке орай, оны келеке етіп, мейірімсіз болуы мүмкін. Балаңыздың құрдастары сіздің балаңызды төрткөз, қоңқа мұрын немесе семіз деп ешқашан мазақтамады ма? Осындай «сүйкімді» лақап ат оның өзін бағалуына кері әсерін тигізбей қоймайды. Балалар өмірлік жолдарының белгілі бір кезеңінде, олардың сыртқы келбеті тағдырларын анықтайды деп санайды. Сізге осы аңызды жоққа шығаруға көмектесетін бірнеше қадамдар.
Балаларыңыздың әрқайсысына өзінің қайталанбас сұлулығымен және маңыздылығымен ерекшеленетін ерекше тұлға екенін түсінуге көмектесіңіз. Ойланыңызшы: жер шарындағы жеті миллиард адамның ішінде, сізге және сіздің балаңызға ұқсас ешкім жоқ. Жер шарының бірде бір тұрғынында дәл сіздікіндей немесе сіздің балаңыздікіндей сыртқы келбет жоқ. Біздің ешқайсымыз сыртқы келбітімізбен мақтанып немесе көрінісіміз бен бітіміміздің қалай көрінетініне ұяла алмаймыз. Балаларға өз тәнін және бүкіл сыртқы келбетін Оның сыйы ретінде, Құдай оларды қалай жаратты солай қабылдауға үйретіңіз, бірақ есіңізде болсын: оларға өздері еңбек етпеген нәрсеге мақтанудың қажеті жоқ, өйткені ешқайсымыз сыртқы келбетімізді өзіміз таңдап алмаймыз ғой.
Әйткенмен де сыртқы келбетімізді жақсартуға тырысқанымыз үшін өзімізді мақтан ете аламыз. Сіз өз келбетін көптеген әр түрлі әдістер бойынша тартымды етуге тырысқан балаңызға қолдау көрсете аласыз, бірақ ең алдымен олар өздерінің бірегейлігі туралы ерекше ақиқатты ұғып алғандықтарына көз жеткізіңіз. Балаларыңыз әрқайсысы теңі жоқ жалғыз екенін және әрқайсысы бірегей екенін білсін. Бұл Құдайдың көз алдында өздерінің бағалылығын және маңыздылығын түсінуге көмектеседі.
Сіз қыстың тамаша бір таңында ақырын ғана айналып, жерге түскен ұлпа қарды көрдіңіз бе? Егер қолыңызға түскен кішкентай ғана қар бүршіктерінің микроскоптық өрнектерін салыстыруға мүмкіндігіңіз болса, онда сіз, әрине, олардың әрқайсысының өзіне тән суреті бар екенін байқар едіңіз. Жеке қар бүршіктерінің суретін немесе видеобейнесін үлкейтумен таныссыз деп ойлаймын. Олай болса осы кішкентай ғана мұз кристалдарының жоспарланған құрылымы мен әдемілігіне таңқалмауыңыз мүмкін емес. Және де, сіз, сөзсіз ғалымдардың айтқандарын естідіңіз: табиғатта екі бірдей қар бүршігі болмайды. Олардың әрқайсысы теңі жоқ жалғыз және бірегей.
Сіз, мен, біздің балаларымыз — әрқайсымыз Құдай жаратқан, бірегей жеке тұлғамыз. Әрқайсымызға жеке дара берілген қасиеттер бізді бірегей етеді. Әр баланың жүрегіне Құдай айрықша сый орнатты — бұл оның талпынысы мен таланттары, сонымен оны бірге басқаларға ұқсамайтын, бірегей ететін жеке тұлғасы. Егер сіздің екі балаңыз болса, сіз олардың бір отбасының балалары екенін көрсететін ұқсастықтарды байқауыңыз ықтимал, дегенмен, әр баланың жеке тұлға екенін байқамауыңыз мүмкін емес, себебі бірдей екі бала болмайды. Әр балаға бірден-бір ерекше ететін қайталанбас бет әлпет пен қасиеттер үлестірілген.
Әр баланың бірегейлігін көрсететін Киелі кітаптағы сілтемелердің бірі, бізге таныс сөздермен жазылған, Сүлеймен патшаның жазбасына тиесілі: «Баланы жастан салсаң тура жолға, есейгенде ол содан таймайды да» (Нқл. 22:6).
Өкінішке орай, бұл аятты жиі теріс түсінеді, содан кейін де дұрыс емес қолданады. Көптеген әкелер оны келесідей мағына береді деп ойлайды: «Отбасылық дұғалар жасаңыздар, балаңыздың қауымға, жастар тобына және жексенбілік мектепке барып жүргеніне көз жеткізіңіз, сонда, балаңыз есейген кезде, мәсіхшілік құндылықтарға адал болып қалады». Алайда осы аяттағы ерекше мағына «баланы жастан салсаң тура жолға» деген сөзге тиесілі. Нақыл сөздердің авторы біздің назарымызды
Үзінді келтірілген аятта «баланы жастан салсаң тура жолға» деп аударылған еврей сөзі, Жыр. 10:2 және 63:4 аяттарында «садақ» деген сөзбен аударылады және бұл садақтың иілген жерін білдіреді. Қазіргі садақты дайындаудың дәлдігі әрбір мергенге 45 фунттық күшпен созылатын қаруды аңдап алып, нысанаға дәл тигізе алу мүмкіндігі кепілдендірілген. Бірақ Киелі кітаптық уақыт кезінде өнеркәсіптік стандарттар болмаған, әрбір садақшы егер нысанаға дәл тигізуге қабілетті қаруға қол жеткізгісі келсе өз-өзіне садақ дайындап, оның ерекше қасиеттерін жақсы білуі керек.
Құдай Сөзінің айтуынша, әр бала сіз байқап, дамытуыңыз қажет туа біткен бірегейлікке ие. «Райридің Киелі кітапты зерттеуінің» пікірлерінде Нқл 22:6 аятына қатысты былай делінген:
«баланы жастан салсаң тура жолға» деген cөйлем шындығында мынаны білдіреді; «оның [баланың] жолына сай; яғни баланың ерекшеліктері мен қызығушылықтары». Ата-ананың өсиеті баланың бейімділігі мен Құдай сыйлаған айрықша ерекшеліктерін, сонымен қатар оның физикалық және психологиялық деңгейін ескеру керек[18].
Елші Пауыл былай деп түсіндіреді: «Құдайдың рақымымен әрқайсымыз ерекше рухани дарындарды қабыл алдық» (Рим. 12:6). Ол біздің айрықша ерекшеліктерімізді атап шықты және біздің мінез-құлқымызға және әрқайсымызға Құдай берген өзіміздің бірегей қабілеттерімізді қатысты түсінік берді. Біз бәріміз түрлі дарындар алғанымыз анық. Дәл осы нәрселер біздің өзіндік ерекшелігімізді айқындайды.
Балалар түйсігімен өзінің бірегейлігін аңғыруы мүмкін, бірақ сізге олардың басқа адамдардан айырмашылығы бар екеніне, өз бірегейлігін жете түсінетініне көз жеткізгеніңіз дұрыс: олардың саусақ іздері бірегей; көздерінің ішкі тор қабығының құрылысы әр түрлі; олардың бет әлпеттері мен денелері біраз болса да, басқа бет әлпеттер мен денелерден айырмашылығы бар. Балаларға әрқайсының дәл осы өзгешелігі оларға зор құндылық беретінін түсінуге көмектесіңіз:
• Құдай олардың әрқайсысына арнайы
• Алынған ақпаратты басқаша қабылдамауға, маңызды шешімдерді қабылдауға, белгілі бір әрекеттерді жасауға, Құдай балаларға
• Құдай балаларға
Құдайды мадақтау үшін Ол сізді және сіздің балаларыңызды қайталанбас етіп жаратты. Бұл Оның жаратылысын сүюге деген жалғыз және лайықты себеп. Балаларға Құдайдың бірегей жаратылысын сүю өзімшілдік емес екендігін үйретіңіз. Оның даңқы үшін біз бірегейлігімізді кішіпейілділікпен бағалауымыз керек, «Ол арқылы, Ол үшін пайда болған. Лайым Құдай мадақталсын әрқашан! Аумин» (Рим. 11:36).
Бәлкім, сіз есейгенде, ата-аналарыңыз сіздің бірегейлігіңізді байқап, сізді «тура жолға» салуға тырысқан болар. Олай болса, сіз, сөзсіз, өз жеке бейнеңізді, ерекше дарындарыңызды және өмірлік ұмтылыстарыңызды анықтау үшін ұзақ жол жүрдіңіз. Бірақ сіз көпшілікке ұқсасаңыз, онда сізде өзіңіздің тұлғаңыз жайлы ішінара көріністер ғана бар, демек, өз-өзін бағалау дұрыс емес. Егер солай болатын болса, онда сізге балаларыңызға өз ерекшеліктерін ашуға және өзін бағалау сезімін нығайтуға көмектесу оңай болмайды. Міне сондықтан да, біздің көпшілігімізге, ата-аналарға, балалардың өз бірегейлігін түсіндіруге және өзін бағалау сезіміне ие болуға бағыттауға көмек қажет.
Сірә, ешбір кітап немесе оқу құралы, Джейн Кайз бен Кевин Джонсонның «Өзіңді тап» кітабы мен тәжірибелік оқу құралына қарағанда, бұл тапсырманы сәтті шешуге көмектеспейді. Осы тарауда әрқайсымыздың бірегейлігіміз жайлы айтылғандардың біразын олардың кітабы мен тәжірибелік оқу құралынан алдым[19].
Жалпы отбасылық тәжірибе жинау үшін сіз балалармен бірге «Өзіңді тап» кітабының материалдарымен жұмыс істеуіңізге болады. Сізде барлық отбасыңызбен бірге Құдайдың бірегей жаратылысының шынайы құндылықтарын ашуға мүмкіндігіңіз бар. Бұл сізге ең бастысы — сыртқы келбет деген аңызды сейілтуге көмектеседі.
Шынайы болайық: біз нәтиже бәрінен жоғары бағаланатын қоғамда өмір сүріп жатырмыз. Біздің балаларымыз өсіп келе жатқан қоғам жетістікке бағытталған, адамның өз саласында қаншалықты жетістікке жеткендігіне өте зор көңіл бөлінеді. Әрине, сіз балаларыңыздың мектепте жақсы бағалар алғанын, спортта үздік қабілеттер көрсеткенін және музыкада, балетте, сурет салуда жетістікке жеткенін қалайсыз. Бірақ біз бәріміз балаларымызды өзін-өзі бағалу жетістікпен анықталады деген ойдан қорғағымыз келеді, ол қандай қызмет түрі болса да.
Бейсбол маусымын бастайтын кез келді. Сол уақытта Шон он екі жасқа толады, ол Кіші лиганың[20] ойыншысы болатын. Бірінші ойын басталмастан бұрын Шон мен оның достарына өте маңызды негіздемені ойластырып қойдым: олар жай бейсбол ойыншысы ретінде емес, әрқайсысы жеке-жеке құнды. Жергілікті дәмхананың бірінде жаңғақ және жемістер қосылған балмұздақ жеуге мүмкіндік беретін он екі купон сатып алып, оларды бейсбол командасының жаттықтырушысына бердім.
— Бұл балаларға, — дедім мен.
— Жақсы, — деп күлімсіреп жауап берді жаттықтырушы. — Керемет! Барлық әкелердің дәл осындай қызығушылық танытқанын қалаймын. Біздің командамыздың бірінші жеңісінен кейін-ақ ұлдарды дәмханаға апарамын.
— Олай болмайды, — деп бірден қарсылық таныттым. — Бірінші
Жаттықтырушы маған ұзақ және мұқият зер салды. Соңында, оның бар айтқаны: «Қызық!»
Шындығы, ол менің купондарды қолдану өтінішіммен келісті.
Маусым басталды, Шонның командасы ең бірінші ойындарды жеңіп шықты, алайда олар үшінші немесе төртінші ойында жеңіліс тапты, ал жаттықтырушы маған берген уәдесінде тұрды. Ол әр ойыншыға балмұздақ алуға арналған купонды берді, сонымен команда толық құраммен өз жеңілістерін «атап өтуге» кетті.
Шон, балмұздақ үшін ең аз дегенде бес рет алғыс айтқан шығар. Екі апта ішінде оның командасынан үш бала балмұздақ үшін рақметтерін айтты. Командадағы достарының бірі, Джесси атты ұл, маған: «Макдауэлл мырза, балмұздақ үшін үлкен рақмет. Біздің жеңгеніміз не жеңілгенімізге қарамастан, сіз бізді өте жақсы жігіттер деп санайды екенсіз ғой. Таңқаларлық!»
Менің Шонға және оның достарына жеткізгім келген ойым, олардың адами қадір-қасиеттерінің бейсболда жеңу қабілеттерімен ешқандай байланысы жоқ. Ол Құдайдың бейнесіне ұқсас етіп жаратылғандығының арқасында олар маңыздылық пен құндылыққа ие. Сонымен қатар, Шонның көз алдымдағы құндылығы менің ұлым болғандығымен, ал мен — оның әкесі болғандығыммен нығая түсті.
Балаларыңыз сіздің ұлдарыңыз немесе қыздарыңыз болғандықтан, оларды қаншалықты бағалайтыныңызды білулері үшін кез келген мүмкіндікті қолданыңыз. Олардың жетістіктері мойындауға лайықты емес деген сөз емес. Лайықты болғанда қандай! Бірақ жетістіктер мен сәтсіздіктер сіздің көз алдыңыздағы олардың шынайы маңыздылығы мен құндылығын анықтамайды дегенді түсінулері керек.
Біздің балаларымыз оқу үлгерімінің табелін алып келген кезде, «ең бастысы — бұл жетістік» деген аңызды жоққа шығаруға тамаша мүмкіндік. Егер баланың бағалары жақсы болса, былай деп айтуыңызға болады: «Мен сенің қол жеткізген талпынысың мен керемет нәтижеңді сондай бағалаймын. Бірақ мен сені үздік оқығаның үшін ғана жақсы көріп, құрметтемейтінімді білесің деп ойлаймын. Егер сенің табеліңде бірде бір бестік баға болмасада, мен сені дәл осылай жақсы көрер едім».
Жиі балалардың назарын жетістіктер мен табысқа емес, адами қадір-қасиетке аударыңыз. Бұған келесі сөздерді қолдануға болады:
• «Сен сондай таланттысың!».
• Сенің әзілдеуің керемет».
• «Мен сенің құлшынысыңды бағалаймын».
• «Сенің жүрегің сондай елгезек!»
Айналадағыларға қамқорлық, сенімділік, батылдық, шыдамдылық және қайраттылық сияқты қасиеттерге көңіл бөле отырып, балаларға біз үшін олардың жетістіктерінен гөрі жеке қасиеттері маңызды екенін көрсетеміз. Ата-аналардың балаларға деген тура осындай қатынасы оларға өзін толыққанды бағалау сезіміне ие болуға мүмкіндік береді. Олар өздерін осы қалпында сүюге үйренеді, ал бұл адамдары сүюге негіз болады.
Бұл аңыз «қоғамдағы менің орным қандай» деген сұрақтың жауабымен бірге жүреді. Егер баланың ойында оның маңыздылығы танымалдық, алтын жастардың қатарына қосылу мүмкіндігі, дизайнерлік киімдер кию немесе сыныпта президент болып сайлану сияқты санаттарға тәуелді болса, онда ол әлеуметтік мәртебенің маңыздылығы жайындағы заманауи қоғамда жайылып кеткен аңызды ұстанушылардың қатарын толтырғаны әбден ықтимал. Балалардың көпшілігі мен көптеген ересектер елеулі ықпал, бедел немесе адамдарды басқару сезіміне ие болмаған кезде, өздерін ыңғайсыз сезінеді. Олар үшін өзін бағалау сезімі оларды қоршаған ортаға қатысты алатын орнына байланысты. Осындай қоғамдық мойындаудың түрін мен символикалық мәртебе деп атаймын. Бұл мәртебені жоғалтумен көптеген адамдардың өзін-өзі бағалауы жылдам түседі.
Символикалық мәртебеде адам өз маңыздылығының толық сезіне алмайды, оның себебі, қоғамдық мойындаудың осы түрі өз жеке тұлғаң жайлы қате ұғымды қалыптастырады. Көптеген балалар (және ересектер) қуып жүрген символикалық мәртебе, — өткінші, бос және шаршататын құбылыс. Бүгін оның иесі, бітіру кешінің королі немесе баскетболдың жұлдызы болып, даңққа бөленсе, ертең ол жайлы бәрі ұмытады. Символикалық мәртебенің жетістігі, міне, не істейді — оны сақтап қалу жолындағы бітпейтін бәйге. Осындай қоғамдық мойындаудың түрін сақтап қалу жайлы Сүлеймен патша былай деген:
Оның тіпті түрмеден шығып, патшалық билікке ие болуы да, немесе сол патшалықта кедейлікте туған болуы да мүмкін. Осы дүниенің барлық адамдарының патшаның орнын басайын деп жатқан жастың соңынан ілесіп жүргендерін көрдім. Оның билік жүргізген халқы сансыз көп болды. Бірақ та кейінгі ұрпақ оған да риза болмады. Әрине, бұл да жел соңынан қуғандай бекершілік екен.
Баланың адами құндылығы оның сыртқы келбетімен, жетістігімен немесе ол жетуге тырысатын символикалық мәртебемен анықталмайды. Оның құндылығы Өзіне ұқсас әрі бейнелес етіп жаратқан Құдаймен анықталған. Ата-аналардың міндеті — балалар әрқайсысы өзін Құдайдың көз алдында қайталанбас және ерекше құнды екенін мойындап, қабылдауы үшін осы ақиқаттың түсінігін оларға нығайту.
Айтылып өткендей, біздің өз-өзімізді бағалауымыз көбінесе біз үшін маңызды адамның пікірімен анықталады. Мысалы, егер менің әйелім мені қамқор күйеу деп санаса, мен оған сенуге бейіммін, өйткені ол — менің өмірімдегі ең маңызды адам, егер оның мен жайлы пікірі сондай болса, мен оны әйеліммен бөлісуге бейіммін.
Құдай біздің құндылығымыз жайлы бізге айтып қойған, егер Ол — біздің өміріміздің ең маңызды тұлғасы болса, онда біз Оның біз жайлы көрінісін өзімізді бағалауымыз ретінде қабылдауымыз керек. Иса бізге Өзінің ізбасарлары жайлы бірнеше өте маңызды мәліметтерді айтты:
Әкем Мені қалай сүйсе, Мен де сендерді солай сүйемін… <…> Менің көретін қуанышым сендердікі де болсын… <…> Сендерді бұдан былай құл демеймін, құл иесінің не істеп жүргенін білмейді. Қайта, сендерді достарым деп атадым, өйткені Әкемнен естігендерімнің бәрін сендерге білдірдім. Сендер Мені таңдап алған жоқсыңдар, қайта, Мен сендерді таңдап алдым…
Исаның айтуы бойынша, сіз бен біз — Оның достарымыз, Біз сүйіктілер және таңдалғанбыз! Елші Пауыл бұл тізімді жалғастырады. Есіңізде болсын, төмендегілердің бәрі —
• «Ол бізді Мәсіх арқылы жарылқап, көктегі әр қилы рухани игіліктерді сыйлады» (Еф. 1:3);
• «Құдай бізді Өзінің алдында қасиетті де мінсіз халқы болып жүрсін деп, әлемді жаратпастан бұрын Мәсіхтің құрбандығына бола сүйіспеншілікпен таңдаған еді» (4 аят);
• «Ол бізді Иса Мәсіхтің арқасында рухани балалары етуге алдын ала белгілеп қойды; Оның ізгі еркі осы болған» (5 аят);
• «Мәсіхтің құрбан болып, қаны төгілуімен төлеміміз өтеліп, біздер жамандықтың құлдығынан азат етіліп, күнәларымыз кешірілді» (7 аят);
• «…Ол бізді Мәсіхпен байланысты өз халқы болуға алдын ала таңдап алған еді…» (11 аят);
• «Құдай Мәсіх Исамен тығыз байланыстағы бізді Онымен бірге тірілтіп, көкте Оның жанына отырғызды» (Еф. 2:6);
• «Құдай бізді Иса Мәсіхпен тығыз байланыста болып, игі істер жасау үшін ерекше қылып жаратты» (10 аят)[22];
• «Алайда Иса Мәсіхтің қанын төгіп, құрбан болғандығы арқылы бұрын алшақ жүрген сендер енді Құдайға жақындадыңдар» (13 аят);
• «…жаратылыстың басқа ешбір нәрсесі де бізді Құдайдың Иеміз Иса Мәсіх арқылы көрсетіп жүрген сүйіспеншілігінен айыра алмайды…» (Рим. 8:39).
Міне Құдайдың Өз баласы ретінде сізден жасырмайтын бірнеше ақиқаты. Бұл пікір Көктегі Әкенікі — біздің өміріміздегі ең маңызды тұлғанікі болғандықтан, бұл ойды қабылдап, жеке өзіңдікі етіп мойында. Құдайдың сіз жайлы пікірі мен Оның сіз жайлы айтқан сөздері өзіңізге өзіңіздің бағаңызды нығайтсын. Құдайдың осы ақиқатын қабылдағандарды өзін дұрыс бағалау сезімі күтіп тұр.
Дәл осылай сіз өз балаларыңыздың да өз-өзін бағалауын нығайта аласыз. Егер балаларыңыз қазірдің өзінде әлеуметтік мәртебенің маңыздылығы жайлы аңыздың жақтаушысы болса, бұл аңызды өз пайдаңызға шешіңіз, яғни, олардың назарын символикалық мәртебеден, жердегі әке деген мәртебеңіз бар өзіңізге аударыңыз. Көктегі Әке деген мәртебесі бар Құдайға қатысты да солай жасаңыз. Балаларыңызға жиі қайталап айтуды ұмытпаңыз:
• «Сенің әкеңмін деп аталу мүмкіндігін мақтан етемін».
• «Құдай да сенің Көктегі Әкеңмін деп аталу мүмкіндігін мақтан етеді».
• «Құдай сені Өз жанұясының бөлігі болғаныңды қалады, Ол сені Өз отбасына шақырғанына мен сондай қуаныштымын».
• «Құдай сені Өз жанұясына қабылдады».
• «Мен сені кешіре алмайтын ешқандай қателік жоқ».
• «Құдайдың кешіріміне біздің әрқайсымыз қол жеткізе аламыз».
• «Сен бірегейсің, сен менің ұлым (қызым) екендігіңді мақтан етемін».
• «Сен — Құдайдың бірегей жаратылысысың».
• «Сен менің тегімдесің және менің отбасымның мүшесісің».
• «Сен Исаға тиесілісің және Оның отбасының мүшесісің».
• «Сені менің сүйіспеншілігімнен айыратын қателік болмайды. Сен әрқашан мен сүйетін ұлым (қызым) болып қала бересің».
• «Сені Құдайың сүйіспеншілігінен айыра алатын еш нәрсе жоқ».
Сізге қарағанда балалар өз құндылығының ақиқатын әрқашан түсініп немесе сезіне бермейді. Балалар өздерінің сенімсіздігiн жасыруды үйренген сыртқы кедергілерден өтіп, бетперделерді шешу үшін кез келеген мүмкіндікті пайдаланыңыз. Олар сіздің қаншалықты жоғары бағалайтыныңызды білсін. Егер сіз балалардағы өзін бағалау сезімінің қалыптасуы жайлы көбірек ақпарат алғыңыз келсе, мен сізге біраз уақыт бұрын жазған кітабымды ұсынамын,— «Өзіңе Құдайдың көзімен қара». Ол үшін менің жеке сайтыма www.josh.org кіріңіз.
Балалар жердегі әке мен Көктегі Әкенің өздерін қаншалықты жоғары бағалайтынын білген кезде, олар біртіндеп өзін бағалаудың дұрыс сезіміне ие болады, сол кезде сіз оларға өзімшілдікке қарама-қарсы, өз-өзіңе деген табиғи сүйіспеншілік өзімшілдік болып саналмайтынын түсіндіре аласыз.
Сіздің отбасыңыз толық құраммен қауымның орындығына отырды, міне, ақыры үйлену маршы естілді. Сіз әйеліңізбен, ұл, қызыңызбен туыстарыңыздың бірінің үйлену салтанатына шақырылдыңыздар.
Қызыңыз, қозғалып, ақырын сіздің құлағыңызға былай деп сыбырлайды:
— Әкешім, айтшы, енді Сара бүгін берген неке уәдесіне өмір бойы адал бола ма? Екі ғашықтың одағын мәңгілікке нағыз махаббат бекіту керек қой?
Сіз қызыңызға жауап берместен бұрын, оның сұрағын естіген ағасы қыстырылады.
— Ақымақ, сен біреуді өмір бойы сүйе алмайсың. Жалпы, ешкім мәңгі сүйе алмайды, солай емес пе, әке?
— Ал сенен, боқмұрын, ешкім сұрап тұрған жоқ, — деп тістенді қызыңыз. — Әкешім, менің айтқым келгені, ерекше жігітті кездестіргенде, мен оны өмір бойы сүйіп өткім келеді. Бұның мәңгілікке жалғасатын, нағыз махаббат екенін қайдан білемін?
