Американдық танымал уағыздаушы Джош Макдауэллдің кітабы өз балаларына Иемізді және ата-ананы құрметтеуді тәрбиелеу үшін Құдайдың, отбасының және автордың өзіне алған алдындағы міндеттері туралы айтады. Киелі кітаптық даналыққа және өзінің жеке тәжірибесіне сүйене отырып берген автордың практикалық нұсқаулары жас әкелермен қатар, балаларына өз әсерін терең әрі игілікті еткісі келетін тәжірибелі әкелерге де пайдалы. Кітаптың соңында оқырмандарды бонус күтіп тұр: ол басты эмоционалдық қажеттіліктерді анықтауға арналған тест.
Падар будан осон нест. Бо вуҷуди он ки ман худам аз нақши падар қаноатмандам ва ба ҳеҷ ваҷҳ онро ба ягон нақши дигар иваз намекунам, гоҳо дар ман хоҳише пайдо мешавад, ки фарёдзанон мӯйҳоямро канам: «Ба ҳеҷ ваҷҳ! Ман ба ин розигӣ надода будам!»
Ману занам бо тамоми қувват кӯшиш мекунем беҳтарин волидони ҷаҳон бошем, аммо, ба роҳи сарбаста даромада, ман бисёр вақт аз худ мепурсам: «WWJD?»[1] Не, ман намепурсам, ки «Исо дар чунин маврид чӣ мекард?», ва хатти алоқаи бевосита бо идораи осмонӣ оид ба масъалаи тарбияи фарзандон бамаврид мебуд. Ба ҳар ҳол, агарчи ин аламовар аст, Худованд дар ин масъала сухани бисёр нагуфтааст ва дар хусуси падари хуб будан дастурҳои муфассал боқӣ нагузоштааст. Моҳиятан, бисёре аз гуфтаҳои Ӯ хусусияти мубоҳисавӣ доранд (масалан, ояти Луқ. 14:26).
WWJD гуфта, ман дар назар дорам, ки «Ҷош дар чунин маврид чӣ мекард?»[2] Китоби падари ман аз эътирофи он сар мешавад, ки ғамхории асосӣ оид ба тарбияи мо дар ӯҳдаи модар буд, чунки падар воизи сафаркунанда буд. Бо вуҷуди ин волидони ман дастаи муттаҳид буданд ва ҳастанд. Аз камолот дур? Албатта. Падар бисёр хатоҳо содир намуда буд, ки дар
Бо вуҷуди камбудиҳое ки ба падарам хос буданд, ӯ тавонист моро, фарзандони худро, дар иҳотаи муҳаббат тарбия намояд, ва ман умедворам, ки барои се фарзанди худ худи ҳамон корро карда метавонам.
Аз ҳамин сабаб ман аз падарам барои ин китоб миннатдорам. Дар он шумо рӯйхати оддии он чиро намеёбед, ки падароне ки фарзандони сазоворро тарбия кардан мехоҳанд, бояд ё набояд кунанд, гӯё тарбияи фарзанд монанди ҳунари хӯрокпазӣ ё маҳорати ба нақша гирифтани рухсатӣ аст (агарчи ба ҳама маълум аст, ки ҳатто бо ҷидду ҷаҳд ба нақша гирифтани он мувафақиятро кафолат намедиҳад!). Ҳамаи мо медонем, ки тарбия, мулоимтар карда гӯем, кори осон нест. Ин китоб шаҳодати муваффақиятҳо ва нобарориҳо аз таҷрибаи шахсии падари ман аст, ки ба он ҳақиқатҳои библиявӣ ва баъзе тавсияҳои амалӣ илова карда шудаанд.
Беш аз ҳама ман падари худро барои он самимияте ки бо он ӯ дар бораи рафъ намудани мушкилот дар ҳаёти худ мегӯяд, қадр мекунам. Дар саҳифҳои ин китоб ӯ, чун ҳамеша, ба худ вафодор аст. Ва агарчи ман нақлҳои ӯро дар бораи падари майзада, ки оиларо вайрон кард, ва зӯроварии ҷинсӣ, ки дар кӯдакӣ аз сар гузарондааст, борҳо шунидаам, бо вуҷуди ин, дар бораи он ки падарам дар бачагӣ чӣ тавр азоб мекашид, ман танҳо дар яке аз ҷашнҳои оилавӣ пай бурдам. Модар аз замони кӯдакии худ қиссаҳои шавқовар нақл мекард, ва хоҳарам аз падар хоҳиш кард, ки ӯ низ аз замони кӯдакии худ ягон чизи шавқовар нақл намояд. Пас аз фосилаи тӯлонӣ ӯ гуфт: «Эҳтимол, ман дар бораи давраи кӯдакӣ ягон хотираи хурсандибахш надорам». Ин суханон барои ман хеле дарднок буданд. Падар ягон қиссаи хурсандибахши оилавиро ба ёд оварда наметавонист! Ман хеле ғамгин шудам.
Ва ба ҳар ҳол кӯдакии ғамангези падарам ба ӯ монеъ нашуд, ки баъди даҳсолаҳо дар доираи оилаи дӯстдори худ бинишинад. Ӯ чӣ тавр ба ин ноил шуд?
Агар ҷавоби ин савол бароятон шавқовар бошад, ин китоб барои шумост. Ба ҳар ҳол, ин китоб дар бораи он шаҳодат медиҳад, ки Худо ҳатто оилаҳои то таҳкурсӣ харобгардидаро барқарор карда метавонад. Хоҳ падари ҷавоне бошед, ки кӯшиш мекунед дар ҷои кор хобатон набарад (аз боиси доимо кам хобидан), ё падари ӯҳдабаро бошед, ки дар воқеаҳои чандинсолаи волидӣ обутоб ёфтаед, дар китоби «Даҳ ӯҳдадории падар» шумо бисёр маслиҳатҳои умедбахш ва муфид меёбед. Бароятон хониши дилписандро хоҳонам!
Ба ман чунин метофт, ки вақти хеле зиёд гузаштааст. Ман дар қабулгоҳи таваллудхона қадам зада, бозистода наметавонистам. Доттӣ дар платаи таваллудкунӣ беш аз он чи ман интизор будам, монда буд.
Дар он замон ҳанӯз курсҳо барои модарони оянда набуданд, ва ба шавҳар иҷозат дода намешуд, ки ҳангоми таваллудкунии зан ҳозир бошад. Падарони оянда маҷбур буданд дар қабулгоҳ интизор шуда, бару дарозии онро бо қадамҳои худ чен кунанд. Аз ин рӯ ман анъанаи маъмулшударо вайрон намекардам.
Ниҳоят Доттӣ ва тифли вазнаш ҳашт фунт ва ду унсия шӯъбаи тваллудкуниро тарк карданд. Ҳамин ки онҳоро ба палатаи беморхона гузаронданд, Доттӣ духтарчаамонро ба ман дод. Келлиро ба даст гирифта, ман дар зонуҳоям сустиро ҳис кардам. Ман акнун фаҳмидам, ки падар шудаам, аммо он вақт ман ҳанӯз тасаввур намекардам, ки ин чӣ маъно дорад.
Ба монанди бисёрии мардон, ман ба нақши падар тайёр набудам. Ва, албатта, хеле тарсидам. Ва агар ба ёд оварем, ки фарзандони моро дар ҷаҳони ҳозира чиҳо интизоранд, аз тарс тамоман сари калобаи худро гум кардан мумкин буд. Волидон на он қадар арзишҳои зиёди ин ҷаҳонро ба фарзандони худ ёд додан мехоҳанд. Майзадагӣ, нашъамандӣ ва васвасаи шаҳвати пеш аз никоҳ дар синни торафт барвақттар фарзандонамонро ба дом афтонданӣ мешаванд. Дар ҳама ҷо дар бораи муносибатҳои таҳқиромези мактаббачаҳо ба якдигар, дар бораи зӯроварӣ дар байни онҳо ва дар бораи худкушиҳои наврасон шунидан мумкин аст. Ҳамаи ин касро хавотир накарда наметавонад. Падар бояд чӣ кунад?
ҶОШ, ЧӢ ТАВР АЗ ӮҲДАИ ИН БАРОМАДА ТАВОНИСТӢ?
Бисёр касон дар бораи қиссаи кӯдакии ман медонанд. Ман писари шахси майзадаи шаҳр будам, ки қисми зиёди вақти худро бо майнӯшӣ мегузаронд, модарамро мезад ва амалан ба ман диққат намедод. Дар ёд надорам, ки падар ақаллан як бор дар зиндагӣ гуфта бошад, ки маро дӯст медорад. Эҳтимол, замоне ман метарсидам, ки чунин кӯдакии номусоид ба оилаи худам таъсир накарда наметавонад, ва ман аз ин хеле дар ташвиш будам.
Бисёр вақт аз ман мепурсанд: «Ҷош, чӣ тавр аз ӯҳдаи ин баромадӣ?» Чор фарзанди калонсоли маро — Келлӣ, Шон, Кэтӣ ва Ҳизерро — дида, ҳама ҳайрон мешаванд, ки чӣ тавр ману занам чунин масеҳиёни вафодорро тарбия карда тавонистем. Ҳозир ҳамаи онҳо оилаҳои худро барпо намуда, фарзандони худро тарбия мекунанд. Аз ин бармеояд, ки ману занамро табрик кардан мумкин аст. Мехоҳам фикр кунам, ки мо ҳама корро дуруст кардаем, агарчи ин тавр нест. Рости гап, ман бисёр корҳоро нодуруст кардаам, аммо ҳамеша бо тамоми қувват кӯшиш мекардам ҳамаашро ислоҳ намоям. Ин китоб ҷавҳари ӯҳдадориҳоест, ки ман дар назди Худо, оилаам ва худам ба дӯш гирифтаам, то ки дар фарзандонам иззату эҳтиромро ба Худо ва ба волидон тарбия намоям. Аммо пеш аз он ки ба таҳлили ин ӯҳдадориҳо гузарем, дар бораи нақши падар дар зиндагии фарзандон гап мезанем.
Фарзандони ман пеш аз ҳама ба шарофати зани ман Доттӣ ба ин сатҳи иҷтимоӣ, рӯҳонӣ ва эҳсосотӣ расидаанд. Ман ба ӯҳдадориҳои падар муносибати ҷиддӣ менамудам ва ҳеҷ гоҳ онҳоро ба намоиш намегузоштам, аммо гап дар он аст, ки Доттӣ доимо дар назди фарзандон буда, бо муҳаббат онҳоро насиҳат мекард ва роҳнамоӣ менамуд, дар ҳоле ки ман тамоми умри бошууронаам воизи сафаркунанда будам ва на ҳамеша дар назди аҳли оила будам. Доттӣ дар иҷрои нақши падар ба ман хеле ёрӣ мерасонд. Ӯ дили дуюми ман ва чашмону гӯшҳои дуюми ман гардид. Ӯ он чиро медид, ки ман аз назар соқит менамудам. Худоро шукр барои фаросати ӯ! Ӯ чунин тобишҳои оҳанги суханро шунида метавонист, ки ман дар бораи мавҷудияти онҳо ҳатто намедонистам. Бе меҳрубонии ӯ ман дар куҷо мебудам! Дили ӯ беҳтар аз равшанфикрии ман ба моҳияти масъала сарфаҳм мерафт — ин лаёқат берун аз фаҳмиши ман аст. Бе ҳассосияти ӯ ман аз ӯҳдаи вазифаи худ баромада наметавонистам. Хулласи калом, модари фарзандони ман ҳамаи он чиро, ки ба падари онҳо камӣ мекард, пур кард.
Ба фикрам, ин китобро ҳозир бисёр модарон мехонанд. Ва умуман занон бештар аз мардон мехонанд. Маслиҳати якуми ман ба шумо: кӯшиш кунед шавҳаратонро ба хондани ин китоб водор намоед. Ва маслиҳати дуюм чунин аст: ҳангоме ки ӯ даҳ ӯҳдадориҳои падарро иҷро карданӣ мешавад, тайёр бошед, ки ба ёрии ӯ оед. Дар ин кори масъулиятнок ба ӯ эҳтиром, рӯҳбаланд кардан, таҳсин, эътироф, дилбардорӣ ва қабул кардани шумо даркор мешавад. Бе зиракӣ, меҳрубонӣ ва ҳассосияти шумо ӯ аз ӯҳдаи мушкилоти маишӣ ва муносибатҳои байнишахсиятӣ баромада наметавонад. Барои ҳамин ҳам Худо мард ва занро ба ҳам муттаҳид намуд. Ӯ ба ҳар яки мо фаҳмиш ва лаёқатҳои барои атрофиён даркориро додааст. Ва калисо, Бадани Ӯ, намунаи ин аст, «Зеро, чунон ки дар як бадан узвҳои бисёре дорем, — гуфт ҳавворӣ Павлус, — лекин на ҳамаи узвҳо ҳамон як корро ба ҷо меоваранд, ҳамчунин мо, ки бисёрем, як бадан дар Масеҳ ҳастем, аммо ҳар яке ба танҳоӣ узвҳои якдигарем» (Рум. 12:4–5).
Шавҳарон, ба занҳои худ бодиққат бошед! Эҳтимол, шумо ҳатто пай намебаред, ки то чӣ андоза ба дастгирии онҳо эҳтиёҷ доред, то ки падарони хуб бошед. Агар занатон бо ин китоб шинос набошад, ба ӯ пешниҳод намоед, ки онро ҳамроҳатон хонад ва ба шумо ёрӣ диҳад, то чунон падар бошед, ки Худо шуморо он гуна дидан мехоҳад. Занҳо, бе шумо шавҳаронатон падарони хуб шуда наметавонанд. Ба онҳо ёрӣ расонед. Ҳамкории шумо ба онҳо хеле даркор аст.
Агар шумо падари танҳо бошед, рӯҳафтода нашавед. Албатта, бе модар тарбия кардани фарзанд хеле душвортар аст. Агар шумо аз ҳам ҷудо шуда бошед, кӯшиш кунед бо собиқ занатон муносибатҳои дӯстона дошта бошед ва ба хотири фарзандон натиҷаҳои манфии ин вазъияти тамоман нохубро то ҳадди имкон бартараф намоед. Бигузор дар ин кор ба шумо ҷуфти оилавӣ аз калисоятон ёрӣ диҳад. Чунон ки аллакай гуфта шуда буд, мо, масеҳиён, «як бадан дар Масеҳ ҳастем, аммо ҳар яке ба танҳоӣ узвҳои якдигарем». Аз дӯстон хоҳиш намоед, ки ба шумо ёрӣ расонанд. Онҳо метавонанд ин китобро ҳамроҳи шумо хонанд, ва баъд таҷрибаи худро ба шумо расонанд ва шуморо дастгирӣ намоянд. Тарбияи бомуваффақияти фарзандон дур аз ҷамъият ғайриимкон аст. Худо муқаррар намудааст, ки мо барои иҷрои ӯҳдадориҳои ҳамсарона ва волидона ба якдигар такягоҳ бошем.
Эҳтимол, вазъияти ман ба вазъияти шумо монанд нест. Ман аллакай гуфта будам, ки амалан тамоми умр воизи сафаркунанда будам, аз ҳамин сабаб бисёр вақт дар хона набудам. Ғайриимкон будани дар назди фарзандон будан мушкилии ҷиддӣ буд, аммо ҳангоме ки ба хона меомадам, ман вақти бештаринро ба муошират бо фарзандон сарф мекардам.
Ана мана нагуфта, фарзандони шумо ба воя мерасанд ва хонаи волидонро тарк карда, ба ҳаёти мустақилона қадам мегузоранд. Вақт мегузарад. Бисёр вақт аз падароне ки аз боиси муносибатҳои бад бо фарзандони синну соли донишҷӯӣ ғамгин ҳастанд, шунидан мумкин аст: «Ҳангоме ки онҳо хурд буданд, ман ба онҳо вақт кофӣ ҷудо намекардам».
Нависандаи таронаҳои Забур дуруст мегӯяд: «Шумурдани рӯзҳои моро таълим деҳ, то ки дили пурҳикмат пайдо кунем» (Заб. 89:12). Ман фаҳмидам, ки дар хона буда, амалан ҳар як дақиқаи холиро дар муошират бо фарзандон гузарондан даркор аст. Ман мехостам вақти аз даст рафтаро пур кунам, ва ҳангоме ба сафари навбатӣ мерафтам, зуд-зуд ба фарзандон хат менавиштам ва занг мезадам. Ҳатто ҳангоми сафар ман робитаро бо онҳо аз даст доданӣ набудам.
Ҳар як рӯзро ғанимат донед. Дар назди фарзандон бошед. Барои ин вақтро дареғ надоред. Ҳатто метавонед вақти муошират бо фарзандонро ба ҷадвали худ чун вохӯрии корӣ дохил намоед. Фақат вақти гаронбаҳои бо онҳо буданро аз даст надиҳед!
Ба қарибӣ як падар ба ман бо чунин суханон муроҷиат намуд: «Ҷош, ман бо гаджетҳои ҳозиразамон рақобат кардан наметавонам. Фарзандони ман бе айфон, айпад, айтюнс, смс-паёмакҳо, Интернет, почтаи электронӣ, Твиттер, ҳамчунин бе синамо ва муошират бо ҳамсинфон ҳаёти худро тасаввур карда наметавонанд. Онҳо бо торҳои электронӣ печонида шудаанд ва дар бораи ҳама чиз на аз ман, балки тамоман аз ҷойҳои дигар мефаҳманд. Ман ҳеҷ кор карда наметавонам!»
Чунин фикрҳои пуразоб ба бисёр падарон шинос мебошанд, аммо онҳо хато мекунанд. Бо вуҷуди гуногунӣ ва таъминоти техникии муҳите ки фарзандони шумо дар он давр мезананд, шумо чун пештара дар ҳаёти онҳо нақши муҳимтарин доред.
Тадқиқоти умумимиллии интернетӣ нишон медиҳад, ки 45% ҷавонон волидонашонро намунаи ибрат меҳисобанд[3]. Тахмин мекунам, шумо гумон доштед, ки фарзандонатон ба поп-ситораҳои ҷавонон, ба ситораҳои синамо ё ба шахсиятҳои машҳури варзиш шавқи беандоза доранд. Аммо ин тавр нест. Мувофиқи дигар пурсишҳои иҷтимоӣ, 32% наврасони ҳозира аз дӯстонашон ибрат мегиранд ва танҳо 15% кӯшиш мекунанд ба шахсиятҳои машҳур тақлид намоянд[4]. Амалан ин тадқиқотҳо тасдиқ мекунанд, ки то ба синни биступанҷсолагӣ расидани ҷавонписарон ва духтарон таъсири бештаринро ба рафтори онҳо муносибатҳои наздик бо падарони дӯстдор мерасонанд[5]. Олимони Донишгоҳи Флорида ба қарибӣ аниқ карданд, ки «волидон ҳар чи фикр кунанд ҳам, бисёрии наврасон ба онҳо
Фарз мекунем, фарзандонатон ба ҳар ҳол ба шумо гӯш медиҳанд, агарчи гоҳо шумо ба ин шубҳа доред. Оё медонед, ки шумо ба онҳо чӣ гуфтанӣ ҳастед? Шумо дар онҳо кадом арзишҳоро ҷой додан ва кадом мавқеи ҳаётиро ташаккул додан мехоҳед?
Эҳтимол, Шумо чунин мақолро шунидаед: «Касе ки ҳеҷ куҷоро ба нишон намегирад, ҳеҷ гоҳ тираш хато намехӯрад». Ё: «Касе ки ба куҷо рафтанашро намедонад, ба ҳамон ҷо рафта мерасад». Ин дар мавриди тарбия низ дуруст аст. Агар чун падарон мо намедонем, ки дар фарзандони худ кадом арзишҳоро ҷой додан мехоҳем, эҳтимол, мо ба онҳо ҳеҷ чизи хубро ёд намедиҳем.
Мо бояд донем, ки фарзандони худро ба чӣ тайёр кунем, вагарна аз ӯҳдаи ин вазифа намебароем. Оё шумо медонед, ки барои онҳо чӣ тақдирро мехоҳед? Лаҳзае фикр кунед. Дастонатонро ба дил гузошта, гӯед, ки фарзандони худро чӣ гуна дидан мехоҳед?
Ба фикрам, ҷавобҳо ҳар хел буда метавонанд. Аммо биёед ҳамин саволро ба Худо медиҳем. Офаридгор, ки одамонро дӯст медорад, кӣ будани онҳоро мехоҳад? Касе боварӣ дорад, ки Худованд аз мо фақат интизори иҷрои фармудаҳои Ӯст, ва маҳз хизматгузорӣ ва итоаткорӣ. Оё шумо аз фарзандони худ фақат ҳаминро мехоҳед? Итоаткории бечуну чаро? Дар Навиштаи Муқаддас ба фарзандон фармуда шудааст, ки ба волидон итоат кунанд ва албатта, Худо аз мо низ худи ҳаминро интизор аст. Аммо ин на аз он сабаб рӯй медиҳад, ки Ӯ фармон доданро дӯст медорад, — Худо ҳақиқатан аз мо итоаткориро интизор аст, аммо бо сабаби хеле асоснок.
Исо пайравони Худро таълим медиҳад, ки шариати Мусоро риоя кунанд. Ӯ аз пайравони Худ вафодорӣ ба Худо ва иҷрои фармудаҳои Навиштаи Муқаддасро интизор аст. Лекин Исо мефаҳмонад, ки
Подшоҳ Довуд ва писари ӯ, подшоҳ Сулаймон, хиради худро ба мо расондаанд:
Хушо касони ростроҳ, ки мувофиқи шариати дастури Парвардигор рафтор мекунанд. Хушо онҳое ки гувоҳиҳои Ӯро риоя мекунанд, бо тамоми дил Ӯро меҷӯянд.
Маро ба роҳи фармудаҳои Худ роҳнамоӣ бикун, зеро ки онро хостаам.
Он [шариат] аз они ман гардидааст, зеро фармудаҳои Туро риоя намудаам.
Эй писарам! Агар гуфтаҳои маро бипазирӣ ва аҳкоми маро дар худ маҳфуз дорӣ, ба тавре ки гӯши худро ба шунидани ҳикмат роғиб ва дили худро ба хирад моил гардонӣ... <…> Он гоҳ адолат ва инсоф ва ҳаққонияти ҳар тариқи некро хоҳӣ фаҳмид, зеро ки ҳикмат дар дили ту дохил хоҳад шуд, ва дониш ба ҷони ту писанд хоҳад омад, фаросат туро нигаҳбонӣ хоҳад намуд, хирад туро муҳофизат хоҳад кард…
Наход мо, падарон, намехоҳем, ки фарзандонамон фаҳманд: ҳаёти пур аз шодии нагузаранда дар фаҳмидани «роҳи нек» ва ҳикмати худодод асос ёфтааст, ки барои интихоби дурусти ахлоқӣ ёрӣ мерасонад? Мо фарзандони худро ҷавонписарон ва духтарони рӯҳан болиғ дидан мехоҳем, ки ба фишори бадахлоқонаи ҷамъият муқобилат карда метавонанд. Пеш аз он ки онҳо хонаи волидонро тарк кунанд, мо мехоҳем дар онҳо чунин арзишнокиҳоро ҷой диҳем ва чунин нуқтаҳои назарро ба ҳаёт ва муносибатҳо бо Худо ташаккул диҳем, ки ба онҳо имкон медиҳанд масъалаҳои мураккабтарини ҳаётиро ҳал кунанд.
Китоби ман ба омода намудани роҳ барои расидан ба ҳамин мақсади олиҳимматона бахшида шудааст. Ман ба шумо пешниҳод мекунам, ки ҳамроҳи ман даҳ ӯҳдадориҳои падарро дида бароед. Онҳо ба шумо ёрӣ мерасонанд, ки фарзандонро ба ҳаёти хушбахтона тайёр намоед, ва пеш аз он ки онҳо аз лона парида бароянд, дар онҳо камаш ҳафт некӯкориҳои ҳаётан муҳимро тарбия намоед, ва маҳз:
1. муносибатҳои дуруст бо Худо;
2. муносибатҳои солим бо одамон;
3. худбаҳодиҳии дуруст;
4. покдоманӣ;
5. мукаммалии шахсият;
6. ақидаҳои амиқ;
7. аз муваффақиятҳо мағрур нашудан ва аз ӯҳдаи нобарориҳо баромада тавонистан.
Агар фарзандони шумо дорои ин ҳафт некӯкориҳо шаванд, шодии онҳо комил хоҳад буд, ва аз ин рӯ, шодии шумо низ комил хоҳад буд.
Иҷозат диҳед кушоду равшан гӯям: дар ин ҷаҳон падарони комил ва беайб вуҷуд надоранд. Шумо ҳамаи даҳ ӯҳдадориҳои дар ин китоб зикршударо бекаму кост иҷро карда наметавонед. Ҳатто бо вуҷуди самимитарин мақсади иҷро кардани ҳамаи ӯҳдадориҳо шумо на ҳамеша имконият хоҳед дошт, ки принсипҳои ҳамроҳи он изҳоршударо риоя намоед. Ҳа, шумо хеле мехоҳед ҳама гуна ӯҳдадориҳои дар назди Худо, дар назди худ ё дар назди фарзандон ба зимма гирифтаатонро иҷро намоед, аммо инсон будан — нокомил будан аст.
Бори дигар такрор мекунам: ба ӯҳдадориҳое ки ба худ гирифтаед, ҳамеша хоҳиши самимии иҷро кардани онҳо ё ақаллан кӯшиши бо тамоми қувват ба ҷо овардани онҳо ҳамроҳӣ хоҳад кард, ва ин дар навбати худ чунин маъно дорад: ӯҳдадориҳои шумо на аз боиси кадом як хоҳишҳо ё ниятҳои тасодуфӣ мебошанд. Аммо ҳатто иҷро намудани ҳамаи ӯҳдадориҳо кафолати мустаҳками муваффақиятро намедиҳад. Бо вуҷуди ин, бо назардошти он чи гуфта шуд, ман ба шумо пешниҳод мекунам, ки барои иҷрои даҳ ӯҳдадории падар ҳама кори имконпазирро кунед.
Ҳамчун масеҳӣ, шумо фарзандони худро ба вохӯрӣ бо ҷаҳони берунии мухолиф омодагардида дидан мехоҳед. Ба фикрам, шумо саъю кӯшиш мекунед, то онҳоро дар иззату эҳтиром ба фармудаҳои Худо, ки ҳаёти хушбахтона ва пурбаракатро ваъда медиҳанд, тарбия намоед. Ва, бешубҳа, саъю кӯшиш менамоед дар онҳо ҳафт некӯкории дар боло зикршударо тарбия намоед. Дар чунин маврид шумо тайёред даҳ ӯҳдадориро ба худ гиред ва кӯшиш намоед:
1. Ҳамеша бо муҳаббат ба кӯдак ҳақиқатро гӯед.
2. На барои кӯдак, балки дар назди ӯ масъулият дошта бошед.
3. Барои кӯдак намунаи ибрат бошед.
4. Ба кӯдак фаҳмонед, ки Худо кист ва Ӯ ба кӣ монанд аст.
5. Ба кӯдак ёд диҳед, ки худпараст набошад.
6. Ба кӯдак фаҳмонед, ки муҳаббати ҳақиқӣ чист.
7. Ба кӯдак фарқ кунондани некӣ ва бадиро ёд диҳед.
8. Ба кӯдак нақшаи Худоро оид ба муносибатҳои маҳрамона фаҳмонед.
9. Ба кӯдак фаҳмонед, ки чаро мо ба он чи имон дорем, имон дорем.
10. Дар кӯдак дили шукргузорро тарбия намоед.
Дар саҳифҳои ин китоб мо якҷоя сафар мекунем, то аниқ кунем, ки ин даҳ ӯҳдадориро чӣ тавр иҷро намоем. Ва ҳатто пас аз ин ман ваъда намедиҳам, ки фарзандони шумо тарбияи бенуқсон мегиранд. Ҳар қадар падари комил бошед ва ҳар қадар бо ҷидду ҷаҳд дар фарзандонатон муҳаббатро ба Худо, ба одамон ва ба худ тарбия намоед, интихоби ниҳоии роҳ дар ихтиёри фарзандонатон аст. Шумо ба ҷои онҳо ин интихобро карда наметавонед, аммо метавонед дар шуури онҳо таҳкурсии қавӣ гузошта, ба онҳо намунаи солим нишон диҳед ва ба роҳи рост ҳидоят намоед.
Имони масеҳӣ, ва низ арзиши ахлоқӣ, дар пикникҳои якшанбегӣ ё дар рафти хониши якуниммоҳаи хонагии Китоби Муқаддас дар шахс ҷойгир намешавад. Он фақат ҳамон вақт дар дили фарзандонамон ҷой мегирад, ки мо ҳар рӯз, ҳар ҳафта, ҳар моҳ, ҳар сол бо онҳо муошират менамоем. Ман маҳз дар бораи муошират мегӯям, ки ба он диққати махсус ҷудо карда мешавад, то ба фарзандон ин ё он ҳақиқатҳо дар бораи Худо, ҳаёт, муҳаббат, муносибатҳо бо одамон фаҳмонида шаванд.
Мусо, ба банӣ-Исроил бо тамоми дил, бо тамоми ҷон ва бо тамоми ҳастии худ дӯст доштани Парвардигор, ва низ ба фармудаҳои Худо итоат карданро фармуда, гуфта буд:
…Ва онҳоро [фармудаҳоро] ба писаронат талқин бикун, ва ҳангоми нишастанат дар хонаи худ, ва ҳангоми роҳ рафтанат, хобиданат ва бархостанат дар бораи онҳо гуфтугӯ намо, ва онҳоро ҳамчун аломат бар дасти худ бибанд, ва онҳо ҳамчун нишона дар миёни чашмонат бошад…
Ба фикрам, шумо фаҳмидед, ки сухан дар бораи раванди муттасили тарбия меравад. Дар замони Мусо чунин буд, ва ин ҳоло ҳам дуруст аст.
— Ҷош, ман намедонам, ки бо фарзандонам чӣ кунам, — дар овози падар оҳанги ноумедӣ ҳис карда мешуд. Ман ҳозиракак баромадро дар мавзӯи тарбия ба охир расондам, ва марде ки пеши роҳамро гирифт, иқрор шуд, ки се фарзанди ӯ — 17-сола, 13-сола ва 10-сола — дар калисо ки ӯ дар он ҷо шубон аст, беитоаттарин фарзандон мебошанд. — Ман ҳама кори аз дастам меомадаро мекунам, — давом дод ӯ. — Аз саҳар то шаб ба онҳо ҳақиқатҳои Худоро талқин менамоям ва оятҳоро аз Навиштаи Муқаддас аз ёд мекунонам. Онҳо медонанд, ки бояд ба ман итоат намоянд, аммо ба ҷои ин онҳо ба насиҳатҳои ман муқобилат мекунанд ва қариб ҳамеша аз ман хашмгин мешаванд. Ман бояд чӣ кунам?