— Айтшы оған, әке, — деп ұлыңызда қоймайды. — Оған айтшы, ешкім оның қасында мәңгілікті айтпағанда, бес минут та шыдай алмайды.
Қазір сізге осы сияқты сұрақтар балаңыздың аузынан шықпайтындай көрінеді, бірақ сенімді болыңыз: уақыты келгенде, олар нағыз романтикалық қарым-қатынастың қалай туындайтынын білгілері келеді. Ересек өмірдің табалдырығында тұрғанда олардың қарама-қарсы жыныс өкілдеріне және нағыз махаббатқа деген қызығушылықтары тек арта береді. Менің қыздарымның әр апта жаңа жігіттермен танысқан кездері есімде және бұл оларға көмектесу үшін, сонымен бірге ұлыма да нағыз махаббаттың шын емес махаббаттан айырмашылығын түсіну үшін ең қолайлы сәт болды.
Алдыңғы тараулардың бірінде нағыз сүйіспеншілікті басқа адамның қауіпсіздігін, бақытын және игілігін өзінің қауіпсіздігімен, бақытымен және игілігімен қатар бағалай алу ретінде анықтадық. Басқа адамның қызығушылығының маңыздылығын өз қызығушылықтарыңмен қатар (есіңізде ме: жақыныңды өзіңді сүйгендей сүй?) құрметтеуге негізделген махаббатты нағыз сүйіспеншілік деп атауға болады.
Алайда замануи өнер туындылары балаларды дұрыс өнегелік романтикалық қарым-қатынас үлгілерімен еркелетпейді. Нағыз сүйіспеншіліктің орнына жиі өзімшіл, нәпсіқұмарлық және тіпті ашық намысқа тиетін қылықтар беріледі. Міне, неліктен бізге балалармен бірге, тура мағынада, киелі кітаптық көзқарас бойынша нағыз сүйіспеншіліктің қандай екенін анықтауымыз керек. Орташа статистикалық бала он жасқа жеткен кезде, бәлкім, ол ғашық адамның лайықты мінез-құлқы мен романтикалық қарым-қатынас туралы бұрмаланған көзқарасқа байланған болар, біз, ата-аналар, осы бұрмаланған көзқарасты түзетіп, нағыз сүйіспеншілік не деген түсінікті қайта қалпына келтіруге тиіспіз. Уақыт өте келе, мен нағыз сүйіспеншілік туралы ең ез дегенде бес киелі кітаптық ақиқатты таптым. Балаларды осы ақиқатқа үйрете отырып, сіз болашақта оларға айналасындағы адамдармен, сонымен қатар, олардың әрқайсысы үшін таңдаулысы болатын адамдармен өнегелі түрде дұрыс қарым-қатынасты табысты түрде қалыптастыруға көмектесесіз.
НАҒЫЗ СҮЙІСПЕНШІЛІКТІҢ ИДЕЯСЫ ҚҰДАЙҒА ТИЕСІЛІ
Нағыз сүйіспеншіліктің идеясы адамға тиесілі емес. Нағыз сүйіспеншіліктің қайнар көзі — адам емес, оның қайнар көзі — Құдай. Киелі Жазба, «Құдай — сүйіспеншілік» деген кезде, ол Құдайдың адамға деген сүйіспеншілігінен де зор нәрсені айтады. Құдай нағыз сүйіспеншіліктің бейнесі.
Үшбірлікті Құдай — Әке, Ұлы және Киелі Рух — нағыз сүйіспеншілік мәңгі екенін дәлелдейді. Құдай өзара қарым-қатынастарда өмір сүреді. Әке Ұлын мәңгі және шексіз сүйеді. Ұлы Әкесін мәңгі және шексіз сүйеді.. Киелі Рух Әкені де, Ұлды да мәңгі және шексіз сүйеді. Нағыз сүйіспеншіліктің абсолютті стандартын Құдай орнатқан. Бұл өшпейтін мінсіз қарым-қатынастар керемет Үшбірліктің арасында пайда болды. Осы идеал нағыз сүйіспеншіліктің үлгісін көрсетеді.
Құдайға ұқсас әрі бейнелес біз Жаратушыны және өз жақындарымызды Ол сүйгендей сүюге шақырылғанбыз. Құдайдың махаббаты кемелді және Ол бізді дәл сондай сүйіспеншілікке үйреткісі келеді. Иса айтты: «…Мен өздеріңді сүйгендей, сендер де бір-біріңді сүйіңдер!» (Жох. 13:34). Иса Өзін нағыз махаббатың үлгісі етіп көрсетеді. Оның сүйіспеншілігі бізді біріктіреді, біздің өмірімізді қуанышқа және мағынаға толтырады, іс-жүзінде бізге сол өмірді береді. Бұл сүйіспеншілікке — толықтық пен тыныштық беретін сүйіспеншілікке, біздің өмірімізді әрқайсымыз қалаған оқиғаларға айналдыратын сүйіспеншілікке, балаларымыз да, біз де талпынамыз. Әркім осы кемелді сүйіспеншілікті танып білгісі келеді, ал оның тек бір ғана қайнар көзі бар — ол Құдай. «Құдай — сүйіспеншілік. Сол себептен, кім Оның сүйіспеншілігіне сай әрекет ете берсе, Ол Құдаймен, Құдай да онымен тығыз қатынаста тұрады. …Құдайдың сүйіспеншілігі бойымызда әбден толысып, мақсатына жетеді…» (Жох 1. 4:16–17).
НАҒЫЗ СҮЙІСПЕНШІЛІК МЕНМЕН ЕМЕС
«Бұл сүйіспеншіліктің мәнісі мынада: Құдайды сүйген біз емес, қайта, Ол бізді сүйгендіктен, құрбандығы арқылы күнәміздің құнын өтеу үшін Өзінің рухани Ұлын жіберді» (Жох 1. 4:10). Егер нағыз сүйіспеншілік жайлы бір нәрсе айту керек болса, онда ол менмен емес. Иса бұл әлемге Өзі үшін емес, қайта біз үшін өлуге келді. Оның сүйіспеншілігі адамға бағытталды — оның мұқтаждығын толтыруға. Нағыз махаббат солай жасайды.
Нағыз сүйіспеншілік — бұл басқаның бақыты үшін қолынан келгеннің бәрін жасағысы келетін екі адамның өзара қалауы. Сүйіспеншілік өзімшіл емес, ол «өзінікін іздемейді» (Қор 1. 13:5). Нағыз сүйіспеншілікте әркім сүйікті адамын жақсымен қамтамасыз етіп, жаманнан қорғауға талпынады.
Менмен емес дегенді білдіретін шындық идеясын балаларға түсіндіру әр кезде оңай бола бермейді. Қырағылықсыз-ақ әрқайсымыз балалардың табиғатынан өзімшіл екенін білеміз.
Кішкентай балақай, әкесінің қолындағы ойыншықты жұлып алып: «Менікі!» — деп мәлімдеген жағдай біздің қайсымызға да таныс жәйт. Біздің әрқайсымыздың жүрек түкпірінде бізге тиісті нәрсені ала алмай қаламын ба деген немесе құқық бойынша бізге тиесілі керемет бір нәрсені жіберіп аламын ба деген қорқыныш жасырынуда. Осылайша, адам табиғатына бергеннен гөрі алу тән. «Ойыншықтарын» жақындарымен бөлісу немесе оларға өз уақыттарын бөлу, бөтен адамдар үшін осындай құрбандықтарды айтпағанда… Бір қарағанда бұндай қылықтар біздің мүддеміз үшін сияқты емес, бірақ шын мәнінде Құдай риясыздықты дұрыс қатынастың іргетасы етті. Шындығында риясыздық пен бөлісу қабілеттілігі біздің мүддеміз үшін.
Иса айтты: «…Беріңдер, сонда сендерге де беріледі… cендер өзгелерге қолданған өлшем өздерің үшін де қолданылмақ» (Лұқ. 6:38). Бұл өзара сүйіспеншілік қағидаларының бірі: біз беретінімізді аламыз. Бірінші кезекте адамдардың мүддесі жайлы ойлай отырып және оларға өзіміздікін тарата отырып, біз мұқтаж болып қалмаймыз — осындай риясыздық бізге терең қанағат әкеледі.
Бірде Шонмен Сан-Диегоның орталығында серуендеп жүргеніміз есімде, жүрек жалғап алу үшін тез тамақтану дәмханасына кірдік. Үлкен бір сэндвичке тапсырыс беріп, екіге бөлеміз деп шештік.
Далаға шығып, орындыққа отырып, енді сэндвичті бөле берген кезімізде, көрші орындықтан үйсіз адамға өте қатты ұқсайтын бір ер адамды байқадық. Мен Шонға қарап, бейтаныс адам жаққа қарай басымды изедім.
— Ол да әбден аш екеніне бәс тігемін, — деп сыбырладым ұлыма. — Мүмкін сэндвичімізді онымен бөлісерміз?
— Әке, мен аштан өлемін, — деп жауап берді Шон.
— Иә, меніңде қарыным ашып тұр, — деп іліп әкеттім мен. — Бірақ бұл адам бізге қарағанда, жүз есе аш екеніне сенімдімін. Егер сэндвичті үш бөлікке бөлсек те, біздің тоятынымызға сен.
Ашығын айтқанда, келісу белгісі ретінде Шон қуанышсыз басын изеді.
Аллен деген ер адамға, ұлым екеуіміз үлкен сэндвич сатып алғанымызды және егер ол, Аллен, аш болса, онда біз онымен бөлісуге дайын екенімізді айттым. Бізге күлкі сыйлап, ер адам біздің қасымызға келіп отырды, бәріміз өз сэндвичміздің үштен бір бөлігін рахаттанып асап-асап жеп алдық.
Әңгімелесе отырып, Алленнің шын мәнінде үйсіз екенін білдік. Ол бізге өзінің әжептәуір қайғылы оқиғасын айтып берді, ал біз оны мұқият тыңдадық. Қысқаша мен өзім жайлы, соның ішінде қалай мәсіхші болғанымды айтып бердім. Қоштасудан бұрын, біз Шон екеміз Алленмен бірге дұға еттік, содан кейін ол өзін қамқорлайтын Біреудің бар екенін біліп, кетіп қалды.
Біз Шон екеуіміз Сан-Диегодан таудағы үйімізге қайтып келе жатқанда, ұлым былай деді: «Әке, мен сэндвичтің бар жоғы үштен бір бөлігін ғана жедім, ал мен өзімді толық екі сэндвич жеген сияқты сезімде тұрмын. Оны Алленмен бөліскеніміз сондай жақсы болды. Біз оған көмектестік деп ойлаймын». Жағдайды пайдаланып, ұлыма, басқалармен бөлісіп, өз мұқтаждығымызды Құдайға тапсырған кезде, Ол бізді әрқашан қамқорлайтындығы жайлы түсіндірдім. Не осы өмірде, не болашақта сый алуымызды Құдай қадағалайды.
Балаға уақытын немесе оған қымбат бір нәрсені құрбан етуді ұсыныңыз. Осындай сыйды Құдайдың қалай еселеп қайтаратынын тіпті сәбилер де ұға алады. Бала үшін өте пайдалы тәжірибе — бұл алыс қаладағы әлеуметтік жағдайы төмен балалардың мұқтаждықтарына қалтапұлының бір бөлігін құрбан ету. Өз құрдастарына көмек көрсетуге балаларды ынталандыру үшін (мысалы, балаларға хаттар мен фотосуреттер алмасуға мүмкіндік беріледі), көптеген гуманитарлық ұйымның құрылымы осылай қалыптасқан. Балалардың қайырымдылық жұмыстарға қатысуы, оларға Құдай сүйіспеншілігінің айрықша ерекшеліктерін түсінуге көмектеседі.
Сондай-ақ менмендік қатынас пен мінез-құлықтың көрнекі үлгілері өте пайдалы. Балаларға өз уақытыңызды, күшіңізді және мүлкіңізді құрбан етуге мәжбүр болған, өткен және қазіргі қатынастарыңыз жайлы айтыңыз. Осы қарым-қатынастар сізге қаншалықты жарылқауға айналғанын балаларыңыз білсін. Түпкі деректеменің куәлігі балаларды риясыздықпен басқа адамның мұқтаждықтарына көңіл бөлу өзара қарым-қатынасты берік етеді және адам нанғысыз қанағаттану мен сый алып келеді дегенге көздерін жеткізеді.
НАҒЫЗ СҮЙІСПЕНШІЛІК, БЕРУДЕН БҰРЫН АЛУ КЕРЕК
Біз қолымызда жоқ нәрсені бере алмаймыз, — бұл даусыз. Соның ішінде сүйіспеншілікте бар. Біз өзіміз алмаған нәрсені басқалармен бөлісе алмаймыз. Жохан былай деп жазды: «Бұл сүйіспеншіліктің мәнісі мынада: Құдайды сүйген біз емес, қайта, Ол бізді сүйгендіктен… <…> Біз сүйеміз, себебі Ол бізді алдымен сүйді» (Жох 1. 4:10, 19).
Жақыныңды сүю Құдайдың сүйіспеншілігімен және басқалардың бізге деген сүйіспеншілігінен келеді. Құдай ең алдымен біздің жүрегімізді Өзінің сүйіспеншілігімен толтырмай тұрып, бізді кешірімге, сөзсіз қабылдауға, аяушылық танытуға, басқаларға қатысты сүйіспеншілік көрсетуге және ризашылық білдіруге шақырмайды. Мысалы, елші Пауыл былай деп айтты: «Осылай ынтымақпен өмір сүріп, Иеміз Иса Мәсіхтің Әкесі — Құдайды бірігіп мадақтай аласыңдар» (Рим. 15:6). Бізді Мәсіх қабылдаған кезде, біз басқаларды қабылдауға қабілетті боламыз. Құдайдың зор сүйіспеншілігі мен жақындарымыздың сүйіспеншілігінің арқасында, біз өзіміз риясыз құрбан ету және сүю қабілеттілігіне ие боламыз.
Басқа адамдарға сүйіспеншілік көрсетіп, оларға сену қиынға соғатын адамдар жайлы ойлаңыз. Бәлкім, олардың бұрын сәтсіз және ақыр соңында бұзылған қарым-қатынастың қайғылы тәжірибесін бастан кешкен болар. Өткен кезеңдегі берік және өнегелік дұрыс қатынас, осы саладағы қазіргі және болашақтағы жетістіктеріміздің кепілі болады. Және де керісінше: сәтсіз тәжірибе қазіргі және болашақтағы бейфункциялық қатынасты қалыптастыруға алып келеді. Бұл шырғалаң шеңбер үзілуі қажет, ал ондай мүмкіншілік бізге Құдайдың нағыз сүйіспеншілігін қабылдау мүмкіндігімен беріледі.
Мен өте нашар отбасында өскенімді айттым. Мен шынымен сүйіспеншілікті не қабылдай да, не көрсете де алмадым. Өзімнің болашақ отбасымда осы кемшілікті мінез-құлықтың үлгісін жалғастыруға мәжбүр болдым… Құдаймен, өз-өзіммен және айналамдағы адамдармен жаңа, дұрыс қарым-қатынасқа ие болмағанша.
Мектепте және университетте оқыған кезімде маған бір-бірін шынымен жақсы көретін отбасы сондай жетіспеді. Бақытыма орай, мен сондай әділ адамдарды кездестірдім. Олар Дик және Шарлотта Дэй.
Мен Дикпен 1960-ыншы жылдары екеуімізде семинарияда оқып жүрген кезімізде таныстым. Дик басқа студенттерден бірнеше жасқа үлкен болатын және оның сол уақытта әйелі мен төрт баласы болды. Ол отыз жасқа келер шағында сенімге келіп, өзінің қызметке шақырылғанын сезеді. Біз бірге болашақ оқу пәндерін таңдау кезінде таныстық, бірден тіл табысып кеттік.
Көп кешікпей мен Дэй әулетінің бір мүшесіне айналдым, сол сәтте ол маған өте маңызды болып көрінетін бір нәрсе жайлы сөйлесу үшін жиі қолайсыз уақытта баратынмын, мысалы, таңғы 6:30-да немесе 23:00-ден кейін. Шыдамды Дик әрқашан маған мейірімді және ілтипатты болды. Балалық шағымда мен осындай қарым-қатынасты тек армандай алатын едім.
Дик пен Шарлоттаның бір-біріне және балаларына деген қарым-қатынасы мені таңқалдыратын. Олар балаларын өзгертусіз мақтап және оларға өздерінің ерекшеліктері мен қайталанбайтындықтарын сезінуге мүмкіндік бере отырып, қабылдап, бағалайтын. Олар өз махаббаттарын еркелету сөздерімен, нәзік жанасулармен және жиі құшақтаулармен көрсететін. Дэйдің отбасының арқасында құшақтау дегеннің не екенін білдім десем де болады. Дик пен Шарлотта әрқашан өздеріне мұқтаж жандардың қасынан табылды. Олардың балаларға арналған жеке уақыттары болды, менің әкем менің бар-жоғымды сирек есіне алғандықтан, бұл маған ұмытылмас әсер қалдырды.
Дик пен Шарлоттаның отбасында мен аңғарған тағы бір ерекшелік: ата-аналары балаларына үйде көмектескендері үшін рақмет айтатын. Қоқыс шығару, үй жинау, қандай көмек болса да… олар көрсеткен көмектері үшін ешқашан балаларға алғыс айтуды ұмытпайтын. Өзімнің балалық шағымды еске ала отырып, тек бір нәрсе ғана айта аламын, әкем мені еңбектенуге үйретті және сол үшін оған ризамын. Бірақ ол менің сол істегендерімді бағалады ма? Солай болғанын есіме түсіре алар емеспін.
Шындығында Диктің отбасы менде ешқашан болып көрмеген отбасына айналды. Өзара сүйіспеншілігіміздің арқасында өнегелі дұрыс адами қарым-қатынастың қалай болатынын білдім. Өзіңнің жайсыз өткен өміріңнің әсерін жеңіп (бұл әркімнің өз мөлшеріне қарай), шынайы киелі кітаптық дұрыс тұлғааралық қарым-қатынас жайлы ұзын құлақтан естіп білген біреуді емес, қайта рухани ересек отбасын табуға тырысып, олармен дос болыңыз. Рухани ересек отағасын — бәлкім, тіпті атаңызбен жасты болар, — сол адамнан сізге тәлімгер болуын өтініңіз. Өз өтінішіңізбен оған деген құрметіңізді көрсетіп қана қоймай, сізге өз балаларыңызбен жылы және сенімді қарым-қатынас үшін керек болатын эмоциялық тәжірибелерді де қабылдай алатын боласыз.
НАҒЫЗ СҮЙІСПЕНШІЛІК БАСҚА АДАМНЫҢ ҚАЖЕТТІЛІКТЕРІНЕ ҚАМҚОРЛЫҚ ЖАСАЙДЫ
Исаның сүйіспеншілікке толы жүрегін бейнелеу үшін «жаны ашыды» деген етістік пен оның синонимдерін жиі қолданылғанын байқауға болады. Екі соқырды кездестіргенде, Ол «жаны ашыды». Алапесті көргенде, Ол тағы да «жаны ашыды». Аш адамдар мен ауруларды көргенде, Құдай «жаны ашыды»[23]. Қиындыққа тап болған адаммен кездесу, мейлі ол тәндік, эмоциялық немесе рухани мұқтаждық болсын, ол Исаның сүйіспеншілікке толы жүрегіне дереу үн туғызды. Мұқтаж адамның мәселесіне бірден жауап беру — міне, осы нағыз махаббаттың көрінісі.
Тұңғышыңыз дүниеге келгенде, сіздің назарыңызды өзіне аударатын қабілетін байқамай қалмауыңыз мүмкін емес. Жаңа туған сәбилердің дауысы өте күшті! Сіздің балаларыңыз да өзінің «вокалдық қабілетін» ептілікпен қолдана білгеніне сенімдімін. Сіздің есту қабілетіңіздің «мейірін қандырудың» бір себебі — бұл өзінің аш екендігін хабарлау әрекеті. Сіз әйеліңіз екеуіңіз оның бұл қажеттілігін қанағаттандаруды ұзаққа созбай, қарны ашқан баланы бірден тамақтандыруға кірісесіздер деп ойлаймын. Емшек сүтін немесе сүтті қоспаны сіңіріп алып, бала басқа қажеттілікке тап болады, сіз жөргегін ауыстыру арқылы тағы да оны қанағаттандыру үшін асығасыз. Ал ақыры ол ұйқыға кете бастаған кезде, оған жайлы және қауіпсіз ұйқы үшін барлық жағдайын жасай отырып, сіз қуанышпен оның осы қажеттілігін де қанағаттандырдыңыз. Сіз баланың дүниеге келген сәтінен бастап, оның тәндік қажеттіліктерін қамтамасыз етумен айналыстыңыз, ал бұл — нағыз сүйіспеншіліктің көрінісі.
Балаға деген сүйіспеншілік, сонымен қатар оның эмоциялық немесе рухани елеулі қажеттіліктерін қамтамасыз ету дегенді білдіреді, өйткені, физикалық мұқтаждықтарымен қатар, оның рухани қажеттіліктері де бар. Осы қажеттіліктерді қанағаттандыра отырып, біз балаға өз кезегінде басқа адамдардың елеулі эмоциялық қажеттіліктерін толтыруды үйренуге мүмкіндік береміз. Бұл моральдық тұрғыдан дұрыс арақатынастың айқын сипаттамасы.
Дәл осындай өзара қатынасты Дэйдің отбасынан байқадым. Бір-бірінің елеулі эмоционалды қажеттіліктерін толтыратын, осы отбасының мүшелері, менмен емес болатын. Дик пен Шарлотта балалардың мұқтаждықтарын толтыратын сүйіспеншілікті көрсетті, ал әр баланың эмоциялық қажеттілігі қабылдаумен, құрметтеумен және сүйіспеншілікпен қанағаттанғандықтан, отбасындағы орнаған атмосфера балаларды басқалаларға қатысты да дәл солай жасауға үйретті.
Көптеген жылдар бойы мен балаларымның эмоционалдық қажеттіліктерінің барлығын білмеймін деп уайымдадым. Сонымен қатар, өзімнің жан дүниелік қажеттіліктеріммен немесе Доттидің жан дүниелік қажеттіліктерімен таныспын деп сенімділікпен айта алмаймын. Алдыңғы тарауларда оның бірқатарын атап өттім, мысалы қабылдау, құрметтеу, қолдау, көңіл аудару туралы. Киелі жазба бізде қанағаттандырылуға мұқтаж аз дегенде отыз бес эмоциялық қажеттілік бар екенін есімізге салады. Біз оларды «бір-бірімізге» деген қиелі кітаптық шақырылу деп атаймыз (Рим. 15:6), «бүкіл мүшелер өзара бірдей қамқорлық көрсетсін» (Қор 1. 12:25), «бір-біріңді жігерлендіріп» (Сал 1. 5:11) және тағы басқалар. Менің қымбатты досым, мені осы киелі кітаптық үзінділермен таныстырған, доктор Дейвид Фергюсон, адам өміріндегі басымдылығы күшті он жан дүниелік қажеттіліктерді қалай анықтау керектігін түсіндіріп берді. Оның кеңесі бағасыз көмек болды және менің отбасымдағы мүшелердің аса эмоционалды қажеттіліктерін қанағаттандыруға нақты қадамдарды айтты.
Әрине, Киелі кітаптың беттерінен сіз барлық эмоционалды қажеттіліктердің анықтамасын таба аласыз, бірақ мен оның тек он қажеттілігімен шектелуді және оның қай жерде бар екенін білу үшін әр қажеттіліктің анықтамасын Киелі Жазбаға сілтеме жасап ұсынамын. Адамның басымды жан дүниелік қажеттілігінің тізімімен таныса отырып, олардың қайсысы сіздің әр балаңыз үшін бірінші дәрежелі мағынаға ие екенін анықтаңыз. Осы қажеттіліктердің анықтамасы бірінші адамнан беріледі, яғни, оларды толықтыру жағдайында баланың өзі оны қалай суреттейтін еді.
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Біздің балаларымыз ең бірінші қандай эмоционалды қажеттіліктердің қанағаттануына көбірек мұқтаж екенін білу, қандай керемет болар еді! Біздің әрқайсымызға осы эмоциялық қажеттіліктердің барлығы тән және оның әрқайсысын қанағаттандыру біз үшін көбірек маңызға ие. Әйтсе де нақты бір жағдайда жеке қажеттіліктер басымдырақ болып келеді. Мысалы, Шон үшін сыйластық, ал Хизер үшін оған көңіл аудару бәрінен маңыздырақ. Дотти бәрінен бұрын қолдауға мұқтаж болса, ал мен үшін аса маңыздысы мойындау. Шынында, кейін отбасылық ортада талқылау үшін, сіздің балаларыңыз, әйеліңіз немесе өзіңіз үшін маңыздырақ екі-үш эмоционалды қажеттіліктерді білу артық етпейді. Жақын адамдар бір-бірінің эмоционалды қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін саналы түрде күш жұмсаған кезде, сондай жүрекке жылы тиеді!
Сізге өзіңіздің және отбасы мүшелеріңіздің басым болып келетін жан дүниелік қажеттіліктерін анықтауға көмектесу үшін кітаптың соңындағы пайдалы сауалнаманы қолдануға кеңес беремін. Доктор Дейвид Фергюсон «Great Commandment Network» бірлесіп құрастырған бұл сауалнама — сіз үшін және отбасы мүшелеріңіз үшін қандай эмоциялық қажеттіліктердің көбірек маңызды екенін анықтаудың тамаша тәсілі.
Басқа адамдардың эмоционалды қажеттіліктерін толтырып, түсінуге дайындық ретінде балаларды менімен бірге белсенділікпен Доттидің эмоциялық қажеттіліктерін толтыруға шақырдым. Солайша мен оларға үлгі болып, бір мезетте сөзбен емес, іспен аналарына шынайы көмекке келулеріне мүмкіндік бердім. Мысалға, туған күнді алайық. Әрине, сіз жыл сайын өз балаларыңыздың туған күнін тойлайсыздар. Бұл олардың басты эмоционалды қажеттіліктерінің бірін толтыру үшін керемет мүмкіндік. Кезекті туған күн тойлау кезінде олардың эмоциялық қажеттіліктерінің бірін толықтыру ниетіңізді балаларыңыз білетіндіктеріне көз жеткізіңіз. Кешірек олардың эмоционалды қажеттіліктерінің сіз арқылы толықтырылуының арқасында олар енді дәл солай басқа адамдарға да, соның ішінде аналарының туған күнін тойлауды қолдана отырып, дәл солай істей алатындарын түсіндіріп өтіңіз.
Доттиге бір сөз айтпай, балаларды жинап алып, оның туған күнін тойлау бойынша өз жоспарымды айттым. Есімде қалғаны: «Балалар, аналарыңның туған күні жақындап қалды, сондықтан маған сендердің көмектерің қажет. Ол біздің қаншалықты қатты сүйетінімізді және оған қалай қамқор боуға тырысып жатқанымызды түсіну үшін оны қалай қуанта аламыз?» — дедім.
Сондай «жасырын кеңестің» бірінде Келли былай деді:
— Біз жағажайға сапар ұйымдастыра алатын едік, өйткені анамыз жағажайда демалғанды ұнатады.
— Менде бір ой бар, — деп хабарлады Шон. — Анам спагеттиді жақсы көреді, ал біз оған кешкі асқа спагетти дайындап бере аламыз.
— Менде одан да күшті ой бар, — деп қосылды Кэти. — Бізге неге жағажайда спагеттимен пикник ұйымдастырмасқа?
Осы «жасырын кеңестер» балаларды аналарының эмоционалды қажеттіліктерін толтыру туралы қамқорлыққа үйретудің керемет мүмкіндігіне айналды, дәл солай барлық отбасы мүшелері әрқашан бір-бірінің эмоционалды қажеттіліктерін қамтамасыз етті. Сол кезде Доттиге дайындаған құттықтау ашықхатына балалардың әрқайсысы сүйіспеншілік пен қолдау жайлы бірнеше сөздер жазды. Мен оларға аналарынан қаншалықты көп сүйіспеншілік пен қолдау алғандарын, ал енді оларға өз ризашылықтарын білдіретін мүмкіндіктің туғанын естеріне салдым.
Балаларға көңіл бөліп, қамқорлық көрсете отырып, оларға өзіңіздің сөзсіз қабылдауыңызды, мойындауыңызды, қолдауыңызды, жігерлендіруіңізді, сыйластығыңызды, мақұлдауыңызды және сүйіспеншілігіңізді көрсетіңіз. Оларды өзіңіздің серіктесіңіз етіңіз және аналарының өміріндегі дәл сондай эмоционалды қажеттіліктерді толтыру туралы қамқорлықты үйретіңіз. Сізбен бірге оның жан дүниелік мұқтаждықтарын қанағаттандыруға белсенді ат салысып, өз ойларын қосуды ұсыныңыз.
НАҒЫЗ СҮЙІСПЕНШІЛІК ТАҢДАУДЫ БІЛДІРЕДІ
Одан бері біраз жылдар өтті, бірақ діни қызметкердің сөзі дәл қазір айтылғандай есімде, ол маған мынандай сұрақ қойды: «Джослин Дейвид, сен Дороти Эннді заңды әйелің етіп аласың ба? Осы күннен бастып, сендерді өлім ажыратпағанша, қуанышта да қайғы да, байлықта да жоқшылықта да, ауырғанда да сау болғанда да сүйіп, қамқорлау үшін онымен бірге боласың ба?»
Сол некелесу мен үйлену тойының рәсімі біздің Дотти екеуіміздің некеміздің соңы емес — басы болды. Нағыз сүйіспеншілік, әсіресе некелік одақ, жолдың ақыр соңы емес, қайта махаббат уәдесімен бекітілген, екі ғашық адамның қабылдаған саяхаты. Көрдіңіз бе, махаббат таңдауды білдіреді. Мен Доттидің берілгендігін таңдадым, бұл таңдау оған адалдығымды сақтауға және өмірімнің соңына дейін бар жүрегіммен сүйіп өтуге деген саналы шешім болды. Бір ғана әйелге — өз әйеліңе деген сүйіспеншілікті таңдай отырып, сіз оған қатысты адалдық пен берілгендікті таңдайсыз. Ерлі-зайыптылардың қатынасының мәні, осында. Біздің басқа адамдармен қарым-қатынасымыз өмір бойы жалғаспайды. Кейбір достық қарым-қатынас әр түрлі себептермен аяқталады, бірақ егер сіз ұзақ мерзімді қатынасқа ниет білдірсеңіз, саналы түрдегі таңдауға дайын болыңыз.
Балаларыңыз сүйіспеншілік — ол жай ғана сезім немесе эмоциялық серпін емес екенін білсін. Сүйіспеншілік қандай жағдай болмасын, бізге қымбат адамның жанынан табылу деген өсиетке негізделген. Өз үйлену тойларыңыздың мерейтойын тойлауды қолданып, балаларыңызға сіздің некеңіз — ол өмір бойына жалғасуы тиіс некелердің бірі екенін айтыңыз. Үйлену тойларыңыздың жылдығын тойлауды отбасылық мереке етуге болады. Некедегі адалдық — бұл таңдау екенін және сіз әрқашан тек өз әйеліңізді ғана бар жүрегіңізбен сүюді таңдайтыныңызды балаларға айтыңыз.
Сонымен бірге кімнің болса да үйлену тойына шақырған шақырылуын қолданып, бұл мерекеге балаларыңызбен бірге барыңыз. Романтикалық қатынастың нәтижесі ретінде некеге тұру арқылы, адамдар таңдау жасап, бір-біріне деген адалдығын сақтауға салтанатты түрде уәде беретінін оларға түсіндіріңіз. Қазіргі кезде бұл уәде ойңалықпен бұзылады деген әсер қалыптасады, некелік одақ ұзақ мерзімді емес және ерлі-зайыптылардың қарым-қатынасы эмоциялары бар болған уақытқа дейін ғана жалғасады. Балаларға Құдайдың некеге деген жоспары бұндай емес екенін түсінуге көмектесіңіз. Олар ерлі-зайыптылар бір-біріне деген адалдықты сақтаған кезде ғана олардың қатынасы өмір бойына жалғаса алатынын білсін.
Өмір бойғы адал ерлі-зайыптық қарым-қатынас — бұл Құдайдың неке жоспарының көрінісі. Нағыз сүйіспеншілік менмен емес және басқа адамның қажеттіліктеріне қамқорлық жасайды. Міне әкенің алтыншы міндеті нені білдіреді — нағыз сүйіспеншіліктің не екенін балаға түсіндіруге тырысу.
— Аарон, саған сөз беремін, бұл әңгімелесу біздің бұрынғы әңгімелеріміздей болмайды, — деп сөз бастады әкесі. — Мен уәде беремін, енді саған дауыс көтермеймін. — Бөлмеде тыныштық орнады, оны тек Ааронның анасы, Марсидің, мұрын тартқаны бұзып тұрды. Рик, он жеті жасар бозбаланың әкесі, жергілікті электроника дүкенінде жасалған ұрлыққа айыпталған ұлынан жауап алғысы келді. — Маған жай ғана бір-екі сұраққа жауап берші, — деп жалғастырды Рик. — Ол ұлына сөйлеуге мүмкіндік бермей. — Дүкендегі ұрлық үшін тұтқындалу қандай болады екен?
— Білмеймін.
— Өз кінәңді мойындайсың ба?
— Жоқ.
— Сен не, дұрыс емес жасағаныңды түсінбейсің бе?
— Былай, жаман сияқты.
— Неге?
— Білмеймін.
— Сен ұрлық жасауға болмайтынын білмейсің бе? — деп қоймады Рик.
Марси әке мен ұлының диалогын тыңдап тұрды. Анда-санда, Ааронға көз тастап, қарсы алдымдағы мүлде бөтен адам ба деп ойлады. Басқа жолы оның көз алдына, өзі түнде ертегі оқыған кезде, тізесіне келіп шығып отырған кішкентай бала келді. Кішкентай ұлдың бозбалаға айналуы Рик пен Марсиге оңай соқпады.
Диалогқа қатысушылардың орны ауысты: енді Аарон сөйледі.
— Болмайды дегенді қайдан алдың? — деп сұрады әкесінен, кенеттен алға жылжып, алғаш рет әңгімеге қызығушалақ танытты.
Рик түсінбей ұлына тесіле қарап:
— Не жайлы айтасың?
— Мен қандай жамандық жасадым? Мен тек қана бір түкке тұрмайтын камераны алдым. Мен сатып алған бейнекамера басынан бастап нашар істеді. Олар маған жарамдысына ауыстырып беруге міндетті болатын, бірақ олай істеуден бас тартты. Енді олардан өзіме тиесілі нәрсені алудың қай жері жаман?
— Өз құлағыма өзім сенбеймін, — деді Рик. Аарон әдейі қыр көрсетіп көзін алартып, содан кейін қолын айқастыра кеудесіне қойып, диванның арқалығына шалқайып жата кетті. — Аарон! — деп Рик ұлын бірден тиып тастады. — Біз анаң екеуіміз сені өмір бойы адал өмір сүруге үйретіп келеміз, ұрлық жасауға болмайтынын әлі түсінбегеніңе әбден көңілім қалды.
— Кім ұрлық жасады? — деді Аарон қатты дауыспен. — Әрине, мен емес. Ол дүкеннің жұмысшылары өз тұтынушыларының қалтасына қол сұғатын. Олар тұтқындалулары керек.
Рик өте қатты мазасызданып кетті. Шыдамдылығын жоғалта бастады.
— Сол камераны алуға құқың жоқ екенін сен жақсы білесің және дүкен саясатының бұл жерге ешқандай қатысы жоқ. Біз саған осыны үйреткен жоқпыз, Аарон Майкл! — Риктің жанында отырған Марси күйеуінің ашуына жауап ретінде оның қолын қатты қысты. — Тыңда, — деді Рик сол бұрынғы ашынған дауыспен. — Дүкеннен ақшасын төлемей не нәрсе болса да алуға болмайды. Нүкте. Оның беделі қандай болса да.
— Неге? — деп қырсықты Аарон.
— «Неге» деген несі? — деп Риктің зығырданы қайнады. — Бұл дұрыс емес! Жасауға болмайтын нәрселер бар, себебі болмайды. Біз екеуіміз де сенікі дұрыс емес екенін білеміз.
Жауап ретінде Аарон да дауысын көтеріп:
— Не ойласаң да өзің біл, бірақ мен кінәлі емеспін. Сенің өз пікірің, ал менің өз пікірім бар. Менің достарымның ешқайсысы мені айыптаған жоқ. Егер осы жағдайда кінәлі біреу болса, онда ол дүкеннің әкімшілігі.
Жас жігіт тезірек бөлмеден шығып кету ниетімен диваннан атып тұрды.
— Дәл қазір қайтыңыз, жас жігіт, — деп талап қойды Рик.
— Маған футболға бару керек, — деп Аарон баспалдақтың жоғарғы сатысынан айғай салды. — Марси тағы да күйеуінің қолынан қатты қысты.
— Сен қарапайым әңгімеден бас тартуға уәде бергенсің, — деді ол ақырын, бірақ қатаң түрде.
Рик креслоға сүйене отырып, көзін жұмып, ойланып кетті. Олардың ұлдарының адамгершілік бағыт-бағдары ақиқаттан соншалықты алыстап кетті, қалайша бұлай болуы мүмкін?
Рик пен Марси барлық ата-аналар қалайтын нәрсені қалады: біз бәріміз балаларымыздың жақсылықты жамандықтан ажыратып және дұрыс адамгершілік таңдау жасай алуларын қалаймыз. Бірақ біздің оқиғамыздағы әке, өз ұлының бұрыс таңдау жасағанын біле тұра, оны соған сендіруге қауқарсыз болды. Бізге, әкелерге, шын мәнінде білу керек нәрсе — бұл орайы келген кезде ол дұрыс адамгершілікті таңдау жасай алуы үшін өз балаңызға шынайы мейірімділікті сөзсіз жамандықтан ажырата білуге үйрету.
Кез келген адам түйсікпен жақсы әрекетті жаман әрекеттен ажырата алады. Мынандай жағдайды елестетейік, мектептің киім шешетін бөлмесінен Аарон өзінің аяқ киімінің ұрланғанын көреді. Ол өзін жәбірленген сезіне ме? Әрине. Ол қайсы әрекет жақсы, қайсы әрекет жаман деген пікірге қатысты ұрының құқығы жайлы өз пікірін талқылайды деп ойлайсыз ба? Күмәнім бар. Ол әділеттіліктің әділ сезіміне жүгінеді және ол мұнда жәбірленушінің кім екеніне қатысты күмәнданбайды. Сонымен бірге, әрине, оның ойы бойынша ол ғана емес, барлық адамдар мойынсұнуға міндетті адамгершілік заңына жүгінеді.
Бірақ қиялымыздағы емес, шынайы өмірдегі жағдайда Аарон өзінің әрекетін орынды деп сенеді, себебі электроника дүкенінің әкімшілігі, онымен және басқа сатып алушылармен әділетсіз іс жасаған сияқты болды. Демек, оның адамгершілік сезімі ұрлықты құптайды. Шындығында заманауи балалардың көпшілігі жағдайға байланысты ұрлауға және өтірік айтуға болады деп есептейді. Олар бір жағдайда жол берілмейтін әрекет, екіншісінде әбден қолайлы дегенге сенімді. Сонымен, егер балалар адамгершілік заң жағдайға қатысты өзгереді деп ойлайтын ересек адамдармен қоршалса, онда балаларға жақсылықты жамандықтан ажыратуды қалай үйрете аламыз?
АҚИҚАТТЫ АНЫҚТАУДЫҢ ЕКІ ТӘСІЛІ
Заманауи қоғамда ненің жақсы, ненің жаман екенін анықтауға арналған екі түрлі тәсіл бар. Әр тәсіл біздің дүниетанымымызға әсер етеді және олардың әрқайсысы түбегейлі әр түрлі көзқарасты білдіреді:
•
•
Бірінші тәсілде ең басты адам емес, Құдай — негізгі Тұлға екенін, адам емес, Құдай — барлық жаратылыстың Көзі және бүкіл ғаламның Тәңірі екенін мойындайды. Ол — ақиқаттың Қайнар көзі, Жаратушы және барлық жаман мен жақсының Соты.
Екінші тәсілде адамды бірінші орынға қояды. Оны адамгершілік заңының өлшемі екенін мойындай отырып, бұл тәсіл жеке адамға қатысты (яғни өз пікірінің болуы) және адамның жеке жағдайына байланысты (яғни жағдаятты). Басқаша айтқанда, әр адам ненің ақиқат екендігі туралы өз бетінше пікір айтуға құқылымын деп есептейді, осыны басшылыққа ала отырып ненің жақсы, ненің жаман екенін анықтайды.
Тіпті мәсіхші отбасылардағы басым көпшілік балалар екінші тәсілді басшылыққа алады. Егер сіздің балаңыз жасөспірім шаққа жетсе, ол, бәлкім, өз пікірі мен жағдаятты көзқарасты ұстанар немесе бұл тәсіл оған біршама әсерін тигізіп те үлгерген болар. Балаларды бірінші тәсілдің жақтаушыларына сенімді ету үшін біз шын мәнінде не нәрсе жақсы іс-әрекеттерді — жақсы, ал жаманды — жаман ететінін анықтауға көмектесуіміз керек. Ол үшін олардың нәзік санасына жақсы мен жаман мінез-құлықтың үлгісі жайлы — Құдай орнатқан шынайы үлгі жайлы ойларын қалыптастыру керек.
ШЫНАЙЫ СТАНДАРТТЫ ҚАЛЫПТАСТЫРУ
Париждың маңында, Севр қаласында, Халықаралық өлшем мен салмақтар бюросының штаб-пәтері орналасқан — өлшеу бірліктерін стандарттау ұйымдары. Басқаша айтқанда, бұл бюро бүкіл әлем бойынша метрикалық өлшеу стандартын орнатады және осы сенімді стандартты сақтайды.
«Жақсы» мен «жаманның» мүмкіндігінше нақты параметрлерінің анықтамасын алуды қалай отырып, мен Севрде сақталынатын стандартқа жүгінуші едім, егер өз сызғышымның миллиметрлік бөлігінің дәлдігіне көз жеткізгім келсе, ол үшін оларды осы бюроның стандарттарымен салыстырар едім. Немесе егер маған шынымен менің тоңазытқышымдағы диеталық кока-коланың бір бөтелкесінде екі литр сұйықтықтың бар-жоғын білу керек болса, мен оның мөлшерін Халықаралық өлшем мен салмақтар бюросының мәліметтерімен салыстырар едім.
Сіздің өтінішіңіз бойынша, жаңа ғана мен кескен ағаштың ұзындығы туралы екеуіміздің арамызда дау басталып кетті деп елестетейік. Кесілген ағашты өлшеп, мен оның ұзындығы бір метр екенін білдім, ал сіз өзіңіздің өлшеуішіңізді қолданып, оның ұзындығы бір метрден аз дедіңіз. Қайсымыз дұрыс айттық, оны қалай білуге болады? Біз Францияда сақталған стандартқа жүгінуімізге болады. Әрқаймысыз жасаған өлшемнің нақтылығын анықтау үшін біз оларды жалпыға бірдей белгіленген стандартпен салыстыруға тиіспіз.
Дәл осы жалпыға бірдей стандартқа біздің балалармыз мұқтаж. Олар адамгершілік нормалар саласындағы шағымдарды реттей алатын қандай да бір стандарттың бар екеніне, — жалпыға бірдей және жақсылық пен жамандықтың не екенін анықтайтын, адамның өлшеуге деген құмарлығына тәуелсіз стандарттың бар екеніне сенімді болу керек. Метрикалық ұзындықты немесе адамгершілік нормаларды анықтау іс-әрекеттері ұқсас болуы керек. Сондықтан, ақиқатты орнату үшін біз бірінші кезекте осы не басқа өлшем орнатылған стандартқа қалай сай келетініне қызығушылық танытуымыз керек. Біздің бірінші қадамымыз біздің жақсы мінез-құлық жайлы пікірімізді мәлімделген стандартпен салыстыру. Вебстер сөздігі, «ақиқат» деген сөзді анықтай отырып, басқада мағыналармен қатар қойып, мынаны айтады: «түпнұсқаға немесе стандартқа сәйкес».
Не — немесе Кім — осы түпнұсқа немесе стандарт екенін анықтау ғана қалады.
Міне, біздің пікірталасымыздың қатысушысы болып Құдай сөйлеу керек болған кезде, себебі, Онсыз әділ және адамгершіліктің жалпыға бірдей стандартына келу мүмкін емес. Егер шынайылық пен адамгершіліктің объективті өлшемшартының болуына жол берсек, олар адам ақылының нәтижесі бола алмайтындығын мойындау керек, әйтпегенде олар әділетсіз болар еді. Сондай өлшемшарттар басқа ақыл-ойдың өнімі болу керек және егер жалпыға бірдей ережелер бар болса, ненің жақсы, ненің жаман екенін реттеушілер жеке тәжірибесінің шеңберінен шығуы керек, әйтпесе ол жалпыға бірдей болмайды. Осындай ереже жеке мүдделерден басым болуы керек. Анықтама бойынша, жалпыға бірдей ақиқат бірдеңе — немесе Біреу болуы керек — бар адамзатқа, бар жаратылысқа ортақ.
Осындай шарттарға — шынайылық пен адамгершілік стандартының талабына — тек бір ғана Тұлға лайық, ал бұл Тұлға — Құдай. Өзінің аса киелілігімен бірге (бұған біздің кітабымыздың
Біз адамгершілік деп атайтынның негізі, барлық игіліктің қайнар көзі, Өз ұлылығымен бізден жоғары тұратын мәңгі Құдай. Елші Жақып былай деді: «көктегі Әкеміз берген қай нәрсе де игі. Нұр шашқан аспан денелерін жаратқан Ол бізге Өзінің мүлтіксіз жарылқауын жаудырады. Аспан денелерінің көлеңкелері қозғала бергенмен, Құдайда ешқандай тұрақсыздық жоқ» (Жақ. 1:17).
Көптеген ата-аналар осы тарауда айтылған әкеге ұқсайды. Оларда да, сол әке сияқты
«Әділеттілік» және «әділетсіздік» деген түсініктің барына сенуіміздің себебі, біздің Жаратушымыз —
Сүйіспеншілік — бұл ізгі, ал жеккөрушілік — кемістік болуының себебі, бізді жаратқан Құдай —
Адалдық құпталып, ал өтірік бетіне басылу себебі, Құдай
Кіршіксіз тазалық адамгершілікті мінез-құлықпен құрметтеліп, ал жүгенсіздік — адамгершіліксіз болуының себебі, Құдай мінсіз және бізге адал.
Өте көп балалардың нағызды жасандыдан, ақиқатты өтіріктен, адамгершілікті адамгершіліксізден ажырата алмауларының себебі, олар өз қарым-қатынастарын осы санаттармен және өз іс-әрекеттерін шынайы стандарттармен салыстырмайды. Біз бәріміз барлық заттың өлшеушісі сияқты Құдайдан шегініп, заманауи қоғамның зиянды ықпалына түстік. Шындықтың Қайнар көзінен бас тартып, қоғам жақсылық мен жамандықтың өзіндік өлшемдерін ойлап табуға тырысады.
Ұлының «неге?» деген сұрағына берілген Риктің түсініксіз жауабы, Құдайдың берік мінезіне жүгінудің орнына, өз ойларын басшылыққа алып, ненің жақсы, ненің жаман екенін түсіндіруге тырысатындарға тән. «Сенің дұрыс жасамағаныңды екеуіміз де білеміз!» — деген сөз баланы сендірмейді. Біреудің бұрыстығын
БАЛАЛАРДЫ ОЙЛАНУҒА МӘЖБҮР ЕТІҢІЗ
Уақытында, мен, жасөспірім балаларымды күрделі сұрақтарға ойлануға және қорытынды жасай алуға үйрету үшін олармен әр түрлі пікірталас өткізуді ережеге айналдырдым. Сапардан соң үйге келген кезде, мен балаларды жиі жақын мейрамханалардың біріне таңғы ас ішуге шақыратынмын. Жолда (немесе бәріміз беконмен қуырылған жұмыртқаны жеп отырғанда) мен шешімі адамгершілік таңдауды қажет ететін жағдайды талқылауды ұсынатынмын. Мен ұсынған жағдайды талқылай отырып, біз балалармен қандай іс-әрекет Құдайдың мінезіне және Құдайдың заңына қарама-қайшы екенін анықтауға тырыстық. Осындай пікірталастың идеясы — жағдайды әртүрлі қырынан қарап, адамгершілік таңдаудың осындай болуы Құдайдың арқасында деген қорытындыға келу.
Ең алдымен біз талқыланып отырған жағдайға Құдайдың қандай заңын немесе қандай өсиетін қолдануды анықтап алуымыз керек, бірақ біз үшін ең бастысы Құдайдың табиғатымен белгіленген осы заң қайдан туындады және ол Құдайдың сүйіспеншілігі мен біздің игілігімізді қамқорлауды қалай көрсететінін түсіну болды. Менің мақсатым балаларға жалпыға бірдей ақиқатқа — жердің шетіне дейін орналасқан барлық халықтар үшін барлық уақытта жақсы мен дұрысқа әділ баға беру үшін, қандай әділетті заңдарды ұстанатынымызды ғана емес, қайта қандай керемет Құдайға қызмет ететінімізді көрсету болды.
Бір рет мен он үш жасар қызым мен он жеті жасар ұлымды құрбысымен 1993 жылы түсірілген Стивен Спилбергтің «Шиндлердің тізімі» деген фильмге алып бардым. Сол уақытта барлығы тек осы жайлы ғана айтып жүргендей болатын. Көрініс жеті Оскар ұтып алды, соның ішінде таңдаулы фильм мен таңдаулы қойылым үшін. Фильм нацистік Холокост уақытында мың екі жүз поляк еврей-босқындарының өмірін құтқарған, неміс бизнесмені Оскар Шиндлер жайлы болатын.