Дар назди мо падарест, ки тамоми қувват кӯшиш мекунад ба фарзандони худ дуруст рафтор намуданро ёд диҳад. Ва агарчи ӯ инро зикр накард, ман боварӣ дорам, ки чун ҳар як падари муқаррарӣ ӯ барои онҳо хушбахтӣ мехоҳад ва фаҳмонданӣ мешавад, ки рафтори ношоистаи онҳо бо хубӣ намеанҷомад. Ҳамаи мо мехоҳем ба фарзандони худ дуруст рафтор намуданро ёд диҳем ва онҳоро аз нохушиҳо эмин нигоҳ дорем.
Ман дастамро ба китфи он мард гузоштам ва ба чашмони ӯ нигоҳ карда, гуфтам:
— Бародар, маслиҳати ман ҳамин аст — қоидаҳоро гум кунед.
— Чӣ?.. — ба гӯшҳояш бовар накарда, нидо кард ӯ. — Ҳамаи мушкилӣ дар ҳамин аст! Онҳо бе ин ҳам ба ҳеҷ гуна қоидаҳо итоат намекунанд ва дар оянда ҳам итоат карданӣ нестанд!
— Ман мефаҳмам, ки шумо чӣ гуфтан мехоҳед, — ҷавоб додам ман, — аммо такрор мекунам: қоидаҳои худро фаромӯш кунед[7].
Китоби Муқаддас ба падароне маслиҳатҳо медиҳад, ки фарзандони худро ба роҳи рост равона карданӣ шуда, танҳо ба як чиз ноил мешаванд: фарзандони онҳо аз ин хашмгин мешаванд. «Ва шумо, эй падарон, фарзандони худро ба хашм наоваред, балки онҳоро бо таълимот ва тарбияти Худованд калон кунед» (Эфс. 6:4). Чӣ тавр мо, падарон, боиси хашмгин шудани фарзандон шуда метавонем? Дӯсти ман, шубон ва падари се фарзанди беитоат, маҳз ҳамин хаторо сидир намуд: Онҳоро бо қоидаҳо «парпеч» намуда, ӯ ба як натиҷа расид — онҳоро хашмгин намуд.
Аммо «хашмгин кардан» гуфта, Китоби Муқаддас чиро дар назар дорад? Дар боби 6-уми Нома ба Эфесусиён феъли юнонии parorgizo истифода шудааст, ки маънои таҳтуллафзии он «барангехтани хашм» аст. Ин оят падаронро даъват мекунад андеша намоянд, ки оё онҳо бо тарзи муомилаи худ дар фарзандон хашмро барнамеангезанд. Суханони мо, амалҳои мо ва тарзи гуфтор ва рафтори мо боиси чунин натиҷа шуда метавонанд.
Дар яке аз тарҷумаҳои ҳозиразамони Китоби Муқаддас ба забони англисӣ ин оят чунин садо медиҳад: «Падарон, дар фарзандони худ
ЧОР ТАРЗИ АМАЛ ДАР ТАРБИЯ
Падар-масеҳӣ буда, шумо барои фарзандони худ чизи беҳтаринро мехоҳед. Ба фикрам, шумо боварӣ доред, ки тарбия бе насиҳатҳо ва қоидаҳо ғайриимкон аст, агарчи фарзандони шумо баъзе аз онҳоро маҳдудкунии вақтгузаронии дилхушона, ва падарро одами дилбазан ҳисобида метавонанд. Оё ягон вақт аз фарзандонатон шунидаед: «Чаро ҳамеша ҳама чиз манъ карда шудааст?», ё «Ин чи зиндагии дилгиркунанда аст!», ё «Ту маро фаҳмидан намехоҳӣ!»? Гап дар он аст, ки фарзандон одатан намедонанд, ки чаро мо барои онҳо ин ё он маҳдудиятҳоро муқаррар менамоем. Аз ҳамин сабаб талабҳои волидон оид ба риоя намудани қоидаҳо бисёр вақт боиси ихтилофот ва ҷанҷолҳо дар оила мегарданд. Гоҳо таассуроте ҳосил мешавад, ки ҳар қадар бештар қоидаҳоро муқаррар намоем, ҳамон қадар бештар онҳо муносибатҳои моро бо фарзандон мураккаб мегардонанд.
Эҳтимол, мо пай намебарем, ки ҳар яки мо тарзи тарбияро аз касе омӯхтаем, аз он ҷумла — муносибатро ба фармонравоии волидона ва тарзи муоширати волидонро бо фарзандон. Эҳтимол, ба тарзи тарбияи шумо муҳити оилаи волидонатон таъсир расондааст: будан ё набудани қоидаҳо, ва низ муносибатҳои волидон ва фарзандон. Тасаввуроти мо дар хусуси қоидаҳое ки барои фарзандонамон муқаррар мекунем ва худи муносибатҳо бо фарзандон аз бисёр ҷиҳатҳо ба муносибатамон бо онҳо таъсир мерасонанд.
«Ту дарсҳоро аз худ кардӣ?»
«Ту сатили ифлосиро бурда холӣ кардӣ?»
«Ту фаромӯш накардӣ ки бояд дар соати даҳ дар хона бошӣ?»
Инҳо саволҳои маъмулии падари фармонраво мебошанд. Аммо тарбияи фармонравоёна на бо хусусияти саволҳо, балки бо муносибат ба истифодаи фармонравоӣ фарқ мекунад. Волидони фармонраво, ё чунон ки гоҳо онҳоро меноманд,
Дар зоҳиршавиҳои ифротии худ падарони мустабид бар фарзандон фармонравоии пурра доранд, ва ин гоҳо боиси зӯроварии эҳсосотӣ ва ҷисмонӣ мегардад. Лекин бисёр волидони мустабид, ки риояи қоидаҳоро на он қадар қатъӣ талаб мекунанд, барои фарзандон як навъ «некӯаҳволии оилавӣ» ба вуҷуд оварда метавонанд. Онҳо дар таъминоти моддии онҳо масъулиятшинос мебошанд, ба онҳо имкон медиҳанд, ки худашон дӯстонро интихоб намоянд ва умуман тамоми чизҳои даркориро барои «ҳаёти муътадил» кафолат медиҳанд. Аммо ҳатто агар ин падарони мустабид ҳеҷ гоҳ ба фарзандон даст намебардоранд ва онҳоро барои беитоатӣ дар анборхона маҳкам карда намемонанд, дар оила онҳо чун золимҳо рафтор мекунанд. Қоидаҳоро болобардор карда, онҳо аҳамиятнокии наздикон, муносибатҳои боваринок бо фарзандонро паст мезананд.
Тахтаи арғунчакро тасаввур намоед, ки як канори он тамоман боло бардошта шудааст — такя ба риояи қоидаҳо, ва канори дигари он ба замин мерасад — сарфи назар кардани муносибатҳои наздик.
Падари фармонраво
Режими диктаторӣ фарзандонро водор мекунад, ки ба он бо яке аз ду тарз аксуламал намоянд: ё
Итоати маҷбурӣ ба фармонҳои падари фармонраво аксар вақт фарзандонро ба рафтори дуруст таҳрик намедиҳад, ҳатто ҳангоме ки итоат карда, онҳо норозигии худро изҳор намекунанд. Фарзанди мазлум ботинан ноумед ва хашмгин шудааст.
Аммо ҳангоме ки фарзандон
Баъзе касоне ки тарбияи волидони мустабидро аз сар гузаронидаанд, пас аз оиладор шудан тарзи тарбияи онҳоро дар муносибат бо фарзандони худ нусхабардорӣ мекунанд, аммо дигарон аз ҳад дода мешаванд ва амалан фарзандонашонро аз ҳама гуна қоидаҳо маҳрум намуда, дар тарбияи онҳо бепарвоиро интихоб менамоянд, ва ин албатта боиси
Ба тахтаи арғунчак баргашта, мо баръакси он ҳолатеро, ки бо падари фармонраво буд, мебинем. Як канори тахтаи арғунчак, ки рамзи муносибатҳои наздик бо фарзандон аст, тамоман боло бардошта шудааст, аммо каноре ки қоидаҳоро ифода мекунад, ба замин расида истодааст, аммо охир сарфи назар кардани қоидаҳо аз тарафи падари бепарво боиси муносибатҳои рӯякӣ ва камбудидор бо фарзандон мегардад. Дар чунин оила фарзанд аксаран ба хулосаи нохуш меояд: «Падар ба ман тамоман аҳамият намедиҳад».
Падари бепарво
Ба фикрам, шумо шунидаед ё дидаед, ки чунин бебанду борӣ, ки баъзе падарон дар тарбияи фарзандон пеш гирифтаанд, чӣ гуна аст. Одатан фарзандон дар оилаҳои онҳо ба ҳоли худ гузошта шудаанд, ва падарон, ҳамчун мушоҳидакунандагони бепарво, ба раванди вайрон карда шудани бозичаҳо, гулзорҳо, мебел, ва илова ба он, вайрон шудани осоиш ва оромии оила дахолат намекунанд.
Кӯдаконе ки зери тарбияи волидони бепарво мебошанд, бисёр вақт волидонро гаравгонони худ мегардонанд. Боре ман кӯшишҳои беҳудаи падареро мушоҳида намудам: ӯ писараки чорсолаашро, ки хеле мехост дар арғунчак алвонҷ хӯрад, ба мошин шинонданӣ буд.
— Шин, Ҷоннӣ, вақти рафтан шуд. Илтимос, ба мошин шин, — аз писараш илтимос мекард падар, аммо писарак парвое ҳам надошт. Баъди ду дақиқа падар хоҳиши худро такрор кард. Писарак тамоман аҳамият надод. Боз муддате гузашт. Ниҳоят падар бо қатъият гуфт: — Гӯш кун, Ҷонатан Дейвид, ман даҳ бор такрор карданӣ нестам, то ки ту ба мошин шинӣ!
Фарзандоне ки зери тарбияи волидони бепарво ба воя мерасанд, кори хостаашонро мекунанд, ва ин онҳоро аз ҳамсолонашон, ки дар оилаҳои режимашон диктаторӣ ба воя расидаанд, хушбахттар намекунад, чунки дар ҳар ду маврид мувозинат байни қоидаҳо ва муносибатҳои наздик риоя намешавад. Рости гап, набудани қоидаҳо фарзандро ба чунин фикр водор мекунад: «Агар падар ҳақиқатан дар ҳаққи ман ғамхорӣ мекард, ба он чи ман мекунам таваҷҷӯҳи бештар медошт... Ӯ ақаллан гоҳо ба ман “не” мегуфт... Эҳтимол, ӯ маро дӯст намедорад».
Тарзи дигари тарбия — яке аз зоҳиршавиҳои
Ин дар рӯзи шанбе рӯй дод. Ман, писараки ёздаҳсола, аз хоб бедор шуда, дасту рӯямро шустам ва то омадани коргарон ношто кардам.
Инак аллакай якчанд рӯз инҷониб як бригадаи коргарон барои он меҳнат мекард, ки бо ёрии домкрат хонаи хурдеро дар фермаи волидон бардошта, ба ҷои наваш барад. Бародари калониям Уилмонт, бо вуҷуди ҳамаи эътирозҳои падар, қарор дод, ки ин хоначаро ба худ гирад. Уилмонт кайҳо инҷониб бо падар мухолифат дошт, ва бо мурури замон ин душмании оштинопазир ба ҷанги рӯйрост барои соҳибӣ кардани нисфи фермаи оилавӣ табдил ёфт. Бародарам дар мурофиаи судӣ бар падарам ғолиб омад ва он саҳарӣ ҳамроҳи шериф, ёрдамчии ӯ ба назди мо омад. Уилмонт дар даст қарори судро дошт, ки ба ӯ иҷозат медод хоначаро ба замини худ барад.
Ман то ҳадди имон кӯшиш мекардам, ки аз иштирок дар ихтилофи оилавӣ барканор бошам. Мушоҳида намудани мухолифати байни падар ва бародарам ба дилам зада буд, ва ман ба муносибатҳои онҳо дахолат кардан намехостам. Имрӯз ман фақат мушоҳида карданӣ будам, ки чӣ тавр як хонаи томро кашола карда мебаранд: барои писараки ёздаҳсола ин аз тамошои сирки сайёр шавқовартар буд.
Ва инак, ҳангоме ки мошинҳои боркаш тайёр буданд он хоначаи бадбахтро аз ҷояш ҷунбонанд, падарам, ки чун ҳарвақта маст буд, ба сари Уилмонт дод задан гирифт. Шериф ба сӯи шахси бадмаст шитофт, то ки воқеаи нохушро пешгирӣ кунад.
Аммо беҳад дер шуда буд. Бародарам, ки аз падар ҳамин гуна аксуламалро интизор буд, дастгирии ҳамсояҳо — аҳли калисои хурди деҳаро ба даст оварда, аз онҳо хоҳиш карда буд, ки дар назди ӯ бошанд. Ҳангоме шериф маҷбур шуд, ки пирамарди ҷанҷолкунандаро ҳабс кунад, касе аз ҷонибдорони бародарам падарамро бо алфози қабеҳ ҳақорат кардан гирифт.
Ман бо даҳшат мушоҳида мекардам, ки чӣ тавр саҳнаи ҷолибе ки ман тамошо карданӣ будам, ба шармандагӣ табдил меёбад. Аз тарси он ки кор то занозанӣ мерасад, ман, ки аз манзараи драмаи оилавии ба тамошои дӯстон ва ҳамсояҳо гузошташуда шармсор шуда будам, гурехта дар анборхонаи наздиктарин пинҳон шудам. Дарро пӯшонда, ман ба кодоки ғалла даромадам ва қариб то гардан ба донаҳои ҷуворимакка фурӯ рафтам.
Дар торикӣ, оромӣ ва танҳоӣ шармсории ман тадриҷан ба хашм табдил ёфт. Ман аз он хашмгин будам, ки аз боиси бадмастии падар дар оилаамон чунин нобасомонӣ ба миён омадааст. Ман аз он хашмгин будам, ки ӯ қариб ҳамеша маст буд ва ба модарам ин қадар дарду ранҷ расонд. Аммо беш аз ҳама ман аз ҳисси танҳоӣ дар азоб будам.
Эҳтимол, ман якчанд соат дар байни донаҳои ҷуворӣ будам, аммо ҳеҷ кас маро ҷустуҷӯ накард. Падар набудани маро ҳатто пай набурд. Ман худро фаромӯшшуда ва ба ҳеҷ кас нодаркор ҳис мекардам.
Падари бемасъулият
Бепарвоии падар ё набудани муошират бо ӯ ба фарзанд мегӯянд: «Ту арзише надорӣ. Ту ба ҳеҷ кас даркор нестӣ. Ту ҳеҷ ҳастӣ». Ва чун дар мавридҳои пештара, дарди рӯҳии фарзанд, аз афти кор, дар нафрати ниҳонӣ ё беитоатии ошкоро зоҳир мегардад.
Тарзи охирини тарбия —
Дар оилаи худ дӯсти ман-шубон бо мушкилии фарзандони норозӣ ва беитоат рӯ ба рӯ шуд, аммо факт факт аст: масъала асосан на дар фарзандон, балки бештар дар худи падарам аст. Агар мавриди мувофиқ пеш ояд, ман аз ӯ ин чизро пурсиданӣ ҳастам: «Дӯстам, ё фарзандони ту медонанд, ки ҳамаи ин қоидаҳо барои чӣ муқаррар карда шудаанд?» Ба фикрам, не, намедонанд. Ва ман шубҳа дорам, ки худи падар сабаби нисбат ба фарзандон чунин серталаб будани худро медониста бошад.
Аммо агар қоидаҳо аз рӯи муҳаббат ба фарзандон муқаррар карда шаванд, сабаби ба миён омадани ин қоидаҳо низ аён аст: ғамхорӣ дар ҳаққи фарзандон ва ҳифзи манфиатҳои онҳо.
Ба падарон фарзандонро хашмгин накарданро фармуда, ҳавворӣ Павлус илова мекунад: «…балки онҳоро бо таълимот ва тарбияти Худованд калон кунед» (Эфс. 6:4). Насиҳатҳои Худованд танҳо барои манфиати мо мебошанд. Муаллифи Нома ба Ибриён мегӯяд: «…Худованд ҳар киро дӯст дорад, ҷазо медиҳад... <…> … Ӯ ин корро ба манфиати мо анҷом медиҳад, то дар қудсияти Ӯ шарик бошем» (Ибр. 12:6, 10).
Ҳангоме ки кӯдакон меранҷанд, хашмгин мешаванд ва қоидаҳои ба нафъи онҳо муқарраршударо риоя кардан намехоҳанд, даст кашидан аз талаби риоя намудани ин қоидаҳо бемантиқ тофта метавонад. Ақидае ҳаст, ки боисрор будан дар кӯшиши ноил шудан ба итоаткории фарзандон усули самараноки тарбия аст, аммо умуман он, ғайр аз шиддат ёфтани хашми ғазаби онҳо, ба ҳеҷ натиҷаи дигар намерасонад. Кӯдакон бояд фаҳманд, ки қоидаҳои мо аз муҳаббати падарона бармеоянд ва на камтар аз таълимот ва дастурҳои Худованд манфиат доранд. Аз рӯи муҳаббат ба фарзандон амал намуда, мо, падарон, бояд ба ҳам пайвастани ҳақиқати Худо ва оинномаи оиларо ёд гирем.
Падари дӯстдор
ҲАҚИҚАТРО ЧӢ ТАВР БОЯД ГУФТ
Дар Нома ба Эфесусиён ҳавворӣ Павлус моро даъват мекунад, ки «ростиро бо муҳаббат баён намоем» (Эфс. 4:15, NIV)[9]. Ҳавворӣ гуфтан мехоҳад, ки ҳақиқати Худо ва қоидаҳои муқарраркардаи мо ҳамеша бояд аз дили дӯстдор бароянд. Дилпурӣ ба он ки риояи қоидаҳо ба фарзандон танҳо фоида меоварад, — ягона сабабест, ки аз рӯи он риоя намудани онҳоро талаб кардан мумкин аст. Волидон аз он сабаб фарзандони худро итоаткор дидан мехоҳанд, ки онҳо на қоидаҳоро, балки фарзандонашонро дӯст медоранд. Бо вуҷуди ин бисёрии фарзандон ба чунин тафсилоти аз нуқтаи назари онҳо «беаҳамият» диққат надоданро афзал меҳисобанд. Ва ба кадом як маъно ҳақ ба ҷониби онҳост.
Новобаста ба тарзи корбурд дар тарбия, ҷаҳонбинии бисёрии мардон нисбат ба ҷаҳонбинии занон ратсионализми бештар дорад. Албатта, дар ҳар қоида истисноҳо ҳастанд, аммо умуман падарон дар озмун барои мақоми «сап-сафед ва пахмоқ» хеле кам ғолиб мешаванд ва дар барпо намудани муносибатҳо хеле кам муваффақият пайдо мекунанд. Аммо ин маънои онро надорад, ки дастгирӣ намудани муносибатҳои дӯстона барои мардон душвортар аст ва онҳо робитаҳои хешовандиро қадр карда наметавонанд, — бисёрии онҳо хеле хуб аз ӯҳдаи ин вазифа мебароянд. Ва ба ҳар ҳол ҳақиқатро бо муҳаббат гуфтан ва дар айни замон аз фарзандон риояи қоидаҳоро талаб кардан қариб барои ҳамаи мардон душвор аст. Бисёр касон гуфта метавонанд, ки қоидаҳо барои ҳамин ҳам қоидаҳо мебошанд, ки новобаста ба муносибатҳо, риоя карда шаванд, ҳамин тавр не?
Ҳама гап дар он аст, ки Худо моро офарида, мехост, ки мо қоидаҳоро
Шуморо чӣ таҳрик медиҳад, ҳангоме ки ба фарзандон мегӯед: «Ба плитаи тафсон даст нарасон», «Пеш аз он ки аз роҳ гузарӣ, ба ду тараф нигоҳ кун» ё «Суръатро баланд накун»? Шуморо муҳаббат таҳрик медиҳад. Шумо фарзандонро бо қоидаҳо маҳдуд мекунед, зеро намехоҳед, ки фарзандонатон зарар бинанд. Дақиқае муҳаббатро фаромӯш мекунем, ва ин қоидаҳо ҳамон замон монеаи аламовар мешаванд.
Аз ҳамин сабаб, қоидаҳоро муқаррар намуда, мо, падарон, бояд боварӣ ҳосил намоем, ки фарзандон медонанд, ки мо ҳамеша онҳоро дӯст медорем. Падари Осмонии мо маҳз ҳамин тавр мекард, аммо мо бисёр вақт инро аз назар соқит мекунем. Худованд ҳеҷ гоҳ назоратчии золим набуд, ки ҳар як қадами моро назорат намуда, камтарин айб ва хатои моро ёдрас кунад. Аммо Ӯ Офаридгори иҷозатдиҳандаи ҳама кор ё бепарво низ набуд. Ӯ Худои дӯстдор аст, ки барои мо танҳо чизи беҳтаринро мехоҳад. Подшоҳ Довуд гуфта буд: «…Маро дар доварӣ ҳимоя намо, эй Парвардигор, зеро ки ман дар беайбии худ рафтор кардаам... Зеро ки меҳру вафои Ту пеши назари ман аст, ва дар ростии Ту рафтор кардаам» (Заб. 25:1, 3). Барои Довуд ҳақиқати Худо бо марҳамати Ӯ робитаи ногусастанӣ дошт. Худованди мо Худои дӯстдор аст, ва қоидаҳои Ӯ ба инкишоф ва устуворшавии муносибатҳои наздики мо бо Ӯ мусоидат мекунанд. Агар хоҳед, маҳз қоидаҳо барои инкишофи муносибатҳои солим заминаи мусоид фароҳам меоваранд. Ин фикрро ман бо тамоми қувват кӯшиш мекардам ба фарзандони худ талқин намоям.
— Падарҷон, ин ҷо хеле хурсандиовар аст, — гуфт духтарам Келлӣ бо ҳаяҷони хурсандона.
Ман гӯшаки телефонро сахттар ба гӯшам пахш карда, гӯши дигарамро маҳкам кардам.
— Азизакам, ман туро намешунавам, — ҷавоб додам ман. — Баландтар гап зан. — Аз боиси ғалоғулаи ҳамсинфони Келлӣ, ки дар хонаи дугонаи ӯ хатми синфи ҳаштумро ҷашн мегирифтанд, ман овози духтарамро базӯр мешунидам.
— Сара ба ман пешниҳод мекунад, ки имшаб дар хонаи онҳо монам, — аз ғалоғулаи базм баландтар дод зада, гуфт Келлӣ. — Мумкин аст?
Ман якчанд савол дода, аниқ кардам, ки баъзе писарон низ пас аз соати даҳ базмро тарк карданӣ нестанд. Куҷост кафолати он ки онҳо бо худ ягон хел машруботи спиртӣ наоварда бошанд?
— Азизакам, ба фикрам, беҳтар он аст, ки баъди анҷом ёфтани базм ба хона баргардӣ, — гуфтам ман.
— Аммо, падар, — эътироз намуд Келлӣ, — волидони Сара бо мо ҳастанд, онҳо аз мо чашм наканда назорат мекунанд!..
— Ман ба масъулиятшиносии онҳо шубҳае надорам, — эътироз намудам ман, — аммо ман ба масъулиятшиносии баъзе писароне ки дар базм ҳузур доранд, боварӣ надорам.
Баъзе аз ҳамсинфон, ки Келлӣ онҳоро номбар кард, пиво менӯшиданд, ва чунон ки мегӯянд, вақтгузаронии хушро дӯст медоштанд. Ман наметавонистам ба духтарам иҷозат диҳам, ки дар чунин ҷамъияти шубҳаовар бошад.
Дар давоми ним соати минбаъда Келлӣ се бор ба ман занг зад. Дар кадом як лаҳза ӯ гиря кард, ва фақат баъдтар ман фаҳмидам, ки бо исрор занг задани ӯ чӣ сабаб дошт. Якчанд дугонаҳои Келлӣ низ мехостанд дар хонаи дугонаи умумияшон бимонанд, аммо онҳо низ бояд аз волидони худ иҷозат мегирифтанд. Нақшаи онҳо чунин буд: аввал розигии падари Келлӣ Макдауэллро гиранд, ва баъд ба падарону модарони худ гӯянд: «Ҳатто Ҷош Макдауэлл ба Келлӣ иҷозат дод, ки шаб дар ин ҷо бимонад». Аммо ман аз раъям нагаштам.
— Келлӣ, соати даҳ ту бояд дар хона бошӣ, — гуфтам ман бо оҳанги қатъӣ.
— Хуб-хуб, — бо овози ларзон розӣ шуд духтарам.
Ман гӯшаки телефонро, ки аз он якчанд сония пештар фиқ-фиқ бинӣ кашидан шунида мешуд, ба ҷояш гузоштам. Ман тамоман намехостам духтарамро ғамгин кунам, аммо шубҳае надоштам, ки талабҳои ман ба фоидаи ӯ мебошанд.
Қоидаҳо ва маҳдудиятҳоро ман танҳо бо мақсади некӯаҳволии фарзандонам муқаррар карда будам. Ин аз ҷониби ман назорат набуд. Ҳамин чизро дар бораи Худо низ гуфтан мумкин аст. Ҳар як фармуда, дастур ё қоидаро Ӯ бо мақсади муайян додааст — ба хотири ҳимояи мо ва некӯаҳволии мо. Ба пайравонаш якчанд дастуру насиҳатҳо дода, Исо гуфта буд: «Ҳар гоҳ инро донистед, хушо шумо, агар инро ба амал оваред» (Юҳ. 13:17).
Такрор мекунам, қоидаҳои Худо ба хотири ҳимоя ва некӯаҳволии мо муқаррар шудаанд. Ба банӣ-Исроил муроҷиат намуда, Мусо гуфт: «Ва фармудаҳои Парвардигор ва фароизи Ӯро, ки ман имрӯз ба ту, барои манфиати ту мефармоям, риоят кунӣ» (Так. Шар. 10:13). Дилхоҳ фармудаи Худо аз боиси муҳаббат ба одамон ва хоҳиши аз бадӣ ҳимоят намудани онҳо гуфта шудааст. Қоидаҳое ки мо барои фарзандонамон муқаррар менамоем, бояд ҳамин гуна водоркунанда бошанд, ва мо бояд боварӣ ҳосил намоем, ки онҳо инро медонанд. Чунин амал намуда, мо онҳоро «бо таълимот ва тарбияти Худованд» тарбия мекунем (Эфс. 6:4).
Ба Келлӣ шабро дар хонаи дугонааш гузаронданро иҷозат надода ва соати даҳ ба хона баргаштанро фармуда, ман ба нафъи духтарам амал менамудам. Нақши қонунгузор ба ман тамоман маъқул нест, аммо ба хотири манфиати духтарам ман сахтгирона амал намудам. Ба хотири инкишофи иҷтимоӣ, рӯҳонӣ ва эҳсосотии духтарам, дар бораи муҳити тақводоронаи ӯ ғамхорӣ карда, ман мехостам ӯро аз таъсири бад ҳифз намоям. Аммо аз ҳама беҳтар барои ман он аст, ки духтарам маро фаҳмид!
Ҳангоме ки он шаб Келлӣ ба хона баргашт, ману Доттӣ аллакай ба ҷойи хоб даромада будем, аммо ӯ ба ҳуҷраи хоби мо даромад ва моро бедор карда, барои ба илтиҷоҳои ӯ дода нашуданамон изҳори миннатдорӣ намуд. «Падар, — гуфт ӯ, — ман аз худи аввал намехостам шаб дар он ҷо бимонам, аммо духтарон маро маҷбур карданд, ки розигии туро гирам, зеро гумон доштанд, ки пас аз ин розигии волидонашонро гирифтан осонтар мешавад. Бе мадади ту ман аз он ҷо рафта наметавонистам. Ташаккур ба ту!»
МУҲАББАТИ ҲАҚИҚӢ
Рӯзи дигар ман ба Келлӣ такрор кардам, ки қарори ман аз боиси ғамхорӣ оид ба некӯаҳволии ӯ буд, ва ман мехостам ӯро аз таъсири бад ҳифз намоям. Ман ба духтарам гуфтам, ки ба хотири ӯ ба ҳама гуна фидокорӣ тайёрам, ва барои ӯ на вақтро дареғ медорам, на қувват, на ҳаётамро — ман ӯро ҳамин қадар дӯст медорам. Муҳаббати ҳақиқӣ дар ҳаққи касоне ки барояш азизанд, ғамхорӣ мекунад. Дар Китоби Муқаддас гуфта шудааст: «Муҳаббат пурсабр ва меҳрубон аст, муҳаббат ҳасад намебарад, муҳаббат худситоӣ намекунад, худписанд намешавад, рафтори ношоиста намекунад, фоидаи худро намеҷӯяд, ба хашм намеояд, ба дил кина намегирад…» (1 Қӯр. 13:4–5). Дигар хел карда гӯем, муҳаббати ҳақиқӣ беғараз аст.
Исо мегӯяд: «…ҳар он чи мехоҳед, ки одамон ба шумо кунанд, шумо низ ба онҳо кунед…» (Мат. 7:12), «…Ёратро монанди худат дӯст дор…» (Мат. 22:39) ва «…чунон ки Ман шуморо дӯст доштаам, шумо низ якдигарро дӯст доред» (Юҳ. 13:34). Муҳаббати беғаразро дар назар дошта, ҳавворӣ Павлус гуфтааст: «Ҳар яке на танҳо дар бораи кори худ, балки дар бораи кори дигарон низ ғамхорӣ намояд» (Флп. 2:4) ва, шавҳаронро насиҳат дода, илова кардааст: «Ҳамин гуна бояд шавҳарон занони худро ҳамчун бадани худ дӯст доранд... Зеро ҳеҷ кас ҳаргиз ҷисми худро бад намебинад, балки онро ғизо медиҳад ва гарм мекунад...» (Эфс. 5:28–29).
Муҳаббати беғаразона ба шахс ғизо медиҳад, ӯро дастгирӣ мекунад ва оид ба некӯаҳволии ӯ ғамхорӣ мекунад, ва низ ӯро навозиш менамояд ва ҳимоят мекунад. Ин ва дигар оятҳои Китоби Муқаддас дар бораи муҳаббати ҳақиқӣ маълумоти пурра медиҳанд. Шахсе ки ба таври ҳақиқӣ дӯст медорад,
Оё фарзандони шумо медонанд, ки шумо онҳоро бо ҳамин гуна муҳаббат дӯст медоред? Ба онҳо зуд-зуд ёдрас намудани инро фаромӯш накунед. Ба ман чунин метобад, ки се фарзанди беитоати дӯстам дар асл аз муҳаббати беғаразонаи падари худ бехабаранд. Аз ҳамин сабаб ман ба ӯ маслиҳат додам, ки аз қоидаҳояш даст кашад. Боз ман ба ӯ маслиҳат додам, ки барои мустаҳкам намудани муносибатҳои наздик бо фарзандонаш қувваи худро дареғ надорад. Ӯ бояд фарзандонашро бовар кунонад, ки бехатарӣ, хушбахтӣ ва некӯаҳволии онҳо барои ӯ на камтар аз бехатарӣ, хушбахтӣ ва некӯаҳволии худаш муҳим мебошанд. Ана ҳамин аст ҳақиқатро бо муҳаббат гуфтан.