Біз кинотеатр залынан жүздері мұңайған және мазасыз көрінген адамдармен бірге шықтық. Олардың көпшілігі еврейлерге қарсы жасалған нацистердің зұлымдықтары жайлы пікір алмасып келе жатты. Мен ұлыма қарадым.
— Шон, сен Холокостты адамгершіліксіз құбылыс және абсолютті жауыздық деп есептейсің бе? — деп сұрадым мен.
Ол ойланбастан:
— Иә, — де жауап берді.
Келесі қалашыққа барып түстену үшін көлікке отырған кезде, мен өз сұрағымды қайталадым.
— Кинотеатрдан шыққандардың барлығы-дерлік Холокостты абсолютті жауыздық деп атады, — дедім мен. — Бірақ көрермендер нені негізге ала отырып, осындай қорытындыға келді? Олар,
Көп кешікпей біз мейрамханаға да жеттік және түскі ас уақытында пікірталасымызды жалғастырдық.
— Неліктен көптеген американдықтар түсік жасауға болады деп есептейді? Себебі американдық азаматтардың басым көпшілігі, сонымен қатар Конгресс пен Жоғарғы сотта оны қолайлы деп санайды. Егер көпшілік түсікті қалыпты жағдай деп есептесе, онда, бәрі дұрыс қой, солай емес пе? Мәселенің бәрі осында, — дедім мен. — Егер көпшіліктің пікірі ақиқаттың өлшемі болса, онда Холокоста кезінде алты миллион еврейге «түсік түсірту» — бұл жаман дегенді біз қайдан алдық? Шындығында, дәл осы дәлелді нацистер Нюрнберг үдерісінде қорғаушы есебінде ұсынған. Олар мынаны дәлелдеді: «Басқа мәдениеттің өкілдері, сол жылдары біздің қоғам қолайлы деп санаған әрекеттерге сай жасаған әрекетімізді айыптауға қандай құқыңыз бар?» Шешім шығара отырып, сот ненің жақсы, ненің жаман екенін анықтайтын мәдени дәстүрлерден және адамзат қоғамының нақты пікірінен асып түсетін қағидалардың бар екенін желеуретті. Оның үстіне, — деп қостым мен, — бүгінде адамгершілік деп аталатын нәрсенің көбі, қарабайыр прагматизмді көрсетеді. «Егер нацисттердің іс-әрекеттерін соттамаса, — деп ойлайды адамдар, — бізбен де дәл солай жасауға оларға кім кедергі болады?» Және, әрине, олар дұрыс айтады: қоғам адамгершіліктің объективті өлшеміне қажеттілікті түсінеді, бірақ шынайы адамгершілік нормаларға келе алмайды, себебі оның Түпнегізін мойындаудан бас тартады.
Екі сағаттық талқылаудан соң балаларға жаңалық ашатын уақыт келді деп шештім.
— Сендер бүгін көрген қасірет
— Мен солай екенін білемін, — деп жауап берді Шон, — бірақ неліктен екенін білмеймін.
— Менен, біздің отбасымыздан, кез келген адамнан басым, ақиқат бар, — дедім мен. — Бұл Құдайдың Болмысынан бастау алатын, өлтіруге деген шынайы көзқарас. Өлтіру — жаман, өйткені Құдай бар, ал Ол Жаратушы және өмірді Сақтаушы. Ол: «Жақсы» деп айтушы, өмірді сақтап, өлтіруге тыйым салушы.
Сол кеште мен өз балаларыма және ұлымның құрбысына, Құдай — өмірдің Түпнегізі және Ол соған билік етіп, өмірді беруге және алуға құқы бар екенін естеріне салдым. Онсыз адамгершіліктің өлшемі ретінде жалпыға бірдей өнегелік норманың болуы мүмкін емес.
«ДҰРЫС ПЕН БҰРЫСТЫ АЖЫРАТУДЫҢ ТӨРТ ТӘСІЛІ»
Менің балаларға келтірген дәлелдерім басқа да этикалық сұрақтарға қатысты. Айтылып өткендей, өтірік пен ұрлық Құдайдың әділдігінің арқасында бетке басылады. Әділеттілік Құдайдың бейтараптылығының арқасында қошеметтеледі. Жеккөрушілік жамандық болып табылады, себебі Құдай — сүйіспеншілік. Кешірім дұрыс іс, себебі, Құдай — қайырымды. Жыныстық жүгенсіздік — көргенсіздік, себебі, Құдай — адал және мінсіз. Жоғарыда аталып өткендердің бәрі қоғам немесе қауымның жақсы не жаман деп шешкендігінен емес, қайта бұл құбылыстар не Құдайдың болмысы мен мінезіне сәйкес келеді, не оларға қарама-қайшы.
Біз балалармен «Шиндлер тізімі» кітабын талқылағаннан кейін екі жыл өткен соң, мен «Жаманнан жақсыға» деген атпен науқан бастадым. Тура осы уақытта баспагерлер командасымен бірге, мен, балаларды адамгершілікті дұрыс пен бұрысты ажыратуды үйренуге шақыратын қолжетімді әдісті дайындадым. Бұл ноу-хау «Дұрыс пен бұрысты ажыратудың төрт тәсілі» деген атауға ие болды. Балаларға шынымен жақсы бір нәрсені шынымен жаман бір нәрсеге қарсы қойып ажырата алу тәжірибесіне ие болуға көмектесу үшін жүз мыңдаған отбасылар осыны қолданды және әлі де қолдануда.
Ұрлық жасағанға дейін, ұрлық жасауға болмайтынын (тіпті күмәнді беделі бар дүкеннен болса да!), ұлына түсіндіруге көмектескісі келетін әкеге, Рик пен Ааронның отбасылық жағдайы мысал болсын.
«Дұрыс пен бұрысты ажыратудың төрт тәсілі» шешім қабылдаудың төрт кезеңінен тұрады:
1. Өз таңдауыңызды
2. Құдайдың
3. Құдайдың жолын
4. Құдайдың
Әр күні біз оннан астам шешім қабылдаймыз, олардың басым көпшілігі — ойға қонымсыз. Біз таңертең нешеде тұрамыз, не киеміз, таңғы асқа не жейміз, жұмысқа немесе мектепке қай жолмен барсам болады, көлігімді қай жерге тұраққа қоямын және тағы басқаларын таңдаймыз. Бұлардың бәріне шешім қабылдау уақытты алмайды.
Бірақ әңгіме адамгершілік таңдау жайлы болғанда, тоқтап, жолайырықта тұрғанымызды түсінуіміз керек. Таңдау алдында тұрғанда: аздап өтірік айту, өзіңе ашық қырындауға рұқсат беру немесе егер балалар жайлы айтсақ, басқалардың жауабын «қарызға алып», өз үлгерімін жақсарту, — біз жиі алдағы әрекетіміздің маңыздылығын ескермейміз. Дұрыс адамгершілік таңдауды жасау үшін ең алдыңғы кезекте, дұрыс немесе бұрыс таңдау жасаудың мүмкіндіктері туралы еске түсіруге жеткілікті мүмкіндік беретін уақыт қажет.
Аарон сатып алғанда-ақ ақауы болған бейнекамера туралы және дүкен әкімшілігінің сапасыз тауарды алмастырудан бас тартқаннан көңілі қалғаны туралы әкесіне айтты деп ойлайық. Рик «Дұрыс пен бұрысты ажыратудың төрт тәсілін» пайдаланса, камераны ұрлау жақсы емес деген қорытындыға қалай келетін еді (тіпті күмәнді беделі бар дүкеннен болса да!)?
— Әке, мен камераны дүкенге апардым, бірақ ол жерде маған ауыстырып бергісі келмеді және бәріне өзімді кінәлады, — деп күңкілдеді Аарон. — Олар оны мен бұзды дейді, бірақ бұл олай емес қой. Енді сәтін тауып, ешкім көрмеген кезде, олар маған тығып жіберген нашар камераның орнына жаңасын алып аламын. Олар алдағандары үшін қалай да жауап берулері керек қой, солай емес пе, әке?
— Дұрыс айтасың, ұлым, — деп жауап береді Рик, — олар сенімен дұрыс жасамады. Бірақ сен тоқтап, алдыңда тұрған маңызды таңдау туралы жан-жақты ойлануың керек, өйткені сен дұрыс таңдау жасаған сияқты, қате таңдау да жасауың мүмкін. Бірақ сен қателік жібергің келмейді ғой, себебі әр таңдаудың өз салдары болады емес пе?
Ерте заманда Құдайдың екі жаратылысының бірі дұрыс емес таңдау жасады, бір жағынан, ол (яғни, Хауа) оны Құдайдың өсиеттерімен салыстырмады. Хауа екі мүмкін шешімнің қайсысы дұрыс болатындығын жеткілікті түрде ойландым деп шешті, бірақ ол Жаратушымен ақылдасуды ұмытып кетті. Басқа адамның пікіріне назар аудару — дұрыс қатынастың ажырамайтын бөлігі. Осы жағдай Құдай белгілі бір жемісті қолдандауға тыйым салғанда, Хауаның мүддесін қорғады деген оның сенімі жайлы айта ма? Немесе ол Құдайдың сөзінен оның өз бетінше шешім қабылдау мүмкіндігінен айыратын өзімшілдікті көрді ме?
Хауаның жіберген қателігі — ол өз уәждемесі мен әрекеттерін Құдайдың уәждемесімен састармағанында, ол үшін өз таңдауын шынымен оның мүддесін қорғайтын Құдайдың өсиеттерімен салыстыру керек еді. Шындығында, бұл үшін жалпыға бірдей дұрыстық пен әділдіктің стандарты етіп өзін емес, Құдайды мойындау керек еді.
Біздің тәсілді қолдана отырып, Рик Ааронға былай деп айтса болар еді:
— Ұлым, осы әділетсіздікке ашулы екеніңді мен білемін. Дүкен қызметкері саған істемейтін камераны сатып, дұрыс жасамаған екен. Шын мәнінде сен алаяқтықтың құрбаны болдың.
— Иә, әке, — деп Аарон әкесімен келісетін еді. — Осы жолы сен өте дұрыс айтасың.
Рик күлімсіреп ары қарай былай деп жалғастыратын еді:
— Біз былай айтсақ болады: егер дүкен өзінің алдағанын мойындаудан бас тартса, біз оларға өз қателігін мойындатуға және бізге тиесіліні алуға құқымыз бар, дұрыс па, ұлым?
— Дұрыс, — деп қуанатын еді Аарон. — Сонымен бірге, бұл дүкенде сондай көп камера, егер біз біреуін алсақ, олар тіпті байқамай да қалады.
— Бір қарағанда жаман емес сияқты, — деп айтар еді Рик ұлына. — Біздің әділдік туралы көзқарасымыз бойынша, біз солай істеуге құқтымыз, бірақ біздің Құдайға — шын мәнінде нені әділ, ал нені әділ емес деп анықтайтын Құдайға бет бұрумыз керек болады.
Осы сөздер арқылы Рик шындықты іздеп жүрген ұлын шынайы Стандартқа бағыттайтын еді. Аарон өзіне қарыз болған біреуден бір нәрсені ұрлау әбден орынды деп санады. Бірақ, осы сияқты ойлауға шешім қабылдау арқылы, Құдайдың — Өзінің жаратылысы мен беделін басшылыққа алып, ненің әділ, ненің әділетсіз екенін шешуге құқы бар тәуелсіз Соттың билігін ол іс жүзінде тартып алды. Құдайдың Сөзі бізді мынаған шақырады:
• Ұрлық жасама!
• Өтірік айтпа!
• Бір-біріңді алдамаңдар!
• Басқа кісіге жәбір көрсетпе, оның мүлкін тонама! (Леу. 19:11, 13 қар.).
Құдайдың абыройды қорғау өсиеті Құдайдың мәнімен бұйырылған, ал Құдай мінезінің мәні — бұл ақиқат пен әділдік. Киелі Жазба былай дейді: «…адамдардың барлығы бірдей өтірікші болса да, Құдай берген сөзінен таймайды» (Рим. 3:4). Құдайдың табиғатынан адал, сол себепті де «Құдайдың өтірік айтуы еш мүмкін емес» (Евр. 6:18). Демек, өз шешіміңді Оның өсиеттерімен салыстыру арқылы, біз Оның тәуелсіз билігін мойындаймыз, себебі Ол — кез келген адамгершілікті таңдауға байланысты ненің дұрыс, ненің дұрыс еместігін Анықтаушы. Егер біз Құдайдың табиғатымен санаса отырып адамгершілік тұрғыдан шешім қабылдасақ, біздің таңдауымыз мөлдір айқындылыққа ие болады. Біз қарастырған мысалда тіпті абыройсыз электроника сатушыларынан зиян шексеңіз де, адал болып қалғаныңыз дұрыс.
Құдайдың жолын ұстану — іске қарағанда, сөзбен айту оңайырақ, өйткені оның артынан еруде біздің өміріміздегі ережелерді өзіміз емес, Құдай орнатады деген шындықты мойындау болып табылады. Қазіргі таңда дұрыс шешімді дербес қабылдау идеясы көпті қажет етеді, өйткені бұл бізде билік бар деген қиялды тудырады. Осындай дербестік Құдайдың табиғатымен сай келтініне, не келмейтініне қарамастан, өз көзқарастарымызды және іс-әрекеттерімізді ақтап алуға жол береді. Өз адамгершілік таңдауыңды өз бетіңше шешу мүмкіндігі тәуелсіздік пен шексіз мүмкіндіктің сезімін береді.
— Аарон, дүкеннен камераны ұрлап алмақ болғаның тек әділ жаза сияқты, — деп жалғастырады Рик. — Сенің шешімің Құдайдың әділдік стандартына қайшы келеді. Тіпті егер сен ешкім көрмесе де, өзіме тиесіліні алуға құқым бар деп санасаң да, бұл бәрібір алдау мен абыройсыз іс болып табылады. Олай болса сен соттың, алқабидің және әділ сот шешушінің рөліне ұмтыласың, ал Құдай бұл Менің міндеттерім дейді: «Жазалау — Менің ісім, тиісті жазаларын тартқызамын Өзім!…» (Заң. 32:35). Құдай бізге: «Кек алушы болма, басқаға реніш сақтама…» — дейді (Леу. 19:18).
— Бірақ, әке, бәрібір бұл әділетсіздік, — деп қарсы келеді Аарон.
— Иә, әділетсіздік, — деп келіседі Рик. — Бірақ өмірде әділетсіздік көп, біз үкім шығаруды Құдайға тапсыруымыз керек. Мысалға, Исамен, әрине, әділетсіздік болды, бірақ Киелі кітап айтады: «Мәсіх Өзіне тіл тигізгендерге жаман сөз қайырмады, азап көрген кезде де оларды қорқытпады. Қайта, Ол ісін әділ Соттаушыға тапсырды» [Пет 1. 2:23]. Оның үстіне, — деп қосты Рик, — сен мынаған сенімді бол: Құдай сенің әділдігіңді және сен электроника дүкенінің тағдырын нағыз иесіне шешуге мүмкіндік бергеніңді құрметтейді. Киелі кітап былай дейді: «Тіпті әділдік үшін азап шегетін болсаңдар да, соларың арқылы жарылқанасыңдар…» [Пет 1. 3:14]
Егер біз кішіпейілділікпен Құдайдың билігін мойындасақ және Оған бағынуға дайын болсақ, онда біз жақсыны жаманнан қателіксіз ажыратып қана қоймай, сонымен бірге Құдайдың қолдауы мен қорғанына сенім арта аламыз. Бұл бізге қуанышты және тыныш өмір дайындалып қойылған дегенді білдірмейді. Іс жүзінде ештеңені жасырмай, Иеміз әділдік үшін, бәлкім, азап шегетінімізді бізге тура айтты, бірақ осындай азаптар үшін бізді сый күтіп тұр. Құдайдың еркімен келісіп өмір сүру көптеген рухани жарылқауларды әкеледі: кінәлау сезімінен азат болу, таза ар-ұждан және Құдайды қуантуға деген мүмкіндіктен рахат алу.
Егер біз Оның жолымен жүрсек, бізге басқа да көптеген жағымды сезімдер қол жетерлік, сонымен бірге, физикалық, эмоциялық, рухани және әлеуметтік артықшылықтар. Әрине, Құдайдың қолдауы мен қорғаны Құдайға мойынсұнудың негізгі уәждемесі болмау керек — біздің мойынсұнуымыз сүйіспеншілік пен сенімнің нәтижесі болу керек. Бірақ мойынсұнудың тәжірибелік және рухани артықшылығы, сөзсіз, ненің жақсы, ненің жаман екенін таңдауға мықты ықпал береді.
Рикте Ааронның Құдайдың әділдік стандартына сай болу оған қолдау мен қорғаныс әкелетінін түсінуіне көмектесетін мүмкіндігі болды, ең болмағанда, төрт деңгейде, себебі Құдайдың адалдық стандартына сәйкестігі қорғайды…
• кінәлау сезімінен, таза ар-ұжданмен рахаттануға мүмкіндік береді және Құдаймен үздіксіз қарым-қатынас,
• ұялу сезімінен, өтелген борышын түсінуден рахат алуға мүмкіндік береді,
• алдаудың тізбегінен, ар-ұятты адамның беделінен рахат алуға мүмкіндік береді,
• бұзылған қарым-қатынастан, өзара сенімнен рахат алуға мүмкіндік береді.
Егер дұрыс таңдау жасауға мүмкіндік беретін бір құпия болса, онда бұл Құдай біздің мүддеммізді әрдайым ойлайды деген терең сенімділік. Балаларды Құдай олар елестете алмайтын сүйіспеншілікпен сүйетініне сендіруге тырысыңыз. Олар осыған бар жүрегімен сенген кезде, олар адал, таза, айналасындағыларды сүю және құрметтеу, кішіпейілділік таныту, кешіру, өз-өзін ұстай алу және тағы басқалар үшін Оның өсиеттерін сақтай алады. Мойынсұну ол жай ғана парыз немесе міндет емес — ол Құдайдан келеді «Өзімді шын көңілмен сүйіп, түгелдей бағышталуларыңды талап еткен Құдаймын» (Мыс. 34:14, NLT). Осы ақиқатты өмірлеріңіздің ажырамас бөлігі етіп, оны балаларыңыздың да сіңіруіне көмектесіңіз[24].
Ол менің иығыма қолын тигізіп:
— Макдауэлл мырза, сөйлеген сөзіңіз үшін рақмет. Бұрын ешқашан бұған ұқсас ештеңе естіген емеспін. — Мен енді ғана «Жыныстық қатынас жайлы жалаң фактілер» деген семинарды аяқтадым және бұл әйел маған енді ғана алған ақпаратты өз отбасылық өмірінде «қолданғысы» келетінін айтқысы келді. Ол жалғастырып: — Мен күйеуімді ұлымызбен маңызды әңгімеге шақыруға көндіруім керек, — деді.
Мазасызданбауға тырысып, мен:
— Кешіріңіз, ұлыңыздың жасы нешеде? — деп қызығушылық таныттым.
Ол:
— Он үште, — деп жауап берді.
Таңқалғанымды көрсетпеуге тырысып, мен былай деп сұрақ қойдым:
— Сонда сіздер ұлдарыңызбен әлі күнге дейін жыныстық қатынас туралы тақырыпта әңгіме қозғаған жоқсыздар ма?
Әйел:
— О не дегеніңіз… бізде ондай мүмкіндік болған жоқ.
«Маңызды әңгіме» — ескінің жұғындысы. Егер солай болса, мен тіпті ондай «әңгімелерге» кеңес бермес едім. «Journal of Family Issues» жүргізген деректер бойынша, «жасөспірімдердің тек жартысы ғана, жыныстық қатынас тақырыбы бойынша “маңызды әңгіме” былтырғы жылы анасымен бір рет қана өткізілді деп есептейді, ал олардың үштен бір бөлігі ғана осындай “шара” әкесімен болғанын айтады»[25].
Құрметті әкелер, балалармен жыныстық қатынас жайлы бір «маңызды әңгіме» мәселенің жартысын да шешпейді, олай болса, оның пайдасы жоқ. Оның орнына балаларға осы тақырыпқа қатысты ақпаратты біртіндеп, мөлшермен, бірақ үздіксіз хабарлап отыруға кеңес беремін. Қысқасы, мәселені туындаған кезде шешу керек. Кішкентай балалардың көбісі қысқа әңгімеден басқа, үлкен бір нәрсені қабылдап, түсінуге қабілетсіз. Олар өте тез ұмытып кетеді, сонымен бірге, сіздің «маңызды әңгімеңізді» де ұмытады.
Балаға жыныстық тәрбие бойынша ең жақсы кесте «бір сөз онда, бір сөз мұнда» сияқты көрінеді: 30 секунд онда, 1 минут мұнда; 10 секунд онда, 2 минут 45 секунд мұнда, — тағысын тағылар, неғұлым ерте болса, соғұрлым жақсы. Осы тақырыпта сөйлесуге себеп пайда болған кезде, оны қолданыңыз, бірнеше сөз айтып, әңгімені басқа тақырыпқа бұрыңыз. Жыныстық қатынас тақырыбының маңыздылығын арттырып жібермеңіз. Біздің отбасымызда балалармен ол туралы әңгімелер екі минуттан аспайтын.
Балалардың көбінде жыныстық қатынас тақырыбына деген қызығушылығы бірнеше кезеңдерде көрінеді. Балалардың бірден ашылуы өте сирек. Ашық әңгімеге дайын болуы балалардың есеюіне қарай, ата-аналар мен балалардың арасындағы үздіксіз диалогтың салдарынан болады. Балалар ашық әңгімеге дайын болған кезде, ал ол ең қолайсыз жерде және ең қолайсыз уақытта болуы мүмкін, сондықтан дайын болыңыздар.
«Тіпті өлтірсеңдер де, — дейді менің үлкен ұлым, Шон, — ата-анаммен жыныстық қатынас жайлы алғашқы әңгімем нақты қай кезде болғаны есімде жоқ. Өйткені, біздің отбасымызда бұл тақырып өміріміздің табиғи бөлігі болатын. Бұл жайлы әр уақытта сөйлесеміз дегенді білдірмейді, бірақ осындай сұрақ туындаса: түскі ас кезінде, көлікте немесе ұйықтар алдында — біз жай ғана кез келген тақырып сияқты талқылайтынбыз. Сондықтан, ешқандай да “маңызды әңгімені” есіме түсіре алмадым»[26].
ҚҰДАЙДЫҢ ЖЫНЫСТЫҚ ҚАТЫНАСҚА ҚАТЫСТЫ ТҮПКІ ОЙЫН БАЛАЛАРҒА ТҮСІНДІРІҢІЗ
Егер «маңызды әңгіме» өз қадірін жоғалтса, онда қысқа әңгімелер қалай және не жайлы болу керек? Баласының жыныстық қатынастағы Құдайдың түпкі ойын мойындауды қалайтын әке ретінде, сіз ең алдымен балаңыздың жыныстық қатынас дегеннің не екенін түсінгенін және ол жайлы мәліметті сізден алғанын қалайсыз.
Балаларды бір-біріне қарама-қарсы жыныс өкілдері қызықтыратынын түсіну үшін оларға көп уақыт кетпейді. Құдай еркек пен әйелді осы бір-біріне деген құштарлықпен жаратты. «Сондықтан, — дейді Киелі Кітапта, — еркек әке-шешесін тастап, әйеліне берік қосылады, сөйтіп екеуі біртұтас болады» (Жар. 2:24). Біздің жыныстық қатынасқа деген қалауымыз бен қажеттілігіміз Құдайдың біртұтастығымен түсіндіріледі (Заң. 6:4 қар.). Еркек пен әйелдің арасындағы неке мен ерлі-зайыптық қарым-қатынас — Құдайдың болмысы мен біртұтастығын көрсетеді. Жыныстық қатынас — бұл адамға сүйіспеншіліктің жыныстық қатынас жағынан рахаттануға мүмкіндік сыйлайтын, Құдайдың керемет сыйы.
Шынында, біздің кейбіріміз «жыныстық қатынас» — лас сөз деген сеніммен есейдік, солай осы бұрмаланған көріністі өз некемізге алып келдік. Олай болса, «лас» ерлі-зайыптылардың жақындастығына жәрдемдеседі деп ойлау қиын. Әйтсе де жақындық — Құдайдың жыныстық қатынасқа қатысты түпкі ойының бір бөлігі.
Бұл шындық тіпті биологиялық дәрежеде де расталады. Ғалымдар
Көптеген балаларда жыныстық қатынастың мақсаты туралы нақты түсінік жоқ. Көпшілігі жыныстық қатынас тек тәндік жақындық үшін ғана жаратылған деп ойлайды. Әрине, жыныстық қатынас қысқа уақытқа физикалық жақындықты сезінуді сыйлайды, бірақ сонда да оның басты мақсаты — ерлі-зайыптыларды өмір бойына физикалық, эмоциялық, рухани және әлеуметтік тұрғыдан біріктіру. Мінеки, Иса неліктен былай деді: «Осылайша олар енді екеу емес, біртұтас. Сонымен Құдай қосқанды адам баласы ажыратпасын!» (Мат. 19:6). Демек, еркек немесе әйел өз өмірлерін бір-біріне деген жақындыққа арнауға дайын емес болса, олар осы мақсатқа арналған қатынастарға түспеуі керек.
Құрметті әкелер, сіздер балаларыңызға ең бастысын түсіндірулеріңіз керек: жыныстық қатынас — бұл қарама-қарсы жыныс өкілдерінің арасындағы тартылыстың нәтижесі және некеге тұрған еркек пен әйелдің арасындағы жақындықты орнату үшін берілген Құдайдың керемет сыйы. Жыныстық қатынас — бұл бір лас нәрсе емес, бірақ кейбіреулер жыныстық қатынасты теріс пайдаланып, оның мақсатын бұрмалайды. Заманауи мәдениеттің зиянды әсерінен тамаша бір нәрсені бұрмалау, одан обадан қашқандай жалт бұрылу дегенді білдірмейді. Жыныстық қатынас пен адамзаттың сексуалдылығын Құдай белгілеген деңгейге жоғарлатыңыз. Әрі-беріден соң, жыныстық қатынас — Құдайдың түпкі ойының бір бөлігі және Құдай бізді сексуалды жаратылыс етіп жаратты.
Құдай жыныстық қатынасты еркек пен әйелдің физикалық, эмоциялық, рухани және әлеуметтік одағын өмір бойына біріктіретін ықпал ретінде жаратты. Осы біріктіретін ықпалдың табиғаты қайталанып отырады. «Сексуалды тәбет» гастрономиялық тәбет сияқты жиі және күшті сезілуі мүмкін, бәлкім, кейбіреулер үшін өте қарқынды.
Жақындық — жыныстық қатынастың өте маңызды құраушысы, бірақ ерлі-зайыптылық қарым-қатынастан ләззат алу — басқа нәрсе. Жыныстық қатынас өздерін бір-біріне арнаған сүйікті ерлі-зайыптыларға ғажайып эмоциялар толқынын сыйлау керек.
Балаларға, олардың түсінігіне қолайлы және қол жетімді әдіспен жыныстық қатынасты Құдай ләззат алу үшін жаратқанын түсіндіріңіз. Біздің балаларымыз есейген кезде аналарымен қатынас маған қандай ләззат сыйлайтынын олардан жасырған жоқпын. Әрине, балаларға ата-аналарының жыныстық қатынастарын өз қиялына салудың еш қажеті жоқ, бірақ олардың мынаны білгенін қаладым: жыныстық қатынас тартымды және сонымен бірге ерлі-зайыптылардың ғажайып сезінулері ретінде ойластырылған, сондықтан өте ұқыпты түрде біздің балаларымызға Дотти екеуіміз осы Құдайдың сыйымен ләззаттанғанда өте бақытты болатынымызды меңзедім. Айта кетейін, егер сізге жыныстық қатынастың көмегімен жұбайлардың бір-біріне қуаныш сыйлаудағы Құдайдың ұмтылысына киелі кітаптық негіздеме қажет болса, Таңдаулы әннің 7-нші тарауын тағы да қайталап оқып шығыңыз.
Ең алғашқы ерлі-зайыпты жұпқа, Адам мен Хауаға, Құдайдың алғашқы батасы, «өсіп-өніп көбейіңдер» (Жар. 1:28) болды. Бұл адамзатқа берілген ең керемет өсиеттердің бірі болған болуы керек! Осы өсиетке бағынбаса, жер бетінде адамзаттың ұрпағы жалғаспайды.
28-інші аяттың басында айтылған: «Құдай оларға оң батасын беріп: "өсіп-өніп көбейіңдер"…» Балалардың дүниеге келуі осы бұйрықтың орындалу нәтижесі — айқын жарылқау. Сүлеймен Патша айтты: «Қарттардың тәжі — немере-шөберелері, балалардың мақтанышы — әке-шешелері» (Нқл. 17:6).
Сіздердің бір-біріңізге деген жыныстық сүйіспеншіліктеріңіздің нәижесінде мәңгіге сіздің ұлыңыз немесе қызыңыз деп аталатын қымбатты өмірді түсінуден басқа артық сезім жоқ шығар. Әрине, баланы дүниеге әкелу де, тәрбиелеу де біздің уақытымызда үлкен мәселелермен байланысты. Бірақ отбасының болуы мүмкіндігі — бұл қаншалықты таңғажайып артықшылық және таңқаларлық жарылқау! Біздің балаларымыз өмірге Құдайдың берген жыныстық сыйының арқасында келгенін білсін.
Балалар мынаны түсінулері керек: Құдай жыныстық қатынас олардың ересек өмірінде және жетілген қарым-қатынасында жарылқау болғанын қалайды. Олар Құдай не үшін жыныстық қатынасты жаратқанын түсінулері қажет және егер олар Оның сыйын дұрыс қолданғылары келсе, онда олар оның ережелерімен танысулары керек[27]. Құдайдың жоспары бойынша, жыныстық қатынас бір шартқа ие, атап айтқанда — Құдайдың орнатқан ережесін ұстану. Осы ережелерді ұстану Құдай сыйының барлық артықшылықтарымен рахаттануға уәде береді, алайда осы ережелерді бұзу ең жойқын салдарға әкеп соқтырады. Мінекей, неліктен біз балаларды Құдайдың жыныстық қатынасқа қатысты түпкі ойына құрметпен қарауды үйренгенін қалаймыз.
ҚҰДАЙДЫҢ ЖЫНЫСТЫҚ ҚАТЫНАСҚА ҚАТЫСТЫ ТҮПКІ ОЙЫ
Сіз мойын жіппен аквариум балығын серуендетіп көрдіңіз бе, Солтүстік полюсте құрма пальмасын өсіріп көрдіңіз бе немесе қарапайым бұрауышпен айқара тәрізді оймакілтекті бұрандалы шегені бұрай аласыз ба? Тіпті де тырыспаңыз: бітпес мәселеге тап боласыз. Неліктен? Өйткені балықтар саябақтың аллеясында серуендеп жүру үшін емес, суда жүзу үшін жаратылған. Ал егер балық өмірдің толық рахатын алғысы келсе, ол Жаратушы ойластырып қойғандай, оған арналған орында өмір сүруі керек, яғни суда. Пальмалар жыл бойы ыстық климатта өсуі керек. Жаратушының қалағанындай өмір сүру үшін пальмалар Солтүстік полюс сияқты жерлерден мейлінше алыс болу керек. Тіпті қабырғаға қарапайым айқара тәрізді оймакілтекті бұрандалы шегені бұраудың өзі, егер дұрыс емес бұрауышты қолданса қиын орындалатын тапсырмаға айналады. Механизмдерді барынша тиімді және өмірге икемді ету үшін өсімдіктермен және жануарлармен қатар, олардың кұрылымымен немесе биологиясымен қатаң түрде қызмет ету немесе қолданылу. Бұл өте қарапайым, екі жерде екі сияқты.
Балалар Құдайдың кез келген жобасы сияқты, жыныстық қатынаста да өзіндік түпкі ойы бар екенін миларына сіңіріп алулары керек. Жыныстық қатынас — бұл ерлі-зайыптылардың романтикалық арақатынасын одан сайын нығайтып, қуаныш әкелуге және олардың қарым-қатынасына тәндік ләззат әкелуге, бір немесе бірнеше балалармен сүйікті отбасын құруға арналған таңғажайып сый. Егер Құдайдың жыныстық қатынасқа қатысты түпкі ойына құрметпен қарап, Оның орнатқан ережелерін сақтаса, онда жыныстық қатынас — міне, дәл осы! — Құдайдың ең жақсы жаратылыстарының бірі.
Сонымен Оның түпкі ойына деген құрмет қалай көрінеді? Егер жыныстық қатынас жақындық, ләззат алу және ұрпақ жалғастыру үшін жаратылған болса, онда оның бар артықшылықтарын барынша қалай қолдана аламыз? Құдай жыныстық қатынасты белгілі бір шекаралармен және ережелермен қорғай отырып, жауабын да қарастырып қойған. Біз, әкелер, балаларымыздың жыныстық қатынас арқылы берілген жарылқауға қатысты жалпы Құдайдың түпкі ойына құрметпен қарауларын және Оның орнатқан шекаралары мен ережелерін сақтағандарын қалаймыз.
ЖЫНЫСТЫҚ ҚАТЫНАСТАҒЫ АДАМГЕРШІЛІК ШЕКАРАЛАРЫ
Алдыңға тарауларда Құдайдың өсиеттері біздің мүдделеріміз үшін деп бірнеше рет айттық. Бұл, әрине, әңгіме өмірдегі жыныстық қатынас тұрғысынан болған кезде де әділетті. Сонымен біз білуге тиіс және бұзуға болмайтын шекаралар мен ережелердің ішінде не рұқсат етілген, не рұқсат етілмеген? Бірақ бұл сұраққа жауап берместен бұрын, тағы бір рет қайталап шығайық: Құдайдың осы шекаралар мен ережелдерді орнатудың себебі, бізді қамқорлап, қорғау үшін.
Құдай кең пейілді және кішіпейіл қорғаушы болып танылатын 144-інші жырды қайталап оқып шығыңыз. Құдайдың қамқорлығы мен қорғаны жыныстық саладағы мінез-құлықты реттейтін Оның бірқатар талаптарының сақталуымен тығыз байланысты. Ең алдымен, біз жүгенсіздіктен алыс болуымыз керек.
Киелі кітап некеге тұрмаған еркек пен әйелдің арасындағы кез келген жыныстық байланысты жүгенсіздік деп атайды (яғни некеге дейінгі және некеден тыс жыныстық қатынас). Киелі Жазба мынаған шақырады:
• «…неке адалдығын бұзудан аулақ жүріңдер…» (Елш. 15:29);
• «Азғындықтан аулақ болыңдар…» (Қор1. 6:18);
• «…азғындыққа түспейік…» (Қор1. 10:8);
• «Араларыңда неке адалдығын бұзу, әр қилы азғындық пен ашкөздіктің тіпті аттары да аталмасын. Құдайға бағышталған адамдарға бұлардан аулақ жүру лайық» (Еф. 5:3);
• «Құдай сендердің Өзіне бағышталған қасиетті өмір сүргендеріңді қалайды. Бұл азғындықтан аулақ жүрулеріңді де білдіреді…» (Сал1. 4:3).
Жыныстық салада әдеп нормаларын сақтау (бұл ең бірінші некеге дейін және некеден тыс жыныстық қатынасқа «жоқ» деу) Құдайдың қамқорлығы мен қорғанын кепіл етеді. Мінеки бірнеше мысалдар ғана:
ҚОРҒАНУ |
КЕПІЛДІК |
Кінәлілік сезімінен |
рухани ояну |
жоспарсыз жүктіліктен |
балаларды тәрбиелеуге қолайлы орта |
жыныстық қатынаспен келетін аурулардан |
жан тыныштығы |
жыныстық дәрменсіздіктен |
өзара сенімділік |
эмоциялық күйзелістен |
шынайы жақындық |
Құдайдың кепілдендірген барлық қамқорлығы мен қорғанысының артықшылығы, сөзсіз, некедегі жыныстық өмірді мейлінше қолайлы етеді. Мысалға, мен бозбала кезімде некеге тұрмай тұрып, жыныстық қатынастан бас тартамын деп саналы түрде таңдау жасадым. Бұл міндет өз арманымдағы қызды кездестіріп, оған үйленбейінше, тазалық сақтаймын деген менің ниетімді білдіреді, ал содан кейін, өмір бойына оған адал болып өтемін. Дотти де өзіне осындай міндеттеме берді, себебі екеуіміз де жыныстық қатынасты реттейтін Құдайдың өсиеттеріне мойынсұнамыз, кінәлау сезімін білмей, біз онымен рахаттанамыз.
Бізге некеге тұрмастан бұрынғы жүктілікпен байланысты азаптар таныс емес. Демек, біз бала асырап алу үдерісінде немесе жоспарсыз жүктіліктің арқасында асығыс некеге тұру керектігіне байланысты ешқашан титықтатқан әуре-сарсаңға тап болмадық.
Неке төсегінде бізді қандай да бір венерологиялық ауру жұқтырамыз деген қорқыныш азап шектірмейді.
Біз екеуімізде жыныстық дәрменсіздіктен қауіптенбейміз, себебі, екеуімізде де ондай тәжірибе жоқ, сонымен қатар қандай да бір салыстырулардан азатпыз. Демек, біз өзара сенімнен толықтай ләззат ала аламыз.
Біз некеге дейінгі жыныстық қатынасқа ілесе жүретін эмоциялық күйзелістен азатпыз. Нәтижесінде біз екеуімізде, жыныстық жақындықтан басқа, алдаудан немесе «жеке құпиядан» еркін эмоциялық жақындықтан ләззат аламыз.
Құдайдың түпкі ойы бойынша жыныстық қатынас некеге дейінгі жыныстық қатынасқа тыйым салуды және некеге тұрғаннан кейін адалдықты сақтауды білдіретін адамгершілік шекаралар тұрғысынан ерлі-зайыптыларға арналған. Құдайың өсиеттерін сақтау бір-бірін сүйетін еркек пен әйелге жыныстық қатынаста толықтай рахаттануға кепілдік береді, бірақ ерлі-зайыптылар үшін бұл адамгершілік шекаралар нені білдіретінін түсіну және оларды теңестіре алу өте маңызды. Мәселе мынада, мұндай шектеулер «жоқ» сөзін ерлі-зайыптылық қарым-қатынас үшін жағымды жауапқа айналдырады, ал осы шектеулерді сақтау жыныстық қатынасты Құдайдың керемет сыйлығы етеді.
Киелі кітап айтады: «Некеге барлығың да құрметпен қарап, жар төсегін былғамаңдар! Азғындар және неке адалдығын бұзғандар Құдайдың сотына түспек; әркім өз денесін қасиеттілікпен әрі құрметпен күте білсін! Құдайды танымайтын ұлттарға ұқсап күнәлі құмарлықтарға салынбаңдар… Құдай бізді азғын емес, Оған бағышталған қасиетті өмір сүруге шақырды» (Евр. 13:4; Сал 1. 4:3–5, 7).
Адамгершілік тазалық — бұл ерлі-зайыптық өмірде жарылқауға кепілдік беретін және бізді жыныстық жүгенсіздіктің жағымсыз салдарынан қорғайтын Құдайдың шекарасы. Алайда адамгершілік таза болу деген нені білдіреді?
Орамасында «100% сүтті шоколад» деген белгісі бар шоколадты кәмпитті жеп көрдіңіз бе? Ал құтыдағы бал жөнінде не айтасыз? Кейбір заттаңбаларда: «Жасанды тәттілендіргішсіз таза бал» дегенді оқуға болады. Шоколад немесе балға қатысты «Жүз пайыздық» немесе «табиғи» деген анықтама олардың дәмдік қасиеттерін бұзатын, не болмаса таза шоколад немесе таза бал деп аталынатын құқықтан айыратын осы өнімдерде кез келген қоспалардың жоқтығын білдіреді.
Жыныстық тазалық дегеніміз Оның мінсіз жоспарын қорлайтын қандай да бір ауытқуларсыз, «Құдайдың бастапқы жоспарымен сай өмір сүруді» білдіреді. Жыныстық қатынасты Құдай күйеу мен әйел арасындағы махаббаттың көрінісі ретінде ойластырған. Осы одақтың гармониясын бұзатын үшінші жыныстық серіктестің пайда болуы ерлі-зайыптылық одақты қорлап, тазалықтан айыратын қоспа болып табылады. Егер кір тасты стақандағы таза суға тастаса, онда ол басқа қоспалардың әсерінен кір болады, яғни таза болмай қалады. Стақандағы ешбір қоспасыз су, — бұл стақандағы өте таза су. Құдай біздің жыныстық өміріміздің өте таза болғанын қалайды.
Құдай жыныстық қатынасты некеге дейін тазалықта сақтаған, ал қазір бір-біріне адал еркек пен әйел бекіткен тығыз ерлі-зайыптылық одақ үшін жаратқанын балалар білсін. Иә-иә, егер еркек пен әйелдің біреуі немесе екеуіде тазалық сақтамаса, заңды түрде некеге тұрмастан бұрын жыныстық қатынастан тартынбаса, кез келген одақтың тазалығы некеге тұрғанға дейін бұзылуы мүмкін.
Жыныстық тазалыққа қатысты талап қайдан алынды? Құдайдың табиғатынан. Иеміз айтады: «Мен киелімін, сондықтан сендер де Өзіме бағышталып киелі болыңдар» (Пет 1. 1:16) және «Оған осындай үміт артқан әркім Мәсіхтің кіршіксіз таза болғанындай, өзі де күнәдан арылып тазарады» (Жох 1. 3:3). Құдай Өз табиғаты бойынша, киелі және таза, «Осылай Оның әділдігін паш етеді» (Жыр. 91:16). Некеге дейін және некеден кейін жыныстық тазалықты сақтау арқылы, олар Құдайдың қамқорлығы мен қорғанына ие болатынын және жыныстық қатынастан Құдайдың бастапқы жоспарына сай толықтай ләззат ала алатынын балаларға түсінуге көмектесіңіз.
Жетінші өсиет: «Неке адалдығын бұзба» (Жар. 20:14). Исаның айтуы бойынша, еркек пен әйел некеге тұрған соң, олар неке адалдығын бұзбай, бір-біріне адалдық сақтау керек. Ол: «Сонымен Құдай қосқандарды адам баласы ажыратпасын» деді (Мар. 10:9). Құдай Исраилге былай деді: «Сол ісі оның әйелін зорлықпен бүркеп тастағанымен бірдей болады. Сондықтан (әйелдеріңе) опасыздық жасамау үшін жан дүниелеріңе қырағы болыңдар» (Мал. 2:16).
Үйлену салтанаты кезінде жас жұбайлар бір-біріне адалдық сақтау уәдесін береді: «Біз бүгін біртұтас болдық, мен ауруда да және сау кезде де, байлықта да және жоқшылықта да екеуімізді өлім айырмағанша сенімен бірге боламын деп уәде беремін. Саған адалдық сақтауға… сенің кемшіліктеріңді сүйіспеншілікпен қабылдауға, сенің жетістіктеріңе қуанып, жеңіліс тапқан сәттерде қолдауға уәде беремін». Әлдекім әлемдегі кез келген адамнан да сені артық жақсы көретінін және саған бар өмірін арнайтынын түсінуден басқа ешнәрсе терең қанағат әкелмейтін шығар. Адалдық — ерлі-зайыптық өмірде жарылқауға кепіл беретін және оны жыныстық жүгенсіздіктің жағымсыз салдарынан қорғайтын Құдайдың шекарасы.
Некелік өмірімнің көп бөлігін үйден алыста саяхаттадым және бірнеше рет Доттидің көзіне шөп салуға мүмкіндік болды. Алайда некедегі қырық жылда өмірімдегі жалғыз сүйіктіме адалдық, сенімділік танытып және оған ғана арналғанымды көрсетіп, бір ретте азғырылуға берілмедім. Әрине, ол сүйіктім Дотти. Және бұл ол үшін маңызды. Менің әйеліме деген қатынасым оның өзіндік бағалауын нығайтады, қорғалған сезімін сыйлайды және шексіз сүйікті екендігіне сенімділік береді. Біздің ғаламшарымызда үш миллиардтан астам әйелдер бар, бірақ маған тек ол ғана керек.
Біздің әрқайсымыз қандай да бір адамға жалғыз болу үшін Құдайдың қалауымен және ұмтылысымен жаратылғанбыз. Бұл қалау Құдайдың Өз жүрегінен шығады. «Сондықтан да Құдайларың Жаратқан Иенің шынымен Құдай екенін біліп алыңдар! Өзін сүйіп, өсиеттерін ұстанғандардың тіпті мыңыншы ұрпағына да Ол Өзінің Келісімін сақтап, рақымын төгетін болады» (Заң. 7:9).
Құдайдың жоспары бойынша, жыныстық қатынас бір жағынан адамгершілік тазалық, ал екінші жағынан — адалдық жағдайында өмір сүру керек екенін балаларға түсіндіріңіз. Осы жағдайлар ерлі-зайыптылардың жыныстық қатынасына дұрыс атмосфераны кепіл етеді.
Мәсіхші жанұясында тәрбиеленген балалардың көпшілігі осы адамгершілік нормалармен таныс. Егер сіздер — жасөспірімнің ата-анасы болсаңыздар, онда ол бірден жыныстық қатынасқа деген жеңіл қатынастар және жыныстық серікті таңдаудағы талғамсыздық — бұл жаман деп баяндайды. Сіздің балаңыздың осындай көзқарасын мақтан етуге құқыңыз бар. Дегенмен, бір «бірақ» бар.
Жақсы қауымдар мен мәсіхші отбасылардың балалары, әңгіме «нағыз махаббатқа» келіп тірелген кезде өз пікірлерін өзгертеді. Осындай жағдайда некеге дейінгі жыныстық қатынас оларға қолайлы болып көрінуі мүмкін, өйткені «сүйіспеншілік барлығын ақтайды».
Қазіргі жастарға қатысты белгілі бір мағынада мұндай пікір қолайлы деп мәлімдей отырып, мен көптеген ата-аналар мен қауым жетекшілерін шошытамын, бірақ мен шыныменде нағыз сүйіспеншілік барлығын ақтайды деп санаймын. Бәлкім, сіз менің әңгімені неге бұрып жатқанымды түсінген боларсыз, өйткені алдыңғы тараулардың бірінде біз сүйіспеншілік сияқты киелі кітаптық анықтаманы талқылаған болатынбыз. Мәселе мынада, көптеген бозбалалар мен бойжеткендер махаббатты киелі кітаптық емес, жиі, тазалық пен адалдық шекарасын елемей, сүйіспеншілік жыныстық қатынасқа рұқсат береді деген күмәнді стандарттармен анықтайды.
Естеріңізге саламын, біз нағыз сүйіспеншілікті басқа адамның қауіпсіздігін, бақытын және игілігін өз қауіпсіздігіңмен, бақытыңмен және игілігіңмен қатар қойып, бағалай алу деп анықтаған болатынбыз. Құдайдың жыныстық қатынасқа қатысты түпкі ойына деген құрмет, басқа адамға дәл осындай сүйіспеншілік көрсету арқылы және сонымен қатар жыныстық қатынасты күзетіп тұратын адамгершілік тазалық пен адалдықтың шекараларын сақтау арқылы көрінетінін балаларға түсіндіріңіз. Құдайдың өсиеттеріне мойынсұну олардың игілігін қамтамасыз етіп, жамандықтан қорғау үшін екенін түсінуге көмектесіңіз. Сүйіспеншілік — нағыз сүйіспеншілік! — некеге дейінгі жыныстық қатынастан бас тартып, ғашықтардың некеден кейінгі тазалық пен адалдықты сақтауы. Сондықтан да осындай қатынаста нағыз сүйіспеншілік шынымен барлығын ақтап алады.
Осындай сүйіспеншіліктің қайнар көзі кім? Әрине, Құдай, себебі «Құдай — сүйіспеншілік» (Жох 1. 4:8). Құдайдың сүйіспеншілік туралы анықтамасы сүйікті адамды жамандықтан қорғап, оның игілігіне кепілдік береді. Құдайдың сүйіспеншілігі кең пейілді және сенімді, қорғайтын, адал және шексіз. Себебі нағыз сүйіспеншіліктің құндылығы сүйіктіңді қамқорлау және қорғау болғандықтан, Құдайдың сүйіспеншілігі оның қауіпсіздігіне, бақытына және игілігіне қауіп төндіретін ешнәрсеге жол бермейді[28].
Мен осы тарауды «маңызды әңгіме» тәжірибесін мінеумен бастадым және қазіргі тақырыпқа арналған ақпаратты балаларға біртіндеп, мөлшермен, бірақ үздіксіз айтуға кеңес бердім. Нағыз сүйіспеншілік не екенін анықтауға тырысқан,
•
Кішкентай балалардың (алты, бес және тіпті төрт жастағы) киелі кітаптық сүйіспеншіліктің, адамгершілік тазалық пен ерлі-зайыптық адалдықтың үдерісін түсіну қабілеттерін бағаламай қоймаңыз. Балаларға осы үдерістерді түсіндіре отырып, олардың болашақ жыныстық тазалығына мықты іргетас қалауға сізге тамаша мүмкіндік туып тұр. Балаларға өз жұбайыңызға деген сүйіспеншілігіңізді түсіндіре отырып, сіз өз денеңізді қамқорлағандай оғанда қамқорлық көрсете алатыныңызды айтсаңыз болады. Уәдені орындау неке адалдығын түсіндіру үшін мысал бола алады. Неке адалдығының не екенін түсіндіре отырып, сіз былай деп айтсаңыз болады: «Мінеки, неліктен мен басқа бір әйелмен емес, тек сендердің аналарыңмен тұрамын». Сіз бар өміріңізді олардың аналарына арнап, тек жалғыз оған ғана адал екеніңізді кішкентай балаларыңызға ерте кезден түсіндіріңіз. Олардың гормондары бұрқылдай бастаған кезде, сіздің жеке мысалыңыз бен куәлігіңіз орнына түсіреді.