Фарзандатонро ба оғӯш гирифта, ба ӯ гӯед, ки беш аз ҳама мехоҳед ӯро хушбахт бинед. Ба ӯ фаҳмонед, ки ҳамаи он чи шумо мекунед ва мегӯед, — чун бисёр кӯшишҳои дигари шумо нокомил бошад ҳам, кӯшиши аз нохушиҳо ва хатоҳо ҳимоят намудани ӯст. Ошкоро гап занед. Бигузор фарзандатон ғамхории самимии шуморо дар ҳаққи ӯ фаҳмад. Ин муносибатҳои наздики шуморо бо ӯ мустаҳкам мекунад.
Якчанд сол пеш Мактаби тиббии Дартмут тадқиқоти тиббӣ гузаронд, ки объекти он ҷавонон буданд. Дар рафти кор бо лоиҳа, ки «Робитаи доимӣ» ном дошт, натиҷаҳои зиёда аз 260 мушоҳидаҳо бар ҷавонон таҳлил карда шуданд. Дар маърӯзае ки ба ин тадқиқот бахшида шуда буд, гуфта шудааст, ки 100% -и ҳамаи маълумотҳои коркардшуда дар бораи як чиз шаҳодат медиҳанд: аз лаҳзаи таваллуд шудани кӯдак майнаи ӯ бо одамони атроф робитаи доимӣ дорад. Доктори психиатрия Алан Шор, профессори факултаи тиббии донишгоҳи Калифорния дар Лос-Анҷелес бо ин хулоса ҳамфикр аст: «Мо барои ташаккул додани дилбастагиҳо зода шудаем. Майнаи инсон бе робитаи доимӣ бо одамони дигар ба воситаи муоширати эҳсосотӣ инкишоф ёфта наметавонад»[10].
Аз рӯи нақшаи Худо, ҳақиқат бояд бо муҳаббат дарк карда шавад ва аз худ гардад. Фарзандатон ба қоидаҳое ки аз боиси муҳаббат муқаррар карда шудаанд, аксуламали мусбат мекунад, аммо агар шумо ин қоидаҳоро бор карда, парво надошта бошед, ки оё ӯ ба муҳаббати падаронаи шумо боварӣ дорад ё не, пас шуморо ноумедӣ, ранҷиш ва хашми ӯ интизор аст (насиби падари фармонраво). Ба фарзанд ҳама чизи мехостаашро дар ҳар вақти мехостааш дода, шумо танҳо ба асабонияти ӯ ноил мешавед (насиби падари бепарво). Худро аз ҳаёти фарзанд дур кунед ва падари чун шабаҳ дастнорас гардед, ва фарзандатон зудранҷ бо ҳисси беарзишӣ мешавад (насиби падари бемасъул).
Қоидаҳо ва маҳдудиятҳоро бо муҳаббати падарона муқаррар кунед ва дар бораи он ғамхорӣ намоед, ки фарзандонатон боварӣ дошта бошанд, ки ҳар он чи шумо мегӯед ва мекунед, ба ҳимояи онҳо равона карда шудааст ва аз боиси ғамхорӣ дар ҳаққи онҳо аст. Он гоҳ шумо аксурамали мусбати онҳоро ба даст меоваред (насиби падари дӯстдор). Чунин аст ӯҳдадории якум: ҳамеша бо муҳаббат ба кӯдак ҳақиқатро гуфтан.
— Агар ҳар дуи шумо худи ҳозир даҳонатонро маҳкам накунед, — овозашро баланд кард миссис Карлсон, — фавран ба кабинети директор меравед!
Ду талабаи синфи панҷум ҳозиракак барои иҷро накардани вазифаи хонагӣ танбеҳ гирифтанд, ва акнун ба онҳо барои гап задан ҳангоми дарс сарзаниш мекунанд.
Писари ман, Шон, ду парта пас аз ин вайронкунандагони оромӣ нишаста буд. Ҳам ӯ, ҳам ин «ду вайронкор» бозингарони як дастаи футбол буданд, агарчи бо кадом як сабаб ин бачаҳо Шонро он қадар дӯст намедоштанд. Албатта, онҳо душмании ошкоро зоҳир намекарданд, аммо бо ӯ муносибатҳои дӯстона надоштанд.
Ба «бачаҳои зӯр» таассурот бахшиданӣ шуда, ва эҳтимол, ва ба категорияи «зӯрҳо» гузаштанӣ шуда, Шон қарор дод ба онҳо нишон диҳад, ки ӯ ҷонибдори онҳост. Аз афти кор, ба онҳо писанд омаданӣ шуда, ӯ қарор дод, ки ба муаллима беитоатии худро нишон диҳад, аз ҳамин сабаб ҳамин ки миссис Карлсон сӯи тахтаи синф баргашт, то ки дар он супоришро нависад, Шон ангушти миёнаи худро ба ӯ нишон дод. Ва, албатта, ҳама инро диданд.
Ҳамин ки дарс ба охир расид, тамоми ҳамсинфон, бо зимни ду бозингари дастаи футбол, чун издиҳоми ҳаводорони шахсияти машҳур, Шонро иҳота намуданд. Ва ҳамааш хуб буда метавонист, аммо хабар дар бораи «қаҳрамонӣ»-и ӯ ба ман ва Доттӣ расид, ва дар натиҷа фарри шӯҳрати писарамон ҳамон замон тира гардид. Иҷозат диҳед, ба шумо нақл намоям, ки чиҳо рӯй доданд.
Иқрор мешавам, воқеаи тасвиршуда маро ҳайрон кард. Ман метавонистам Шонро барои рафтори бади ӯ, ки ба обрӯи ман зарар мерасонад, сахт танбеҳ диҳам, ва хашмгинона гӯям: «Оё шарм намедорӣ, ки номи неки падарро доғдор мекунӣ!» Аммо дар ин маврид ман ба доми худпарастӣ афтода, рафтори бади писарамро амале меҳисобидам, ки аз он пеш аз ҳама ман зарар дидаам. Дар натиҷа ман
Шояд барои баъзеҳо ин суханон аҷиб метобанд. Бисёр волидон боварӣ доранд, ки онҳо барои амалҳои фарзандони худ
«Бигзор ҳар кас амали худро имтиҳон намояд, — мегӯяд ҳавворӣ Павлус, — ва он гоҳ танҳо дар худ фахр дорад, на дар дигаре; зеро ҳар кас бори худро мебардорад» (Ғал. 6:4–5). Ҳар яки мо барои интихоби худ ҷавоб медиҳад, ва фарзандон истисно нестанд. Мову шумо барои интихоби онҳо ҷавобгарӣ надорем.
Ҳатто Худои тавоно, ки ба инсон озодии рафтори шоиста ё ношоиста карданро додааст, барои рафтори ӯ ҷавобгарӣ надорад. Танҳо худи мо қарор медиҳем, ки оё бо Ӯ, бо Худо, муносибатҳои боваринок хоҳем дошт ё не. Чунин озодӣ ба мо аз ибтидо, аз замони Одам ва Ҳавво ато карда шудааст. Аввалин муносибатҳои Худо ва инсон дар муҳити муҳаббати ҳақиқӣ, ки озодии иродаро дар назар дошт, бунёд ёфта буданд. Худо ба инсон озодии пурраи интихобро дод.
Ин аз он ҷиҳат хатар дошт, ки Одам ва Ҳавво ихтиёр доштанд қоидаҳои Худоро, ки аз боиси муҳаббат ба онҳо муқаррар шуда буданд, қабул кунанд ё рад намоянд. Муҳаббати ҳақиқӣ зӯровариро намепазирад. Худо медонист, ки офаридаи Ӯ бояд интихобе кунад, ки муҳаббати ҷавобии ӯро ба Офаридгор исбот менамояд. Ҳамчунин Ӯ дар бораи натиҷаҳои харобиовар ки дар мавриди интихоби нодуруст кардани ин ду инсон ба миён меомаданд, медонист. Аз ҳамин сабаб ҳатто камтарин кӯшиши новобаста ба иродаи Офаридгор амал намудани инсон боиси рашки Ӯ гардид. Яке аз порчаҳои Навиштаи Муқаддас, ки фармудаи якумро баён мекунад, ин аст: «…ту набояд ба худои дигаре саҷда барӣ, зеро Парвардигор, ки номаш ғаюр аст, Худои ғаюр мебошад» (Хур. 34:14). Дар нашри якуми «Тарҷумаи нави зиндаи [Китоби Муқаддас]» (New Living Translation, NLT), ки дар соли 1996 ба иҷро расидааст, ба ҷои «Худои ғаюр» чунин гуфта шудааст: «Худое ки хеле мехоҳад бо мо муошират кунад».
Худо дар рашки муқаддаси Худ барои мо некӣ мехоҳад. Ӯ тоқати дидани онро надорад, ки мо аз боиси натиҷаҳои манфии хатоҳои худ азоб мекашем. Аз ҳамин сабаб Ӯ дастурҳоеро додааст, ки мо бояд иҷро кунем, ва низ қоидаҳо ва фармудаҳо ки мо бояд риоя намоем. Чунон ки дар боби гузашта гуфта шуд, ин дастурҳо барои некӯаҳволӣ ва ҳимояи мо хизмат мекунанд. Мо ихтиёр дорем Худоро ва роҳҳои Ӯро интихоб намоем — Ӯ моро ба ин маҷбур намекунад ва алалахусус барои интихоби мо ҷавобгарӣ надорад.
МАСЪУЛИЯТ
Ин маънои онро надорад, ки Худо аз офаридаи Худ парвое надорад. Ӯ ба Худ масъулиятро мегирад, аммо на
• Бо ташаббуси Ӯ мо бе шарт қабул карда шудаем: «Ҳангоме ҳанӯз гуноҳкор будем, Масеҳ барои мо мурд» (Рум. 5:8). Ба шарофати қабул кардани Ӯ мо худро ҳифзшуда ҳис мекунем.
• Ӯ
• Ӯ моро
• Ӯ он чиро, ки мо аз сар мегузаронем, медонад ва моро
• Ӯ моро барои корҳои ношоиста
Ба намунаи Худо пайравӣ намуда, мо метавонем дар фарзандонамон ҳисси ҳифзшуда будан, аҳамиятнокии худ, арзишнокии худро ҷой дода, самимӣ ва масъулиятшинос буданро ба онҳо ёд диҳем, агар на
ФАРЗАНДОНРО БАРОИ КОРҲОИ НОШОИСТА ҶАЗО ДОДА, ШУМО ДАР ОНҲО МАСЪУЛИЯТШИНОСИРО ҶОЙ МЕДИҲЕД
Ба атроф нигаред. Оё ба шумо ҷавононе вонахӯрдаанд, ки атрофиёнро ҳеҷ дониста, аз бебанду бории худ ҳаловат мебаранд? Ман вохӯрдаам. Чунин дилпурӣ ба беҷазо мондан гоҳо он вақт пайдо мешавад, ки фарзандонро барои рафтори ношоиста ҷазо намедиҳанд. Боиси ҳайрат нест, ки чун шахсони бемасъулият ба воя расида, онҳо боварӣ доранд, ки атрофиён аз онҳо қарздоранд.
Рафтори писари ман ҳангоми дарс нохуб буд. Ман чунин меҳисобам, ки ба ягон кас нишон додани ангушти миёна тамоман номумкин аст. Шон бояд барои рафтори ношоистааш ҷавоб медод. Масъулияти худро дар назди Шон ҳис карда, ман на он тавр амал кардам, ки барои дағалии ӯ ҷавобгарӣ ҳис карда, амал карда метавонистам.
Агар ман боварӣ медоштам, ки
Дар боби гузашта мо дар бораи падари дӯстдор гуфта будем, ки қоидаҳоро танҳо аз боиси муҳаббат ба фарзандон муқаррар мекунад. Ҳамин гуна муҳаббат падарро таҳрик медиҳад, ҳангоме ки ӯ фарзандони худро интизомнок мекунад, яъне барои рафтори ношоиста ҷазо медиҳад. Муаллифи Нома ба Ибриён дар бораи ҳамин чиз мегӯяд: «Зеро онҳо моро ба салоҳдиди худ барои айёми андак ҷазо медоданд, аммо Ӯ ин корро ба манфиати мо анҷом медиҳад, то дар қудсияти Ӯ шарик бошем» (Ибр. 12:10). Худо бо мақсади нек моро ҷазо медиҳад: то ки мо торафт бештар ба Ӯ монанд шавем. Албатта, Ӯ дар хусуси некӯаҳволии мо ғамхорӣ мекунад, чунки моро ба сурат ва шабоҳати Худ офарида, инъикоскунандаи Ӯ буданро бароямон муқаррар намудааст. Магар ин иҷрои таъйиноти Ӯ нест, ки ҳаёти моро бо хурсандӣ пур мекунад? Барои корҳои ношоиста фарзандонро на барои нафъи худ, балки ба нафъи онҳо ҷазо дода, шумо ба онҳо ҳал кардани масъалаҳоро ёд медиҳед ва дар онҳо масъулиятшиносиро тарбият менамоед.
Лекин бояд эътироф намуд, ки ман ба хотири ин мақсади наҷиб ҷазо додани фарзандонамро дарҳол ёд нагирифтаам. Агар Келлӣ чизеро нодуруст мекард, ман метавонистам ним сол ба ӯ панду насиҳат кунам, ҳол он ки ду рӯз ҳам бас мебуд. Аммо Доттӣ ба ман дар фаҳмидани мақсади ҷазо ёрӣ дод — мақсади ҷазо дар он аст, ки ба фарзанд рафтори масъулиятшиносонаро ёд диҳем, на ин ки ба азоб кашидан дар «зиндон» маҷбур кунем.
Ҳангоме ки ману Доттӣ дар бораи рафтори бади писарамон фаҳмидем, ҳар дуямон нишаста амалҳои минбаъдаамонро муҳокима намудем. Албатта, Шон дар вақти ин гуфтугӯ ҳузур надошт. Имконияти пешакӣ муҳокима намудани масъала хеле судманд буд, зеро ба ман имкон дод, ки асабоният ва хашмгинии худро дур кунам. Ману занам якдигарро хеле хуб ба мувозинат меоварем. Доттӣ шиддати ҳиссиётҳои маро моҳирона паст мекунад, ва ман ба ӯ имкон намедиҳам, ки тамоман суст шавад. Ман ба ром кардани эҳсосотнокии худ эҳтиёҷ дорам, Доттӣ ба устуворӣ эҳтиёҷ дорад. Чунин сифатҳои қавии фарқкунанда ҷиҳатҳои сусти моро борҳо бартараф намуда, моро волидони самараноктар гардондаанд.
Баъд мо секаса нишаста, бе эҳсосоти зиёдатӣ кӯшиш кардем аниқ намоем, ки чаро Шон чунин рафтор кардааст. Ба фикри мо, фаҳмидани он, ки чаро фарзандон ин ё он гуна рафтор менамоянд, на ҳамеша имконпазир аст, аммо дар мавридҳое ки волидон ба ин муваффақ мешаванд, ҳар ду тараф бурд мекунанд. Дар рафти гуфтугӯ маълум шуд, ки сабаби амали ношоистаи Шон он буд, ки ӯ мехост ба дӯстии бачаҳо аз дастаи футбол ноил шавад. Хоҳиши ба даст овардани дӯстон хуб аст, аммо воситаи интихобкардаи писарамон хуб набуд. Ман кӯшиш кардам, ки ӯ инро фаҳмад.
Ба Шон ёрӣ додан дар фаҳмидани он ки чаро ӯ амали ношоиста кард, дуруст буд, аммо барои рафтори ношоиста ӯро ҷазо низ додан даркор буд. Ӯ бояд барои амалҳои худ ҷавобгарӣ доштанро ёд мегирифт, новобаста ба он ки дар мавриди додашуда ӯ дидаву дониста муаллимаро масхара кард, ё не. Хушбахтона, кӯшишҳои мо беҳуда набуданд. Бигузор Шон худаш таҷрибаи ба даст овардаашро ба шумо расонад. Ҳангоме ки писарамон аллакай аз сисолагӣ гузашта буд, чунин навишт:
Волидон ба ман панду насиҳати зиёд накарданд, аз хӯроки нисфирӯзӣ ва шом маҳрум накарданд, ва маро ба ҳуҷраам нафиристоданд, то дар бораи рафтори худ фикр кунам. Онҳо дар назди ман нишастанд ва шитоб накарда аз ман дар бораи воқеаи рӯйдода пурсуков карданд, то фаҳманд, ки ман чӣ кардам ва чаро ин корро кардам. Онҳо ба ман ёрӣ доданд, то фаҳмам, ки рафтори ман ба муаллима то чӣ андоза беадабона ва таҳқиркунанда буд.
Эътироф намудани ноҳақ будани худ душвор набуд. Иҷро кардани он чи волидон ба ман фармуданд, душвортар буд. Онҳо гуфтанд, ки ман бояд дар назди ҳамаи синф аз миссис Карлсон бахшиш пурсам, ва дар баробари ин аз ҳамсинфон бахшиш пурсам. Падар гуфт, ки агар ин барои ман душвор бошад, ӯ тайёр аст ҳамроҳи ман инро ба ҷо оварад. Ман ӯро бовар кунондам, ки худам аз ӯҳдаи ин мебароям. Ин таҷрибаи шармовар буд, аммо ман ҳамеша дар ёд нигоҳ доштам, ки барои амалҳои худ ҷавобгар будан чӣ маъно дорад.
Аммо дар ин вазъият боз як ҷиҳати мусбат буд. Бачаҳо аз дастаи футбол қарор доданд, ки дар назди ҳама бахшиш пурсидани ман амали хеле далерона буд. Пас аз ин мо дӯстони ҳақиқӣ шудем.
ФАРЗАНДОНРО БЕ ШАРТҲО ҚАБУЛ НАМУДА, ШУМО ДАР ОНҲО ҲИССИ ҲИФЗШУДА БУДАНРО ҶОЙ МЕДИҲЕД
— Ҷош, онҳо ба ман гӯш намедиҳанд! — Дӯсти ман-шубон шубҳаҳои худро пинҳон карданӣ набуд. — Онҳо фаҳмидан намехоҳанд, ки ман тамоман аз онҳо хашмгин нестам. Ман кӯшиш мекардам бо онҳо маслиҳат карда, ба онҳо фаҳмонам, ки барои корҳои ношоиста онҳоро ба фоидаи худашон ҷазо медиҳам. Аммо онҳо ба суханони ман гӯш намедиҳанд. Чӣ бояд кард?
Бисёрии мо, монанди ин падар дар фарзандон масъулиятшиносиро тарбия намуда, ба онҳо ёд додани риояи қоидаҳоро вазифаи аввалиндараҷа меҳисобанд. Мо боварӣ дорем, ки риояи қоидаҳоро таъмин намуда ва маҳдудкунии рафтори ношоистаро муқаррар намуда, ба мақсад мерасем. Аммо воқеият чунин аст, ки пеш аз он ки деворҳои ҷавобгариро бардорем, таҳкурсии бе шарт қабул карданро бунёд намудан лозим аст. Чунин қабул кардан дар муносибатҳои боваринок чизи асосӣ аст. Масъулиятшиносӣ танҳо дар муҳити бе шарт қабул кардан устувор шуда метавонад.
Фарзандон ҳамон вақт худро қабулшуда ҳис мекунанд, ки дар натиҷаи азсаргузаронии эҳсосотӣ боварӣ ҳосил менамоянд, ки новобаста ба амалҳои хуб ё бади онҳо, шумо ҳамоно онҳоро дӯст медоред.
Ҳангоме ки фарзандон қабулкунии ҳақиқиро аз ҷониби падар ҳис мекунанд, онҳо худро
Дигар хел карда гӯем, онҳо фарзандонро то он даме қабул мекунанд, ки онҳо «итоаткоранд» (дуруст рафтор мекунанд). Аммо агар кӯдакон густохӣ кунанд, беитоатӣ кунанд ва ба хатоҳо роҳ диҳанд — хулласи калом, ноумед кунанд, — ҳеҷ гуна қабул кардан буда наметавонад (ақаллан барои муддате). Қабул накардан шаклҳои хеле аҷиб қабул карда метавонад. Гоҳо падарон инро ҳатто дарк намекунанд, аммо фарзанд камтарин нишонаи қабул накарданро фавран пай мебарад. Барои ёд гирифтани бе шарт қабул кардан, мо, падарон, бояд диққати худро на ба рафтори фарзандон, балки ба худи онҳо равона кунем.
Аллакай дар синни шашсолагӣ Кэтӣ футболисти хуби хурдсол буд. Пас аз гарм кардани мушакҳо, пеш аз яке аз бозиҳои муҳимтарини мавсим, ӯ майдонро тарк карда, давида пеши ман омад ва пурсид:
— Падарҷон, агар ман гол занам, ту ба ман як доллар медиҳӣ?
— Албатта, — ҷавоб додам ман бо табассум.
— Вау! — нидо кард Кэтӣ.
Доллар барои кӯдаки шашсола — орзуест, ки аз ҷиҳати миқёс қариб ба шартномаи чандинсола бо НБА баробар аст.
— Сабр кун, — аз дасти ӯ дошта, гуфтам ман, пеш аз он ки ӯ ба назди даста давида равад. — Ҳатто агар гол назанӣ, ман ба ту як доллар медиҳам.
— Рост?
— Рост.
— Олидараҷа! — бо ҳайрат гуфт Кэтӣ, ки тайёр буд ба байни тӯдаи бозингарон давида дарояд.
— Ист, — дод задам ман. — Оё медонӣ чаро?
Духтарчаам истода, ба ақиб нигарист. Аз он вақте ки ӯ сесола шуд, ман кӯшиш мекардам ба ӯ фаҳмонам, ки бе шарт қабул кардан чист, ва, аз афти кор ба муваффақияти зиёд ноил нашудам. Аммо сӯи ман рӯ оварда, Кэтӣ ба чашмони ман нигарист ва гуфт:
— Ҳа, чунки ту маро дӯст медорӣ, ҳатто агар ман тамоман футболбозӣ карда натавонам ҳам!
Дар он лаҳза духтари ман чизе гуфта наметавонист, ки ба ман хурсандии аз ин бештар расонад. Ман аллакай дар ёд надорам, ки Кэтӣ дар он бозӣ гол зада тавонист ё не. Ин муҳим ҳам нест. Муҳим он аст, ки Кэтӣ медонист, ки ман ӯро новобаста ба муваффақиятҳо ё нобарориҳояш дӯст медорам. Фарзандони мо бояд донанд, ки мо на рафтори хуби онҳоро, балки худи онҳоро дӯст медорем.
Новобаста ба рафтор, бе шарт қабул кардани шахс бисёр вақт осон нест. Ман гоҳо аз падарон шунидаам: «Ман хеле мехоҳам, ки писар бовар кунад, ки ман ӯро бе шарт қабул мекунам, аммо агар ман тарзи зиндагии ӯро таҳсин намекарда бошам, чӣ кор кунам?»
Бисёр падарон мафҳумҳои таҳсин намудан ва қабул карданро омехта мекунанд. Амалҳои номумкини шахсро аз қабул кардани худи шахс ҷудо кардани онҳо душвор аст. Онҳо чунин меҳисобанд, ки амалҳои номумкин қабули бешартро бекор карда метавонанд. Бо вуҷуди ин мо бе шарт қабул карданро, ки ба рафтори шахс вобаста нест, ба фарзандон нишон дода метавонем. Барои ин ба ёд овардан лозим мешавад, ки ҳар яки моро Худо чӣ тавр қабул кардааст.
Худо қуддус аст, ва «чашмони [Ӯ] он қадар пок мебошанд, ки наметавон[ад] бадиро бубин[ад] ва ба палидӣ назар андозад[ад]» (Ҳаб. 1:13). «…Худо муҳаббати Худро нисбат ба мо бо ҳамин исбот мекунад, ки ҳангоме ҳанӯз гуноҳкор будем, Масеҳ барои мо мурд» (Рум. 5:8). Ҳа, Худо гуноҳро бад мебинад, аммо Ӯ моро, гуноҳкоронро, бе ҳеҷ гуна шарт қабул мекунад. Магар Ӯ моро бо шарте дӯст дошт ва Писари Худро фиристод, то барои мо бимирад, ки аввал мо қурбонии Ӯро барои гуноҳҳоямон қабул кунем? Исо барои мо он вақт мурд, ки мо «ҳанӯз гуноҳкор будем».
Идеяи қабул кардани шахсе ки рафтораш шоёни таҳсин нест, на он қадар маъмул аст. Аммо бо фаҳмидани он ки чӣ тавр Худо ба ин муваффақ мешавад, мо ба намунаи Ӯ пайравӣ карда метавонем. Барои ҳеҷ кас махфӣ нест, ки гуноҳҳои инсон Худовандро норозӣ накарда наметавонанд. Аммо худи инсон Ӯро норозӣ карда наметавонад. Худо муносибати Худро ба инсон бо рафтори Ӯ омехта намекунад.
Ҳамаи мо хато мекунем, ҳангоме шахсро бо амалҳои ӯ ҳамонанд мекунем. Худо чунин хатоҳо содир намекунад. Худованд ҳақ аст, ҳангоме мегӯяд, ки мо гуноҳкор зода шудаем, ва чашмони Ӯ «...он қадар пок мебошанд, ки наметавон[ад] бадиро бубин[ад] ва ба палидӣ назар андоз[ад]» (Ҳаб. 1:13). Ӯ моро қабул мекунад, чунки мо фарзандони гумроҳшудаи Ӯ ҳастем, ки ба сурат ва шабоҳати Ӯ офарида шудаем, чунки Ӯ «рӯҳ»-и ба сурат ва шабоҳати Ӯ монанд кардашудаи инсонро аз «ҷон»-и бо гуноҳ сироятёфтаи ӯ фарқ карда метавонад.
Худо моҳияти ҳақиқии моро — инъикоси сурат ва шабоҳати Худоро — қабул мекунад. Ӯ гуноҳро, ки сифатҳои инфиродии моро нопок кардааст, қабул карда наметавонад. Маҳз гуноҳ моро аз Худо ҷудо мекунад. Дар Навиштаи Муқаддас гуфта шудааст: «…гуноҳҳои шумо дар миёни шумо ва Худои шумо ҷудоӣ андохтааст…» (Иш. 59:2). Байни инсон ва амалҳои ӯ ҷудоии аниқ вуҷуд дорад. Вагарна Худо наметавонист гуноҳҳоямонро аз мо ҷудо карда, дар умқи омурзиши беканори Худ ғарқ кунад. «…Ба андозае ки шарқ аз ғарб дур аст, — гуфтааст Довуд, — ҷиноятҳои моро ба ҳамон андоза аз мо дур кардааст…» (Заб. 102:12). Дигар хел карда гӯем, гуноҳҳоямон ба масофаи беандоза зиёд аз мо дур карда шудаанд. Дар кадом асос Довуд чунин мегӯяд? Дар он асос, ки «Чунон ки падар ба фарзандон раҳм мекунад, ончунон Парвардигор ба тарсгорони Худ раҳм менамояд» (о. 13).
Азбаски мо фарзандони гумроҳшудаи Худо ҳастем, ки Худо онҳоро дӯст медорад ва қабул мекунад, Ӯ моҳияти ҳақиқии инсонро аз рафтори ӯ ҷудо карда метавонад. Ба шарофати он, ки мо ба сурат ва шабоҳати Худо офарида шудаем, «Ӯ боз ба мо раҳм хоҳад кард, маъсиятҳои моро поймол хоҳад намуд. Ва [Худованд]… ҳамаи гуноҳҳои моро дар қаъри баҳр хоҳ[ад] андохт» (Мико 7:19).
Худи ҳаминро мову шумо метавонем ва бояд барои фарзандони худ кунем, агар хоҳем, ки ба шарофати муҳаббати мо онҳо ҳисси ҳифзшуда будан дошта бошанд. Мо набояд рафтори ношоистаи онҳоро бо мақоми фарзандии онҳо омехта кунем. Бале, рафтори онҳо моро хеле ба хиҷолат меоварад. Мо метавонем афсӯс хӯрем, ки гуноҳҳои онҳо ба мову шумо азобҳо ва дард меоваранд. Аммо фарзандони мо, фарзандони мо буданро бас намекунанд, ва қабулкунии волидона бояд бешарт боқӣ монад. Худо моро маҳз ҳамин тавр қабул мекунад, ва аз рӯи файзе ки Ӯ ба мо ато кардааст, мо метавонем айнан ҳамин тавр фарзандонамонро қабул намоем.
Ҳавворӣ Павлус мегӯяд: «Пас якдигарро қабул кунед, чунон ки Масеҳ низ шуморо ... қабул кардааст» (Рум. 15:7). Барои он ки моро қабул кунад, ба Исо имони мо даркор набуд. Ҳеҷ гуна шарт пешниҳод накарда, Ӯ инсониятро, ки ба Ӯ эҳтиёҷ дошт, чун фарзандони гумроҳшудаи Худ қабул намуд.
Зани сомарӣ — инак намунаи аёнии он ки Исо мову шуморо бешарт қабул мекунад. Ин зан, ки Исо дар назди чоҳи об вохӯрд, дар назари ҳамқавмҳои Ӯ секарата манфур буд: ӯ зан буд, яъне мавҷуди навъи дуюм; зани сомарӣ буд, ки яҳудиён онҳоро бад медиданд; тарзи зиндагии ӯ бадахлоқона буд, чунки марде ки бо ӯ зиндагӣ мекард, шавҳари ӯ набуд. Ин зан, эҳтимол, аз он ҳайрон шуд, ки Исо ӯро чӣ гуна қабул намуд. Боз бештар Ӯ аз он ҳайрон шуд, ки Ӯ, мард ва яҳудӣ, ба вай ин гуна хайрхоҳона муносибат намуд. Бо Ӯ гуфтугӯ карда, вай, эҳтимол, чунин фикр мекард:
• Ман зан ҳастам, ва Ӯ мард аст, ва Ӯ наметавонад надонад, ки шахси ношинос набояд бо ман барин зани гуноҳкор гуфтугӯ кунад. Пас чаро Ӯ бо ман гуфтугӯ мекунад?
• Ӯ яҳудӣ аст, ва яҳудиён моро, сомариёнро, бад мебинанд. Чӣ чиз дар Ӯ ғайримуқаррарӣ аст?