•
•
•
Басқа да қорларды қолданыңыз. Жергілікті мәсіхшілік әдебиеттер кітап дүкеніне кіріңіз, онда көрсетілген тізімдемелермен танысып шығып, сіздің атауларыңыз қандай оқу бағдарламасын ұсынатынын анықтаңыз. Сіз балаларыңызды Құдайдың жыныстық қатынасқа қатысты түпкі ойымен таныстырғыңыз келетін қол жетімді көптеген керемет құралдарға қуана таңданатын боласыз.
Марша кетейін деп тұрған ұлын құшақтады.
— Қымбаттым, бізге қонаққа келгеніңе сондай қуаныштымын, — деді ол.
— Иә, Грэг, — деп растады әкесі, Майк. — Шынымен, бұл керемет. — Ол ұлын құшақтау үшін қадам жасап. — Біз отбасымызбен қауымға барған күндерді, бірге жиналған барлық күндерді сондай сағынамын. Бірақ, университетіңнің қасынан қауым тапқан шығарсың деп ойлаймын, солай ма, ұлым?
Грэг рюкзагын иығына тастап.
— Саған қалай айтсам екен, әке? Олай емес, — деп сенімсіз жауап берді ұлы. — Бірінші курс студенттеріне қиындау — бізге көп тапсырма береді, сондықтан қолым бос емес.
Грэгтің он алты жастағы қарындасы, Сара, оған жол сөмкеін беріп жатып:
— Университетте сабақ шынымен қиын ба? — деп сұрады.
— Олай деп айтпас едім. Білесің де, жұмыс сондай көп.
Майк ұлының иығынан құшақтап:
— Егер қауымға баруға уақытың болмаса, онда сен шынымен де бос болмағаның ғой, — деді.
— Әке, — деп жауап берді Грэг, — енді мені қауым сияқты заттар қызықтырмайды. Менің достарым бар, аптасына бір рет біз уақытымызды бірге өткіземіз, маған сол жеткілікті.
— Мен де достарыммен қыдыруды қалайтын едім, — деп Сара ағасын қолдады. — Қауым — сондай іш пыстырарлық.
— Сара! — деп Марша қызын жұлқып қалды. — Сен жаман нәрселер айтып тұрсың!
— Бірақ бұл шын ғой! — деп Сара қарсы келді.
— Анашым, ол дұрыс айтады, — деді Грэг. — Қауым енді менікі емес.
— Қымбаттым, олай демеші. — деп Марша ұлының қолынан ұстады. — Құдайдан сені университет алыстатпаған шығар?
— Жоқ, анашым, — деп мырс етті Грэг. — Мен жай ғана көптеген нәрсені қайта ой елегінен өткіздім. Құдай бұрынғыдай мен үшін аса маңызды, мен кейбір нәрселерге сенің көзқарасыңмен қарамаймын, осы ғана, болды. — Ол рюкзактың бауын жөндеп. — Маған кету керек, — деді.
Грэг көлікке бет алды, ал Сара заттарын көлікке жеткізуге көмектесті. Марша мен Майк шығаберісте ұлдарының артынан қарап тұрды.
— Ұлым, біз сен үшін дұға етеміз, — деп дауыстады Майк.
— Рақмет, әке, — деп қана жауап берді Грэг.
Марша мен Майк көлігімен кірме жолдан артқа беріп, жолға шығып, оларға қол бұлғаған ұлдарының артынан үнсіздікпен қарап тұрды.
— Біз ұлымызды жоғалтып алмаспыз деп үміттенемін, — деді Марша.
Майк басын изеп:
—
Егер мен сөйлескен әкелердің арасында, әрдайым қайталанатын және басқа осы сияқты уайым дабылы басым әңгімелерді естісем, бұл Майктың айтқан алаңдаушылығы — олардың есейген, университетке түскен және сондықтан да үйлерінен алыс кеткен балалары үйде сіңірген мәсіхшілік құндылықтардан алыстап, соңында шынайы сенімнен де бас тартады деген алаңдаушылық.
Бұл алаңдаушылық бос емес. Зерттеу нәтижелері көрсеткендей, есею кезеңінің алғашқы он жылдығында мәсіхшілікті қабылдаған көптеген жасөспірімдер қауымды тастап, Мәсіхке берген барлық міндеттерін ұмытып кетеді[31]. Бұл балаларыңыз Құдайдан біржолата бас тартып, сенбеуші болып кетті дегенді білдірмейді. Әңгіме бұл жайлы емес. Олар «Құдайдың Өзіне бағыштаған халқына біржола аманаттаған, бәріміз сенетін шынайы ілімін…» (Яһу 3) гөрі жақсы сенімге берілген.
Бүгінде жақсы мәсіхшілік отбасынан тәрбиеленіп шыққан балалар Грэг сияқты өз әкелеріне: «Құдай бұрынғыдай мен үшін аса маңызды, мен жай ғана кейбір нәрселерге сен сияқты қарамаймын» — деп айтуға дайын. Кей кездері ұрпақ дауы деп аталатын бұл өзгешеліктер, басқа уақыттарға қарағанда терең және кең болып бара жатыр. «Pew Research» Зерттеу орталығының соңғы деректерімен келіссек, жастар мен ересектердің арасындағы ұстанатын нанымдар мен көзқарастардың 80%-ы сай келмейді. Аға және жас буын арасындағы ең көп айырмашылық неде деген сұраққа жауап бере отырып, сауалнамаға жауап берушілердің 47%-ы әлеуметтік және адамгершілік құндылықтарды көрсеткенін білдік[32].
Жас мәсіхшілердің қазіргі сенімдерінің тек кейбіреулерін ғана қарастырайық:
• 23%-ы кереметтің бар екеніне күмән келтіреді,
• 33%-ы реинкарнациялауға не «анық», не «мүмкін» сенеді,
• 42%-ы зұлымдық иесінің бар екеніне күмән келтіреді,
• 48%-ы басқа діндерді де шынайы деп санайды[33].
Сіздің балаларыңыз осы сияқты көзқарасты қолдайтындардың қатарында емес деп үміттенемін, алайда егер олардың екіншісі сеніммен Иса «жол, шындық және өмір» деп айта алмаса, сіз олардың дәстүрлі емес сенімдерді қалай оңайлықпен қабылдайтындарын байқайсыз.
Соңғы жеті-сегіз жылдың ішінде әлеуметтік ортаға пәрменді атеисттер еніп кетті. Мысалға, Сэм Харрис «Мәсіхші ұлттарға хат» (2006) деген кітабын шығарып, атеистік шабуылға шықты, одан кейін ізінше Ричард Докинздің «Құдай елес сияқты» (2006) кітабы жарыққа шықты және ақыр соңында, Кристофер Хитченстің «Құдай ұлы емес» (2007) деген кітабы жарық көрді[34]. Барлық үш кітап та бірден бестселлерге айналып, апта — ай ішінде! — ең көп сатылатын кітаптар тізімінің басында тұрды.
Осы жаңа атеисттер деп аталатындардың әсері баспа әлемінен тысқары шығып кетті. Олар мақалалар жазады, оқу орындарында сөз сөйлейді, пікірталастарға қатысады, радио және теледидарларда сұхбат береді, саны жоқ видеоларды YouTubeқа жүктейді. Олар шындықты іздеген көптеген жастарға ылаң салып, көптеген сенушілердің сенімін шайқалтып жіберді. Жаңа атеисттердің мақсаты қарапайым: кез келген сенімнің негіздерін құртып, сенушілерді одан бас тартуға көндіру[35].
Бүгінде жаңа атеистердің толқыны біршама азая түскеніне қарамастан, біз неге және не үшін сенетініміз жайлы балаларды айқын көріністермен қаруландырудың аса маңыздылығынан асқан жауапкершілікті кезең болған емес. Мен кейбір мәсіхші жетекшілердің заманауи балалар мәсіхшілікке қызығушылық танытпайды деген пікірлерін естідім. Бұл қауым жетекшілерінің айтуынша, қазіргі жастар тек бір-бірімен қарым-қатынастарына және өздерінің эмоциялық уайымдарына ғана қызығушылық танытады.
Әңгіме бұнда емес. Соңғы «Жастардың дінге деген қатынасын зерттеуге арналған ұлттық жобаларында» мыңдаған діншіл емес жасөспірімдер сенуші ретінде тәрбиеленіп, бірақ сенбеушіге айналғандарын мойындады. Осы жасөспірім балаларға мынандай сұрақ қойылды: «Тәрбиеленген сенімдеріңнен неге бас тарттыңдар?» Бұл
СЕНІМНІҢ БЕРІЛУІ
Сіз мәсіхші бола тұрып, неге сенетініңізді және оған не үшін сенетініңізді балаларға түсіндіре отырып, оларға сол нәрсені нығайтудың өмірлік маңызы бар. Бірақ сіз өз балаларыңызға дәл қандай сенімді бергіңіз келеді?
Сіз балаларыңызға ықпалды сенімді бергіңіз келеді деп ойлаймын. Бәлкім, сіз, олардың ресми мәсіхшілікті емес, олардың өмірін өзгертуге қабілетті және өз кезегінде өз балаларына бере алатын ықпалды мәсіхшілікті қабылдағандарын қалайсыз. Іс жүзінде мәсіхшілік шәкірттіктің мәні де осында, алғашқы Қауымдар дәл осылай табысты болған.
Алғашқы Қауымның мәсіхшілері өз сенімдерін беруде өте табанды болған, олар тек өз өмірлерін өзгертіп қана қоймай, сенім эстафетасын келесі ұрпаққа табысты түрде бере алды. «Forge Mission Training Network» негізін салушы, Алан Хирштың айтуынша, біздің заманымыздың 100 жылдары, Иса жер бетінен кеткеннен кейін алпыс бес жыл өткен соң, мәсіхшілердің саны 25 000 адамға жетті. Екі жүз жылдың ішінде олардың саны 20 000 000 дейін артты[37], яғни Исаға сенушілердің саны сегіз жүз есеге артқан! Сонымен нәтижесінде қоғамдық өмірде осындай таңқаларлық өзгерістер мен сенушілердің шұғыл өсуіне әсер ететіндей алғашқы Қауым нені таратты?
III жүз жылдықтың басында мәсіхшілік қоғамдастықтың ішінде шынайы сенімге қатысты бірауызды ұсыныстар қалыптасты. Елшілер Мәсіх шәкірттерінің мінез-құлқын анықтайтын нанымдарды белгіледі. Осы бірауыздылықты сақтап, ақиқаттың бұрмалануын болдырмау үшін біздің заманымыздың 325 жылы Кіші Азияда, Никея қаласында, негізгі мәсіхшілік ақиқатты жазба түрде қалдыру үшін Қауымның үш жүз әкелері жиналды. Осы жиналыс жұмыстарының нәтижесі бізге Никей сенім символы деген атпен белгілі, яғни осы Құдайдың ерлермен осы уақытқа дейін жазылған және қолданылған ең танымал сенім белгілері құрастырылған. Ол Қауым тарихындағы әр ірі мәсіхшілік қоғаммен мақұлданып, қабылданды. Осы Никеялық жиналыстың қысқаша мәлімдемесінде Құдайдың табиғаты жайлы, біздің Онымен қарым-қатынасымыздың мәні жайлы, Оның ақтау мағынасы мен мәні жайлы, біздің арналуымыз бен бізді күтіп тұрған өзгертулер жайлы баяндалған (Никей сенім символының мәтінін осы тараудың соңынан қараңыз).
Балаларға Құдаймен қарым-қатынасты орнатуға көмектесе отырып, оларға осы мәсіхшілік шындықтардың мағынасын түсіндіре аласыз. Бұл ретте балалар өздерін жеке тұлға ретінде шынымен сезіне алады (олар кім және осы өмірге не үшін келді) және олардың басқалармен қатынасы қандай екенін, Құдай жаратқан әлеммен қалай қарым-қатынас жасау керектігін түсіне алады. Мәсіхшілік сенімнің қысқаша баяндамасы келесідей көрінуі мүмкін:
БІЗ НЕГЕ СЕНЕМІЗ ЖӘНЕ НЕ ҮШІН ОҒАН СЕНІМІЗ
Никей сенім символын оқи отырып, біз елшілерге, «киелілерге арналған» он екі қағиданы көреміз. Олардың барлығы Киелі Жазбада анық баяндалған. Біз тура содан бастауымыз керек.
Көптеген оқиғалардың көмегімен, адамзат тарихында бізге Құдайдың қалай қарағанын Киелі кітап анық суреттеп береді: алғашқы отбасыға, Көне Өсиеттегі Исраилдің ұрпақтарына және Жаңа Өсиеттегі Исаның шәкірттеріне. Бұл оқиғалар — Құдайдың Өз жаратылысына Өзін ашу құралы. Олар әділ адамдардың, сенушілердің және Құдайдың ұлы шындықтарын өмірде іске асыратындардың ұмытылмас бейнелерін суреттейді. Осы оқиғалар мен ақиқаттарда адам табиғатының шынайылығы ашылады, Құдай біздің өзара қарым-қатынасымызды қалай көргісі келеді, яғни, бізге бір-бірімізге қалай қарау керекпіз. Осының бәрі бүгінде сенімді Кітапта — Киелі кітапты білдіретін Киелі Жазбада жазылған. Біз Құдайды жете танып біліп, сенім эстафетасын өз балаларымызға бере алуымыз үшін Ол бізге осы ақиқаттарды сақтауды Өз қамқорлығына алды.
Балаларға Киелі Жазбаның құпияларын ашыңыз, сол кезде, оны оқи отырып, олар сенушілердің ерекше өмір сүру салты жайлы, олардың ақиқатты тану қабілеттері жайлы, Құдайдың алдын-ала анықтаған жаратылыс суреттері жайлы, аянға негізделген дүниетаным жайлы және Құдаймен қарым-қатынасымыздағы Оның рөлі жайлы білетін болады. Басқаша айтқанда, Киелі Жазба оларға барлық қажетті шындықты ашады: Құдай осы әлемді қалай жаратты, қазір ол қандай және Құдай оған алғашқы түпкі ойын қалай қайтарғысы келеді. Киелі Жазбадан біз өзіміздің Құдаймен тығыз қарым-қатынаста болу үшін жаратылғанымызды, сонымен бірге осы тығыз қарым-қатынас неліктен жоғалғанын және олар қалай қалыпқа келе алатынын білетін боламыз.
Алғашқы қауым киелі кітаптық ақиқаттарды өз алдына катехизиске аударды, соның арқасында мәсіхшілер балаларына осы он екі қағиданы партаның үстінде емес, жеке қарым-қатынаста беретін болды. Он екі мәсіхшілік қағиданың қысқаша мазмұны төмендегідей:
1. Cүюші Құдай бар.
2. Құдайдың Сөзі — Оның табиғатын ашқан сенімді аяны.
3. Алғашқы күнә адамзатқа өлім әкелді (Құдайдан ажырау).
4. Осы бұзылған қарым-қатынасты қалпына келтіру үшін Құдай Адам болып дүниеге келді.
5. Мәсіх айқышта өліп, біздің күнәларымыздың құнын төледі.
6. Иса Мәсіхке деген сенім арқылы Құдайдың рақымымен ақталдық.
7. Біз Мәсіхтің бейнесіне ұқсап, өзгеруіміз керек.
8. Иса тәнде өлімнен тірілді.
9. Құдай мәңгі және үшбірлікті (Үшбірліктің қағидасы).
10. Құдайдың Патшалығы біздің әлем жайлы ойымызды қалыптастырады (біздің дүниетанымымызды).
11. Қауым — Мәсіхтің жер бетіндегі көрінетін өкілі.
12. Иса Құдайдың алғашқы жоспарына сай, құлаған әлемді жаңарту үшін қайта келеді.
Бұл он екі қағидалар ой-сананың қатысуынсыз — соқыр сенімді талап етпейтінін түсіну маңызды. Олар біздің өмірімізде көрініс табуы керек. Балаларға неге сенетінімізді көрсете отырып және оған не үшін сенетінімізді түсіндіре отырып, біз оларда жай ғана дұрыс ойлауды қалыптастыруға ұмтылмаймыз — біз оларда дұрыс өзара қарым-қатынас пен дұрыс өмір сүру салтының қалыптасқанын қалаймыз. Сондықтан біз өзіміз бұл сенімдердің біздің өмірімізге қандай қатысы бар екенін және неліктен біз олардың ақиқатына күмәнданбайтындығымызды түсінуіміз керек. Балалар сенімді дәлелдермен нығайтуға болатынын білу керек.
Тапсырма қиындау сияқты, солай емес пе? Белгілі бір дәрежеде ол солай. Бірақ егер осы қалыптасқан сенімдерді сараптап, өзара қалай байланысқанын көруге тырыссақ, онда біздің алдымызда шынымен Құдайдың жоғалған балаларын ақтаудың ұлы тарихы тұрғанын байқай аламыз.
Сенімнің дәлелдерін зерттеу оның қажеттілігін жоққа шығармайды. Сенімнің ешбір дәлелдері оның нысанасы бар екендігіне жүз пайыз сенімділік бермейді. Біз бұрынғыдай сенуіміз керек, бірақ біздің сеніміміз саналы болу керек, яғни дәлелдерді зерттеуші. Дұрысында, бұл елшілердің неліктен Исаның жасаған көп кереметтерін суреттеулерінің бір себебі: «Ал жазылғандары Исаның Құтқарушы Мәсіх, құдайдың Рухани Ұлы екендігіне сендер сенсін, әрі сенімдерің арқылы Онымен тығыз байланыста тұрып, шынайы өмірге ие болсын деген мақсатпен жазылған» (Жох. 20:31).
Иса да Өзіне сенушілерге Өзі жайлы куәліктерді замандас-куәгерлерден зерттеулерін ұсынады. Ол айтады: «Менің Әкеммен, Әкемнің Менімен тығыз байланыста екенімізге сеніңдер! Әйтпесе істеген кереметтеріме сүйеніп Маған сеніңдер» (Жох. 14:11). Олардың сенімдерінің шынайылығын дәлелдейтін куәліктермен танысудың мүмкіндігі балаларға мәсіхшілік дүниетаным туралы толық түсінік беріп, олардың сенімін нығайтады. Сенім олардың күнделікті өмірлеріне қалай өзара қатысты болатынын білген балалар өз сенімдеріне қатысты өмір сүре алады.
СЕНІМНІҢ ҮШ БАҒАНЫ
Никей сенім символы баяндаған он екі қағидалармен қатар мәсіхшіліктің үш бағанасын туралы да айта кету керек. Балаларға неліктен бізде бар куәліктерге сене алатынын түсіндіре отырып, мәсіхшіліктің негізгі үш ақиқатын — мәсіхшіліктің үш бағаны жайлы айтуды ұмытпаңыз: олардың білімі балалардың сенімде нығаюына көмектеседі.
• Бірінші баған — бұл Киелі кітаптың нақтылығы. Егер Киелі кітапқа сенімді тарихи құжат ретінде сенуге болмаса, онда біздің сеніміміздің ақиқат екеніне қалай сенімді боламыз? Мәсіхшілердің сенімдерінің барлығы Киелі кітапқа негізделген.
• Екінші баған — Иса Мәсіхтің таңғажайыптылығы. Егер Мәсіх Құдайдың Ұлы болмаса, онда Ол киелі Тоқты болмас еді, демек біздің күнәмізді ақтай алмас еді.
• Үшінші баған — бұл Иса Мәсіхтің денеде тірілуі. Ол өлілер арасынан тірілмесе, біздің де тірілуіміз мүмкін емес, демек, азапсыз және күнәсіз мәңгілік болмайды. Елші Пауыл бұл ойды мынандай сөздермен жеткізді: «Ал егер Мәсіх тірілмеген болса, сенімдеріңнен еш пайда болмай, күнәларың әлі де мойындарыңда қала берер еді. <…> …біз барлық адамдардың ішіндегі ең байғұс-бейшаралары болар едік» (Қор 1. 15:17, 19).
Тараудың қалған бөлімінде, мен Киелі кітап туралы не ойлайтынымыз және не үшін солай ойлайтынымыз жайлы қысқаша мысал келтіремін. Және тағы да жоғарыда аталған кітаптардан көмек алуға кеңес беремін. Менің көмекшілерімнің командасы мәсіхшіліктің үш бағаны жайлы көрнекі оқу құралын дайындап қойды (олар отбасының немесе отбасы топтарының ортасына арналған). Бірінші оқу құралы Киелі Жазбаның нақтылығын дәлелдеуді ұсынады және ол «Ақталу салтанаты» деп аталады; екіншісі, Мәсіхтің таңғажайыптылығына арналған, «Ашылу салтанаты» деп аталады; үшіншісі, Мәсіхтің тірілуін дәлелдейді, «Жаңару салтанаты» деп аталады[39].
Төменде барлық отбасы үшін «Ашылу салтанаты» оқу құралы дәйексөз келтіреді. Жүктеп алуға қол жетімді файл «Ауызша эстафета» сияқты балаларға арналған интерактивтік ойындарды қамтамасыз етеді. Бәлкім, сіз бала кезіңізде «бұзылған телефон» деген ойынды ойнаған боларсыз. Бір қатысушы қасында отырған екінші қатысушының құлағына қысқа бір сөзді сыбырлайды, ал ол өз кезегінде естігенін келесі адамға сыбырлайды және солай жалғаса береді. Қатардағы соңғы ойыншы естіген сөзін айтады. Әрине, бір қатысушыдан екінші қатысушыға жеткен сөз, ойын кезінде, өз мағынасын ауыстырып, мағынасыз сөздердің жиынтығына айналады.
Бұл оңай ойын жалпыға бірдей көңілділікпен аяқталады, бірақ ол мынаны дәлелдейді, егер хабарлама қатесіз бір адамнан екінші адамға жетсе, ондағы әр сөз анық және нақты айтылған дегенді білдіреді. Бұл ойын бір ұрпақтан екінші ұрпаққа, киелі кітаптық мәтінді қолдан көшірген кезде анық және нақты болудың қаншалықты маңызды екенін көрсетеді. Аудару мұқияттылығының жеткіліксіздігі жағдайында, біз бүгінде оқып отырған мәтін мыңдаған жылдар бұрын жазылған қолжазбаның дәл көшірмесі деп сеніммен айта алмас едік. «Ашылу салтанаты» сізді Құдай Сөзінің сенімді екендігі жайлы даусыз дәлелдермен қамтамасыз етеді.
Жүктелген файлар — бұл көшіріп, отбасы мүшелеріне таратуға болатын материалдар, олар да сіз оқыған кезде мәтінді қолдана алады. Балаларыңызбен бірге талқылайтын ақпарат, Құдай Киелі Жазбалардың таралымын көбейту мен таралуын керемет түрде қадағалап отыратын мұқияттылықты көрсетеді. Бұл бізді, Оның Сөзі — барлық ежелгі қолжазбалардың ішіндегі ең сенімдісі деген ойға алып келеді. Құдай біздің Оны қалай бар сол қалпында көргенімізді қалайды, ал бұл үшін Оған Өзі жайлы нақты және бұрмаланбаған ашылу қажет, яғни Киелі кітап қажет.
Төменде «Ашылу салтанаты» оқу құралының материалымен танысуға болады.
Мыңдаған жылдар бұрын Құдай Өз халқына бет бұрып, біздің назарымызға жеткізгісі келетін маңыздырақ хабарламаларды жазуды бұйырды. Құдайды бізге деген сүйіспеншілік пен қарым-қатынас жетеледі. Ол бізге Оны қалай жете танып білуге болатынын үйреткісі келді. Біз бәріміз күнә жасап, Онымен байланысымыз үзілді, сондықтан Оның Сөзі біздің нұсқаулығымызға немесе Құдайдың жүрегін қалай танып білуге болатындығы жайлы бізге арналған сүйіспеншілік хаттарының жинағына айналды.
Осы сүйіспеншілік хаттар қаншалықты сенімді? Олардың көшірмелері жеткілікті түрде тура жасалған ба? Келіңіздер, осы сұрақтарды анықтайық.
Дін мұғалімдерінің педанттық дәлелі. Көне Өсиетті қолдан көшірудің міндеті ер адамдар тобына — өз өмірлерін осы көп еңбекті талап ететін жұмысқа арнаған, арнайы дайындалған білікті көшіріп жазушыларға жүктелген. Исаның қызметіне дейінгі және кейінгі көптеген жылдардың ішінде олардың міндеттері еврей Киелі Жазбасын көшіріп жазу болды. Бұл педанттық көшіріп жазушылар Киелі Жазбаның сөзбе-сөз, әріп әріппен көшірілгеніне көз жеткізу мақсатында керемет күш салды. Киелі мәтіндерді көшіріп жазу ережелері қатаң болғаны соншалықты, көшірме жасалып болғаннан кейін, ол көшірме машинасының дәлділік деңгейімен шығарылған көшірме деп танылды.
Дін мұғалімдерінің қолжазбамен жұмысы бүкіл денесін жуу рәсімімен басталды. Содан кейін, үстелге отырмас бұрын, ол яһуди заңымен бұйырылған киімді киді. Егер көшірме үдерісі кезінде Құдайдың еврейше атын жазу керек болғанда, дін мұғалімі парақты былғап алудан қорқып, жаңа ғана сияға малынған қаламұшпен осы киелі есімді жазуды бастай алмады. Бірақ Құдайдың атын жазуды бастап қойған кезде, дін мұғалімі жұмысын тоқтатуға немесе өзіне алаңдауға мүмкіндік беруге құқығы болған жоқ… тіпті егер бөлмеге патшаның өзі келсе де. Дін мұғалімі жалғыз және шынайы Құдайдың киелі есімін жазып болмайынша, жұмысын үзіліссіз жалғастыруға міндетті болды.
Қолжазба көшірмелерінің масореттік (масореттер — дін мұғалімдер, I мыңжылдықтың ортасында ескі өсиеттік мәтіндерді қызметтен тыс оқуға бейімдеу бойынша жұмыс жасады) ережелері де мыналарды талап етті:
• шиыршық қағаз салтанатты таза жануардың терісінен жасалған жарғақта жазылған,
• әр жарғақта барлық кітаптар бойына бірдей белгілі бір бағаналар саны болды,
• әр бағанның ұзындығы 48-ден аз және 60-тан көп тармақ болмауы керек,
• бағанның ені тура 30 әріп,
• әріптердің арасы (тек дауыссыздар ғана жазылған) жіптің қалыңдығынан аспау керек,
• бөлімдердің арасындағы қашықтық 9 дауыссыз дыбыстарға теңеседі,
• жеке кітаптар арасындағы қашықтық 3 жолдан тұрды,
• Мұсаның бесінші кітабының (Заңды қайталау) астында тұтас сызық сызылды,
• бірде бір, тіпті ең қысқа сөз де есте сақталу бойынша көшірілмеді, алайда әріп әріппен көшіріліп жазылды,
• көшіріп жазушы әр кітапта кездескен алфавиттің әр әрпін санап, алынған санды түпнұсқамен салыстырды,
• егер қолжазбада тіпті бір қате табылса, ондай қолжазба жарамсыз деп танылды[40].
Осылайша сіз бен біз Жаратушы Құдай жайлы толық ашылуларға ие болу үшін, киелі кітаптық мәтінді нақты кереметтілікпен жеткізуді қамтамасыз ету үшін Құдай масореттерге еврей Киелі Жазбаларына деген адам айтқысыз құрметті аямай берді.
Жаңа Өсиеттің дәлдігіне дәлел. Еврей дін мұғалімдері Жаңа Өсиеттің қолжазба көшірмесіне қатысқан жоқ, демек, Иса мен Оның шәкірттерінің сөздері бізге еш бұрмаланусыз жетуі үшін Құдай жаңа бір нәрсені ойластырды: Ол жазба деректер ретінде ерте кездегі мыңдаған қолжазбалардың сақталуына қамқорлық жасады.
Ертедегі қолжазбалардың сенімділігін мойындау үшін ғалымдар, біріншіден, жазбаша түпнұсқаның жасалуы мен оның алғашқы қолжазба көшірмесі арасындағы уақыт аралығын өлшейді және екіншіден, біздің уақытымызға дейінгі сақталған қолжазба көшірмелерінің санын анықтайды. Түпнұсқа құжат пен оның алғашқы көшірмесі арасындағы уақыт аралығы қаншалықты қысқа болса және қаншалықты сондай көшірмелер көп болса, ондай қолжазбаларды ғалымдар сенімді деп санайды.
Мысалға, Юлий Цезарьдің Галлиядағы жорықтары туралы барлық қазіргі заманғы ақпараттар он «Галл соғысы жөніндегі жазбалар» қолжазбалаларының арқасында алынған, ең алғашқы көшірме тұпнұсқаны жазған уақыттан бастап шамамен мың жыл. Зайырлы тарихтағы ең сенімді құжаттық дәлел Гомердің «Илиадасы» 1757 қолжазбасымен бірге, олардың ең алғашқысы түпнұсқа жазылғаннан бастап төрт жүз жыл ішінде белгіленген.
Келіңіз, классикалық әдебиетке тікелей қатысы бар кестені қарастырайық[41].
АВТОР |
КІТАП |
ЖАЗЫЛҒАН КҮНІ |
ЕҢ АЛҒАШҚЫ КӨШІРМЕ |
УАҚЫТ АРАЛЫҒЫ |
КӨШІРМЕ САНЫ |
Гомер |
Илиада |
б. з. д. 800 ж. |
б. з. д. 400 ж. жуық |
400 ж. жуық |
1757 |
Геродот |
Тарих |
б. з. д. 480–425жж. |
б. з. д. 900 ж. жуық |
1350 ж. жуық |
8 |
Фукидид |
Тарих |
б. з. д. 460–400 ж. |
б. з. д. 900 ж. жуық |
1300 ж. жуық |
8 |
Платон |
|
б. з. д. 400 ж. |
б. з. д. 900 ж. жуық |
1300 ж. жуық |
7 |
Демосфен |
|
б. з. д. 300 ж. |
б. з. д. 1100 ж. жуық |
1400 ж. жуық |
200 |
Цезарь |
Галл соғысы жөніндегі жазбалар |
б. з. д. 100–44 ж. |
б. з. д. 900 ж. жуық |
1000 ж. жуық |
10 |
Ливий |
Рим Тарихы… |
б. з. д. 59 ж. — б. з. 17 ж. |
IV ғ. (ішінара); негізінен X ғ. |
400 ж. жуық 1000 ж. жуық |
1 ішінара 19 көшірме |
Тацит |
Анналдар |
б. з. 100 ж. |
б. з. 1100 ж. |
1000 ж. жуық |
20 |
Аға Плиний |
Табиғи тарих |
б. з. 1–113 ж. |
б. з. 850 ж. жуық |
750 ж. жуық |
7 |
Жаңа Өсиеттің еш нәрсемен ұқсастығы жоқ. Көне қолжазбалардың түпнұсқалығын бағалау үшін жалпыға бірдей қабылданған стандартты қолдану Жаңа Өсиетті ерекше орынға қояды. Бұл жөнінде оған тең келері жоқ. Көне әлемдегі еш бір кітап Жаңа Өсиеттің нақтылығына теңесе алмайды. Мына кестеге қараңызшы[42]:
АВТОР |
КІТАП |
ЖАЗЫЛҒАН КҮНІ ЕҢ АЛҒАШҚЫ КӨШІРМЕ |
УАҚЫТ АРАЛЫҒЫ |
КӨШІРМЕ САНЫ |
Жохан |
Жохан жазған |
Ізгі хабар б. з. 130 ж. жуық |
50 ж. астам |
Үзінділер |
Әр түрлі авторлар |
Жаңа Өсиеттің басқа кітаптары |
б. з. 200 ж. жуық (кітаптар) |
100 жыл |
|
|
|
б. з. 250 ж. жуық (Жаңа Өсиеттің көптеген кітаптары) |
150 жыл |
|
|
|
б. з. 325 ж. жуық (Жаңа Өсиет тұтастай) |
225 жыл |
5600 грек қолжазбалары |
|
|
б. з. 366–384 ж. жуық (Вульгата (латын аудармасы)) |
284 жыл |
|
|
|
б. з. 400–500 ж. жуық (басқада аудармалар) |
400 жыл |
19 000 қолжазба аудармалары |
|
|
қорытынды |
50–400 жыл |
24 600 қолжазбалар |
Бізге 25 000 Жаңа Өсиет қолжазбалары немесе олардың үзінділері белгілі. Олардың кейбірулері түпнұсқа жасалғаннан бастап елу жыл ішінде жазылған және бірде-бір қолжазба төрт жүз жылдан асатын уақыт аралығымен түпнұсқадан бөлініп кетпеді. Бұл керемет!
Киелі кітапты қолыңызға алғанда, сіз адамзат тарихындағы ең дәл және нақты жазбаның көзін ұстап тұрғаныңызға күмән келтірмесеңіз де болады! Құдай Оның Сөзін оқып отырғандардың барлығы оның мазмұны мен дәлдігін сақтауды қамтамасыз еткен, біздің әрқайсымызға арнап жазылған сүйіспеншілік хаты екенін білуімізді қалады.
«БАЛАЛАРЫҢА ДА БҰЛ СӨЗДЕРДІ МҰҚИЯТ ҮЙРЕТІҢДЕР»
Балаларына өздерінің неге сенетінін және не үшін сенетінін түсіндіруге тырысатын ата-аналарға недәуір көмек көрсеткім келеді. Елу жылдан астам уақыт мен қауым жетекшілеріне және сіз сияқты әкелерге келесі ұрпаққа түсініп ұғынған сенімді жеткізуге көмек көрсетемін. Осылай болу үшін ең дәлелді бір түсінік те немесе балаларға арналған бірқатар оқыту семинарлары да жеткіліксіз. Сенімді жеткізу ата-аналардың балаларымен әрдайым, үздіксіз қарым-қатынас үдерісін білдіреді.
Балаларға сенетін нәрселеріне не үшін сену керектігін түсіндіру үшін, өсиеттерді тиімді түрде үйрету үшін «балаларыңа да бұл сөздерді мұқият үйретіңдер: үйде отырған не жол жүрген, төсекте жатқан не тұрып жатқан кездеріңде де солар туралы айтатын болыңдар» (Заң. 6:7). Осылай жасай отырып, сіз әкенің тоғызыншы міндетін «Осылай қазіргі азғын да алдамшы ұрпақтың арасында еш кінәсіз таза, Құдайдың рухани баласы болыңдар: қараңғы дүниеде жұлдыздай жарқырап» (Флп. 2:15) деген үмітпен орындайсыз.
НИКЕЙ СЕНІМ СИМВОЛЫ
Барлық көрінетін және көрінбейтіннің, көк пен жердің Жаратушысына, барлығын ұстап тұрушы — жалғыз Құдай Әкеге сенемін.
Және барлығы жалғыз Құдай Әкеден жаратылған, Өзі ешкімнен жаратылмаған, Жаратқан Жарық, шынайы Құдайдан шынайы Құдай туылған, барлығынан бұрын Әкеден туылған, Құдайдың жалғыз Ұлы Иса Мәсіхке сенемін. Адамдар, біздер үшін және біздің құтқарылуымыз үшін аспаннан түскен, Киелі Рух пен қыз Мәриямнан тәнге еніп, адам болған. Біз үшін Понти Пилат кезінде айқышқа шегеленіп, қиналып азап шегіп, жерленген және Киелі Жазба бойынша үшінші күні қайта тіріліп, аспанға көтеріліп кеткен, Әкенің оң жағында отырған және салтанатты ұлылығымен қайта келіп, өлі мен тірілерді соттайтын, Патшалығының шегі болмайтын Исаға сенемін.
Әке мен Ұлға табынып, мадақтап, пайғамбарларға сөйлеген, Әке мен Ұлдан тараған, тіршілік беруші Тәңір, Киелі Рухқа сенемін.
Жалғыз Киелі, Алқалық және Елшілік Қауымға сенемін. Күнәларым кешірілуі үшін жалғыз шомылдыру рәсімін мойындаймын. Өлілердің қайта тірілуін және келесі ғасырдың өмірін күтемін. Әумин.
«Бұл әділетті емес. Неліктен оған болады, ал маған — жоқ?»
«Бұл нәрсеге оған қарағанда, мен лайықтымын».
«Сен маған қарызсың! Кәне, мен бұдан да үлкенге лайықтымын!»
Бүгінде қоғамның көп бөлігі өз құқығын білетін сияқты көрінеді — оған ол еңбек етуге емес, талап етуге құқықты болып көрінеді. Жиі рақметі жоқ рухтың бейнесі болып келетін, барлық жерден өз құқығы жайлы арызды көріп, естуге болады.
Жоғарыда келтірілген қақпа сөздер авторлардың жүрегіндегі ризашылықтың жоқтығын көрсетеді. Басқаларға деген осындай қатынасты тіпті өз балалармыздан да байқауға болады. Әрине, олар бір нәрсеге сенеді, күткен нәрсеге қол жетпеген соң наразылық танытады, бұл табиғи жайт. Бірақ егер әрқашан бір нәрсеге наразы болып, басқаларға деген рақметі жоқ қарым-қатынас — мінезінің, тіпті дүниетанымының бір бөлігіне айналса, онда ондай құбылыстар жағымсыз салдарға ие болады. Ризашылығы жоқ адам күйзелістің жоғарғы дәрежесіне, көңіл қалушылыққа және түңілуге бейім, ол дұрыс қарым-қатынас қалыптастыруда үлкен қиыншылықтарға тап болады. Жалпы ондай адам өмірден аз рахат табады. Осындай бақылауларды құжатпен бекітетін ғылыми зерттеулер бар.
Кітаптың басында мен сізден балаңызға қандай тағдыр қалайсыз деген сұрақ қойдым. Мен, бәлкім, сіз Исаның біздің бәрімізге тілейтінін тілерсіз деген болжам айттым. Ол бізде Оның қуанышы тұрақтағанын және ол қуаныш мінсіз болғанын қалайды (Жох. 15:11 қар.). Бізде балаларымыздың өмірге қуанғанын қалаймыз, солай емес пе? Біз олардың өмірде мақсаты бар, өз шақырылуының іске асуына талпынатын және өз маңыздылығын сезінуді білетін жеке тұлға болып қалыптасу үшін жағымсыздықтан қорғалғандарын қалаймыз. Біздің балаларымыздың өмірін Мәсіхке арнаудан басқа, балаларға жоғарыда айтылған барлық артықшылықтырға жетуге көмектесетін ең жақсы тәсіл — бұл оларды ризашылық білдіретін жүрек тәрбиелеу.
Осы бағытқа күш салу балалар үшін өмірдің әр түрлі саласында зор үлеспайдаға айналады. Жақында ғалымдар адамдарға және өмірдің өзіне деген ризашылықтың нәтижесі болатын жағымды әсерлерді түсінуге бағытталған зерттеу жүргізді. Мысалы, 2012 жылы Берклидегі Калифорниялық университеті Дэвистегі Калифорниялық университетпен бірлесіп 5,6 млн. доллар тұратын үш жылдық жобамен жұмыс жасауды бастады. Бұл жоба «Ризашылықтың теориясы мен тәжірибесін дамыту» деген атуға ие болды»[43]. Оның идеясы медициналық, білім беру және ұйымдастырушылық мақсатында ризашылықты сезіне алу тәжірибесін дәріптеудің жолдарын табу, ал содан кейін адамдарға және өмірдің өзіне деген ризашылық қарым-қатынастың жемісін жеу.
Ризашылық саласында, жетекші ғылыми сарапшы, Доктор Роберт Эммонстың айтуы бойынша, жүздеген зерттеулер осы керемет адами сезімнің тәндік, психологиялық және әлеуметтік артықшылықтарын құжатты түрде растады. Ол ризашылық сезімін сезіне отырып, мына жәйттарды бастан кешіруге болатынын көрсетті:
• бақыттың және өмірге қанағаттанудың деңгейі,
• уайым мен күйзелістің деңгейін төмендету,
• иммундық жүйені нығайту, қан қысымын төмендету, қандайда бір ауру белгілерін және ауру сезімін тудыратын ықтималдықты азайту,
• ұйқының жақсаруы,
• өмірге қуанышты болу және жара әкелген жағдайлардан кейін тиімді түрде қалпына келу,
• өзара қарым-қатынасты нығайтып, жұбайыңызға, отбасыңызға және достарыңызға жақын болу[44].
Басқаша айтқанда, біз ризашылық білдірген кезде, күйзелісті жағдайларды жеңуге және қиындықтарды тиімді жеңіп өтуге қабілетті боламыз. Мысалға, ризашылық танытатын адам ереже бойынша, өзінің сәтсіздіктері мен өмірінің жағымсыз жағдайларын аз күш жұмсап шешіп алады және жетістікті шын көңілмен қабыл алады. Клиникалық психология мен денсаулық психология маманы, Доктор Мелани Гринберг, ризашылық — «жүректі ашады және мида оң эмоцияларды өндіретін орталықтарды белсенді етеді. Жиі ризашылық білдіру, ми нейрондарынының автоматты түрде барлығына жағымды әсер пікір білдіруге әкеледі» деп санайды[45].
Құдайдың Сөзіне таңқалуға бола ма: «Оған барлық жағдайда да алғыс айтыңдар! Иса Мәсіхтің жолымен жүруші сендерден Құдай осыны күтеді» (Сал 1. 5:18)? Құдай біздің қуанғанымызды қалайды, ал ризашылық — бұл шынайы қуаныштың негізі. «Жаратқан Ие ізгі, Оны мадақтаңдар, рақымы Оның мәңгіге ұласады» — деп жазады жыршы (Жыр. 135:1).
Киелі Жазба мыңдаған әдіс-тәсілдермен ризашалық танытуға, Құдайды мадақтауға және қуануға, демек, ризашылық танытатын жүректің болуына үйретеді. Құдайды мадақтау жайлы іс жүзіндегі өсиет — Құдайдың табиғаты мен Оның ақтауын мойындап, жауап ретінде Оған даңқ пен мадақ арнауды қатаң ұсынудан басқа ештеңе емес. «Иеміз Иса Мәсіхтің атымен Құдай Әкеге қай нәрсе үшін де ұдайы шүкіршілік етіңдер» (Еф. 5:20). Әйтсе де, риза болу адамның туа біткен қасиетіне жатпайды. Қандай да бір жағдай бізге жақпаған кезде, ризашылық білдіру өте қиын. Риза бола білу — бұл өзіңде дамытуға тиіс қасиет.
РИЗА БОЛА БІЛУДІ ДАМЫТУ КЕРЕК
Мәсіхшілікке бет бұрған шағымда мен ризашылық білдіруге тиісті көңіл бөлмедім. Мен Құдайға алғыс айтудың және мадақтаудың қажеттілігін білдім, бірақ менің дүниетанымым үшін негіз болатын ризашылықтың мағынасын жете түсінбедім. Басқаша айтқанда, мен ризашылыққа толы жүрек пен қуанышқа толы өмірдің арасындағы байланысты көрмедім, ал Иса, соның ішінде, менің қуанышым кіршіксіз болу үшін келдім деді емес пе. Менің ризашылыққа деген көзқарасым менің өмірімде болған бір оқиғадан кейін өзгерді.
Семинариядағы оқуымды бітірген соң, мен жастар үшін ел-елді аралайтын уағыздаушы боламын деген үмітпен, «Campus Crusade for Christ»[46] деген миссионерлік ұйымға қосылдым. Сол уақытта мен батыл, отты және біраз ержүрек жас жігіт болатынмын. Менің жүрегім дұрыс жолды таңдады, бірақ маған шыдамдылық жетпеді. Мен еркін саяхаттап, уағыздағым келді, алайда миссияны басқарып отырған басшылар мені жеткілікті рухани өспеген деп санады.
Қызметке деген ұмтылысымда мен олардың біразын ренжітіп алдым. Шын мәнінде менің тоқтатып болмайтын қызбалығым оларға үлкен мәселе тудырды, сондықтан да олар менің ерекше міндет алуымды қарастырды. АҚШ-на барып ізгі хабар айтудың орнына мені Аргентинаның қалашықтарындағы университеттерге оқытушы етіп жіберді.
Оқиғаның дәл осылай өрбуі менің наразылығымды туғызды. Менің рухым түскендей болды. Бұлай тағайындау менің жоспарларым мен үміттерімді жүзеге асырмау болып қана көрінген жоқ — мен оны күйреу деп қарастырдым. Сол кезде мен біреуге алғыс айту керектігін сезінбедім және тіпті ризашылық білдіру себебін де көрмедім. Әрине, менің жағымсыз ойлауым осы болған жағдайды Құдай менің игілігіме және Өзінің даңқына айналдырмақшы болғанын көрсетпеді.
Бірақ мен сол тағайындаумен келістім, табыс жайлы қаншалықты көп сиынсам, менің алдыма қойылған тапсырманы орындауға соншалықты зейін қою керектігімді, ал болашақ жайлы қамымды Құдайға тапсыруды ойладым. Мен Сүлейменнің дана сөзін есіме түсірдім: Құдай — «Әділдерге Ол парасатты сақтап, ұсынар, кінәратсыз жүргендерді қалқандай қорғар. Ақиқат жолын Тәңір Ие назарында ұстар, Өзіне бағышталғанның жолын аман сақтар» (Нқл. 2:7–8). Мен Құдайдың адал қызметшісі болғым келді.
Мен 1967 жылы Аргентинаға келген кезде, оңтүстік америкалық университтер жалынды коммунистік қайраткерліктің ордасы болды. Әдеттегідей батыл және бар ынтамен, ойламастан оқиғаның қақ ортасына түсіп, осы студент қалашығындағы түбегейлі түрде ниеттенген жастармен ашық пікірталасқа басыммен кіріп кеттім. Мен Боливия мен Чилидегі университет қалашықтарын аралап, Аргентинадан тыс жерлерді саяхаттадым. Екі жылдың ішінде, мен Оңтүстік Америкада «Campus Crusade» филиалын ашпақшы болдым, сол кезде менің өміріме бірнеше рет қастандық жасалды. Мені тонап кетті, істемеген қылмысқа айыпталып, қамауға алындым. Кей кездері өзіме, бір күндері үйіме аман қайта алар ма екенмін деген сұрақтар қойдым.
Менімен Оңтүстік Америкада болып жатқан жәйттарды доктор Билла Брайт естіді, сол кездері «Campus Crusade» президенті болатын. Мен ренжіткен миссионерлік ұйымның басшылары өз орындарынан кетіпті, ал жаңа тағайындалған басшылар менің АҚШ-на қайта келіп солтүстік америкалық университеттерінің студенттеріне ізгі хабар тарату мақсатында сапарлар ұйымдастыруға қайтып келуімді сұрады. Менің армандарым мен үміттерім міне-міне орындалғалы тұр. Дәуіт Патша тура айтқан: «Жаратқан Иеңнен тап рақатыңды, Ол сыйлайды ізгі жүрек қалауыңды» (Жыр. 36:4).
АҚШ-на қайта оралған кезде, екі жыл бұрын оңтүстік америкалық университтер қалашығындағы сияқты ең алғашқы студенттік толқындар мен бассыздыққа тап болдым. Аргентинадан алған тәжірибем мені тыныштықты бұзушылар американдық жастарға қандай әлеуметтік мәселелердің шешімін ұсынып жатқанын түсінуге дайындады және жаңа бүліктің тарауына тиімді түрде қарсы тұру үшін бүлікшілерді мәселені қажетті рухани түсінікпен жабдықтады. Менің екі жылдық «қудалануым» және Құдайдың даңқы үшін студенттерге арналған жиырма жылдық қызметім қалай Құдайдың «жаттығу лагеріне» айналғанын таңдана байқадым. Бұл тәжірибе мені кез келген жағдайда Құдайға ризашылық танытуға және менің өміріме арналған Оның жоспарына үміт артудың қаншалықты маңызды екенін түсіндірген үлкен сабақ болды.
РИЗАШЫЛЫҚҚА ТОЛЫ ЖҮРЕКТІ ТӘРБИЕЛЕУДІҢ ЖЕТІ ТӘСІЛІ
Балаларға ризашылық танытатын жүрекке қалай ие болуға көмектесетін тәжірибелік жеті кеңес.
1. Балаларды Құдайға адал болуға және Оның жоспарына сенуге үйрету. Балаларға олардың өміріне арналған Құдай-дың жоспары бар екенін түсінуге көмектесу үшін, мен көп рет Оңтүстік Америкаға «жер аударылған» оқиғамды қолдандым. Оларға барлығының негізі — бұл Құдайдың жоспарына сену және ешбір жағдайға қарамай Құдайға адал болу керек екендігін түсіндірдім. Менің түсінігім бар ма, жоқ па, рақмет айта алатын не айта алмайтын адам екендігімді жағдай анықтамайды. Мен Құдайдың жоспарына сенім арта отырып, ризашылық білдіруім керек. Менімен не жағдай болып жатқанына қарамастан, Оған барлық мадақ тиесілі. Менің жағдайым қандай болса да, менің жүрегім ризашылыққа толу керек.
Балаларды біздің өмірімізді басқарып отырған Құдайға сенуді үйретіңіздер. Олар Римдіктерге арналған хаттың 8-інші тарауын жаттап алсын, ол жерде: «Тағы да мынаны білеміз: барлық жағдайларда Құдай Өзін сүйетіндердің игілігі үшін әрекет етеді, себебі Ол бізді өз мақсатына сай таңдап алды» (28 аят). Бұл біздің өмірімізде мәселелер болмайды дегенді білдірмейді, бірақ егер біз Құдайға сенім артсақ, Ол тіпті біз үшін өміріміздің ең ауыр кезеңдерінде де мадақтала алады. Жүсіптің құлшылыққа сатылғаны сияқты, біз: «Сендер маған жамандық ойладыңдар, бірақ Құдай мұның бәрін жақсылыққа соқсын деп, осы арқылы көп адамдарды аштан өлуден аман сақтап қалуға ниет етті…» — деп айта аламыз (Жар. 50:20).