• Ман зани зинокор ҳастам, ва ин амалан бояд шахси дурусткорро аз муошират бо ман боздорад, алалхусус шахсеро, ки аз афташ, пайғамбар аст. Чӣ рӯй дода истодааст?
Ин зани сомарӣ ҳеҷ гоҳ бо касоне рӯ ба рӯ нашуда буд, ки бо ӯ ин қадар меҳрубонона, боилтифот муносибат намояд. Ӯро, ки зани бадахлоқ буд, бисёрии ҳамқавмҳояш рад карда буданд. Ӯ мефаҳмид, ки Исо ҳеҷ асосе надошт бо ӯ ин гуна муносибати нек кунад. Эҳтимол, ӯ чӣ будани танҳоӣ ва радшуда буданро медонист, аммо ин Одами ғайриодӣ ӯро хуш қабул намуд.
Зани сомариро қабул кардани Исо маънои онро надошт, ки зинокории вай фаромӯш карда шудааст. Ба ҳеҷ ваҷҳ! Аммо мо намебинем, ки Исо зани сомариро таъна накард. Ӯ дар ин зан зебоӣ, фаросат, арзишнокии модарзод ва олиҳимматиро медид, ки Падари Ӯ дар дили ҳар як шахс ҷой додааст, ва вайро бо муҳаббати бешарт дӯст медошт. Исо ин занро маҳкум накард. Он факт, ки зан ба таври бояду шояд Худоро парастиш карда наметавонист, Ӯро нороҳат намекард. Аз боиси муҳаббат ба зани сомарӣ Исо ин ҳақиқатро ба вай ошкор намуд. Комилан аён аст, ки ин занро қабул кардани Исо ба ҳеҷ ваҷҳ рафтори ин занро сафед намекард. Ҳеҷ чизи гуфтагӣ ё кардагии ин зан, ва низ ҳеҷ чизи нагуфтагӣ ва накардагии вай Масеҳро водор карда наметавонист, ки вайро бо ин гуна эҳтиром ва илтифоте ки Ӯ ба вай зоҳир намуд, қабул намояд. Исо зани сомариро бе ҳеҷ гуна шарт қабул намуд ва ба ӯ ёрӣ дод, худро бо чашмони дӯстдори Ӯ бинад. Табиати қабулкунии Худо чунин аст[11].
Магар чунин қабулкунии илоҳӣ ба мо ҳисси ҳифзшуда буданро намедиҳад? Фарзандонро бе шарт қабул кардани мо ба онҳо чунин ҳимоятро медиҳад. Онҳо мефаҳманд, ки новобаста ба он чи онҳо мекунанд, мо ҳамеша волидони дӯстдори онҳо хоҳем буд. Ва ҳангоме ки фарзандони мо худро ҳифзшуда ҳис мекунанд, мо имкон дорем суханони андак ба таври дигар баёншудаи ҳавворӣ Павлусро нисбат ба худ шунавем: «Зеро ман дилпурам, ки ҳеҷ чиз маро аз муҳаббати падар ҷудо карда наметавонад» (Рум. 8:38–39)[12].
Чунин муносибатҳо ба фарзанд имкон медиҳанд, ки дар назди шумо дилашро кушояд ва ба шумо дар бораи мушкилиҳо, шубҳаҳо ва тарсҳо, орзуҳо ва умедҳои худ гӯяд. Фарзандро ҳамон тавре ки ӯ ҳаст, қабул кунед, ва шумо мебинед, ки бо ҳамин ӯ ба қадри кофӣ ҳимоя карда мешавад, то ки дили худро ба шумо кушояд. Фарзандонро бе шартҳо қабул намуда, шумо дар онҳо ҳисси ҳифзшуда буданро ҷой медиҳед.
Хотира ба осонӣ маро ба воқеаҳои қариб сӣ сол пеш рӯйдода бармегардонад, мисли он ки ин дирӯз рӯй дода бошад. Ман хеле мушавваш шуда будам: мӯҳлати супоридани китоб босуръат наздик мешуд, ва ман мехостам пурра ба кор дода шавам. Ман боби дуюмро таҳрир мекардам, ҳангоме ки ба кабинети ман Шони дусола даромада омад.
— Падар, бозӣ кардан мехоҳӣ? — умедворона гуфт ӯ.
Чун падари «ботаҷриба» (ки таҷрибаи тарбияи Келлии дусоларо доштам) ман бояд мефаҳмидам, ки Шон фақат мехоҳад, ки ӯро ба оғӯш гиранд, навозиш кунанд ва як-ду дақиқа тӯбчаи навашро, ки дар даст дошт, аз назар гузаронам. Аммо ман ки машғули кор бо боби муҳим будам, чунин меҳисобидам, ки ҳатто ба муддати ду дақиқа ҳам корро мавқуф гузошта наметавонам.
— Писарам, каме дертар бозӣ мекунем, — ҷавоб додам ман. — Падар ҳозир хеле машғул аст: ӯ бояд як бобро таҳрир кунад.
Писарам, ки дар бораи чӣ будани боб камтарин тасаввурот надошт, маро хеле хуб фаҳмид. Падар хеле банд аст, ва ӯ, Шон, бояд равад. Кӯдак итоаткорона баромада рафт, ва ман ба дастнависи худ баргаштам. Аммо ман муддати зиёд кор накардам. Ба зудӣ ба кабинети ман Доттӣ даромада дар назди ман нишаст. Ӯ мехост бо ман гап занад.
Ӯ бо ин суханон сар кард:
— Азизам, Шон ҳозир ба ман гуфт, ки ту хеле машғул ҳастӣ, то ки бо ӯ бозӣ кунӣ. Ман медонам, ки китобе ки ту менависӣ, хеле муҳим аст, аммо ман ба ту як чизро ёдрас карданӣ ҳастам.
— Чиро? — бесаброна гапашро буридам ман, зеро акнун занам ба ман имкон намедод, ки кори муҳимро ба ҷо оварам.
— Ҷош, Ба фикрам, ту бояд фаҳмӣ, ки ту ҳамеша бо ин ё он китоб машғул хоҳӣ буд. Ва, эҳтимол, бори охир нест, ки мӯҳлати супоридани китоб наздик мешавад. Тамоми ҳаёти ту ба кори тадқиқотӣ ва хизматгузорӣ бахшида шудааст. Аммо писари дусолаат, ки мехоҳад болои зонуҳои падар нишаста, ба ӯ саволҳо диҳад ва бо ифтихор тӯбчаи навашро нишон диҳад, на ҳамеша хоҳад буд.
— Ман фаҳмидам, ки ту чӣ гуфтан мехоҳӣ, — ҷавоб додам ман, — ва ту, чун ҳамеша, ҳақ ҳастӣ. Аммо ҳозир ман бояд ин бобро ба охир расонам.
— Хуб, — гуфт Доттӣ. — Аммо дар ин бора фикр кун, Ҷош. Умедворам, ту медонӣ, ки имрӯз ба фарзандони худ вақт ҷудо карда, пагоҳ мо бе диққати онҳо намемонем.
Ман дар бораи суханони занам андеша кардам, ва ҳар қадар бештар дар бораи онҳо фикр кунам, таънаи ӯ бароям ҳамон қадар дардноктар мешуд. Ҳақ ба ҷониби Доттӣ буд: ман ҳамеша ӯҳдадориҳо, кори таъҷилӣ, вохӯриҳои муҳим ва сафарҳо, зангҳои телефонӣ, ки дилсӯзии самимиро металабанд, хоҳам дошт. Аммо фарзандон маро интизор намешаванд: то даме ки ман ҳамаи корҳоямро ба ҷо меоварам, онҳо ба воя мерасанд. Вақт ноаён мегузарад, ва кӣ медонад, оё ман дар соли оянда нисбат ба соли ҷорӣ барои муошират бо фарзандон вақти бештар хоҳам дошт ё не?
Ман медонистам, ки агар муносибати худро ба нақши падар дигар накунам, маро чӣ интизор аст, аз ҳамин сабаб хомӯшона, бе намоишкории барзиёд, бе изҳороти тантананок қарори масъулиятнок қабул намудам. Аз ҳамон вақт ман кӯшиш мекунам, ки ҳеҷ гуна мӯҳлатҳо ва дигар талаботҳои ин ҷаҳон, ки фавран иҷро намудани ин ё он ӯҳдадориҳоро талаб мекунанд, ба муоширати ман бо фарзандон монеъ нашаванд. Инак аллакай сӣ сол инҷониб ман ҳама кори имконпазирро мекунам, то ки оила барои ман дар ҷои аввал бошад.
БА МУОШИРАТ БО ФАРЗАНДОН ВАҚТ ҶУДО КАРДА, ШУМО ДАР ОНҲО ҲИССИ АҲАМИЯТНОКИИ ХУДРО ҶОЙ МЕДИҲЕД
Шумо метавонед ба фарзандон лӯхтаки Барбӣ, смартфон, бозиҳои видеоӣ, либоси нав ва боз як бисёр чизҳои дигарро харед, аммо барои онҳо вақти шумо гаронбаҳотаарин аст. Калимаи «муҳаббат» ба забони кӯдакон маънои ВАҚТ-ро дорад. Ҳангоме ки шумо ба фарзандон вақт ҷудо мекунед, онҳо аҳамиятнокии худро дарк мекунанд.
Тасаввур кунед, ки роҳбари корхонаатон дӯсти наздики шумост. Фарз мекунем, рӯзи ҷумъа ба шумо лозим шуд, ки фавран бо ӯ вохӯред. Шумо ба қабулгоҳи ӯ равона шуда, аз котиб иҷозат мепурсед, ки ҳамагӣ ба муддати як дақиқа ба кабинет даромада, бо дӯстатон гуфтугӯ кунед. Котиб ҷавоб медиҳад:
— Афсӯс мехӯрам, аммо то сешанбеи оянда ӯ хеле машғул аст. Ягон дақиқа вақти холӣ надорад! Рӯзи сешанбе биёед.
Аммо шумо худи ҳозир бояд бо ӯ вохӯред, ва шумо ба котиб мегӯед:
— Умуман ман ҳамагӣ як дақиқа вақти ӯро мегирам. Илтимос, ба роҳбар номи маро расонед ва гӯед, ки ман бояд бо ӯ гуфтугӯ кунам. Ман вақти зиёдро намегирам.
Фарз мекунем, котиб ба роҳбар занг мезанад ва суханони шуморо ба ӯ мерасонад. Ӯ ҳамаи он чиро, ки шумо ба дӯстатон расониданӣ будед, мегӯяд, ва дар ҷавоб мешунавед:
— Ба ӯ гӯед, ки бигузор бо ман ба воситаи почтаи электронӣ робита кунад. Ҳозир ман хеле машғул ҳастам ва ӯро қабул карда наметавонам. Ӯро рӯзи сешанбе интизор мешавам.
Оё ин ба шумо маъқул мешуд? Ҳа, шумо мефаҳмед, ки корро сари вақт ба анҷом расондан то чӣ андоза муҳим аст ва танҳо ҳамин тавр ҳама корҳои барои имрӯз муқарраршударо ба ҷо овардан мумкин аст. Аммо, бо вуҷуди фаҳмидани ҳамаи ин, дар шумо ҳисси рад шудан пайдо мешавад ва шумо фикр мекунед: «Аз афти кор, ман барои дӯстам аҳамият надорам, бинобар ин ӯ бо ман вохӯрдан нахост».
Фарзанд ана ҳамин чизро ҳис мекунад, ҳангоме ки мо яке аз вариантҳои зиёди баҳонаҳоро аз қабили «бубахш, аммо ман хеле машғул ҳастам, рӯзи сешанбе биё» пеш меоварем. Аз шумо кӯшишҳо ва вақт талаб карда мешаванд, то ки фарзандон ниҳоят фаҳманд: онҳо барои шумо беаҳамият нестанд. Вақти шумо — ана он чи ба фарзандонатон аз шумо даркор аст.
Падарон бояд ба фарзандон диққат диҳанд, аммо ин бояд навъи махсуси диққат бошад. Кофӣ нест, ки шумо ҳамроҳи онҳо бошед ва ё онҳо аз қафои шумо қадам зананд. Муҳим он аст, ки шавқмандиҳои фарзандони худро донед, ба ҷаҳони ботинӣ ва табъи онҳо таваҷҷӯҳи самимӣ зоҳир намоед.
Ман дар ёд дорам, ки як падар ба ман шикоят карда мегуфт, ки ҳар қадар бо писараш вақтро гузаронад ҳам, ҳеҷ натиҷа нест.
— Писарам рӯзи дароз фақат ин сӯ–он сӯ мегашт, — шикоят кард падар. — Чунин таассурот ҳосил мешавад, ки ӯ на он қадар хурсанд аст.
— Шумо бо ӯ ба чӣ кор машғул будед? — пурсидам ман.
— Ман ӯро бо худ ба майдони голф бурдам.
— Пас писари шумо бозии голфро дӯст медорад? — аниқ кардам ман.
— Не, аммо ман дӯст медорам, — ҷавоб дод падар.
Дар бари фарзандон будан — як ҷузъи ҳаёти онҳо будан ва ба ҷаҳони ботинии онҳо таваҷҷӯҳ зоҳир намудан аст. Албатта, шумо наметавонед доимо ҳамроҳи онҳо бошед, аммо ҳар қадар бештар шавқмандиҳои умумӣ дошта бошед, муносибатҳои шумо ҳамон қадар мустаҳкамтар мешаванд.
Ман аз падарон чунин суханонро шунидам: «Ҷош, ҷадвали беҳад зичи кор ба ман имкон намедиҳад, ки бо фарзандон
Яке аз бузургтарин ва машҳуртарин иштибоҳоти замони мо — асотир дар бораи «вақти босифат гузарондашуда» аст. Албатта, ҳамаи мо дар хусуси замоне орзу мекунем, ки ба фарзандонамон диққати пурра дода тавонем. Аммо «вақти сифатнок гузарондашуда»-ро пешакӣ ба нақша гирифта, ба ҷадвали зичи худ дохил кардан мумкин нест. Вақт танҳо ҳамон вақт сифатнок гузарондашуда мегардад, ки он бисёр бошад. Пеш аз сифат миқдор меояд. Ба фарзандон ҳам ин ва ҳам он лозим аст!
Боз як асотир, ки бисёриҳо зери таъсири он афтодаанд, чунин мегӯяд: «Танҳо таассуроти фаромӯшнашаванда аҳамият доранд». Баъзе касон чунин меҳисобанд, ки танҳо ба Диснейленд рафтан таассуроти фаромӯшнашаванда бахшида метавонад — ворид шудан ба кишвари афсонавӣ, ки тамоми рӯз ё як ҳафта давом мекунад ва, одатан, пули зиёдро металабад. Ба фикри онҳо, ба парки аттраксионҳо, ба толори синамо ё ба боғи ҳайвонот рафтан, ва низ сайр бо лижаҳо ё круизи баҳрӣ таассуроти фаромӯшнашаванда бояд шавад. Пештар ман фикр мекардам, ки фарзандони ман дар интизори таассуроти фаромӯшнашаванда умед доранд ба ягон сафари экзотикӣ раванд ва дар дилхушии фаромӯшнашуданӣ иштирок кунанд. Ниҳоят Доттӣ бо таҳаммул, аммо аниқ ба ман фаҳмонда тавонист: «Азизам, фарзандон на чизи беандоза бузургро дар ёд нигоҳ медоранд. Онҳо на воқеаи беандоза ҳайратоварро, балки муоширати ҳаррӯза бо падарро дар ёд хоҳанд дошт, ки ки табъи онҳоро хуш мегардонад ва ба шарофати он хислатҳои онҳо ташаккул хоҳанд ёфт. Ана ҳамин чиз ҳақиқатан дар хотири онҳо нақш хоҳад баст».
Ва ӯ, чун ҳамеша, ҳақ аст. Гоҳ-гоҳ сафар ба Диснейлендро ба нақша гиред. Таассуроти фаромӯшнашуданӣ даркоранд, аммо онҳо ҳеҷ гоҳ муоширати ҳаррӯзаро бо падар, ки табъи онҳоро хуш мегардонад, иваз намекунанд. Ба муошират бо фарзандон вақт ҷудо карда, шумо дар онҳо ҳисси аҳамиятнокии худро ҷой медиҳед.
КӮШИШҲО ВА ДАСТОВАРДҲОИ ФАРЗАНДОНРО ЭЪТИРОФ НАМУДА, ШУМО ДАР ОНҲО ҲИССИ АҲАМИЯТНОКИИ ХУДРО ҶОЙ МЕДИҲЕД
Бе шарт қабул кардани фарзанд таҳкурсии муносибатҳои боваринок аст, дар ҳоле ки эътирофи волидона — маводи зарурии сохтмонӣ барои ташаккул ёфтани ҳисси арзишнокии худ дар ӯст.
Бе шарт қабул кардан ба фарзанд имкон медиҳад фаҳмад, ки то чӣ андоза
Эътироф намудани фарзанд — қоидаи муҳими библиявӣ аст. Ҳангоме ки Исо таъмид гирифт, Падари Осмонӣ Ӯро баҳои баланд дода, гуфт: «Ин аст Писари дӯстдоштаи Ман, ки аз Ӯ хушнудам» (Мат. 3:17). Падари Осмонӣ чӣ кард? Ӯ рафтори Писари Худро таҳсин намуд, Ӯ Писарашро эътироф намуд. Агар Худо Падар вақт ёфта бошад, ки рафтори Писари Худ Исоро дар назди шоҳидони бисёр эътироф намояд, мо низ бояд барои эътироф намудани дастовардҳои фарзандонамон вақт ёбем, ҳам дар муҳити оила, ҳам дар назди омма.
Мутаассифона, бисёр кӯдакон бе эътироф ва таҳсин аз ҷониби волидон ба воя мерасанд. Бо мурури замон онҳо ба таҳсинҳо бовар намекардагӣ мешаванд, зеро гумон мекунанд, ки онҳоро масхара мекунанд ё ба ҳолати ногувор мононданӣ ҳастанд. Бо фарзандони худ таҷрибаи хурде гузаронед. Ба ҳар яки онҳо бо чунин суханон муроҷиат намоед: «Эй, мо бояд бо ҳам гуфтугӯ кунем». — «Ҳа? Чизе нодуруст аст?»
Ҷавоби имконпазири фарзандатон чунин мешавад, ва пас аз он шумо бояд илова кунед: «Не, ман танҳо гуфтан мехоҳам, ки ту аз ӯҳдаи супориши худ бомуваффақият баромадӣ!»
Ва баъд фарзандатонро бо зикри сифатҳои нек таҳсин намоед.
Ба зудӣ шумо пай мебаред, ки ҳар қадар бештар фарзандонро барои ягон кори нек таҳсин намоед, ҳамон қадар камтар лозим меояд онҳоро барои ягон кори бад сарзаниш кунед. Ва ҳамааш аз он сабаб, ки таҳсин барои онҳо ҳвасмандкунандаи рафтори хуб мегардад.
Дар ибтидои падарӣ ман дар масъалаи тарбия ҷонибдори усули анъанавӣ будам: вайронкорро ҳангоми амали нохуб ба даст афтонда, ӯро барои рафтори бад ҷазо медодам. Ба ман чунин метофт, ки ҳамчун падар ман вазифадорам амалан ҳамаи норасоиҳо ва хатоҳои фарзандонамро ислоҳ намоям. Масалан, танҳо аз баҳоҳои аъло иборат будани табели Келлиро фаҳмида, ман зарур намеҳисобидам, ки корамро қатъ намуда, ӯро таҳсин намоям, ва бегоҳӣ дастоварди ӯро ҳатто умуман фаромӯш карда метавонистам. Аммо хоҳарашро задани ӯро фаҳмида, ман ҳамон замон ба ӯ мегуфтам: «Ку, хонума, ин ҷо биёед. Ман бояд бо шумо гуфтугӯ кунам!»
Ман бисёр намунаҳо оварда метавонам, ки чӣ тавр ман дар он замон ба рафтори бади фарзандон диққати ҷиддӣ медодам. Ман намефаҳмидам, ки бо ин амал ман ба онҳо тамоман на он чиро ёд медиҳам, ки ёд додан мехостам: «Диққати падаратро ҷалб кардан мехоҳӣ? Ягон кори бад кун». Бо ҷавонон дар тамоми кишвар сӯҳбат карда, ман ҳисоб карда баромадам, ки понздаҳ нафар аз бист фарзанд тасдиқ мекунанд, ки дар оилаҳои онҳо ҳамааш маҳз ҳамин тавр аст. Қоидаҳоро вайрон карда, диққати падар ва дигар калонсолонро ҷалб кардан хеле осонтар аст.
Дар миёнаи солҳои 80-ум, ҳангоме ки ҳеҷ кадоми фарзандонам ҳанӯз ёздаҳсола ҳам нашуда буд, Худо ба ман муроҷиат намуд — инро бинед! — аз саҳифаҳои китоби «Менеҷери якдақиқагӣ». Муаллифони он, Кеннет Бланшар ва Спенсер Ҷонсон, мегуфтанд, ки роҳбар ба кормандонаш дар муайян намудан ва ноил шудан ба мақсадҳои соҳибкорӣ ёрӣ додан метавонад, агар, кӯшишҳои мусбати онҳоро ҳавасманд намуда, миннатдорӣ изҳор намуданро фаромӯш накунад. Ман ин маслиҳатҳо ба роҳбаронро ба осонӣ дар амалияи волидии худ истифода бурдам — ба ҷои он ки фош кардан ва ислоҳ кардани амалҳои бади фарзандонро ӯҳдадории худ ҳисобам, тарзи корбурди тамоман нави педагогиро аз худ намудам. Аз ҳамон вақт шиори ман ин аст — «Ҳеҷ як дастоварди фарзандро аз мадди назар дур нагир, ва ӯро барои ин дастовард таҳсин намо!». Ин маънои онро надорад, ки акнун ман амалҳои бади фарзандонро сарфи назар мекунам. Тамоман ин тавр нест. Ин маънои онро дорад, ки эътирофи рафтори неки фарзандон аз ҳама гуна чораҳои интизомии дигар хеле бештар таъсирбахш аст.
Хандаовар бошад ҳам, маълум шуд, ки як ибораи кӯтоҳ кифоя буд, то ки ман иштибоҳи худро фаҳмам муносибати худро ба тарбия тағйир диҳам. Ман идеяи бешарт қабул кардани фарзандонро бо хушнудӣ қабул намудам, аммо эътироф намудани дастовардҳои онҳоро бо душвории зиёд меомӯхтам. Аз як тараф, ман кӯшиш мекардам фарзандонро бе ҳеҷ гуна шарт қабул кунам, аз тарафи дигар — доимо рафтори бади онҳоро ислоҳ мекардам. Боиси ҳайрат нест, ки гоҳо ман ба худ каме шизофреник метофтам! Аммо вазъият он вақт ислоҳ шуд, ки муносибати ман ба фарзандон ба таври куллӣ дигаргун шуд. Ба ҷои он ки диққати асосиро ба
Боварӣ надорам, ки фарзандонам дигаргуниҳоро дар рафтори ман дарҳол пай бурданд, аммо дигаргуниҳо, албатта, рӯй доданд, чунки ҷаҳонбинии ман дигаргун шуд. Дар бораи муваффақиятҳои Келлӣ дар таҳсил фаҳмида, ман гуфтам: «Азизакам, ту хеле хуб таҳсил мекунӣ!» Сатили ифлосиҳоро берун бурдани Шонро дида, ман дастамро ба китфи ӯ гузошта гуфтам: «Ташаккур, писарам, ки бурда партофтани ифлосиҳоро фаромӯш накардӣ». Бозичаҳои худро бо тартиб ҷо ба ҷо кардан Кейтиро дида, ман ба ӯ гуфтам: «Кейтӣ, падар муносибати ғамхоронаи туро ба бозичаҳо хеле қадр мекунад». Ва ҳангоме ки Ҳизер ба модар дар рӯбучини хона ёрӣ медиҳад, ман ҳатман кӯшишҳои духтарамро таҳсин мекунам: «Ҳизер, ту духтари хеле хуб ҳастӣ! Ташаккур, ки ба модарат ёрӣ мерасонӣ».
Санҷида бинед. Аҳли оилаатонро, масалан, дар ҳуҷраи қабули меҳмонон ҷамъ карда ва дар назди онҳо истода, дар бораи сар шудани «ҷамъомади эътироф намудан» эълон намоед. Ақаллан як муваффақиятро дар зиндагии ҳар яке аз намяндагони насли хурдсоли оилаатон ба ёд оваред ва бо овози шунаво дар бораи он эълон намоед. Ин амалия имконияти хубест барои фаромӯш накардани он, ки то чӣ андоза коратон омад кардааст, ки чунин фарзандони олидараҷа доред, ва барои ҳамаи корҳои неки мекардаашон сари вақт миннатдорӣ баён намуданро ёд медиҳад. Медонед, масъала на дар он аст, ки фарзандон сабабе барои таҳсин намудани онҳо намедиҳанд. Мушкилӣ дар он аст, ки худро маҷбур намоем, ки
Ҳангоми гуфтугӯ бо падароне ки (чунон ки ман дар гузашта) боварӣ доранд, ки тарбияи дуруст бе чораҳои интизомӣ ғайриимкон аст, чунин суханонро мешунавам:
— Аммо фарзандон дар хона бояд ӯҳдадориҳо
Ҷавоби ман:
— Чаро не? Оё ба шумо маъқул аст, ҳангоме ки шуморо барои кори хуб таҳсин мекунанд? Ҳар кас хурсанд мешавад, агар аз роҳбараш чунин суханонро шунавад: «Ташаккур, шумо супоришро хеле хуб ба ҷо овардед». Ба фикратон, кӯдакон ҳатто барои иҷрои ӯҳдадориҳои одитарини ҳаррӯза худи ҳамин суханонро шунидан намехоҳанд? Масалан, шумо ба онҳо чунин гуфта метавонед:
• Ташаккур, ки вазифаи хонагиро сари вақт ба ҷо овардӣ.
• Офарин ба ту, ки пас аз хӯрок табақчаҳои ифлосро ба дастшӯяк бурда мондӣ.
• Ташаккур, ки мошини маро ба гараж мондӣ, агарчи ман дар ин бора аз ту хоҳиш карданро фаромӯш кардам.
• Ман қадр мекунам, ки ту дар хона монда, хоҳарчаатро нигоҳубин кардӣ, ба ҷои он ки бо дӯстон сайру гашт кунӣ.
• Ташаккур, ки алафи газонро даравидӣ — кори хеле хуб!
Дар бораи эътироф гап зада, дар ёд доштан лозим аст: то даме ки кӯдакон дилпур нашаванд, ки шумо онҳоро бе шарт қабул мекунед, таҳсин ва эътироф ба дағалкорӣ монанд шуда метавонанд. Эътироф намудан бе қабулкунии бешарт боиси он шуда метавонад, ки фарзанд чунин фикр кунад: «Агар ман дар корҳои хона ёрӣ диҳам… агар ман бо баҳоҳои аъло таҳсил кунам… агар ман гол занам... падарам маро дӯст хоҳад дошт». Кӯшиши мувофиқи интизории волидон рафтор намудан дар фарзанд ҳисси нодурусти айбдориро ташаккул дода метавонад. Аз ҳамин сабаб бояд боварӣ ҳосил намоед, ки кӯдакон ба бешарт қабул шудани худ боварӣ доранд, ва танҳо пас аз ин ба онҳо дар бораи эътирофи дастовардҳояшон гап занед. Масалан, ҳангоме ки кӯдак табели таҳсилоташро ба хона меоварад, дар назди ӯ нишаста, дар бораи муваффақиятҳои ӯ дар мактаб гап занед. Кӯшиш намоед фарзандатонро бовар кунонед, ки кӯшишҳо ва ҷидду ҷаҳди ӯро барои ба даст овардани баҳоҳои хуб қадр мекунед, аммо, бо вуҷуди ин, ба ӯ гуфтан мехоҳед: «Ҳатто агар дар табели ту ягонто баҳои аъло набошад ҳам, ман дӯст доштани туро бас намекунам ва туро чунон ки ҳастӣ, қабул мекунам».
Рости гап, дар ин ҷо низ нозукиҳои кор ҳастанд. Барои аз ҳад нагузаштан, дар ёд доштан лозим аст: бе шарт қабул кардан — таҳкурсӣ аст, ки дар болои он муносибатҳои шумо бо фарзандон бунёд мегарданд, ва онҳо аз он ҷумла аз хиштҳои эътироф намудан сохта мешаванд. Фарзандони худро бе шарт қабул кунед, ва ин ба онҳо ҳисси ҳифзшуда будан медиҳад. Дар натиҷа онҳо шубҳа нахоҳанд дошт, ки шумо онҳоро новобаста ба муваффақиятҳо ё нобарориҳояшон дӯст медоред. Дигар хел карда гӯем,
БА ФАРЗАНДОН ДАСТГИРИИ ХУДРО ЗОҲИР НАМУДА, ШУМО САМИМӢ БУДАНРО БА ОНҲО ЁД МЕДИҲЕД
Ба касе дастгирии худро зоҳир намуда, шумо ҳаққонияти он чиро, ки аз сар мегузаронед, исбот мекунед ё тасдиқ мекунед. Ба ҳолати эҳсосотии фарзанд шарик шуда, шумо ба ӯ мегӯед, ки ҳиссиётҳои ӯро қадр мекунед. Ба ҳаяҷони хурсандибахш ё ноумедии талхи ӯ шарик шуда, шумо ба ӯ мефаҳмонед, ки ӯро чун шахсият қадр мекунед.
Ҳангоме ки фарзандатон хашмгин мешавад, шумо чӣ кор мекунед? Ҳамон замон ӯро сарзаниш мекунед: «Магар шарм намедорӣ? Худро ба даст гир!» Ва ҳангоме ки фарзандон аз боиси воқеаи хурсандибахш эҳсосоти худро бо ҷӯшу хурӯш изҳор менамоянд, шуморо беш аз ҳама ба чӣ аҳамият медиҳед: доду фарёди онҳо ё хурсандии онҳо? Ман фаҳмидам, ки агар падар ба ҳиссиёти фарзандон шарик шуданӣ бошад, ӯ ҳамроҳи онҳо шодӣ мекунад ва ба онҳо дилсӯзӣ менамояд.
«Як дақиқа, — ба ман эътироз карда метавонед шумо. — Ҷош, ин тавр ошкоро изҳор намудани эҳсосотро ба фарзандон иҷозат додан чӣ тавр мумкин аст? Охир, касе аз ин ранҷида метавонад».
Розӣ мешавам. Аммо ман дар бораи
Пас чӣ тавр ба ҳиссиёти фарзанд шарик шудан мумкин аст, ки ӯ инро дарк кунад? Дар он лаҳзае ки ӯ болоравии эҳсосотро аз сар мегузаронад ё ба умқи рӯҳафтодагӣ фурӯ рафтааст, чӣ тавр бо ӯ робитаи эҳсосотӣ барпо намудан мумкин аст? Навиштаи Муқаддас мегӯяд: «Бо шодикунандагон шодӣ кунед ва бо гирякунандагон гиря кунед» (Рум. 12:15).