2. Балаларға өз күнәсін мойындауды үйретіңіз. Балаларға мәсіхшіліктің он екі қағидасын қабылдауға көмектесе отырып, ерте ме, кеш пе алғашқы күнә жайлы әңгіме қозғайсыз. Осы қағиданы балаларға ризашылыққа толы жүректі тәрбиелеудің негізі ретінде қолданыңыз.
Біз бәріміз күнәкар екендігімізді және Құдайдан алыстатылғанымызды түсіндіре отырып, балаларға адамның күнәкарлығы бізді кез келген артықшылықты сезінуден айыратынын айтыңыз. Құдай мінсіз де әділ болғандықтан Онымен қарым-қатынастан рахат алуға құқымыз жоқ. Оның бізге деген рақымдылығын ақтайтын бізде жақсы ештеңе жоқ. «Киелі жазбаларда бұл туралы мына тәрізді сөздер бар: бірде-бір әділ кісі жоқ; Жақсылық жасаушы ешкім жоқ, тіпті бір жан да» (Рим. 3:10, 12).
Өз күнәмізді мойындау және күнәкар екенімізді түсіну біздің ешқандай іспен Құдайдың рақымдылығына лайықты емес екендігімізді түсінуге көмектеседі. Ешқандай іспен Құдайдың рақымдылығына лайықты бола алмайтынымызды түсіну, Оның бізге көрсеткен мейірімділігіне біздің аса зор ризашылығымызды тудырады.
3. Балаларды Құдайдың керемет рақымдылығына сүйсінуді үйретіңіз. Балаларға келесілерді түсіндіріңіз: Құдай Исаның бейнесіне еніп, біздің күнәміз үшін азапты өлімді қабылдады. Біз тәубесіне келмеген күнәкар болған кезімізде Ол біз үшін өлді. Біз Одан бас тарттық, бірақ Ол бізді қабылдады. Иса айтады: «Бәлкім, сендер Менен бас тартқан боларсыңдар, бірақ Мен сендерге теріс қарамаймын. Сендер Мен үшін маңызды болғандықтарың соншалықты, Өзіме сендермен тығыз қарым-қатынасты қайтару үшін Мен төтенше шараларға да дайынмын. Мен сендердің әлемдеріңе келіп, сендерді өлімнен және Менсіз мәңгілік жалғыздықтан құтқару үшін сендер сияқты Адамға айналамын».
Исаның әділетсіз өлімі туралы рақымдылыққа толы керемет оқиғаны балаларға тағы және тағы қайталай беріңіз. Оларды Құдайдың рақымдылығына сүйсінуді үйретіңіз. Біз өз күнәміздің шынайы өлшемі мен Құдайдың мейірімділігінің өлшемін түсінген кезде, біздің жүрегіміз алғысқа толады.
4. Еңбек ету — ризашылық білдірудің бір түрі екенін балаларға үйретіңіз. Иса былай деді: «…себебі еңбек еткен ақысын алуға лайық…» (Лұқ. 10:7). Оған елші Пауылда қосылды: «…талпыныстарың бәсеңдемесін; Иеміздің қызметінде жүріп, рухтарың жалындай берсін!» (Рим. 12:11). Біз Дотти екеуіміз үйдегі міндеттерді орындағаны үшін балаларды марапаттауды ережеге айналдырдық. Балалар үй тазалау, гүлзарларды қию және басқа да үйдегі міндеттерді орындау кезінде команданың бір бөлігі болуды үйренген кезде олар алған сыйларын көбірек бағалайды. Балаларға еңбегі үшін берілген сыйды бағалауға көмектесу. Біз жай ғана сыйлық сыйлаған кездеріміз болады, бірақ ауыр жұмыс үшін алған сый — бұл ризашылық білдіретін жүректі қолдаудың құралы.
5. Балаларға өз үміттерін асыра сілтемеуді үйрету. Сабырлықта көптеген артықшылықтар бар, әсіресе соңында ақиқат сіздің күткеніңізден асып түссе. Осындай артықшылықтардың бірі — жағымды таңқалыс. Балаларға арналған сыйлықтар туралы немесе демалысқа арналған олардың үміттері жайлы да дәл солай айтуға болады. Балаларды тым қымбат сыйлықтарға үміттенбеуді үйретіңіз. Бұл сіздің олардың күткенінен де анағұрлым асып түсу ықтималдығыңызға мүмкіндік береді, нәтижесінде олар жағымды таңқалудан рахат ала алады.
Біз Дотти екеуіміз балаларды Исаның туған күніне қатысты немесе өз туған күндеріне қатысты сыйлықтармен, демалыстағы көңіл көтерулермен ешқашан үміттендірген емеспіз. Бұл дана саясат. Оның табысты түрде жүзеге асуы балаларды ризашылық білдіруге тәрбиелеуге көмектеседі.
6. Балаларға күнделікті алғыс жазбаларын жүргізуді үйрету. Күнделікті балалардан кімге немесе не үшін ризашылық білдіргісі келетінін сұрауды әдетке айналдырыңыз. Ризашылық білдіру және ұйымшыл отбасы болу — бұл Алғыс күнін ынталандыратын жай ғана дәстүр емес, бұл күнделікті тәжірибе. «Иеміз жаратты бізге бұл күнді, шаттанып қуанайық осы күні!» (Жыр. 117:24). Балалар кімге немесе неге және не үшін ризашылық білдіретіндерін айта отырып, тіпті егер ол бір болмашы нәрсе болса да, күнделікті алғыс айтуды үйренсін. Осындай тәжірибе оларда ризашылыққа толы жүрек тәрбиелеуге көмектеседі.
7. Балаларды ризашылық білдірудің үлгісі болуға үйретіңіз. Балалар сіздің біреуге немесе бір нәрсеге риза екеніңізді көрсін және сіздің ризашылығыңыз не нәрсеге немесе күнделікті аузыңыздан қалай шығатынын естісін. Ризашылық білдіру атмосферасын құрып, Құдайға Оның жарылқауы үшін: үстеліңіздегі ас үшін; басыңыздағы баспана үшін; сізді қамқорлайтын әйеліңіз үшін; сізге қызмет ететін көлік үшін; аспанда жарқырап тұрған күн үшін; көзіңізді қуантатын гүлдер үшін және тағы да басқа көптеген нәрселер үшін әрдайым алғыс айтыңыз. Құдайдың қамқорлығы мен қорғаны үшін мадақтағаныңызды балалар қаншалықты көп естісе және сіздің ризашылыққа толы жүрегіңізді көрсе, олар да ризашылық білдірудің тірі үлгісіне айналудың ықтималдығы соншалықты көп болады.
Осы кітаптағы әкенің он міндеті сіздің балалармен қарым-қатынасыңыздың ажырамас бөлігіне айналсын. Осы жағдайда сіз олардың өмірінде маңызды рөлге ие боласыз. Есіңізде болсын, бұл шындықтар сүйіспеншілікпен және сүйіспеншілікке толы жүрекпен айтылуы тиіс. Адамгершілік қағидалары балаларыңыздың тек бастарында ғана емес, ең бастысы олардың жүректерінде өмірлік ұстанымдарының негізіне айналу керек.
Менің балаларымның бәрі ержетіп, отбасылы болды. Олардың балалық шақтарына қарай отырып, бәрін де дұрыс жасадым деп айта алмаймын. Өзі жайлы осылай деп ешкім де айта алмайды. Бірақ мен де, сіз сияқты, сол сәтте бағыма орай бар болған білімге қарап, қолымнан келгеннің бәрін жасадым деп айта аламын.
Немерелерімді әлпештей отырып, өз балаларымды өсіргендегіге қарағанда әлдеқайда дана және шыдамды болғанымды байқадым. Сол уақытқа дейін, ата-аналық тәжірибе жинағанша, менің балаларым ержетіп, олар өз бетінше өмір сүре бастады. Бірақ, шынында солай болу керек. Әке рөлін атқарғанда, жұмыс барысында, былайша айтқанда, өндірістен қол үзбей сіз әрқашан үйрену үстінде боласыз. Ол үшін өзіңізге қол жетімді барлық қорларды қолданыңыз және қолыңыздан келгеннің бәрін жасаңыз. Иеміз сіздің талпынысыңызды жарылқайды!
Өз ұстанымыңызға сай келетін, төменде келтірілген елу пайымдаудың алдына, –2-ден +2-ге дейінгі сандарды қоясыз, сауалнаманы толық өткеннен кейін, алған мәліметтерді түсіндіре аласыз. Әйеліңізден осы сауалнаманы өтуін сұраңыз. Егер балаларыңыз жасөспірім болса, олар да осы сауалнаманы орындай алады. Оларға қатысуды ұсыныңыз, олай болса кіші жастағы балалар сияқты, сіз таңдаған пайымдауларға олардың өздеріне тән мәнерімен қалай қарайтынына байланысты бағалау керек болады.
МҮЛДЕМ КЕЛІСПЕЙМІН |
КЕЛІСПЕЙ |
БӘРІБІР |
КЕЛІСЕМІН |
НАҚТЫ КЕЛІСЕМІН |
-2 |
-1 |
0 |
+1 |
+2 |
___1. Егер, тіпті, басқаларға ұқсамасам да, мені осы қалпымда қабылау, мен үшін маңызды.
___2. Мен үшін қаражат тұрақтылығы маңызды.
___3. Кей кездері айналадағылардың мақұлдауына лайықты болуға ұмтылу, мені шаршатады.
___4. Айналамдағылардың менің пікіріме қызығушылық танытуы мен үшін маңызды.
___5. Мен өз өмірімді достықпен құшақтасусыз, жылы қабылдаусыз және басқа да жылылықсыз елестете алмаймын.
___6. Айналамдағылар маған қызығушылық танытқан кезде, ол маған ұнайды.
___7. Билік басындағылардың маған қалай қарайтынын білу, мен үшін маңызды.
___8. Біреудің маған көмек керек екенін байқап, маған көмектессе, мен оны бағалаймын.
___9. Мен өзімді жиі жабырқаңқы сезінемін, сондай жағдай болған кезде, біреу маған иығын төсеп, менің жүгіммен бөлісуі, мен үшін маңызды.
___10. Әлдекім менің жан-дүниемдегі жағдайды байқап, аяушылық танытса, мен бақыттымын.
___11. Менің істеген ісімді басқалар бағаласа екен деймін.
___12. Жалпы мен жалғыздықты жақсы көрмеймін.
___13. Маған қымбат адамдардың «мен сені сүйемін» деп айтуы, мен үшін аса маңызды.
___14. Мені ұжымның тек бір бөлігі ретінде ғана қабылдағанын қаламаймын. Мені жеке танып білу мен үшін аса маңызды.
___15. Кімді кім маған жай ғана сөйлесу үшін және жігерлендіру үшін хабарласқан кезде, мен бақыттымын.
___16. Менің ісімді ғана емес, өзімді де мойындау, мен үшін маңызды.
___17. Менің өмірім реттелген және белгілі бір дәрежеде болжауға болатын кезде, мен өзімді жайлы сезінемін.
___18. Айналамдағы адамдар менің жұмысқа қосқан үлесімді мойындап, құрмет білдірген кезде, мен қуанамын.
___19. Маған әсіресе, жылы шырайлы ортада жұмыс істеген ұнайды.
___20. Басқалар менің мықты жақтарым мен таланттарымды байқаса, ол маған ұнайды.
___21. Кей кездері мен өзімді көңілі қалған және түңілген сезінемін.
___22. Мен жынысыма, ұлтыма, нанымыма және әлеуметтік мәртебеме байланысты емес достық қарым-қатынасты армандаймын.
___23. Мен үшін махаббатты физикалық түрде көрсету — некенің ажырамас бөлігі.
___24. Кімді кім тек менімен ғана уақыт өткізгісі келсе, ол маған ұнайды.
___25. Біреу менің ісімді бағалап, «Жарайсың!» деп айтса, мен бақыттымын.
___26. Ауыр күннің соңында, қолдау мен қамқорлықты сезіну мен үшін маңызды.
___27. Тіпті өз таланттарым мен қабілеттеріме сенімді болған кезде де, мен көмекті қуана қабыл аламын.
___28. Күйзелісті бастан кешіргенде немесе жай ғана әлсізденген кезде, айналамдағылардың жанашырлығы мен жұбатуы, мен үшін аса маңызды.
___29. Мені мақтаған маған ұнайды.
___30. Маған өз қолдаушыларымның арасында болған ұнайды.
___31. Мен өзімді ренжігіш адаммын деп санаймын.
___32. Менің өміріме немесе жұмыс кестеме әсер ететін шешім қабылдаған кезде, маған құлақ салғандары, мен үшін маңызды.
___33. Менің жұмысыма біреу қызығушылық танытқан кезде, мен бақытты боламын.
___34. Маған менің жетістіктерімнің маңыздылығын куәландыратын марапаттар, озаттық белгілер және сыйлықтар алған ұнайды.
___35. Кейде менің болашағым мені алаңдатады.
___36. Таныс емес ортада болған кезде, бірден ортақ тіл табатын адамды іздеймін.
___37. Тұрған орынымда, жұмысымды, оқуымды ауыстыру немесе басқа өзгерістердің қажеттілігі жайлы ой маған уайым әкеледі.
___38. Айналадағылардан гөрі, кімнің киінгеніне немесе өзін басқаша ұстайтынына қарсы біржақты қарым-қатынас мені алаңдатады.
___39. Маған менімен қуанышта да, қайғыда да бірге болатын, достарым мен жақындарымның ортасы қажет.
___40. Істеген ісіме бола, маған рақмет айтса, мен бақытты боламын.
___41. Мен үшін біреудің сиынғанын білу, мен үшін маңызды.
___42. Айналадағыларға айла-шарғы жасауға тырысатын адамдар маған ұнамайды.
___43. Лайықсыз және кенеттен көрсетілген махаббатты бастан кешіру мен үшін бақыт.
___44. Менің көзіме тура қарап, не айтқандарымды шынымен тыңдаған кезде, мен қуанамын.
___45. Мені қандай да бір жақсы және дұрыс нәрсе үшін мақтаған кезде, мен бақыттымын.
___46. Қиын уақыттарда жақын досымның қолдағаны, мен үшін маңызды.
___47. Маған жалғыздықта жұмыс жасаған ұнамайды — мен тату ұжымда еңбек еткенді қалаймын.
___48. Өзімді ұжымның бір бөлігі сезіну, мен үшін маңызды.
___49. Мені сүйетін адамның көрсеткен жанашырлығы мен қамқорлығын бағалаймын.
___50. Мен өз бетіммен емес, ұжымда жұмыс жасағанды қалаймын.
Осы сауалнамада сіздің эмоционалды қажеттіліктеріңізді анықтайтын елу пайымдаудың реттік сандарының алдына сандарды (–2, –1, 0, +1, +2) белгілей отырып, сіз нәтижені жинақтап, осылайша эмоционалды қажеттіліктеріңіздің әр ондығына қорытынды жасайсыз.
ҚАБЫЛДАУ
1. Жауаптарыңызды (–2, –1, 0, +1, +2) пайымдауларға қосыңыз:
1 ____
19 ___
36 ___
38 ___
48 ___
Барлығы _______
Бұл жауаптар сіздің қабылдауға деген қажеттілігіңізді білдіреді.
ҚОРҒАЛУ
2. Жауаптарыңызды (–2, –1, 0, +1, +2) пайымдауларға қосыңыз:
2 _______
17 _______
35 _______
37 _______
39 _______
Барлығы _______
Бұл жауаптар сіздің қорғалауға деген қажеттілігіңізді білдіреді.
МОЙЫНДАУ
3. Жауаптарыңызды (–2, –1, 0, +1, +2) пайымдауларға қосыңыз:
16 _______
18 _______
20 _______
34 _______
40 _______
Барлығы _______
Бұл жауаптар сіздің мойындауға деген қажеттілігіңізді білдіреді.
ЖІГЕРЛЕНДІРУ
4. Жауаптарыңызды (–2, –1, 0, +1, +2) пайымдауларға қосыңыз:
3 _______
15 _______
21 _______
33 _______
41 _______
Барлығы _______
Бұл жауаптар сіздің жігерленуге деген қажеттілігіңізді білдіреді.
ҚҰРМЕТТЕУ
5. Жауаптарыңызды (–2, –1, 0, +1, +2) пайымдауларға қосыңыз:
4 _______
14 _______
22 _______
32 _______
42 _______
Барлығы _______
Бұл жауаптар сіздің құрметтеуге деген қажеттілігіңізді білдіреді.
СҮЙІСПЕНШІЛІК
6. Жауаптарыңызды (–2, –1, 0, +1, +2) пайымдауларға қосыңыз:
5 _______
13 _______
23 _______
31 _______
43 _______
Барлығы _______
Бұл жауаптар сіздің сүйіспеншілікке деген қажеттілігіңізді білдіреді.
КӨҢІЛ БӨЛУ
7. Жауаптарыңызды (–2, –1, 0, +1, +2) пайымдауларға қосыңыз:
6 _______
12 _______
24 _______
30 _______
44 _______
Барлығы _______
Бұл жауаптар сіздің көңіл бөлуге (қамқорлыққа) деген қажеттілігіңізді білдіреді.
МАҚҰЛДАУ
8. Жауаптарыңызды (–2, –1, 0, +1, +2) пайымдауларға қосыңыз:
7 _______
11 _______
25 _______
29 _______
45 _______
Барлығы _______
Бұл жауаптар сіздің мақұлдауға деген қажеттілігіңізді білдіреді.
ЖҰБАТУ
9. Жауаптарыңызды (–2, –1, 0, +1, +2) пайымдауларға қосыңыз:
10 _______
26 _______
28 _______
46 _______
49 _______
Барлығы _______
Бұл жауаптар сіздің жұбанышқа деген қажеттілігіңізді білдіреді.
ҚОЛДАУ
10. Жауаптарыңызды (–2, –1, 0, +1, +2) пайымдауларға қосыңыз:
8 _______
9 _______
27 _______
47 _______
50 _______
Барлығы _______
Бұл жауаптар сіздің қолдауға деген қажеттілігіңізді білдіреді.
«What Would Jesus Do?» деген ағылшын сөзінің шартты түрде қысқартылған түрі («Иса не істер еді?»), протестанттық мәсіхшілер арасында кеңінен таралған. —
«Джош не істер еді?» деген сөз ағылшынша «What Would Josh Do?» деп айтылады. —
«Teens Look to Parents More Than Friends»,
Ibid.
Jeffrey Rosenberg and W. Bradford Wilcox, «The Importance of Fathers in the Healthy Development of Children», publication of U.S. Department of Health and Human Services, 2006, http://childwelfare.gov/pubs/usermanuals/father-hood/fatherhood.pdf.
«Talking to Your Teen About Sexuality», publication of Hillsborough County University of Florida Extension, http://hillsboroughfcs.ifas.ufl.edu/FamilyPubsA-Z/sexuality.pdf.
Josh and Dottie McDowell,
Осы абзацтағы киелі кітаптық дәйексөздер, соңғысынан басқасы, ағылшын тіліндегі еркін аудармадан келтірілген. —
Синодалды аударма: «…қайта басы Иса Мәсіх болған шындықты сүйіспеншілікте өсіп-жетілеміз…» —
The Commission on Children at Risk,
Drawn from Josh McDowell and Sean McDowell,
«Балалар Киелі кітабы» (Accepted Kids Version). Синодалды аударма: «Мен мынаған нық сенемін: ешбір нәрсе… Құдайдың Иеміз Иса Мәсіх арқылы көрсетіп жүрген сүйіспеншілігінен айыра алмайды!» —
Howard Culbertson, «When Americans Become Christian», research publication of Southern Nazarene University, August 26, 2009, http://home.snu.edu/~hculbert/ages.htm.
«Қорқыныш» сөзі Киелі Жазбаның еврей түпнұсқасында «құрметтеу» деген мағынада қолданылады. —
Таныстыруды ақысыз жүктеу үшін жай ғана менің жеке сайтыма www.josh.org кіріңіз және сілтемені қолдана отырып, «Күнәні өтеу салтанаты» рәсімін жеке өткізу үшін барлық нұсқаулықтармен танысыңыз. —
Геймбой (
Walter Bruce,
Charles Caldwell Ryrie, ed.,
Кевин өз өмірін жастарға және ата-аналарына оларды құдайсыз әлемнің заманауи қауіптілігінің қасынан қалай сәтті алып өту керектігін үйретуге арнады. Джейн жастар үшін де, ересектер үшін де кәсіби бағдар беруде үлкен тәжірибеге ие. Олардың нұсқаулықтарын пайдалану үшін www.LifeKeys.com. сайтына кіріңіз. Сол жерден ересектерге арналған «Өзіңнің кім екеніңді біл» деген кітапты және тәжірибелік оқу құралын табасыз. Осы басылымдармен танысыңыз. —
Кіші лига — 8–12 жастағы ұлдар мен қыздарға арналған бейсбол лигасы. —
Иннинг — бейсбол кезеңі. Әр иннинг екі бөлімнен тұрады: 1-інші бөлім — бір команда қорғаныста, ал екіншісі шабуылда ойнайды; 2-нші бөлім — командалар орын ауыстырады. —
Киелі кітаптың ағылшынша аудармасында «masterpiece» — өнер туындысы деген сөзді қолданды. —
Мат. 9:36; 14:14; 15:32; 20:34; Мар. 1:41; 6:34; 8:2 қараңыз —
Қосымша ақпарат алу үшін, біздің баспагер командамыздың бірлесіп шығарған «Жалғаннан шындыққа» кітабын қолданыңыз. Кітаптан басқа, балаларға және жасөспірімдерге арналған шағын топтық сабақтар бар, ол жайлы менің жеке сайтымнан www.josh.org. біле аласыз —
Marcela Raffaelli, Karen Bogenschneider, and Mary Fran Flood, «Parent-Teen Communication about Sexual Topics»,
Adapted from chapter 11 of Josh and Dottie McDowell,
McDowell, adapted from chapter 2, 26–31.
McDowell, adapted from chapter 3, 35–43.
Сіз осы қорлармен менің жеке сайтымнан таныса аласыз www.josh.org. —
Josh McDowell and David H. Bellis,
David Kinnaman and Gabe Lyons,
Pew Research Center Study, Hope Yen, as cited in «Generation Gap Is Widest Since 1960s»,
Christian Smith,
Орысша аудармасында кітап «Құдай сүйіспеншілік емес: Дін қалай бәрін улайды» деген атпен шықты М.: Альпина нон-фикшн, 2011. —
Josh McDowell and Sean McDowell,
Smith, 89.
Alan Hirsch,
«Мызғымас шындық» кітабы менің мына кітаптарымның негізінде жазылған: «Киелі кітаптың шынайылық куәліктері: ойлануға себеп және шешім қабылдау үшін негіз», «Айтылғандардың бәріне сене берме», «Жай ғана ағаш ұстасы емес», «Жақса мен жаманның арасында», «Күте тұру керек пе?», «Баланың көзіне қалай батыр болуға болады» және тағы басқалар. Олармен менің жеке сайтымда www.josh.org, «қорлар» деген түймені басу арқылы таныса аласыздар.
Менің сайтымда және осы кітаптың соңында «Біз неге сенеміз және не үшін сенеміз» деген тақырыпқа қатысты жасөспірімдер мен кіші жастағы балаларға арналған кітаптар мен материалдарға сілтемелер таба аласыз. Жақын арада біз ұлымыз екеуіміз Құдай мен Киелі кітап туралы жиі қойылатын сұрақтарға жауаптар жинағы жұмысын аяқтадық. Бұл кітап балалардың көптеген қиын сұрақтарына жауап беруге көмектеседі. Оны да менің сайтымнан табуға болады, ол «Балалар жауаптарды талап етеді» деп аталады. Кітап сіздің және сіздің балаңыздың сенімін нығайтуға көмектеседі. Ол жайлы толығырақ ақпаратты осы кітаптың соңында оқи аласыз. —
Ақысыз жүктеуге қол жетімді үш оқу құралы қызықты, мазмұнды себептерді көрсетуді ұйымдастыру үшін бізге мәсіхшілік сенімнің үш бағанына сенім артуға мүмкіндік береді. Сіз бұл оқу құралдарын www.josh.org/RC1, www.josh.org/RC2 и www.josh.org/RC3. сайтына кіріп таба аласыз —
Josh McDowell,
McDowell,
McDowell,
Steven E.F. Brown, «Thanksgiving: The Power of Gratitude»,
Robert Emmons, «Why Gratitude Is Good», as adapted in «Why Practice Gratitude?»
As quoted in Melanie Greenberg, «The Mindful Self-Express»,
«Campus Crusade for Christ» — әлемдегі 190 астам елде ізгі хабар және тәлімгерлікпен айналысатын халықаралық мәсіхші миссионерлік ұйым. 1996 ж. «USA Today» газеті бұл миссияны АҚШ-дағы ең үлкен ізгі хабар тарату ұйымы деп атады. —