Чунин метобад, ки маслиҳати ҳаввориро фаҳмидан душвор нест, аммо ба он пайравӣ намудан на ҳамеша осон аст, хусусан ҳангоме ки мо хеле мехоҳем фарзандонро интизомнок кунем ё рафтори онҳоро ислоҳ намоем, пеш аз он ки ба дилсӯзии худ бовар кунонда тавонем. Ба ин васваса дода нашавед! Пеш аз он ки бо рафтори фарзанд машғул шавед, ӯро бовар кунонед, ки дар ҳиссиёти ӯ шарик ҳастед. Агар писар аз ғалабаи дастаи худ хурсандӣ кунад, ба ӯ гӯед, ки шумо ҳамроҳи ӯ ва барои ӯ хурсанд ҳастед. Агар духтаратон аз боиси овозаҳое ки дугонааш паҳн кардааст, хашмгин шуда бошад, бигӯед, ки шумо ҳамроҳи вай хашмгин шудаед. Агар аз боиси ҷудо шудан аз дугонааш ғамгин бошад, бигузор ӯ донад, ки шумо ҳамроҳи ӯ ғамгин ҳастед. Ҳангоме ки шумо чунин мекунед, фарзандатон ҳамдардӣ ва дастгирии шуморо ҳис мекунад, ва ин дилбастагии эҳсосотии байни шуморо қувват медиҳад.
Такрор мекунам. Чунин метобад, ки ҳеҷ гап нест — ифода намудани дастгирӣ, аммо маълум шуд, ки инро дар амал татбиқ намудани ман осон нест, аз ҳамин сабаб лозим омад, ки кӯшиш кунам. Эҳтимол, шумо низ бо ҳамин гуна мушкилиҳо дучор мешавед. Ин вазъиятро аз назар мегузаронем:
• Писари 17-сола бегоҳӣ ба хона баргашта иқрор шуд, ки ба садамаи автомобилӣ дучор шудааст ва қаноти мошинатонро каме пачақ кардааст. Шумо чӣ гуна аксуламал мекунед?
• Духтари чордаҳсолаатон, ки доимо баҳоҳои чор мегирад, ба хона табелро бо дуто баҳои се ва як баҳои ду меоварад. Шумо ба ӯ чӣ мегӯед?
• Духтари дар синфи болоӣ таҳсил мекардаатон, ки бо варзиш машғул мешавад, ба шумо занг зада бо гиря мегӯяд, ки аз боиси тренер, ки ӯро бад мебинад, ӯро аз дастаи волейбол хориҷ кардаанд. Аввалин суханони шумо кадомҳо хоҳанд буд?
• Писар ба хона бо рӯйи харошида ба ҷойҳои кабудшуда баргашт ва иқрор шуд, ки бо бачаи дигар занозанӣ кардааст. Шумо чӣ мекунед?
Чунин вазъиятҳои мушкил ва бисёр дигар воқеаҳои ба ин монанд дар зиндагии оила кам нестанд. Фарзандон ба хатоҳо роҳ медиҳанд, бо мушкилот рӯ ба рӯ мешаванд, захмдор мешаванд, ба нохушиҳо дучор мегарданд, аз муносибатҳои беадолатонаи дигар фарзандон ва ҳатто калонсолон азоб мекашанд. Гоҳо мушкилоти маишии онҳо ба фоҷиаҳои ҳақиқӣ табдил меёбанд: захм ё бемории барои ҳаёт хатарнок, ё баркандани муносибатҳои наздик, ё марги дӯст ё хешованд. Аммо аксаран мушкилот аз ихтилофоти ночиз, талафот, ноумедӣ ва «драмаҳо»-и ҳаррӯзаи маишӣ иборат мебошанд.
Муҳим он аст, ки шумо ҳангоми ҳалли ин масъалаҳои ҷорӣ ба фарзандон чӣ гуна муносибат мекунед. Агар пеш аз ҳама бароятон ислоҳ кардани рафтори бад ва риоя намудани қоидаҳо ташвиш мекашида бошед, ба фарзандон ҳеҷ гуна дилсӯзӣ карда наметавонед. Беҳтараш аввал фаҳмед, ки онҳо чиро ҳис мекунанд, ва ба ҳиссиёти онҳо шарик шавед.
Ёд дорам, ки чӣ тавр бори аввал дар мувофиқати пурра бо ояти Рум. 12:15 амал карда тавонистам. Ин ба шарофати Доттӣ рӯй дод. Пештар, ҳангоме ки ӯ ба ман бо ягон масъала муроҷиат менамуд, хусусан бо он ки ба ӯ азобҳои рӯҳӣ расонидааст, ман кӯшиш мекардам масъалаи ӯро ҳал кунам. Барои дилсӯзӣ ба занам вақтро сарф накарда, ман ҳамон замон ба ҳалли масъалае ки ба ӯ дард расонидааст, сар мекардам.
Боре, пас аз маҷлиси мактабӣ ба хона баргашта, Доттӣ аз суханони яке аз волидон дар бораи яке аз фарзандони мо хеле озурдахотир шуда буд. Агар дар гузашта ӯ ба ман бо чунин масъала муроҷиат менамуд, ман фикр накарда, ба ӯ чизе монанди ин мегуфтам: «Аҳамият надеҳ, азизам. Мо ана ин тавр мекунем…», ва баъд нақшаи худро оид ба бартараф намудани ихтилоф пешкаш менамудам. Ин нақшаи хуб буда метавонист, аммо ба ҳеҷ ваҷҳ ба он дарди рӯҳӣ, ки Доттӣ дар он лаҳза эҳсос менамуд, дахл намекард. Аммо ин дафъа ман ниҳоят дуруст рафтор намудам. Ман занамро ба оғӯш гирифта, гуфтам: «Азизам, ман афсӯс мехӯрам, ки ба ту лозим омад ин суханонро шунавӣ! Ман ҳиссиёти туро мефаҳмам!» Ба Доттӣ ана ҳамин чиз даркор буд: на нақшаи бартараф намудани ихтилоф, на баёни чораҳо оид ба ислоҳ кардани вазъият, балки дилсӯзӣ ва ҳамдардии самимӣ.
Ҳайратовар, аммо ин таъсир расонд: Доттӣ дастгирӣ ва фаҳмишро ҳис кард, ва дар он лаҳза ӯ маҳз ба ҳамин чиз эҳтиёҷ дошт. Пас аз якчанд рӯз ӯ назди ман омада пурсид, ки ба фикри ман, ӯ бояд чӣ кунад, то ки масъалаи ин мулоҳизаҳои танқидиро оид ба фарзандамон ҳал кунад. Акнун нақшаи ман оид ба ҳалли ихтилоф хеле бамаврид буд.
Барои ифода намудани дастгирӣ пурра фаҳмидан ҳатмӣ нест, ки занатон ё фарзандатон маҳз чиро аз сар мегузаронад, аммо, ҳатто агар шумо сабаб ва умқи азобҳои онҳоро на он қадар дарк кунед ҳам, ба онҳо дилсӯзӣ изҳор намудан лозим аст. Рости гап, ҳангоми кӯшиши нишон додани он ки шумо на танҳо ба ӯ ҳамдардӣ мекунед, балки дарди ӯро «мефаҳмед», шахсро тасодуфан ранҷондан мумкин аст.
Дӯсти ман дар таҷрибаи талхи худ ба ин боварӣ ҳосил намуд. Боре, ҳангоме ки зани ӯ аз чизе озурдахотир шуда буд, ӯ ба вай ёрӣ доданӣ шуда, гуфт:
— Азизакам, ман медонам, ки ту ҳозир чиро ҳис мекунӣ.
Занаш бо асабоният ҷавоб дод:
— Не, ту намедонӣ! Чӣ тавр ту гуфта метавонӣ, ки медонӣ чӣ тавр ман азоб мекашам?
Дӯсти ман чӣ гуфтанашро намедонист, аммо ҳақ ба ҷониби зани ӯ буд. Барои изҳор намудани дилсӯзӣ донистан ҳатмӣ нест, ки шахс чиро ҳис мекунад. Мо на ҳамеша вазъияти нотакрори наздикони худро фаҳмида метавонем, хусусан фарзандонро. Дастгирӣ намудани фарзанд — ҳамроҳи ӯ
Ана ҳамин тавр, бе суханони намоишкорона дар бораи он ки мо умқи эҳсосоти фарзандонамонро мефаҳмем, мо метавонем ба онҳо дар мушкилиҳо ва азобҳои рӯҳии онҳо шарик бошем. Вагарна онҳо ба самимияти мо шубҳа мекунанд. Фарзандро дар давраи мушкилоташ дастгирӣ карданӣ шуда, ба ӯ гӯед: «Эҳтимол, ҳозир бароят дарднок аст, аммо ман мехоҳам, ки ту дар ёд нигоҳ дорӣ: ман дар ин ҳиссиётат ба ту ҳамроҳ мебошам. Фақат ҳамеша бидон, ки ман дар назди ту ҳастам». Ҳамин тавр фарзанд метавонад натанҳо тасаллои шуморо, балки ҳамчунин тасаллои Худоро эҳсос намояд. Ҳавворӣ Павлус гуфта буд:
Муборак аст Худо ва Падари Худованди мо Исои Масеҳ, Падари марҳамат ва Худои ҳар тасаллӣ, ки моро дар ҳар андӯҳи мо тасаллӣ медиҳад, то мо бо ҳамон тасаллие ки худамон аз Худо меёбем, андӯҳгинонро дар ҳар андӯҳашон тасаллӣ дода тавонем!
Тасалло ҳамон вақт меояд, ки мо ба дастурҳои Худо, ки дар боби 12-уми Нома ба Румиён баён шудаанд, пайравӣ менамоем — «дар андӯҳҳо… шарик ҳастем».
Албатта, мо метавонем фарзандонро дастгирӣ намоем, ва низ ба онҳо самимиятро ёд диҳем, агар ба насиҳатҳои қисми якуми ояти Рум. 12:15 пайравӣ намоем: «Бо шодикунандагон шодӣ кунед ва бо гирякунандагон гиря кунед». Ҳангоме ки фарзанд аз ягон чиз хурсандӣ мекунад, ба ӯ ҳамроҳ шуда, чунин гӯед: «Ман бароят хеле хурсандам!», «Ин олидараҷа аст!», «Ман хурсандам, ки ту ба мақсадат расидӣ!», «Ту ҳақ дорӣ шодӣ кунӣ, ман низ!» ва ғайра. Амалҳои шумо ҳамчунин дар бораи он шаҳодат дода метавонанд, ки шумо ба ҳиссиёти фарзандон шарик ҳастед. Воқеаҳои хурсандибахш гоҳо тантанаҳои идона ва тӯҳфаҳоро дар назар доранд, аммо онҳо набояд қимат бошанд. Фарзандатонро ба кафе баред ё барояш яхмос гирифта диҳед, ба ӯ CD-и нав харед, имтиёзҳои махсус диҳед ё табрикномаи рӯҳбаландкунанда фиристед. Шумо метавонед ҳамон гуна хурсандиро, ки фарзандони шуморо фаро гирифтааст, эҳсос накунед, аммо агар ба онҳо дар хурсандияшон шарик шавед ва барояшон шодӣ кунед, онҳо дастгирии шуморо ҳис мекунанд ва ин муносибатҳои бовариноки шуморо мустаҳкам мекунанд.
Қарор дар хусуси на
• фарзандро бе шартҳо
• ба муошират бо фарзанд
• кӯшишҳо ва дастовардҳои фарзандро
• ба фарзанд
• фарзандро барои корҳои ношоиста
Мошинро дар канори роҳ нигоҳ дошта ва аз он баромада, мард ба фермер, ки дар киштзор кор мекард, муроҷиат намуд.
— Бубахшед, ки вақтатонро мегирам, — нидо кард ӯ.— Оё намегӯед, ки чӣ тавр ба Дувр рафта расидан мумкин аст?
— Албатта, — ҷавоб дод фермер, — ин дар наздикӣ аст, ҳамагӣ дар масофаи чор мил аз ин ҷо. Як мил роҳ рафта, чорраҳаро мебинед. Ба тарафи чап мегардед, ва баъд рост то Дувр меравед.
Мард ба фермер ташаккур баён намуда, ба мошин нишаст.
То чорраҳа расида, ӯ дилпурона мошинро ба тарафи рост гардонд. Занаш, ки ҳамроҳи ӯ буд, гуфт:
— Ҳенрӣ, фермер гуфт, ки ба тарафи чап гаштан даркор аст, аммо ту ҳозиракак ба тарафи рост гардондӣ.
— Медонам, азизам, — ҷавоб дод шавҳар. — Аммо оё ту дидӣ, ки «тарафи чап» гуфта, ӯ бо дасташ ба тарафи рост ишора кард? Ман кайҳо пай бурдаам, ки ҳангоме суханони касе аз амалкҳояш фарқ дошта бошанд, ба амалҳояш боварӣ кардан даркор аст.
Ба зудӣ шавҳар ва зан ба Дувр расиданд.
Ин қисса фикри маро хеле хуб намоиш медиҳад: мо бо суханон ба фарзандон ҳар қадар амалҳои некро ёд доданӣ шавем ҳам, муаллими ҳақиқии онҳо амалҳои мо хоҳанд буд.
ТО НАБИНАМ, БОВАР НАМЕКУНАМ
Насли ҳозираи кӯдакон дар ҷаҳоне зиндагӣ мекунанд, ки қонуни он чунин аст: фақат ҳамон чиз дуруст аст, ки таъсирнок аст. Ин фикр нодуруст аст (мо медонем: он чиз дуруст аст, ки ҳақиқат аст), аммо фарзандони мо, пеш аз он ки чизеро қабул кунанд, мехоҳанд ба таъсирнокӣ ва самарабахшии чизи пешниҳодшаванда боварӣ ҳосил намоянд. Шиори онҳо ин аст: «То набинам, бовар намекунам».
Чунин тарзи амал афзалияти худро дорад, охир он ба мо имкон медиҳад, ки барои фарзандон намунаи тақлид шавем. Агар дар зиндагии волидон онҳо ҳар рӯз вафодорӣ, боинсофӣ, раҳмдилӣ, эҳтиром, адолат, итоат ба қонун, дилсӯзӣ ва худдориро бинанд, ин арзишҳоро бо майли бештар аз худ мекунанд. Барои фарзандон намунаи
— Ҳамин тариқ, бачаҳо, имрӯз дар куҷо хӯроки нисфирӯзӣ хӯрданӣ ҳастед? — пурсидам ман.
Якбора ба гап даромада, фарзандон кафеҳои дӯстдоштаи худро номбар кардан гирифтанд. Дар натиҷа қарор қариб якдилона қабул карда шуд. Ҳама, ғайр аз Келлӣ, ҳамон як каферо интихоб намуданд. Мо ба мошин нишастем, ва ҳангоме ки аз пайраҳаи хона берун мешудем, Келлӣ нописандона гуфт:
— Боварам намеояд, ки мо боз ба ин лонаи морҳо меравем!
Ман ҳамон замон аксуламал намудам:
— Келлӣ, ман на оҳанги суханатро таҳсин мекунам, на лексикаатро.
Ман ба духтарам гуфтам, ки паст задани интихоби бародар ва хоҳарон танҳо аз сабаби ба ӯ маъқул набудани он аз рӯи одоб нест. Аллакай бо оҳанги боэҳтиромтар Келлӣ ба фоидаи дуруст будани эътирози худ далелҳо овард, ва мо ба фикри умумӣ омада тавонистем. Мо қарор додем, ки Шон, Кэтӣ ва Ҳизерро дар кафеи барои Келлӣ «номаъқул» фароварда, ӯ, Доттӣ ва ман дар он кафе, ки духтараки нозуктабъи мо интихоб намудааст, хӯрок мехӯрем. Ба кафеи хӯроки зудпаз, ки аксарияти «интихобкунандагон» интихоб карда буданд, расида, ман гуфтам:
— Се нафари аввал, ба ошхонаи дилбеҳузуркунанда равед.
Се фарзанди хурдӣ суханони кинояомези маро сарфи назар карданд: онҳо аз вохӯрӣ бо картофел фрӣ ва гамбургерҳо, ки фармоиш доданӣ буданд, беҳад дар ҳаяҷон буданд. Аммо ҳангоме ки мо аз кафе дур шудем, Келлӣ гуфт:
— Падар, ту худат ҳозир ҳамон корро кардӣ, ки ба қарибӣ маро дар он айбдор карда будӣ: ба ман фаҳмон, ки «лонаи морҳо» аз «ошхонаи дилбеҳузуркунанда» аз кадом ҷиҳат бадтар аст?
Ман ба Келлӣ гуфта метавонистам: «Медонӣ, азизакам: ман падари ту ҳастам, ва ту — духтари ман, пас, ман мулоҳизаҳои ислоҳкунанда мегӯям, ту гӯш мекунӣ», аммо ман хомӯш мондам. Аён буд, ки Келлӣ маро ба тахтапушт хобонид. Мо ба кафеи интихобкардаи ӯ рафтем, ва дар он ҷо (агарчи ин бароям осон набуд) ман ба Келлӣ барои ёдрасӣ оид ба номунтазамӣ ва дурӯягиям ташаккур баён намудам, чунки ба духтарам дуруст рафтор намуданро маслиҳат дода, худам тамоман дигар хел рафтор намудам. Хулласи гап, ман бахшиш пурсидам.
Ҳамин тариқ, ман намунаи тақлиди на идеалӣ, балки воқеӣ нишон додам. Аз афти кор, мо, волидон, бояд намунаи рафтори росткорона бошем, аммо гап дар он аст, ки мо одамон ҳастем, бинобар ин ба нобарориҳо дучор мешавем. Дар ин маврид мо бояд хатоҳои худро эътироф намоем, ва бо фурӯтанӣ бахшиш пурсем. Он гоҳ мо намунаи воқеии тақлид мешавем, ки фарзандон ба он нигоҳ карда ёд мегиранд, ки агар хатоҳо содир намоянд, онро ислоҳ намоянд.
КӢ БА КӢ ҲИСОБОТ МЕДИҲАД?
Касе мегӯяд, ки дар назди фарзандон хатоҳоямонро эътироф намуда, мо сустии худро нишон медиҳем. Гӯё, агар ба фарзандон иҷозати «ислоҳ кардан»-и волидон дода шавад, онҳо эҳтиром намудани волидонро бас мекунанд. Чунин тарзи андешаронӣ ба волидони фармонраво, ки иззату эҳтиром намудани худро талаб мекунанд, хос аст. Ман ба эҳтироми фарзандони худ
Сабаби дигар низ вуҷуд дорад, ки чаро баъзе волидон чунин меҳисобанд, ки аз кӯдакон бахшиш пурсидан обрӯи касро паст мекунад: тасаввуроти бархато дар бораи нақши сарвари оила. Ҷонибдорони ин ақида чунин меҳисобанд, ки Худо падарро президенти оила, ҳокими мутлақи ҳамаи аҳли оила таъйин намудааст. Барои онҳо падар муаллими намунавӣ аст, ва фарзандон — талабаҳои сархам ва итоаткор. Дар мавридҳои алоҳида чунин падарон метавонанд ҳатто зани худро тарбиятгирандаи итоаткор ҳисобанд.
Аммо Исо дар хусуси он ки сарвари ҳақиқӣ бояд чӣ гуна бошад, камтарин шубҳаро ба шогирдонаш боқӣ нагузошт. Шогирдони ӯ бархато гумон мекарданд сарварӣ бар одамон бо ҳукмронӣ бар онҳо як аст. Биёед мебинем, ки чӣ тавр Исо роҳбарияти ношоистаро фош мекунад ва мефаҳмонад, ки роҳбарияти шоиста, ба фикри Ӯ, бояд чӣ гуна бошад. Ӯ мегӯяд:
Подшоҳони халқҳо бар онҳо ҳукмронӣ мекунанд, ва ҳокимони онҳо накӯкор хонда мешаванд. Аммо шумо ин тавр набошед: балки он ки дар байни шумо бузургтар аст, бояд монанди хурдтарин бошад, ва сардор — монанди хизматгузор. Зеро кадоме бузургтар аст: он ки назди дастархон мешинад, ё он ки хизматгузор аст? Оё на он аст, ки назди дастархон мешинад? Аммо Ман дар миёни шумо монанди хизматгузор ҳастам.
Исо нуқтаи назари тамоман навро дар бораи ҳокимият ва сарварӣ пеш мебурд, дар ҳоле ки ҳамзамонони Ӯ боварӣ доштанд, ки онҳо бояд ба соҳибқудратон хизмат кунанд ва ба онҳо итоат намоянд. Аммо аз нуқтаи назари Исо хизмат ба доираи вазифаҳои сарвар медарояд. Ин идеяи инқилобиро Ӯ ба шогирдонаш ҳангоми Шоми песаҳ ё Шоми пинҳонӣ гуфт, як рӯз пеш аз он ки ҳаёташро барои Калисои Худ диҳад. Ҳавворӣ Юҳанно шаҳодат додааст, ки Исо бархеста, ҳамчун ғулом пойҳои шогирдонро шуст. Ва шустанро ба охир расонда, гуфт:
Оё медонед барои шумо чӣ кардам? Шумо Маро Устод ва Хоҷа мегӯед ва рост мегӯед, зеро Ман чунин ҳастам. Пас агар ман, ки Хоҷа ва Устод ҳастам, пойҳои шуморо шустаам, шумо ҳам бояд пойҳои якдигарро шӯед; зеро ба шумо намунае нишон додам, то, чунон ки Ман ба шумо кардам, шумо низ кунед.
Ҳамаи гуфтаҳои болоро ҷамъбаст мекунем, ки чӣ тавр падар бояд дар оила ваколатҳои фармонравоии худро истифода барад. Агар мо ҷонибдори нуқтаи назари Исо буда, дар роҳбарӣ бар оилаҳоямон онро пайравӣ карданӣ бошем, бояд «пойҳои аҳли оилаамонро шӯем». На ҳамаи падарон бо чунин тасаввуроти Исо дар бораи сарварӣ розӣ шуда метавонанд, чунки Ӯ, агар чунин гуфтан мумкин бошад, худи маънои сарвариро аз сар ба по мегузорад. Шумо дар хусуси хизмат ба наздикон чӣ фикр доред? Шумо худро «аскари қаторӣ» гардонда, чӣ гуна амру дастурҳо медиҳед? Агар дар оилаи шумо иерархияи қатъӣ бошад, тарзи амали пешниҳодкардаи Исо ба кор намеравад, аммо агар онро имконияти муносиб барои боз бештар муттафиқ гардодани оила ва барпо намудани муносибатҳои боваринок бо ҳамсар ва фарзандон ҳисобем, он қобили қабул мешавад.
Ҳар падар мехоҳад, ки фарзандон пеш аз ҳама ӯро дӯст доранд, ва аз ин сабаб ба ӯ гӯш диҳанд ва аз ӯ омӯзанд. Ҳамаи волидон фарзандони худро масъулиятшинос ва итоаткор дидан мехоҳанд, аммо чӣ чиз беҳтар аз ҳама ба онҳо ҷавобгариро меомӯзад, ғайр аз намунаи падар, ки ба Худо итоаткор буда, ба онҳо хизмат намудан ва ба онҳо ҳисобот доданро интихоб мекунад?
«Ана, Макдауэлл, ту тамоман ақлатро гум кардаӣ», — фикр мекунад касе. Аммо ман фақат гуфтан мехоҳам, ки, эҳтимол, барои ба даст овардани боварӣ, эҳтиром ва ваҷди фарзандони худ воситае беҳтар аз он нест, ки ба онҳо иҷозат диҳед, то аз шумо ҳисобот талаб намоянд.
Барои аввал ман ин ваколатро ба занам, Доттӣ, супурдам. Ҳеҷ кас бештар аз зане ки ҳаёт ва муҳаббати худро бо ман дидааст, модари фарзандони ман, дӯстдоштаи ман, дӯсти беҳтарин ва тӯҳфаи нотакроре ки Худо ба ман додааст, маро бештар эҳтиром намекунад ва аз ман ба ваҷд намеояд!
Аз ҳамин сабаб боре ман ба вай гуфтам:
— Азизакам, ба ман ёрии ту даркор аст. Оё ту тайёр ҳастӣ аз ман пурсӣ, ки чӣ гуна аз ӯҳдаи нақши шавҳар ва падар баромада истодаам? Бигӯ, оё на он қадар бисёр вақт ман оиларо ба хотири сафарҳои худ тарк мекунам? Оё ман дар ҳаққи ту ва фарзандон ба қадри кофӣ ғамхорӣ мекунам? Ҳамаашро чунон ки ҳаст, бигӯ. Агар ман ба шумоён вақти кам ҷудо мекарда бошам, хомӯш набош, ман мехоҳам донам, ки ту дар бораи ҳамаи ин чӣ фикр дорӣ.
— Майлаш, — андаке сукут карда, ҷавоб дод Доттӣ. — Ман ба ту ҳамаашро мегӯям ва дар оянда низ хоҳам гуфт, аммо, метарсам, ки гоҳо суханони ман ранҷонанда хоҳанд тофт.
— Азизакам, ман медонам, ки гоҳо мавқеи мудофиавиро ишғол хоҳам намуд. Дар ин маврид ту пурра ҳақ дорӣ ба ин ҷиҳати масъала низ ишора намоӣ. Ман тайёрам ҳақиқатро шунавам.
Ман баъд аз ин амал бознаистодам. Ҳангоме ки Келлӣ ҳафтсола шуд, ман ба ӯ мактуби «махсус» навиштам:
Келлии азиз, ман туро хеле дӯст медорам! Ман хушбахтам, ки падари ту ҳастам! Медонӣ, имсол ба ман ёрии ту даркор шуда метавонад. Пештар ман ҳеҷ гоҳ падари духтари ҳафтсола набудам, аммо орзу дорам барои ту беҳтарин падар дар ҷаҳон шавам! Агар ту ягон вақт ҳис кунӣ, ки ман кореро нодуруст мекунам ё беадолат, бедиққат ва бепарво шудаам, илтимос, ба ман инро рӯйрост бигӯ.
Ҳангоме ки Шон ҳафтсола шуд, ӯ низ чунин мактуб гирифт. Ман ҳамин гуна мактубҳоро ба ҳамаи чор фарзандам навиштам. Рости гап, барои Кэтӣ навиштан лозим омад, ки, пештар ман ҳеҷ гоҳ падари духтараки ҳафтсолаи кабудчашми малламӯй набудам. Ҳамин гуна ислоҳоти хурд дар мактуби ба Ҳизер навишташуда низ буданд.
Аз ҳамон вақте ки ман қарор додам, ки ба аъзоёни оилаи худ ҳисобот хоҳам дод, беҳтарин мушовирони ман занам ва фарзандонам шуданд. Масалан, Келлӣ ва Шон пешниҳоди маро бо хурсандии зиёд қабул намуданд, ду нафари дигар низ дар мавриди даркорӣ «маро ба роҳи рост бармегардонданд».
Боре, ҳамроҳи Шон дар маркази шаҳр сайру гашт намуда, мо шахсеро вохӯрдем, ки назди ман бозистод ва хост бо ман гап занад. Чизе дар суханони ӯ ба ман маъқул нашуд, ва ман шитобон бо ӯ хайрухуш кардам. Ҳангоме ки мард ба роҳи худ рафт, Шон гуфт: «Падар, ба фикрам, ту бо он шахс на он қадар боилтифот муносибат намудӣ ва бо ӯ қариб дағалона рафтор кардӣ».
Аз шарм замин накафид, ки маро фурӯ барад. Мо аз пайи он мард шитофтем, зеро ӯ ҳанӯз аз назар ғоиб нашуда буд. Ба ӯ наздик омада, ман аз дасти ӯ гирифтам ва ҳамон замон дар ҳузури писарам барои рафтори дағалонаам аз ӯ бахшиш пурсидам.
Боре, ҳангоме ки ман аз сафари навбатӣ бозгаштам, духтарам Кэтӣ назди ман омад ва изҳор намуд:
— Падар, ту ба ман беадолатона рафтор мекунӣ.
— Ту чиро дар назар дорӣ, азизакам?
— Ҳангоме ки ту ба хона бозмегардӣ, ҳамаро ба кафе мебарӣ: Келлӣ, Шон ва Ҳизерро, аммо маро намебарӣ.
— Аз ростӣ?
— Ҳа. — Духтараки даҳсолаам дар раъйи худ устувор буд, аммо баъд ба ҳар ҳол пурсид: — Оё имрӯз мо барои хӯрокхӯрӣ ба кафе меравем?
Ман шод будам, ки Кэтӣ метавонад озодона маро сарзаниш карда, ҳамаи чизро дар бораи муносибати беадолатонаи ман нисбат ба ӯ бигӯяд. Ба ман чунин метофт, ки ман ба муошират бо духтарам миқдори кофии вақт ҷудо мекунам, аммо, аз афти кор, фикри ӯ дигар буд, аз ҳамин сабаб ман аз даъвати «маҷбурӣ»-и ӯ ба хӯрокхӯрӣ дар кафе хеле хурсанд шудам. Ва ҳақиқатан, хӯрокхӯрии дукаса бо падар барои Кэтӣ воқеаи муҳим гардид, ва ман барои он ғамхорӣ намудам, ки то даме ки духтарам ба воя мерасад, чунин хӯрокхӯриҳои якҷоя анъана шаванд.
Бовар кунед, қарор дар хусуси ҳисобот додан ба аҳли оила ба ман лаҳзаҳои дилписандро илова накард. Намегӯям, ки пешниҳоди маро истифода бурда, зану фарзандонам фавран ба ислоҳ кардани ман шитофтанд, аммо ба ҳар ҳол онҳо ба ман баъзе маслиҳатҳо медоданд.
Гоҳо танқиди онҳо ба иззати нафси ман мерасид, ва он гоҳ ман ба мудофиаи гирдогирд мегузаштам. Лекин ҳар боре ки ман меранҷидам, «мушовирон»-и ман хомӯш мешуданд, ва дар натиҷа, сарчашмаи бузурги фаҳмиш ва ёрӣ хушк мешуд. Аз ҳамин сабаб, бо вуҷуди он ҳолате ки ҳангоми фурӯ бурдани ғурур порчаҳои калони он дар гулӯям дармемонданд, ман фурӯ бурдани онро давом медодам, зеро медонистам, ки ёрии наздиконам ба ман хеле зарур аст.
Ҳангоме ки мо, падарон, аз эътироф намудани хатоҳо ва сустиҳои худ ва нокомилии худ наметарсем, мо барои фарзандони худ намунаи воқеӣ мегардем. Ҳавворӣ Павлус медонист, ки худии худ будан чӣ маъно дорад. Дар мактуб ба масеҳиёни Қӯринтус ӯ гуфта буд, ки бо вуҷуди аз сар гузаронидани ҳиссиёти вазнини рӯҳӣ, ӯ метавонад аз онҳо дар назди одамон «худситоӣ кунад», аммо бо фурӯтанӣ илова кард: «…лекин худдорӣ менамоям, то касе дар ҳаққи ман аз он чи дар ман мебинад ё аз ман мешунавад, зиёдтар гумон накунад» (2 Қӯр. 12:6).
Худро ҳамчун намуна барои тақлид пешниҳод намуда, Павлус бо намунаи худ меъёри баландтари ахлоқӣ — намунаи Масеҳро иваз карданӣ набуд. Дар асл ӯ ба қӯринтиён чунин гуфт: «Ба ман тақлид кунед, чунон ки ман ба Масеҳ тақлид мекунам» (1 Қӯр. 11:1), яъне худаш кӯшиш мекард ба Масеҳ монанд шавад. Аммо дар айни замон Павлус риёкорӣ наменамуд ва худро чун сарвари комил вонамуд намекард — ӯ худии худ буд ва сустиҳояшро пинҳон намекард. Инак намунаи самимияти ӯ:
Ва барои он ки ба сабаби фавқулодагии ин ваҳйҳо худро баланд нагирам, неше дар ҷисми ман ҷой дода шудааст, яъне қосиди шайтон барои задани ман, то ки худро баланд нагирам. Се бор ман аз Худованд илтимос намудам, ки он аз ман дур шавад, вале ба ман гуфт: “Барои ту файзи Ман басанда аст, зеро қуввати Ман дар нотавонӣ комил мешавад”. Ба ин сабаб ман бо майли бештар аз нотавониҳои худ фахр менамоям, то қуввати Масеҳ дар ман сокин гардад. Бинобар ин ман аз нотавониҳо, озорҳо, мӯҳтоҷиҳо, таъқибот ва ситамҳое ки ба хотири Масеҳ мебинам, хушнудам, зеро вақте ки нотавонам, он гоҳ боқувватам.
Сирри эътиборнокӣ ва намунаи мусбати ҳавворӣ Павлус дар он буд, ки ӯ сустиҳои худро мефаҳмид ва онҳоро ошкоро эътироф менамуд, «то қуввати Масеҳ дар [ӯ] сокин гардад». Сарчашмаи эътиборнокии шумо дар ҳамин аст! Бо эътирофи он ки ба шумо ёрӣ даркор аст, ва дар назди аъзоёни оилаи худ ҳисобот дода, шумо ба Худо имкон медиҳед, ки ба воситаи шумо бо қувваи Худ амал намояд. Ӯ сустиҳо ва хатоҳои шуморо медонад, аммо онҳо барои аъзоёни оилаи шумо низ махфӣ нестанд. Кӯшишҳои пинҳон намудани онҳо натиҷае намебахшанд. Эътироф намудани сустиҳо ва хатоҳои худ ва барои ёрӣ ба дӯстдорони худ муроҷиат намудан хеле беҳтар аст.
Пеш аз ҳама бо занатон гуфтугӯ кунед. Агар ҳанӯз ӯро ҳамчун доваратон ваколатдор накарда бошед, аз ӯ хоҳиш кунед ба шумо гӯяд, ки кай, ба фикри ӯ, хато кардед ва ё хато мекунед. Баъд бо фарзандон гуфтугӯ кунед — бигузор онҳо фаҳманд, ки шумо мехоҳед барои онҳо беҳтарин падар дар ҷаҳон бошед, аммо барои ин ба шумо ёрии онҳо лозим аст. Маслиҳат медиҳам, ки ҳангоми ба синни ҳафтсолагӣ расидани онҳо чунин кунед. Ба фарзандон гӯед, ки онҳо ҳақ доранд ба шумо гӯянд, ки кай, ба фикри онҳо, шумо ноҳақ ҳастед. Эҳтимол, меарзад, ки ба ҳар яки онҳо мактуберо бо пешниҳоди «расмӣ» дар хусуси «шарики ҳисоботдиҳии тарафайн» шудан нависед. Фикр мекунам, ин иқдоми мардона ба шумо имкон медиҳад, ки барои фарзандони худ намунаи ҳақиқӣ ва дар назари Худо шоиста шавед.
Инак ҳамчун ёрӣ якчанд идеяҳо, агар, ба маслиҳати ман пайрав намуда, ба фарзандони худ пешниҳоди «расмӣ» кардан хоҳед.
(Номи кӯдак) азиз,
Ман туро дӯст медорам. Ман меҳрубонӣ, боинсофӣ, дили дӯстдор ва ғамхори туро қадр мекунам. Бо ин мактуб ман ба ту иҷозат медиҳам ба ман ёдрас намоӣ, ки кай бо ту на ба қадри кофӣ боинсоф будам, ё ба ту меҳрубонии кофӣ зоҳир накардам, ё дар ҳаққи ту кам ғамхорӣ кардам. Ман хеле мехоҳам барои ту падар ва дӯсти беҳтарин дар ҷаҳон шавам!
Бубахш, ки ба ту вақти бештар ҷудо карда наметавонам. Ман хеле мехоҳам ҳар чи фаъолонатар дар ҳаёти ту иштирок кунам. Ин мактуб ба ту ҳуқуқ медиҳад, ки ҳангоме ман бо корҳои худ хеле машғул ҳастам, ба ман дар ин бора ёдрас намоӣ. Илтимос, ин ҳуқуқро истифода бар.
Маро бубахш, ки кӯшиш мекардам дар ту орзуҳои амалинашудаи худро таҷассум намоям: расидан ба натиҷаҳо дар он навъи варзиш, ки ҳеҷ гоҳ худам бо он машғул нашуда будам; гирифтани баҳоҳое ки ман сазовори онҳо нашуда будам; аз ман беҳтар шудан. Маро барои огоҳиҳои сахт, бесабрӣ ва хислати дуруштам бубахш. Ман хеле мехоҳам падари меҳрубон ва дӯстдор шавам, то ки ту ҳеҷ гоҳ шубҳа накунӣ, ки ман туро дӯст медорам.
Ин мактуб ба ту иҷозат медиҳад аз ман хоҳиш кунӣ, ки барканор истода, ба ту озодии мустақилона амал намуданро диҳам. Ман умедворам, ки ту ба ман ёрӣ медиҳӣ, то падари пурсабртар шавам. Бинобар ин, ҳуқуқи ба ту додашударо истифода бар, ва агар ин мактуб бо мурури замон фарсуда шавад, ман ваъда медиҳам, ки барои ту навашро менависам.
Қарор дар хусуси ҳисобот додан ба наздикони худ оилаатонро муттафиқ мегардонад, ва шумо имкониятҳои бештар хоҳед дошт, то ки фарзандонро ба роҳи ростӣ равона кунед. Ӯҳдадории сеюм аз ҳамин иборат аст: ба фарзандони худ намунаи тақлид будан.
— Падар, Худо дар куҷо зиндагӣ мекунад? — мепурсад аз шумо писаратон.
— Ба ту чӣ хел гӯям, — ҷавоб медиҳед шумо, — фикр мекунам, ки дар осмонҳо.
— Аммо мо то даме ки намурем, осмонҳоро дида наметавонем, ҳамин тавр не? — ба гуфтугӯ ҳамроҳ мешавад духтаратон.
— Дуруст, даме ки намурем, намебинем, — тасдиқ мекунед шумо.
Писар илова менамояд:
— Ва ҳеҷ кас ҳеҷ гоҳ Худоро надидааст, ҳамин тавр не?
— Дуруст, — ҷавоб медиҳед шумо, ва фаҳмиданӣ мешавед, ки онҳо бо кадом мақсад ин саволҳоро медиҳанд.
— Пас, — бо ҳайрат сарашро хорида, хулоса мекунад духтаратон, — агар мо наметавонем то мурданамон ба назди Худо равем ва худи ҳозир Ӯро бинем, чӣ тавр мефаҳмем, ки Ӯ ба кӣ монанд аст ва оё Ӯ умуман вуҷуд дорад ё не?
Бигузор фарзандонатон ба шумо маҳз ҳамин саволҳоро надодаанд, аммо дар кадом як лаҳза онҳо ҳатман аз шумо дар бораи Худо мепурсанд. Ва, эҳтимол, муҳимтарин саволе ки шумо, падар ва масеҳӣ, бояд ба он ҷавоб диҳед, он аст, ки Худо кист ва Ӯ ба кӣ монанд аст? Ояндаи фарзандонатон ва бо Худо чӣ гуна муносибатҳо пайдо кардани онҳо аз бисёр ҷиҳатҳо ба тасаввуроти онҳо оид ба Падари осмонӣ вобаста аст.
Оё дар ёд доред, ки худатон чӣ тавр ба шинохтани Худо омадед? Дар кӯдакӣ Ӯро чӣ гуна тасаввур мекардед ва дар давоми ба воя расиданатон муносибати шумо ба Ӯ чӣ гуна дигаргун мешуд? Ман аллакай гуфта будам, ки бисёрии одамон ба шахси асосии қудратманд дар ҳаёти худ — асосан ба падари худ нигариста, тасаввуроти худро дар бораи Худо ташаккул додаанд.
Агар шумо падари фармонраво дошта бошед, вобаста ва сахтгирии ӯ дар тарбия, Худо, эҳтимол, ба шумо маҳкумкунанда метофт. Эҳтимол, шумо Ӯро чун назоратчӣ тасаввур менамудед, ки кӯшиш мекунад шуморо дар ягон саҳв ё хато ғофилгир кунад. Агар падари бепарво дошта бошед, пас бо ҳисси он ба воя мерасидед, ки шумо ҳар коре ки кунед, Худо парвое надорад. Ва агар шуморо падари беғам тарбия намуда бошад, бешубҳа, шумо боварӣ доштед, ки Худо аз шумо хеле дур аст.
Аммо агар падари дӯстдор дошта бошед, ки танҳо аз боиси муҳаббат ба шумо қоидаҳоро муқаррар менамуд, пас шумо шубҳае надоштед, ки Худо шуморо дӯст медорад ва ҳақиқатан бароятон ғамхорӣ мекунад. Ба фикрам, шумо чунин меҳисобидед, ки Ӯ шуморо ҳамон тавре ки ҳастед, қабул менамояд, ва фармудаҳои Ӯ ба фоидаи шумо мебошанд. Дар чунин маврид шумо имконияти бештар доштед, ки Масеҳро ҳамчун Худованд ва Наҷотдиҳандаи худ эътироф намоед.
Худо оиларо ҳамчун сарчашмаи асосии мавъизаи Инҷил ва имконияти назди Масеҳ овардани фарзандон таъсис додааст. Волидон беҳтарин воизони Хушхабар мебошанд, ки он аз он иборат аст, ки Худо фарзандони моро дӯст медорад ва мехоҳад онҳоро абадан дар оғӯши дӯстдори Худ нигоҳ дорад. Мувофиқи маълумотҳои охирини оморӣ, «83%-и ҳамаи амрикоиҳо дар синни аз чор до чордаҳсолагӣ ҳаёти худро ба Масеҳ мебахшанд. Дар байни калонсолони синни нуздаҳсола ва калонсолтар имконияти масеҳӣ шудан ҳамагӣ 6%» аст[13]. Волидони азиз, ин маънои онро дорад, ки шумо имконияти хеле хуб доред фарзандони худро бо Худо шиносонда, Ӯро то ҳадди имкон аёнӣ ва дуруст муаррифӣ намоед. Ҳеҷ як падар намехоҳад, ки фарзандаш ба Худои бадвоҳима, бепарво ва беиштирок бовар кунад. Мо мехоҳем, ки ӯ Падари осмонии дӯстдор ва раҳмдилро ҳамон гуна шиносад, ки Ӯ дар саҳифаҳои Навиштаи Муқаддас тасвир ёфтааст — «Худое ки хеле мехоҳад бо мо муошират намояд» (Хур. 34:14, NLT).
Гоҳо кӯдакон дар бораи Худо саволҳои хеле душвор медиҳанд. Барои ҷавоб додан ба онҳо тайёр шавед. «Ҳа, барои чашмони ҷисмонӣ Худо нонамоён аст, аммо воқеият чунин аст, ки Ӯ дар он ҷост, ки бояд бошад. Худованд ба мо ваҳйи возеҳу равшан додааст, то мо донем, ки Ӯ кист ва Ӯ ба кӣ монанд аст».
НОНАМОЁН, АММО, АЛБАТТА, ҲОЗИРУ НОЗИР
«Ба Подшоҳи абадӣ, ба Худои нобуднашаванда, нонамоён ва хирадманди якто то абад иззат ва ҷалол бод. Омин» (1 Тим. 1:17). Мо Бо сабаби хеле асоснок Ӯро дида наметавонем. Гап дар он аст, ки Худо
Баданҳои мо барои дар тамоми тавоноии ҳавлнокаш дидани Худо мутобиқ карда нашудаанд. Худованд ба Мусо гуфт: «Ту рӯи Маро наметавонӣ бубинӣ, зеро ки одамизод наметавонад Маро бубинад ва зинда монад» (Хур. 33:20). Бузургӣ, тавоноӣ ва ҷалоли Ӯ аз ченакҳо ва тавсифоти табиии бадани одам он қадар афзунтар мебошанд, ки онҳоро дида, ӯ ҳамон замон аз ҳаёт маҳрум мешуд.
Ба фарзандонатон аз синни хурдии онҳо фаҳмондан муҳим аст, ки Худо бузург ва ҳайратовар аст, аммо Ӯ бо ҳудудҳои ҷаҳони моддӣ маҳдуд нест. Ҳамаи мо, ҳатто кӯдакони хурд, аз он чи бендоза аз мо калонтар аст, ба ваҷд меоем. Худо бо бузургӣ ва сирр фаро гирифта шудааст. Мо Ӯро на бо чашмони табиӣ, балки бо чашмони диламон «дидан» метавонем, ва он ҳақиқат, ки Худо моддӣ нест, маънои онро надорад, ки мо ба фарзандон мавҷудияти Ӯро исбот карда наметавонем. Худованд Худро ба ҷаҳон бо бисёр тарзҳои гуногун зоҳир кардааст.
«Худо, ки аз қадимулаём борҳо ва ба тарзи гуногун ба падарони мо ба воситаи пайғамбарон сухан гуфтааст, дар ин рӯзҳои охирин ба мо ба воситаи Писараш сухан гуфт… ки дурахши ҷалол ва инъикоси моҳияти Ӯ буда…» (Ибр. 1:1–3). Исо таҷассуми Худо дар симои инсон аст. Ба шарофати муъҷизаи таҷассум Худо ба ҷаҳони моддии мо омада, дар байни мо зиндагӣ кард, мурд ва зинда шуд, то ки мо бо Ӯ муносибатҳои наздикро барқарор карда тавонем. Яке аз қоидаҳои калидии имони масеҳӣ мегӯяд, ки Худо одам шуд: «Ва Калом ҷисм гардид ва дар миёни мо сокин шуд... ва мо ҷалоли Ӯро дидем, ки ҷалоли Писари ягонаи Падар аст» (Юҳ. 1:14). Ба кӯдакон фаҳмонед, ки Худо воқеӣ аст, ва ду ҳазор сол пеш Ӯ Худро дар ҷисм зоҳир намуд, зеро мехост бо мо муносибатҳои наздикро барқарор намояд. Ин Исо буд, номаш Имонуил, ки маънояш чунин аст: «Худо бо мост».
Худо Худро ба ҷаҳон ҳамчунин ба воситаи офаридаҳои Худ зоҳир намуд, «зеро моҳияти нонамоёни Ӯ, яъне қуввати абадӣ ва илоҳияти Ӯ, аз офариниши ҷаҳон ба воситаи дидани офаридаҳояш ба назар намоён аст» (Рум. 1:20). Подшоҳ Довуд дар ин бора чунин гуфтааст: «Рӯз бо рӯз сухан мегӯяд, ва шаб бо шаб фикр изҳор мекунад. На гуфтор аст, на сухан; овози онҳо ба гӯш намерасад. Садои онҳо ба тамоми замин меравад, ва сухани онҳо то канорҳои ҷаҳон» (Заб. 18:3–5).
Ҷаҳони моддии атрофи мо мегӯяд, ки Офаридгори он Дизайнери танҳо моҳир, балки гениалӣ буд. Фикре ки ин ҷаҳон тасодуфан пайдо шудааст, тасаввурнопазир аст. Диққати фарзандонро ба хусусиятҳои аҷоиби сохти гениалии олам чун офариниши муъҷизаосои Худо равона кунед. Ин ба онҳо дар фаҳмидани он ёрӣ мерасонад, ки Худо Офаридгори тамоми мавҷудот аст.
Оё шумо ягон вақт ҳамроҳи фарзандон дар Диснейленд ё Диснейуорлд будед? Пас шумо гулзорҳоеро, ки нишебиҳои даромадгоҳи ин паркҳои дилхушкунандаро ороиш медиҳанд, надида наметавонистед. Маҷмуаҳо аз гулҳои навъҳо ва рангҳояшон гуногун симои зуд шинохташавандаи Миккӣ Маусро ташкил медиҳанд. Ҳеҷ кас гуфта наметавонад, ки ин муъҷизаи санъати ландшафтӣ натиҷаи тасодуф аст. Чаро? Аввалан, гулҳои навъҳо ва рангҳояшон гуногун дар он ҷо худ аз худ нарӯидаанд, ва чизеро, ки ба Миккӣ Мауси машҳур чун як себи дукафон монанд аст, тасодуфан ташкил надодаанд. Навъҳои зиёди гулҳо ва аҷоибии маҷмуаҳои онҳо возеҳу равшан ба
Сониян, ғайр аз мураккабии ин ҷобаҷогузории гулҳо, унсурҳои он бо тартиби муайян ҷойгир шудаанд: баъзе гулҳо чашмонро ташкил медиҳанд, дигарон бинӣ, сеюмиҳо даҳон ва гӯшҳои машҳурро. Ин гулзорҳо маҷмуаҳои мустақилро ташкил медиҳанд, яъне, дар пеши мо объекте аст, ки ба таври мураккаб
Чунин ҳамоиши мураккаб будан (ё ғайриимкон будан) ва супоришдодашуда будан (ё ба худ хос будани ҷобаҷогузорӣ)
Ҷисмҳои ки мураккабии супоришдодашудаи хеле бештарро талаб мекунанд, ба ақли беандоза тавонотари Дизайнери бузург ишора мекунанд. Ин ҷаҳон ва ҳамаи он чи онро пур мекунад, дар бораи маҳорати олии Худои воқеан вуҷуддошта шаҳодат медиҳанд. Филмҳои мустанад дар бораи табиат ё сафар ба боғи ҳайвонот имконияти хуберо медиҳанд, ки ҳамроҳи фарзандон аз нақшаи ҳайратовари ҷаҳон ки Худои Офаридгор ба вуҷуд овардааст, ба ваҷд оем. Ба фарзандон пешниҳод намоед, ки оид ба чунин саволҳо андеша намоянд: «Гули садбарг ба мо дар бораи Худо ва он чи Ӯ афзал мешуморад, чиро нақл карда метавонад?» ё «Чаро Худо заррофаро бо чунин гардани дароз офарид?» Барои дар назди офаридаҳои Худо тарси эҳтиромона ҳис кардан ва Ӯро барои ин ҷалол додан донишҳои амиқи илмӣ доштан ҳатмӣ нест.
Ҷашнгирии зодрӯзи фарзанд низ барои ба ваҷд омадан аз муъҷизаи Худои Офаридгор — муъҷизаи тавалудшавии ҳаёти нав — сабаб шуда метавонад. Хусусиятҳои ҷолиби баданҳои сохташон мураккаби мо —ҳамчунин сабаб барои ба ваҷд омадан аз Устоди беҳамто аст! Эҳтимол, шумо ҳанӯз дарсҳои биологияро дар мактаби миёна фаромӯш накардаед ва дар ёд доред, ки спирали дутогии молекулаи ДНК шаклан ба зинапояи даврашакл монанд аст, ки ҳар як пиллаи он порчаи хурдакаки коди генетикии шуморо ташкил медиҳад. Ва — чӣ муъҷиза! Ҳар як ҳуҷайра нусхаи пурраи ДНК-ро бо маълумоти пурра оид ба ченакҳо ва тавсифоти бадани шумо дар бар мегирад. Тартиби ин «пиллаҳо» барои такрористеҳсоли ҳар як ҳуҷайраи нав намунаеро ташкил медиҳад, аммо натанҳо: дар ҳуҷайраҳои таносулии ҳар як шахс маълумоте ҳаст, ки ҳангоми пайваст шудан бо маълумоти генетикии волиди дуюм намунаи генетикиро ташкил медиҳад, ки ба кӯдак дода мешавад.
Дигар хел карда гӯем, ДНК натанҳо
Як қатор китобҳои хеле хуб ва дар айни замон дастрас ҳастанд, ки ба шумо ёрӣ медиҳанд, то фарзандонро бовар кунонед, ки Худо Офаридгори моҳир аст. «Дарк намудани нақшаи оқилона»-и Уилям Дембскӣ ва Шон Макдауэлл — яке аз онҳо мебошанд. Албатта, писари ман ҳаммуаллифи ин китоб аст. Ман аз ӯ ифтихор мекунам! (Муфассалтар дар ин бора дар охири китоб.)
Албатта, Худо инсон шуда, Худро дар симои Исо, ҳамчунин воситаи офаридаҳои Худ зоҳир намуд, аммо ин ҳанӯз ҳамааш нест. Ӯ Худро дар шаҳодати ахлоқии виҷдони мо (ниг.: Рум. 2:14–15), дар Каломи Худ (ниг.: 2 Тим. 3:16–17), дар калисо (ниг.: Эф. 1:23), дар таърих (ниг.: 1 Подш. 17:46–47) ва дар Рӯҳулқудс, ки дар мо сокин аст (ниг.: Рум. 8:9–11), ошкор намуд. Худо ҷисман ва табиатан беандоза аз мо бузургтар аст, аммо мо далелҳои баҳснопазири онро дорем, ки Ӯ воқеӣ ва ба мо наздик аст.
БА КӮДАКОН ЁД ДИҲЕД, КИ АЗ ХУДО ТАРСИ ЭҲТАРОМОНА ДОШТА БОШАНД
Дар бораи Худо маълумоти зиёд пайдо кардан мумкин аст, ва ҳама чиз дар Ӯ тасаввуроти моро мафтун мекунад. Аз Худо тарси эҳтиромона доштанро ба фарзандон ёд дода, волидон дар шиносоии фарзандон бо Худои Таоло қадами муҳимтарин мегузоранд. Ин боз як тарзи «ба фарзандон тарси Худоро ёд додан» аст[14].
Подшоҳ Сулаймон гуфтааст: «Ибтидои ҳикмат тарси Парвардигор аст, ва шинохтани Қуддус хирад аст…» (Мас. 9:10).
Ба Худо бо тарси эҳтиромона муносибат намуданро ба фарзандон омӯзонед. Ман на дар бораи ҳарос ё даҳшате мегӯям, ки ҳангоми фикр дар бораи морҳои заҳрнок, тӯфон ё террор аз сар мегузаронем. Мо набояд аз Худо тарсем. Не, Худованд ҳаяҷонбахш аст, Пас, мо бояд аз Ӯ ба ваҷд оем, дар назди Ӯ сари таъзим фуруд оварем ва дарк намоем, ки Ӯ кист ва ҳама чиз дар ҷаҳон зери итоати Ӯст.
Тарси эҳтиромона, ки имкон медиҳад бузургии Худоро дарк намоем, таъсири мусбат мерасонад. Худованд ба пайғамбар Ирмиё, ошкор намуд, ки чаро банӣ-Исроил бояд аз Ӯ тарси эҳтиромона дошта бошанд: «…ва тарси Худро дар дили онҳо ҷойгир хоҳам кард, то ки онҳо аз Ман дур нашаванд» (Ирм. 32:40). Ҳангоме ки шумо дар дилҳои фарзандон тарси эҳтиромонаро ҷой медиҳед, ин онҳоро аз васвасаҳои хатарнок маҳфуз медорад ва ба онҳо ёрӣ мерасонад, ки ба Худованд вафодор бошанд.
Дар ҳадди ақалл се хусусияти асосӣ вуҷуд доранд, ки фарзандони мо бояд дар бораи Худо донанд. Ҳар яки онҳо моро водор мекунад, ки эҳтироми беандоза ва тарси табиӣ аз Худо эҳсос намоем, ки дар натиҷа мо боз бештар ба Ӯ майл мекунем.
•
•
•
Ҳамин тариқ, биёед ба таҳлили ин се хусусияти Худо сар мекунем ва муайян менамоем, ки ба фарзандон дар бораи онҳо чӣ тавр нақл кунем.
ҲАЁТ ДАР ТАРСИ ЭҲТИРОМОНА АЗ БЕҲУДУДИИ ХУДО
Мавҷудияти Худо беҳудуд аст, он на ибтидо дорад, на интиҳо — Худо абадӣ аст. «Магар ту намедонӣ? Магар ту нашнидаӣ? Парвардигор, Худои ҷовид, ки ақсои заминро офаридааст, хаста намешавад ва лакот намегардад; хиради Ӯ таҳқиқнопазир аст...» (Иш. 40:28). Вақтро офарида, Худо Худро як қисми он кард, аммо маҷудияти Худи Ӯ берун аз вақт аст, яъне абадан вуҷуд дорад. Ҳеҷ гоҳ чунин лаҳзае набуд, ки Худо вуҷуд надошта бошад, ва ҳеҷ гоҳ чунин лаҳза фаро намерасад, ки Худо набошад. Худо абадӣ аст, ва ин ба тарси эҳтиромона наоварда наметавонад.
Рости гап, мо аз имконияти дарк намудани абадият маҳрум ҳастем. Мо он чиро, ки на ибтидо дорад, на интиҳо, фаҳмида наметавонем. Аммо мо хеле хуб мефаҳмем, ки ҳама чиз ба ин ё он тариқ ба охир мерасад ва ҳама чиз ба анҷом мерасад. Ин ҳам ба бозичаи шикаста дахл дорад, ҳам ба мошини кӯҳнашуда, ҳам ба бадани пиршуда, ва ҳатто ба худи марг. Ин дар ҷаҳони фонии мо падидаи муқаррарӣ аст. Воқият чунин аст, ва ин хурсандибахш нест. Лекин гап дар он аст, ки Худо абадӣ аст. Ӯ роҳи ҳал барои ҷаҳони фонӣ ва нобудшавандаи мост. Ӯ барои он омад, ки ба мо ҳаёти абадӣ диҳад — ҳаёти аз нобудшавӣ, фаношавӣ ва марг озод!
Ҳангоми мошин рондан ҳамроҳи фарзандон бозии «савол — ҷавоб» гузаронед. Аз онҳо пурсед: «Мавҷудияти _________ чӣ қадар давом мекунад?» ва фикр кунед, ки мошини шумо, ё палтои шумо, ё хона ки дар он шумо зиндагӣ мекунед, чӣ қадар хизмат карда метавонад; паранда, фил, дарахт ё занбӯр чӣ қадар умр мебинад. Ба фикрам, идеяро шумо фаҳмидед: донистани муддати ҳаёти заминӣ ё мӯҳлати хизмати ҷисмҳои зинда ва ғайризинда. Сипас аз фарзандон пурсед: «Худо чанд муддат вуҷуд хоҳад дошт?» Диққати онҳоро ба он равона кунед, ки Ӯ абадӣ аст.
Бо онҳо идеяи ҳайратоварро дар бораи он муҳокима кунед, ки ҳаёти касе на ибтидо дорад, на интиҳо, ва пурсед, ки чаро нурдиҳандаҳо дар манзили осмонии Худо ҳеҷ гоҳ хомӯш намешаванд? Чаро дарёҳои Ӯ ҳеҷ гоҳ хушк намешаванд? Чаро либосҳо ки Ӯ ба халқи Худ пӯшонда буд, ҳеҷ гоҳ кӯҳна намешаванд? Ба кӯдакон фаҳмонед, чаро Худо ҳаёти абадиро ба мо тӯҳфа кардан мехоҳад. Ӯ мехоҳад, ки ҳамроҳи Ӯ мо дар абадият бошем. Яке аз фарзандонро хоҳиш кунед, ки суханони Исоро хонад: «Ман растохез ва ҳаёт ҳастам; ҳар кӣ ба Ман имон оварад, агар мурад ҳам, зинда мешавад; ва ҳар кӣ зинда бошад ва ба Ман имон оварад, то абад намемурад» (Юҳ. 11:25–26). Ба фарзандон дар бораи он гӯед, ки аз Худои абадӣ тарси эҳтиромона доред. Ҳамчунин ба онҳо дар бораи шукргузорие гӯед, ки дили шуморо пур мекунад ҳангоми фикр дар бораи он ки Ӯ ба мову шумо пешниҳод мекунад, то абадиятро дар он ҷое гузаронем, ки вайроншавӣ, фано ва марг нест.
Китоби Муқаддас дар бораи Худои қодири мутлақ нақл намуда, ӯро
…Ман Худо ҳастам, ва Худои дигаре нест, ва амсоли Ман нест. Оқибатро аз ибтидо, ва он чиро, ки ҳанӯз рӯй надодааст, аз қадим баён менамоям; Ман мегӯям: “Иродаи Ман иҷро хоҳад шуд, ва ҳар он чиро, ки хостаам, ба ҷо хоҳам овард”.
Мо дар ҷаҳони сарчашмаҳои маҳдуди табиӣ зиндагӣ мекунем. Дар ниҳояти кор захираҳои ангишт, нафт, газ ва ҳамаи навъҳои сӯзишвории маъданӣ ба охир мерасанд. Илова ба ин қудрат ва тавоноии инсон низ ҳудуд доранд. Идеяи энергияи абадӣ ё қудрат ва қуввати номаҳдудро дарк кардан барои мо осон нест. Аммо Худо маҳз бо ҳамин чиз фарқ мекунад — қудрат, энергия ва қувваи комил. Барои Ӯ ҳеҷ чизи ғайриимкон нест. Ба мо, ки ин қадар маҳдудиятҳои ҷисмонӣ дорем, — сарчашмаи чунин тавоноӣ ҳаётан муҳим аст.
Инак баъзе саволҳо, ки ба фарзандон додан мумкин аст: «Одам чанд километр давида метавонад, пеш аз он ки беқувват шуда афтад?», «Одам чанд муддат беоб зинда мондан метавонад?», «Чанд муддат одам бе хӯрок зинда монда метавонад?», «Оё одам муддати зиёд бе хоб буда метавонад?»
Баъд ба онҳо ҳамин гуна саволҳоро дар бораи Худо диҳед. «Оё Худо хаста мешавад?», «О ё Ӯ ба хурок, об ё хоб эҳтиёҷ дорад?», «Кӣ Ӯро мағлуб карда метавонад?», «Оё Ӯ ҳама кори мехостаашро карда метавонад?» Бигузор яке аз фарзандон порчаи аллакай зикршударо хонад: «Худованди мо бузург аст ва пурқувват; хиради Ӯ беҳадду беканор аст» (Заб. 146:5). Он чиро, ки пайғамбар Ирмиё гуфтааст, хонед: «Ту осмон ва заминро бо қуввати бузурги Худ ва бо бозуи тӯлонии Худ ба вуҷуд овардӣ; барои Ту чизи мушкиле нест…» (Ирм. 32:17).
Ҳамин гуна аст Худо ва Дӯсти мо — барои Ӯ ҳеҷ чизи ғайриимкон нест! Аз фарзандон пурсед: «Оё Худои тавоно ба мо ёрӣ додан мехоҳад?» Бигузор як аз фарзандон порчаеро аз таронаи 144-уми Забур хонад:
Подшоҳии Ту подшоҳии ҳамаи замонҳост, ва ҳукмфармоии Ту дар ҳамаи наслҳост. Парвардигор ҳамаи афтодагонро дастгирӣ мекунад, ва ҳамаи хамидақоматонро рост мегардонад. Чашмони ҳама сӯи Ту интизорӣ доранд, ва Ту ризқи онҳоро дар вақташ мерасонӣ. Дасти Худро мекушоӣ, ва ҳамаи зиндаҳоро бо ризомандӣ мувофиқи хосташон сер мекунӣ.
Дар бораи тарси эҳтиромонаи худ аз Худои тавоно ба фарзандон гӯед. Бигузор онҳо фаҳманд, ки шумо на танҳо аз имкониятҳои беҳудуди ӯ дар ҳайрат ҳастед, балки ҳамчун аз он ба ваҷд меоед, ки Ӯ мехоҳад ба шумо қувват диҳад, ҳангоме шумо ба он эҳтиёҷи зиёд доред. Ба фарзандон гӯед, ки мехоҳед ба Худо имкон диҳед, ки шуморо пурсабртар, меҳрубонтар, дӯстдортар, навозишкортар намояд — хулласи калом, ҳамон тавре ки Ӯ шуморо дидан мехоҳад. Бигузор онҳо донанд, ки шумо барои тавоноии Ӯ то чӣ андоза шукргузор ҳастед.
Барои Худо ҳудудҳо ва маҳдудиятҳо вуҷуд надоранд, аз ҳамин сабаб мо мегӯем, ки Ӯ
Дар аввал ломаконии Худо андаке метарсонад, охир Ӯ ҳамаи он чиро, ки мо мекунем, бевосита дар лаҳзаи амал мебинад. Ин маънои онро дорад, ки ҳеҷ як амали нек ё бади мо аз Ӯ пинҳон нест. Лекин ин вазъият афзалиятҳои худро низ дорад: мо ҳеҷ гоҳ дар танҳоӣ намемонем. Новобаста ба маҳалле ки мо дар он ҳастем, воқеаҳое ки бо мо рӯй медиҳанд ва корҳое ки мо мекунем, Худо ҳамеша дар назди мост. Ва ин касро ба тарси эҳтиромона наоварда наметавонад.
Инак як қиссаи кӯтоҳ ва якчанд саволҳо, ки ба фарзандонатон дода метавонед. Тасаввур кунед, ки шумо рухсатиро дар яке маҳалҳои дӯстдоштаатон мегузаронед. Дӯсти беҳтарине ки дар хонааш мондааст, ба шумо СМС-паёмак фиристода, дархост мекунад, ки то ҳадди имкон зудтар ба ёрии ӯ биёед. Пас, шумо бояд фавран ба хона баргардед. Аммо шумо рухсатии худро қатъ кардан намехоҳед… истироҳат дар ин ҷо хел хуб аст… Шумо чӣ кор мекунед?
Пас аз муҳокимаи кӯтоҳ ба фарзандон савол диҳед: «Фарз мекунем, ки шумо қувваи мӯъҷизаосо доред. Шумо онро чӣ гуна истифода мебаред, то ки истироҳатро қатъ накарда, дар айни замон ба ёрии дӯстатон биёед?»
Ин масъала танҳо як ҳал дорад: танҳо Худо метавонад дар як вақт дар зиёда аз як ҷой бошад. Яке аз фарзандонро хоҳиш кунед, ки порчаи Ирм. 23:23–24-ро хонад, ва баъд пурсед: «Ломаконии Худо аз кадом ҷиҳат ба мо ёрӣ дода метавонад?» Ба кӯдакон фаҳмонед, ки ҳар як инсон ҳар боре ки ба ёрии Худо махсусан эҳтиёҷ дорад, инро аз Ӯ интизор шуда метавонад. Худо на аз ҷиҳати вақт маҳдуд аст, на аз ҷиҳати фазо. Аз ҳамин сабаб Исо метавонист чунин ваъда диҳад: «…ва инак, Ман ҳамарӯза то охири ин давра бо шумо ҳастам» (Мат. 28:20). Худо ломакон аст, ва ин маънои онро дорад, ки мо ҳеҷ гоҳ танҳо нахоҳем буд. Ин факт касро ба тарси эҳтиромона наоварда наметавонад!
Донишҳои Худо беинтиҳо мебошанд. Ӯ гузашта, ҳозира ва ояндаро медонад, аз ҳамин сабаб мо Ӯро
…Ман Худо ҳастам, ва Худои дигаре нест, ва амсоли Ман нест. Оқибатро аз ибтидо, ва он чиро, ки ҳанӯз рӯй надодааст, аз қадим баён менамоям; Ман мегӯям: “Иродаи Ман иҷро хоҳад шуд, ва ҳар он чиро, ки хостаам, ба ҷо хоҳам овард”.
Ҳамаи донишҳои дар давоми таърихи инсоният ғуншударо ҷамъ карда, мо он вақт низ танҳо ба остонаи ҳаҷми беҳудуди донишҳои Худо мерасем. Аммо ҳамадонии Ӯ ба мо чӣ гуна ёрӣ дода метавонад?
Тасаввур мекунем, ки худи ҳозир ҳама кори мо хуб пеш меравад. Аммо ин маънои онро надорад, ки пагоҳ низ ҳама кори мо хуб хоҳад буд. Номаълумӣ моро ба хавотир шудан водор менамояд. Ва агарчи мо намедонем, ки моро дар оянда чӣ интизор аст, мо Худоро, ки оянда ба Ӯ вобаста аст, шинохта метавонем. Мо ва оилаҳоямон метавонем ба Ӯ боварӣ намоем, зеро Ӯ медонад, ки моро дар оянда чӣ интизор аст, ва мегӯяд: «Иродаи Ман иҷро хоҳад шуд». Худои ҳамадон кафолати бехатарии мост.
Аз фарзандон пурсед: «Оё хатоҳои орфографӣ кардаед?», «Оё ягон вақт роҳгум задаед?», «Оё дар хусуси донишҳои ғункардаи инсоният чизи бисёре медонед?» Яке аз онҳоро хоҳиш кунед, ки порчаи Иш. 46:9–10 ва оят Заб. 138:2-ро хонад. Бигузор онҳо дар бораи он андеша намоянд, ки чӣ қадар маълумот ҳақиқатан ба Худо маълум аст. Оё Ӯ гузашта, ҳозира ва ояндаро медонад? Кадом дониш дар бораи ҳамадонии Худо ба мо ёрӣ медиҳад, ки ҳозира ба ояндаамонро ба дасти Ӯ супорем?
Мо метавонем ба Худои ҳамадон пурра боварӣ кунем ва ба Ӯ такя намоем, зеро Ӯ ояндаи моро медонад ва ваъда додааст, ки дар осмонҳо моро манзиле интизор аст, ки Ӯ бароямон тайёр кардааст.
Худи моҳияти Худо касро ба боварӣ водор менамояд. Худо дигаргун намешавад, аз ҳамин сабаб мо Ӯро тағйирнопазир меномем. Ин маънои онро дорад, ки Ӯ ҳеҷ гоҳ не шубҳа намекунад ва дурӯғ намегӯяд. Ӯ ҳамеша ваъдаашро ба ҷо меоварад. «Худо одамизод нест, ки дурӯғ бигӯяд, ва писари одам нест, ки аз ваъдаи худ пушаймон шавад: оё Ӯ сухане мегӯяд — ва ба ҷо намеоварад? Ва оё Ӯ қавле медиҳад — ва иҷро намекунад?» (Ад. 23:19). Тағйирнопазирии Худо маънои онро дорад, ки пойдории Худо беҳудуд, доимӣ аст ва кафолат дода шудааст. Ба Худо пурра боварӣ кардан мумкин аст, чунки дар тӯли абадият Ӯ ҳеҷ дигаргун нашудааст.
Ба қарибӣ ман дар Африқои Ҷанубӣ будам, ки дар он ҷо дар конфронси якҷояи илоҳиётшиносии исломӣ-масеҳӣ иштирок намудам. Баъди яке аз маърӯзаҳо ман диққати шунавандагонро ба пайдарҳамӣ ва тағйирнопазирии хислати Худо ҷалб намудам. Ман гуфтам, ки амалҳои Худо ҳеҷ гоҳ ба росткории Ӯ мухолифат надоранд ва
Пас аз баромади ман як ҷавони мусулмон назди ман омад.
— Тасаввуроти шумо дар бораи Худо, — гуфт ӯ, — аз тасаввуроти ман дар бораи Аллоҳ фарқ дорад. Аллоҳи мо тавоно аст. Қудрати Аллоҳ ба Ӯ имкон медиҳад, ки ҳама кори мехостаашро кунад.
— Оё Аллоҳ фиреб дода метавонад? — пурсидам ман.
— Албатта, метавонад, — ҷавоб дод ҷавони мусулмон . — Аллоҳ ҳама корро карда метавонад. Бар хилофи Худои шумо, Ӯ аз ҳеҷ ҷиҳат маҳдуд нест. Агар Ӯ дӯст доштан хоҳад, дӯст медорад. Агар бад дидан хоҳад, ӯ бад мебинад. Аллоҳ тавоно аст.
— Оё Аллоҳ шуморо ҷазо дода метавонад, — пурсидам ман, — ҳатто агар шумо фақат корҳои хуб кунед?
— Агар корҳои ман ба Аллоҳ маъқул нашаванд, Ӯ маро ҷазо медиҳад.
— Пас шумо намедонед, ки Аллоҳ дар ин ё он маврид чӣ гуна аксуламал мекунад, ҳамин тавр не?
Ҷавони мусулмон лаҳзае андеша кард.
— Не, — ниҳоят гуфт ӯ. — Ман на ҳамеша медонам, ки Ӯ чӣ гуна рафтор мекунад… — Ӯ андаке гапашро гум кард, аммо ҳамон замон илова намуд: — Аммо ман медонам, ки Аллоҳ тавоно аст.
Ман гуфтам:
— Медонед, агар ман Аллоҳро парастиш мекардам, аз рӯи тарс Ӯро парастиш мекардам. Агар Аллоҳ бо салоҳдиди худ метавонад одилона ё беадолатона рафтор намояд, пас ӯ ҳақ дорад танҳо дар асоси хоҳишҳои худпарастонааш маро ҷазо диҳад. Ба фикрам, ин водоркунандаи на он қадар хуб аст барои парастиш, охир дар ин маврид ман дониста наметавонистам, ки кадом аз амалҳои ман боиси хашми Ӯ мегардад. — Ҷавони мусулмон бо диққат ба ман гӯш мекард, бинобар ин ман давом додам: — Гап дар он аст, ки ман Худоро аз боиси муҳаббат парастиш мекунам. Қуддусияти Ӯ, камолот ва тавоноии Ӯ маро ба ваҷд меоваранд ва дар ман тарси эҳтиромонаро ба вуҷуд меоваранд. Аммо, азбаски раҳмдилӣ ва вафодории Ӯро ба табиати дӯстдорандаи Худ медонам, ман аз рӯи муҳаббат Ӯро парастиш мекунам. Ман ҳамеша медонам, ки чӣ чиз боиси хашми Ӯ мегардад, ва чӣ чиз Ӯро хурсанд мекунад, чунки Ӯ тағйирнаёбанда аст.
Ин гуфтугӯро ба охир расонда, ман аз Худое ки Ӯро парастиш мекунам, боз ҳам бештар тарси эҳтиромона эҳсос намудам.
Мо ҳамеша метавонем боварӣ дошта бошем, ки Ӯ моро дӯст медорад, чунки он ба табиати дӯстдори Ӯ хос аст. Фарзандон аз мо ҳамеша бехатариро интизоранд ва ба он ҳамеша эҳтиёҷ доранд. Ва ғайр аз дилпурӣ ба касе ки ба ӯ пурра боварӣ кардан мумкин аст, чӣ чиз ҳисси бехатарии бештарро медиҳад? Ба фарзандон гӯед, ки дар тамоми ҷаҳон ғайр аз Худо, ки онҳо ҳамеша ба Ӯ умед баста метавонанд, ҳеҷ каси вафодортар ва боварибахштар нест, ва Ӯ доимо бо онҳо одилона рафтор хоҳад намуд. «…Ӯ вафодор мемонад, — мегӯяд Навиштаи Муқаддас, — Худро инкор карда наметавонад» (2 Тим. 2:13).
Ба кӯдакон чунин савол диҳед: «Чаро умед кардан мумкин нест, ки ҳар рӯз офтобӣ мешавад?», «Чаро умед бастан мумкин нест, ки мо ҳеҷ гоҳ бемор намешавем?», «Чаро умед бастан мумкин нест, ки ҳеҷ гоҳ дӯстон моро ба ҳолати нохуш дучор намекунанд?», «Оё дар зиндагии мо касе ҳаст, ки ба ӯ ҳамеша такя кардан мумкин бошад, ё чизе ки ки ба он ҳамеша умед бастан мумкин бошад?» Бигузор яке аз фарзандон ояти Ададҳо 23:19-ро хонад.
Сипас аз фарзандон пурсед: «Чаро дар ҳама чиз ба Худо такя кардан ва ҳамеша умед бастан мумкин аст, ки Ӯ доимо бо мо одилона рафтор хоҳад намуд?», «Шумо чиро ҳис мекунед, агар донед, ки Худо одил буда наметавонад?» Ба фарзандон гӯед, ки комилан тағйирнопазир будани табиати дӯстдорандаи Худо чӣ гуна тарси эҳтиромонаро дар шумо ба вуҷуд меоварад. Ба онҳо гӯед, ки ин танҳо яке аз хусусиятҳо мебошанд, ки Ӯро нотакрор мегардонанд!
ҲАЁТ ДАР ТАРСИ ЭҲТИРОМОНА АЗ ҚУДДУСИЯТИ ХУДО
Наздик шудан ба дарки беҳудудии Худо ба ҳеҷ кадоми мо дода нашудааст, аммо мо медонем, ки Ӯ абадӣ, тавоно, ломакон, ҳамадон ва тағйирнаёбанда аст. Бар хилофи Худо, инсон маҳдуд аст, ва ба ҳар ҳол мо ба сурат ва шабоҳати Ӯ офарида шудаем. Эҳтимол, аз ҳамаи сифатҳое ки дар бораи табиати беҳудуди Худо шаҳодат медиҳанд, тағйирнопазирӣ ба мо муносибати бевосита дорад.
Мо ба Худо такя карда метавонем, чунки Ӯ табиатан қуддус, росткор ва комил аст. Дар Китоби Муқаддас гуфта шудааст: «Ӯ Сахра аст, амалиёти Ӯ комил аст, зеро ки ҳамаи роҳҳои Ӯ росткорона аст; Ӯ Худои амин аст ва ноинсофӣ надорад, Ӯ одил ва ҳаққонист…» (Так. Шар. 32:4).
Навиштаи Муқаддас қуддусият (ниг.: Иш. 54:5; Ваҳй 4:8), адолат (ниг.: Ваҳй 16:5) ва росткории Худоро ошкор менамояд (ниг.: Заб. 118:137), аммо ҳеҷ яке аз сифатҳои зикршуда сифате нест, ки
Ин ҳақиқат он қадар муҳим аст, ки мо, падарон, бояд онро дар дили фарзандон ҷой диҳем. Ҳар як фарзанд бояд фаҳмад, ки Худои қуддус таҷассуми некӯии комил аст. Ҳамаи он чи дар ин замин ҳақиқӣ, одилона, аҳамиятнок, комил, олидараҷа, пур аз қаноатмандӣ, хурсандӣ ва хушбахтии абадӣ аст, ба шарофати Ӯ вуҷуд дорад ва аз Ӯ бармеояд. Худи табиати Худо ва моҳияти Ӯ некӯ аст. «Парвардигор некӯ ва росткор аст, бинобар ин ба хатокорон роҳ нишон медиҳад…» (Заб. 24:8). Ӯ «Қуддус ва Ҳақ» аст (Ваҳй 3:7). «Қуддус аст, Қуддус аст, Қуддус аст Парвардигори лашкарҳо!..» (Иш. 6:3). «Парвардигор дар ҳамаи роҳҳои Худ росткор аст ва дар тамоми корҳои Худ пур аз меҳру вафост» (Заб. 144:17). «…Парвардигор росткор аст; Ӯ кӯҳпораи ман аст, ва дар Ӯ ҳеҷ ноинсофӣ нест» (Заб. 91:16).
Аз фарзандон пурсед, ки дар ин зиндагӣ чӣ чиз барои онҳо аҳамиятноктарин аст. Аз онҳо хоҳиш кунед, ки дар ин бора бигӯянд ё ба онҳо чунин супоришҳоро пешниҳод намоед: «Беҳтарин таътилҳои худро тасвир намоед», «Дар бораи воқеаи хушбахтонатарини ҳаёти худ нақл намоед», «Хӯроки дӯстдоштатонро номбар намоед», «Ба ёд оваред, ки таассуроти зеботарин ва хотирмонтарини биноии шумо кадом буд?», «Дар бораи воқеае нақл намоед, ки дили шуморо бо осоиши бузург пур кардааст». Ба кӯдакон чунин савол диҳед: «Чӣ чиз боиси ифтихори бештари шумо мегардад?», «Ин чӣ гуна аст — ғолиб шудан дар мусобиқаи варзишӣ ё кардани ягон кори махсус?» Ба онҳо ҷавоб дода, фарзандон лаҳзаҳои хурсандӣ, ҳаловат, осудагӣ, ваҷдро аз зебоӣ, самимият ва меҳрубонӣ бори дигар аз сар мегузаронанд.
Ва баъд аз фарзандон хоҳиш кунед дар бораи саволе фикр кунанд, ки аз куҷо дар ҳаёти онҳо ҳамаи ин ҳиссиёт ва азсаргузарониҳои олидараҷа пайдо шудаанд. Бигузор яке аз фарзандон ояти Яъқ. 1:17-ро хонад, ки дар он гуфта шудааст, ки ҳама чизи нек ва комил аз Худо бармеояд. Ба кӯдакон фаҳмонед, ки ҳамаи некӯиҳое ки Худо мефиристад ва атоҳое ки Ӯ медиҳад — натиҷаи қуддусият ва некӯии комили Ӯст. Худи табиати Худои бузург — қуддусият ва некӯии комил аст!
Гаштаву баргашта ба кӯдакон такрор кунед, ки ба шарофати қуддусияти Худ Худо ҳеҷ гоҳ аз онҳо хоҳиш намекунад, ки ягон кори нодуруст ё бад кунанд, ва Худо аз боиси некӯии комили Худ дар хусуси пешрафти онҳо ғамхорӣ мекунад ва кӯшиш мекунад онҳоро аз ҳамаи он чи зарар мерасонад, эмин нигоҳ дорад, ва маҳз аз боиси марҳамати илоҳии Худ Ӯ саховатмандона ба онҳо баракатҳоро ато менамояд, чунки бехатарӣ, хушбахтӣ ва осудаҳолии фарзандон барои Ӯ аз ҳама чизи ҷаҳон муҳимтар аст. Фарзандон бояд фаҳманд, ки Худо табиатан
Худо бузург аст! Аз ҳамаи ҷиҳатҳо Ӯ таҷассуми некӯии комил аст. Ӯ Худои сазовори тарси эҳтиромонаи мост, аммо натанҳо ин. Қуддусияти Парвардигор сарчашмаи меҳрубонии фавқуттабии Ӯст, аммо маҳз дили ба инсоният нигаронидашудаи Худо Ӯро Падари осмонии беандоза дӯстдор мегардонад.
ҲАЁТ ДАР ТАРСИ ЭҲТИРОМОНА АЗ МУҲАББАТИ ХУДО
Ҳангоме ки Худои тавоно гуфт: «Бигузор... шавад», ин ҷаҳон шакл пайдо кард (ниг.: Ҳас. 1:3). Ба шарофати он, ки Худо таҷассуми некӯии комил аст, ҳамаи он чи Ӯ мекунад, низ олидараҷа аст. Дар бораи анҷом ёфтани ҳар як рӯзи офариниш гуфта шудааст: «Ва Худо дид, ки ин хуб аст» (ниг. Ҳас 1:10б). Аммо Худо ҷаҳонро дар танҳоӣ наофаридааст, ва ҷаҳони мо бо хости як Худи Ӯ ба вуҷуд наомадааст. Дар офариниш ҳар се Шахсияти Худо иштирок доштанд, чунки Худо воҳиди сегона аст.
«…ва Рӯҳи Худо бар рӯи об дар парвоз буд» (ниг. Ҳас 1:2). Худо Писар, ки ба замин дар симои Исо омад, ҳамчунин дар раванди офариниш иштирок дошт. «…Ӯ сурати Худои нонамоён ва нахустзода бар тамоми офариниш аст, чунки ҳама чиз дар осмон ва бар замин, ҳар чизи намоён ва нонамоён, дар Ӯ офарида шудааст: хоҳ тахтҳо, хоҳ фармонравоиҳо, хоҳ сарвариҳо ва хоҳ қудратҳо, ҳамааш ба воситаи Ӯ ва барои Ӯ ба вуҷуд оварда шудааст…» (Қӯл. 1:15–16). Се дар як будани Худо моҳияти дӯстдори Ӯро исбот мекунад. Пеш аз он ки одамон дар Замин сокин шаванд, пеш аз он ки олам ва вақт дар он шакле ки мо онҳоро мебинем ва эҳсос мекунем, пайдо шаванд, Худо дар абадият ҳамчун иттиҳоди Се Моҳияти дӯстдор вуҷуд дошт.
Одамро офарида, Худо ба муносибатҳои наздик бо касе эҳтиёҷ надошт — Ӯ аз ибтидо таҷассуми хешовандии рӯҳонӣ буд. Худо моро чун фарзандони Худ барои он офарид, ки мо Ӯро чун Падари осмонии Худ дӯст дошта тавонем. Ман аллакай гуфта будам, ки Худоро падаре ки бо зулм қоидаҳоро ҷорӣ мекунад, ва ё падари ғафлаткунанда ё бепарво номидан мумкин нест. Худо намунаи падари дӯстдор аст, ки кӯшиш мекунад, ки мо аз некӯии ҳаёт ва муносибатҳои наздик бо Ӯ ҳаловат барем.
Дили дӯстдори Худоро подшоҳ Довуд бо чунин суханон тасвир намудааст:
Парвардигор бахшанда ва дилсӯз аст, пуртоқат ва пур аз меҳру вафо.
…Вафодории Ту аз насл ба насл аст <...> Марҳаматҳои Ту бисёранд, эй Парвардигор...
…Ба ситамкашон додгарӣ мекунад, ба гуруснагон нон медиҳад; Парвардигор бандиёнро озод мекунад. Парвардигор чашми кӯронро мекушояд; Парвардигор хамидақоматонро рост мегардонад; Парвардигор росткоронро дӯст медорад. Парвардигор ғарибонро нигаҳбонӣ менамояд, ятимон ва бевазанонро қувват медиҳад, рӯҳбаланд мекунад, ва роҳи бадкоронро каҷ мекунад.
Дилшикастагонро шифо мебахшад, ва ҷароҳатҳои онҳоро мебандад…
Худо дилсӯз, раҳмдил, тағйирнаёбанда, вафодор, одил ва дӯстдор аст. Дили поки Ӯ онҳоеро, ки Ӯ дӯсташон медорад, ҳимоят мекунад ва барои некӯаҳволии онҳо Ӯ ғамхорӣ мекунад. Муҳаббати Ӯ саховатмандона, беғаразона ва фидокорона, устувор ва боварибахш, вафодорона ва абадӣ аст.
Агар шумо фарзандони худро бо муҳаббати Худо дӯст медошта бошед, дар хусуси бехатарӣ, хушбахтӣ ва осудаҳолии онҳо чун дар хусуси бехатарӣ, хушбахтӣ ва осудаҳолии худ ғамхорӣ мекунед. Маҳз чунин муҳаббати падарона ба фарзандон дили Худоро ошкор мекунад. Навиштаи Муқаддас мегӯяд, ки лаёқати бо муҳаббати Худо дӯст доштанро ба даст оварда, мо «монанди он ки дар оина бошад, ба ҷалоли Худованд нигариста, ба ҳамон сурат аз ҷалол ба ҷалол табдил меёбем, ва ин аз Худованд, яъне аз Рӯҳ аст» (2 Қӯр. 3:18).
Оё ин тимсолро тасаввур намудед? Шумо бояд падари дӯстдор бошед, ки ба фарзандони худ танҳо аз боиси муҳаббат қоидаҳо муқаррар менамояд ва ба онҳо дастуру насиҳатҳо медиҳад. Чаро? Чунки ҳамаи ин қоидаҳо ва дастурҳо барои таъмин намудани ҳимоят ва некӯаҳволии фарзандони шумо муқаррар шудаанд. Чунин муносибат дили Худоро инъикос мекунад. Ӯ ба мо маҳз ҳамин тавр муносибат мекунад. Дар ҳаққи фарзандон ғамхорӣ намуда, «онҳоро бо таълимот ва тарбияти Худованд калон кунед» (Эфс. 6:4), чунки дар ин маврид шумо ба Худо шабоҳат пайдо мекунед ва барои фарзандон он оинае мешавед, ки дар он онҳо дили дӯстдори Падари осмониро дидан метавонанд. Фақат ҳамин тавр ба фарзандон «Худоеро, ки хеле мехоҳад бо мо муошират намояд» муаррифӣ кардан мумкин аст (Хур. 34:14, NLT).
Сари ҳар вақт ба ҳар як фарзанди худ такрор кунед, ки…
...аз Парвардигор Худои худ битарсӣ[тарси эҳтиромона дошта бошӣ], бо ҳамаи роҳҳои Ӯ равона шавӣ, ва Ӯро дӯст бидорӣ, ва Парвардигор Худои худро бо тамоми дили худ ва бо тамоми ҷони худ парастиш намоӣ, ва фармудаҳои Парвардигор ва фароизи Ӯро, ки ман имрӯз ба ту, барои манфиати ту мефармоям,
Бигузор фарзандони шумо донанд, ки Худо ҳама чизро аз боиси некӯии муқаддас ва ба шарофати дили дӯстдори Худ офаридааст. Гаштаву баргашта ба фарзандони худ такрор кунед: Худо аз боиси муҳаббат ба мо ва ба хотири некӯаҳволии мо амал мекунад!
Фаҳмидан ё фаҳмондани беҳудудии Худо ғайриимкон аст. Мо табиати некӯии муқаддаси Ӯро фаҳмида наметавонем. Ва ба ҳар ҳол Парвардигор моро ҳамчун мавҷудоти дӯстдор офарид, то ки мо бо Ӯ ба воситаи бандҳои муҳаббат пайваст шуда тавонем. Бо вуҷуди он ки мо ҳеҷ гоҳ тамоми беҳудудии дили Худоро дарк карда наметавонем, мо ба Ӯ майли беандоза дорем ва бо Ӯ муносибатҳои ҳақиқии наздик дошта метавонем. Мо барои он офарида шудаем, ки Худоро ва наздикони худро дӯст дорем, чунон ки худро дӯст медорем.
Фоҷиа дар он аст, ки ҷуфти аввалини оилавӣ ба қудсияти некӯии Худо ва дили дӯстдори Худо шубҳа кард. Ба васваса дучор шуда, Одам ва Ҳавво бовар накарданд, ки Худо танҳо барои манфиат ва некӯаҳволии ин ҷуфти оилавӣ хӯрдани меваи дарахти дар миёнаҷои боғи Адан месабзидаро манъ кард. Муносибатҳоро бо касе ки дар ҳаққи онҳо ғамхорӣ мекард, вайрон карда, Одам ва Ҳавво Худоро ранҷонданд. Инсон бар зидди Офаридгори худ бархест, ӯ гуноҳ кард, ва дили Худо «ғамгин шуд» (Ҳас. 6:6).
Набояд фаромӯш кунем, ки Худо табиатан қуддус аст. Ҳар як рӯйдоди гуноҳ барои Ӯ бегона аст. Дар Навиштаи Муқаддас гуфта шудааст: «Чашмони Ту он қадар пок мебошанд, ки наметавонӣ бадиро бубинӣ ва ба палидӣ назар андозӣ…» (Ҳаб. 1:13). Дар дигар тарҷума ин фикр каме дигар хел баён шудааст: Худо чунон қуддус аст, ки «камтарин гуноҳро роҳ дода наметавонад» (ҳамон ҷо, NLT). Вагарна Худо маҷбур мешуд, ки зидди табиати Худ барояд. Ягона коре ки Ӯ бояд мекард, — Худро аз инсонияти пургуноҳ ҷудо кардан буд, ки ба офариниши Ӯ марги рӯҳонӣ ва ҷисмонӣ овард.
Аммо пас аз ҷудо шудан аз инсон ва гуноҳи ӯ Худо муҳаббати Худро ба офаридаи афтода дароз кард, то ба Худ ҷалб кунад. «Аммо Худо, ки аз марҳамат давлатманд аст, ба хотири муҳаббати бузурги Худ, ки ба мо дошт, моро, агарчи дар хатоҳо мурда будем, бо Масеҳ зинда кард, — бо файз наҷот ёфтаед» (Эфс. 2:4–5).
Албатта, барои ба даст омадани ин омурзиш бояд Писари Ӯ, Исои Масеҳ дар салиб бо азобҳои зиёд мемурд. Писари бегуноҳ ва қуддуси Худо тайёр буд азоб кашад ва бимирад, то ки Падари Осмонӣ муносибатҳои кандашударо бо ману шумо барқарор карда тавонад. Некӯии комили Худо ба муоширати Худо бо мо монеъ мешуд, аммо дили дӯстдори Ӯ мехост моро ба оғӯши падаронаи Худ гирад. Ҳангоме ки ин ҳақиқат дилҳои моро мунаввар мегардонад, мо барои марҳамат, муҳаббат ва файзи Худо бо тарси эҳтиромона сар хам накарда наметавонем.
Ин ҳақиқати ҳайратоварро чӣ гуна ба фарзандони худ расонем? Агар онҳо ақаллан ба муддати лаҳзае медиданд, ки Худованд то чӣ дараҷа зебост, то абад шефтаи дили дӯстдори Ӯ мешуданд.
Дар тӯли солҳои зиёд ман кӯшиш мекунам ба падарону модарон дар масъалаи ба назди Масеҳ овардани фарзандон ёрӣ диҳам. Ҳаёти худро ман асосан ба башорат ба ҷавонон бахшидаам. Назди Масеҳ овардани фарзандони худро ман кори афзалиятноки ҳаёти худ гардондам. Аммо ин вохӯрӣ бо Худоро, ки муъҷизаосо ва дигаргункунандаи ҳаёти кӯдак аст, дар амал чӣ тавр ба ҷо овардан мумкин аст?
Бисёр вақт кӯдакон дар парастиши калисоӣ, дар ҷамъомади гурӯҳи ҷавонони масеҳӣ, дар лагери масеҳии ҷавонон ба Худо имон оварда метавонанд. Дар дигар маврид фарзандон Масеҳро ҳангоме қабул мекунанд, ки волидон бо онҳо дуо мегӯянд. Якчанд сол пеш ман усулеро коркард намудам, ки ба волидон имкон медиҳад ба фарзандон муҳаббати Худоро бевосита дар муҳити оила нишон диҳанд. Ин усул қиссаест, ки онро ҳам дар оилаи алоҳида, ҳам дар ҷамъомади масҳиён нақл кардан мумкин аст. Бисёр вақт се ё чор оила ба хотири воқеае ҷамъ мешаванд, ки ман «Тантанаи кафорат» номидаам. Ин ид аз Аҳди Қадим, аз маросими хӯроки песаҳ гирифта шудааст, аммо он барои Исо, ки барраи қурбонӣ рамзи Ӯст, гузаронида мешавад. Дар сомонаи худ ман маросими «Тантанаи кафорат»-ро бо дастурҳои муфассал тасвир намудаам, ки имкон медиҳанд ин ид мустақилона гузаронида шавад[15].
Раванди ба эътирофи Исои Масеҳ ҳамчун Худованд ва Наҷотдиҳандаи худ овардани фарзанд — яке аз воқеаҳои дилпазиртарин дар зиндагии падар аст. Аммо фаромӯш накунед, ки интихоби ниҳоии ба Худо бовар кардан ё накардан ба фарзандатон тааалуқ дорад. Шумо танҳо барои он ҷавоб медиҳед, ки фарзандро назди Масеҳ баред ва кӯшиш кунед ҳама кори имконпазирро ба ҷо оваред, то ба ӯ фаҳмонед, ки Худо кист ва Ӯ ба кӣ монанд аст.
— Падар, ба Меган гӯй, ки Геймбой[16]-ро ба ман баргардонад.
— Меган, ба Арӣ Геймбойро баргардон.
— Падар, ӯ тамоми рӯз бо он бозӣ кард. Акнун навбати ман аст.
— Арӣ, акнун навбати Меган аст.
— Падар, ин беадолатона аст. Охир, ин Геймбой аз они ман аст-ку!
— Меган, ин Геймбой аз они ӯст.
— Ма, Геймбойи...-атро гир!
— Меган Кэтлин, дар оилаи мо чунин суханон гуфта намешаванд!
Муколамаи шинос, ҳамин тавр не? Кӯдакон саховатмандӣ ва беғаразии модарзод надоранд. Боиси ҳайрат нест, ки зарурати бо ҳам дидан онҳоро хурсанд намекунад. Аз бародар ё хоҳари худ нафрат намуда, онҳо метавонанд Геймбой, айфон ё букридерро ба сари онҳо партоянд. Дар ин замина, шояд чунин тобад, ки кӯдаконро ба дӯст доштани худ даъват намудан монанди бо бензин хомӯш кардани гулхан аст. Лекин гап дар он аст, ки беғаразӣ ва инсондӯстӣ маҳз дар асоси дӯст доштани худ ба миён меоянд.
МУҲАББАТИ СОЛИМ БА ХУД ХУДПАРАСТОНА НЕСТ
Ин рӯзе буд, ки ҳеҷ як кор барор намегирад. Шумо аз хастагӣ базӯр қадам зада ва чун гург гурусна монда, аз кор ба хона бармегардед. Аз дар даромада шумо ҳамон замон бӯи иштиҳоовари хӯроки дӯстдоштаатонро ҳис мекунед. Аз афти кор, занатон аз кор барвақттар баргашта, қарор додааст, ки шуморо бо хӯроки дӯстдоштаатон зиёфат намояд.
Шумо ҳар як порчаи хӯроки олидараҷаро бо ҳаловат мехӯред, ва ҳангоме ки табақчаатон қариб холӣ мешавад, аз занатон ҳиссаи иловагии хӯрокро хоҳиш мекунед. Савол: оё рафъ намудани гуруснагӣ зоҳиршавии худпарастӣ аст?
Пас аз хӯроки шом, дар душ аз фавораҳои ҷонбахши оби гарм ҳаловат бурда ва пижамаи бароҳатро дар бар карда, шумо — оҳ, авҷи аълои ҳаловат! — дар диван дароз мекашед. Савол: оё истироҳат пас аз рӯзи корӣ зоҳиршавии худпарастӣ аст?
Бароҳат хоб рафта, саҳарӣ шумо ба варзиши солимгардонанда меравед. Ронандаи мошини рӯ ба рӯ меомада, барои назадани саге ки аз роҳ давида мегузашт, чанбараки мошинро сахт тоб дод, ва мошин ғеҷида, дар масофаи хеле наздик аз шумо гузашта рафт. Шумо фавран худро ба канори роҳ гирифтед. Савол: оё кӯшиши аз садамаи автомобилӣ барканор мондан зоҳиршавии худпарастӣ аст?
Шумо мунтазам хоб меравед, хӯрок мехӯред, истироҳат мекунед ва боз бо воситаҳои дигар бадани худро ҳимоят мекунед. Оё ҳамаи инро зоҳиршавии худпарастӣ номидан мумкин аст? Ё шумо худро дӯст медоред ва барои саломатии худ ғамхорӣ мекунед?
Ҳавворӣ Павлус ба мо, шавҳарон, фармудааст, ки занҳои худро ҳамчун баданҳои худ дӯст дорем. «Ҳамин гуна бояд шавҳарон занони худро ҳамчун бадани худ дӯст доранд: он ки зани худро дӯст дорад, худро дӯст медорад. Зеро ҳеҷ кас ҳаргиз ҷисми худро бад намебинад, балки онро ғизо медиҳад ва гарм мекунад, чунон ки Худованд низ ҷамоатро…» (Эфс. 5:28–29). Дар ин оятҳо дар бораи он гуфта шудааст, ки мо дар ҳаққи худ ғамхорӣ намуда, бояд эҳтиёҷотамонро ба таври бояду шояд таъмин намоем ва худро аз хатарҳо ҳимоя кунем. Ғамхорӣ дар хусуси бехатарӣ, осудаҳолӣ ва некӯаҳволии худ — муносибати оқилона ва солим ба худ аст. Дар ҳаққи худ ғамхорӣ намуда, мо на худпарастӣ, балки ба худ эҳтироми элементарӣ зоҳир менамоем ва худро ҳамчун шахсияте эътироф мекунем, ки ба сурат ва шабоҳати Худо офарида шуда, арзишнокии беандоза зиёд ва ҳисси бузурги аҳамиятноки худро дорад. Ҳавворӣ Павлус амалан дар бораи он мегӯяд, ки агар мо худамонро дӯст надорем, занамонро дӯст доштан наметавонем.
Исо гуфтааст, ки ҳар яки мо бояд бо тамоми ҳастии худ Худоро дӯст дорем, ва баъд «ёратро монанди худат дӯст дор» (Мат. 22:39). Дар ин ҷо мо боз бо вазъияте рӯ ба рӯ мешавем, ки дар он дӯст доштани худ шарти зарурии дӯст доштани дигарон номида шудааст. Албатта, Исо нарциссизм барин навъи худпарастиро тарғиб намекунад. Қадру қимат ва ҳисси арзишнокии моро эътироф намуда, табиӣ ва мантиқист, ки Ӯ моро даъват менамояд дар ҳаққи инсон ғамхорӣ намоем, яъне он чиро, ки Худо офаридааст, ҳимоят кунем. Аз ҳамин сабаб мо бояд дигаронро ҳамон гуна дӯст дорем, ки мехоҳем онҳо моро он гуна дӯст доранд. Аз ҳамин сабаб Исо гуфтааст: «…ҳар он чи мехоҳед, ки одамон ба шумо кунанд, шумо низ ба онҳо кунед; зеро ин аст Таврот ва навиштаҳои пайғамбарон» (Мат. 7:12). Ман танҳо мегӯям, ки то даме ки худро бо муҳаббати табиӣ дӯст надорем, мо наздиконро чунон ки Худо фармудааст, дӯст дошта наметавонем. Дигар хел карда гӯем, мо бояд ҳисси солими арзишнокии худро дошта бошем. Худро ба таври бояду шояд дӯст доштан натавониста, мо дӯст доштан ва қадр кардани атрофиёнро ёд намегирем.
Ман бояд эътироф намоям: на ҳамаи одамон эътироф мекунанд, ки диққати фарзандонро ба дӯст доштани худ ва эҳтиром намудани худ равона кардан зарур аст. Гоҳо пас аз баромадҳо лозим меояд эътирозҳоро шунавам. Баъзе касон чунин меҳисобанд, ки ман арзишнокии шахсияти инсонро муболиға мекунам. Онҳо боварӣ доранд, ки чунин мафҳумҳо аз қабили эҳтиром намудани худ ва дӯст доштани худ диққати моро аз Худо дур карда, ба инсон равона мекунанд.
Ҳар дафъа, бо чунин айбдоркуниҳо рӯ ба рӯ шуда, ман тақрибан чунин ҷавоб медиҳам: «Баҳс намекунам, ки худпарастӣ ва бо манфиатҳои худ фаро гирифта шудан ба инсон хос аст, аммо ман бо он фикр розӣ нестам, ки ҳисси арзишнокии худ гуноҳ аст. Зиёда аз ин, ман боварӣ дорам, ки танҳо фаҳмиши дурусти қадру қимат ва арзишнокии инсон ҳамчун офаридаи Худо моро аз худпарастӣ ва худдӯстдорӣ боздошта метавонад. Ҳавворӣ Павлус ёдрас карда буд: “…ба ҳар яки шумо мегӯям: дар ҳаққи худ бештар аз он чи шоён аст, фикр накунед, балки хоксорона, ба андозаи имоне ки Худо ба ҳар кас насиб кардааст, фикр кунед” [Рум. 12:3]».
Дар ин оят Павлус мегӯяд, ки мо набояд дар хусуси худ беш аз он чи зарур аст, фикр кунем. Ӯ мегӯяд, ки мо набояд дар хусуси худ зиёда аз он
Феъле ки чун «фикр кардан» тарҷума шудааст, дар забони юнонӣ маънои «ба таври махсус [дар ҳаққи шахс] фикр кардан ё ташвиш кашидан»-ро дорад. Дар ояти Рум. 12:3 он ба соҳаи «ташаккули нуқтаи назар, ақида ё худбаҳодиҳӣ»[17] дахл дорад. Павлус моро даъват мекунад, ки нуқтаи назари худ, ақида ё худбаҳодиҳиро дар натиҷаи таҳлили объективӣ, ки дар нуқтаи назари Худо асос ёфтааст, ташаккул диҳем. Ҳамин тариқ, розӣ будан бо нуқтаи назари Худо оид ба инсоният тамоман худпарастона нест, балки баръакс, дар Китоби Муқаддас асос ёфтааст.
Худпарастӣ — асосан дар хусуси қонеъ намудани манфиатҳои худ ғамхорӣ кардан ва тамоман ё қисман сарфи назар кардани эҳтиёҷоти дигарон аст. Худэҳтиромкунии солим асосе мебошад барои зиддият ба худдӯстдории патологӣ. Монанди худ дӯст доштани наздиконро фармуда, Исо фаҳмонд, ки дигаронро ҳамон гуна дӯст доштан лозим аст, ки мо мехоҳем, то онҳо моро он гуна дӯст доранд, — бо ҳамон дараҷаи ғамхорӣ ва ҳимоят.
Чунон ки дар боби гузашта гуфта шуд, дигаронро чунон ки мо худро дӯст медорем, дӯст дошта тавонистан — пайравӣ ба муҳаббати Худо аст. Ин муҳаббатест, ки натанҳо дар ҳаққи худ, балки дар ҳаққи дигарон ғамхорӣ мекунад (ниг.: Флп. 2:4). Муҳаббате ки дар эҳтироми солим ба худ асос ёфтааст, байни бехатарӣ, хушбахтӣ ва осудаҳолии шахси дигар ва бехатарӣ, хушбахтӣ ва осудаҳолии худ фарқ намегузорад.
Беғаразона дӯст доштани худро ба кӯдак ёд дода, шумо дар асл дар ӯ ҳисси солими арзишнокии худро инкишоф медиҳед. Шумо ба ӯ ёрӣ медиҳед, то худро ҳамчун шахсияте дарк намояд, ки арзишнокӣ ва ҳисси аҳамиятноки худро дорад, шахсе ки дигарон ӯро дӯст медоранд ва ҳамон тавре ки ӯ ҳаст, қабул мекунанд. Мо аллакай дар бораи аҳамиятнокии бе шарт қабул кардан гуфта будем — дар бораи он ки бе он кӯдакон аз ҳисси бехатарӣ маҳруманд. Агар фарзандон шубҳае надошта бошанд, ки шумо онҳоро бе шарт қабул мекунед, онҳо ҳисси арзишнокии худро пайдо мекунанд. Ҳангоме ки писар ё духтаратон мефаҳманд, ки шумо онҳоро қадр мекунед, онҳо метавонанд худро бе худпарастӣ дӯст доранд, ва он гоҳ дар ихтиёри онҳо таҳкурсии аз ҷиҳати библиявӣ дурусти эҳсосотӣ хоҳад буд, ки имкон медиҳад наздиконро монанди худ дӯст доранд.
ЧӢ ТАВР ДАР КӮДАК ҲИССИ АРЗИШНОКИИ ХУДРО БОЯД ҶОЙ ДОД
Дар давоми солҳои зиёди хизматгузорӣ ман аз наврасоне боиси суст будани ҳисси арзишнокии худ азоб мекашанд, бисёр мактубҳои электронӣ ва оддӣ гирифтаам. Духтараке дар мактуби худ ба ман иқрор шуд: «Ҷош, ман ақаллан бист касро медонам, ки сад баробар аз ман беҳтар мебошанд». Аз афти кор, ба ин духтар худэҳтиромкунӣ камӣ мекунад. Дигар ҷавоне навиштааст: «Ман танҳо ва ҳайронам. Ман намедонам, ки барои чӣ зиндагиямро давом диҳам. Ҳар шаб ман бо ашкҳо хоб меравам, ва гоҳо орзу мекунам, ки бимирам». Ин ҷавонон, дар баробари бисёр ҷавонони ба онҳо монанд, аз фаҳмиши арзишнокии
Намуди зоҳирии ҷолиб ва дилкаш — яке аз сифатҳои шахсии арзишноктарин дар ҷамъияти ҳозира мебошад, ва кӯдакон инро хеле хуб медонанд. Онҳо доимо аз худ мепурсанд:
Ҳамааш дар кӯдакӣ сар мешавад. Мутаассифона, кӯдакон дар изҳороти худ оид ба намуди зоҳирии ягон кас масхара мекунанд ва бераҳм буда метавонанд. Магар ҳамсолон ҳеҷ гоҳ фарзанди шуморо айнакӣ, бинидароз ё шикамғафс наномидаанд? Чунин лақабҳо ба худбаҳодиҳии ӯ таъсири манфӣ нарасонда наметавонистанд. Дар марҳалаи муайяни зиндагӣ кӯдакон чунин меҳисобанд, ки намуди зоҳирии онҳо ва таассуроте ки онҳо дар дигарон мегузоранд, тақдири онҳоро ҳал мекунанд. Инак баъзе қадамҳо, ки ба шумо дар фош кардани ин асотир ёрӣ медиҳанд.
Ба ҳар як фарзанди худ ёрӣ диҳед фаҳмад, ки ӯ шахсияти нотакрор аст, ки зебоӣ ва аҳамиятноки ноткрор дорад. Фикр кунед: дар байни ҳафт миллиард инсон, ки дар сайёраи мо ҳастанд, касе нест, ки ба шумо ё ба фарзанди шумо монанд бошад. Намуди зоҳирии ҳеҷ як сокини сайёраи Замин монанди намуди зоҳирии фарзанди шумо нест. Ҳеҷ кадоми мо наметавонад аз намуди зоҳирӣ ва андоми худ ифтихор намояд ё шарм дорад. Ба кӯдакон ёд диҳед он намуди зоҳириро, ки Худо ба онҳо додааст, қадр кунанд ва бадани худ ва тамоми намуди зоҳирии худро чун атои Ӯ қабул намоянд, аммо дар ёд нигоҳ доред: онҳо набояд аз он чи барояш меҳнат накардаанд, фахр кунанд, зеро ҳеҷ кадоми мо намуди зоҳирияшро интихоб намекунад.
Бо вуҷуди ин мо ҳақ дорем худро барои он таҳсин намоем, ки барои беҳтар кардани намуди зоҳирии худ кӯшиш мекунем. Шумо метавонед майли фарзандонро, ки бо тарзҳои гуногун намуди зоҳирии худро ҷолибтар карданӣ мешаванд, дастгирӣ намоед, аммо дар аввал боварӣ ҳосил намоед, ки онҳо ҳақиқати ҳайраатоварро дар бораи нотакрор будани худ аз худ кардаанд. Бигузор фарзандони шумо донанд, ки ҳар яки онҳо ягона аст ва ҳар яки онҳо нотакрор аст. Ин ба онҳо барои дарк намудани арзишнокӣ ва аҳамиятнокии худ дар назари Худо ёрӣ мерасонад.
Оё шумо ягон вақт дидаед, ки чӣ тавр ҳангоми саҳарии зебои зимистон зарраҳои бевазни барф оҳиста давр зада, ба замин мефароянд? Агар имконият медоштед, ки нақшу нигори микроскопии дар остинатон пайдошудаи зарраҳои барфро ба ҳам муқоиса кунед, албатта пай мебурдед, ки ҳар яки онҳо нақшу нигори худро дорад. Ба фикрам, шумо бо фото- ё видеотасвирҳои калон кардашудаи зарраҳои алоҳидаи барф шинос ҳастед. Дар чунин маврид шумо аз сохтори аҷиб ва зебоии ин кристаллҳои хурди ях ба ваҷд наомада наметавонистед. Ва, бешубҳа, шумо шунидаед, ки олимон мегӯянд: дуто зарраи якхелаи барф дар табиат вуҷуд надорад. Ҳар яки онҳо ягона ва ҳар яки онҳо нотакрор аст.
Шумо, ман, фарзандони мо — ҳар яки мо шахсиятҳои нотакрор мебошем, ки Худо офаридааст. Ба ҳар яки мо сифатҳои инфиродии шахсиятӣ дода шудаанд, ки моро нотакрор мегардонанд. Дар дили ҳар як кӯдак Худо атои махсусро ҷой додааст — майлҳо ва истеъдодҳо, ва низ фардият, ки ӯро аз ҳама фарқ мекунонад ва ӯро нотакрор мегардонад. Агар шумо ду фарзанд дошта бошед, эҳтимол, монандии онҳоро мебинед, ки ба мансубият ба оила ишора мекунанд, бо вуҷуди ин шумо надида наметавонед, ки ҳар як кӯдак инфиродӣ аст, чунки ду кӯдаки комилан монанд вуҷуд надоранд. Ҳар як кӯдак ваҷоҳат ва сифатҳои нотакрор дорад, ки ӯро ба худ хос, уникум (нотакрор) мегардонанд.
Навиштаи Муқаддас нотакрории ҳар як кӯдакро эътироф намудааст. Яке аз ишораҳо ба ин дар суханони подшоҳ Сулаймон, ки хуб ба мо маълум мебошанд, дида мешавад: «Бачаро бо роҳе ки ба ӯ мувофиқ аст, тарбият намо; пир шавад ҳам, аз он дур намешавад» (Мас. 22:6).
Мутаассифона, ин оятро бисёр вақт нодуруст мефаҳманд ва аз ҳамин сабаб нодуруст истифода мебаранд. Бисёр падарон чунин меҳисобанд, ки он чунин маъно дорад: «Дуоҳои оилавӣ ташкил намоед, боварӣ ҳосил намоед, ки фарзанди шумо ба калисо, ба гурӯҳи ҷавонон ва ба мактаби якшанбегӣ меравад, ва он вақте ки фарзанди шумо ба воя мерасад, ӯ ба арзишҳои масеҳӣ вафодор мемонад». Лекин дар ин оят маънои махсус ба ибораи «дар ибтидои роҳи ӯ[18]» тааллуқ дорад. Муаллифи масалҳо диққати моро ба интихоби роҳ равона мекунад,
Калимаи ибронӣ, ки дар ояти иқтибосшуда чун «ибтидои роҳ» тарҷума шудааст, дар оятҳои Заб. 10:2 ва 63:4 бо калимаи «камон» тарҷума шудааст ва каҷии камонро ифода мекунад. Аниқии ҳозираи истеҳсоли камонҳо амалан ба ҳар як камонвар имконияти интихоб намудани силоҳи дорои кашиши 45-фунт ва хеле нишонрасро таъмин менамояд. Аммо дар замонҳои библиявӣ стандартҳои саноатӣ вуҷуд надоштанд, ва ҳар як камонвар, агар силоҳи нишонрас доштан хоҳад, бояд худаш барои худ камон месохт ва тавсифоти нотакрори онро хуб медонист.
Каломи Худо мегӯяд, ки ҳар як кӯдак нотакрории модарзод дорад, ки онро бояд бинед ва инкишоф диҳед. Дар «Китоби Муқаддаси таълимии Райрӣ» (Ryrie Study Bible), дар тафсир ба ояти Масалҳо 22:6 гуфт шудааст, ки ибораи «дар ибтидои роҳи ӯ» дар асл чунин маъно дорад:
«роҳе ки ба ӯ [бача], яъне ба хусусиятҳо ва шавқмандиҳои бача мувофиқ аст». Панду насиҳатҳои волидона бояд майлҳои кӯдак ва хусусиятҳои фарқкунандаи худододи ӯро, ва низ сатҳи инкишофи ҷисмонӣ ва психикии ӯро ба назар гиранд[19].
Ҳавворӣ Павлус фаҳмондааст, ки «мувофиқи файзе ки ба мо дода шудааст, атоҳои гуногун дорем» (Рум. 12:6). Ӯ хусусиятҳои фарқкунандаи моро номбар карда, оид ба рафторамон ва оид ба муносибатҳое ки дар онҳо мо бояд лаёқатҳои нотакрори аз ҷониби Худо ба ҳар яки мо додашударо зоҳир намоем, ба мо насиҳат додааст. Аён аст, ки ҳамаи мо атоҳои аз ҳам фарқкунанда гирифтаем. Маҳз онҳо ба худ хос будани моро таъкид мекунанд.
Кӯдакон метавонанд нотакрории худро пай баранд, аммо шумо бояд боварӣ ҳосил намоед, ки онҳо аз дигар одамон фарқ доштани худро, нотакрории худро дарк мекунанд: пайи ангуштони онҳо нотакроранд; сохти шабакаи чашмони онҳо фарқ дорад; чеҳраҳо ва баданҳои онҳо каме ҳам бошад аз дигар чеҳраҳо ва баданҳо фарқ доранд. Ба фарзандон дар фаҳмидани он ёрӣ диҳед, ки маҳз нотакрории ҳар яки онҳо ба онҳо арзишнокии бузург медиҳад:
• Махсус барои ҳар яки онҳо Худо
• Худо ба кӯдакон
• Худо ба фарзандон
Худо шуморо ва фарзандони шуморо нотакрор офаридааст, то ки шумо Ӯро ҷалол диҳед. Ин ягона водоркунандаи дуруст ва сазовор барои дӯст доштани он чизҳоест, ки Ӯ офаридааст. Ба кӯдакон ёд диҳед, ки дӯст доштани офаридаҳои нотакрори Худо худпарастона нест. Ба хотири ҷалоли Ӯ мо бояд бо фурӯтанӣ нотакрории худро қадр намоем, «Зеро ҳама чиз аз Ӯст, ба воситаи Ӯст ва барои Ӯст. Ӯро то абад ҷалол бод. Омин» (Рум. 11:36).
Эҳтимол, ҳангоме ки шумо ба воя мерасидед, волидон нотакрории шуморо дида тавонистанд ва кӯшиш карданд шуморо «бо роҳе ки ба [шумо] мувофиқ аст», тарбият намоянд. Дар чунин маврид шумо, бешубҳа, дар муайян намудани типи шахсият, атоҳои махсуси худ ва майлҳои ҳаётии худ роҳи дарозеро тай намудаед. Аммо агар шумо монанди аксарият бошед, пас дар бораи шахсияти худ танҳо тасаввуроти ҷузъӣ ва, аз ҳамин сабаб, худбаҳодиҳии на он қадар дуруст доред. Агар чунин бошад, ба фарзандон ёрӣ додан дар ошкор намудани сирри нотакрории онҳо ва устувор намудани ҳисси арзишнокӣ дар онҳо бароятон душвор хоҳад буд. Маҳз аз ҳамин сабаб аз бисёрии мо, волидон, ёрӣ даркор мешавад, то фарзандонро ба дарки нотакрории худ ва ба даст овардани ҳисси арзишнокии худ равона намоем.
Китоб ва дастури амалии Ҷейн Кайз ва Кевин Ҷонсон «Худро пайдо намо» ба шумо ёрӣ медиҳанд, то бо муваффақияти бештар аз ӯҳдаи ин вазифа бароед. Бисёре аз он чи ман дар ин боб дар бораи нотакрории ҳар яки мо гуфтам, аз китоб ва дастури амалии онҳо гирифтаам[20].
Барои ба даст овардани таҷрибаи умумии оилавӣ шумо метавонед ҳамроҳи фарзандон маводро аз китоби «Худро пайдо намо» истифода баред. Шумо имконият доред бо тамоми аҳли оила арзишнокии ҳақиқии офаридаҳои нотакрори Худоро ошкор намоед. Ин ба шумо ёрӣ мерасонад, то асотирро дар бораи он, ки гӯё намуди зоҳирӣ чизи асосӣ аст, фош намоед.
Бояд боинсоф бошем: мо дар ҷамъияте зиндагӣ мекунем, ки дар он натиҷа беш аз ҳама қадр карда мешавад. Ҷамъияти ба муваффақият нигаронидашуда, ки фарзандони мо дар он зиндагӣ мекунанд, ба фаъолияти инсон ва ба он, ки ӯ то чӣ андоза дар соҳаи худ комёб аст, аҳамияти зиёд медиҳад. Албатта, шумо мехоҳед, ки фарзандони шумо дар мактаб баҳоҳои хуб гиранд, дар варзиш лаёқатҳои хуб зоҳир намоянд ва дар мусиқӣ, балет, расмкашӣ ба муваффақиятҳо ноил шаванд. Аммо ҳамаи мо ҳамчунин мехоҳем фарзандони худро аз он барканор нигоҳ дорем, ки худбаҳодиҳии онҳо бо муваффақият муайян карда шавад, ва муҳим нест, ки дар кадом соҳаи фаъолият.
Мавсими бозии бейсбол фаро расид. Он вақт Шон дувоздаҳсола буд, ва ӯ бозингари Лигаи хурд[21] буд. Ҳанӯз пеш аз бозии якум ман воситаеро ёфтам, ки ба Шон ва рафиқони ӯ дар даста фикри хеле муҳимро фаҳмонам: ҳар яки онҳо на ҳамчун бейсболист, балки худ аз худ арзишнок аст. Ман барои дар яке аз кафеҳои маҳаллӣ фармоиш додани яхмос бо чормағз ва меваҳо дувоздаҳ купон харидам ва онҳоро ба тренери дастаи бейсбол додам.
— Ин барои бачаҳо, — гуфтам ман.
— Хуб, — ҷавоб дод тренер бо табассум. — Хеле хуб! Кошки миқдори бештари падарон чунин шавқмандӣ зоҳир намоянд. Пас аз аввалин ғалаба ман бачаҳоро ба кафе мебарам.
— Не, не, — ҳамон замон эътироз намудам ман. — Ман мехоҳам, ки шумо онҳоро пас аз аввали
Тренер муддати дароз ва бо диққат ба ман нигоҳ кард. Дар охир ӯ танҳо чунин гуфта тавонист: «Аҷиб!»
Рости гап, ӯ розӣ шуд, ки купонҳоро мувофиқи дархости ман истифода барад.
Мавсими бозӣ сар шуд, ва дастаи Шон дар бозиҳои аввалин ғолиб шуд, аммо дар бозии сеюм ё чорум мағлуб шуд, ва тренер ба ваъдаш вафо кард. Ӯ ба ҳар як бозингар яктогӣ купон барои фармоиш додани яхмос дод, ва тамоми даста ба «ҷашн гирифтан»-и мағлибияти худ ба кафе рафт.
Шон, эҳтимол, камаш панҷ бор ба ман барои яхмос ташаккур баён намуд. Дар давоми ду ҳафтаи наздик се нафар аз дастаи ӯ ҳамчунин назди ман омада, барои яхмос ташаккур баён намуданд. Яке аз рафиқони ӯ аз даста, Ҷессӣ ном писар, гуфт: «Ҷаноби Макдауэлл, ташаккур барои яхмос. Маълум мешавад, ки шумо новобаста ба ғолиб шудан ё мағлуб шуданамон моро бачаҳои олидараҷа меҳисобед. Ин ба ман хеле маъқул аст!»
Фикре ки ман ба Шон ва рафиқони ӯ расондан мехостам, аз он иборат буд, ки қадру қимати инсонии онҳо ба ҳеҷ ваҷҳ ба қобилияти ғалаба кардан дар бейсбол вобаста нест. Онҳо аз он сабаб аҳамиятнокӣ ва арзишнокӣ доранд, ки ба сурат ва шабоҳати Худо офарида шудаанд. Ғайр аз он, арзишнокии Шон дар назари ман боз бо он факт тақвият меёфт, ки ӯ писари ман буд, ва ман — падари ӯ.
Ҳар гуна имкониятро истифода баред, то фарзандонатон фаҳманд, ки шумо онҳоро аз боиси писар ё духтаратон будани онҳо қадр мекунед. Гап на дар он аст, ки дастовардҳои онҳо сазовори эътироф намудан нестанд. Хеле сазовор ҳастанд! Аммо онҳо бояд фаҳманд, ки дастовардҳо ва нобарориҳо аҳамиятнокӣ ва арзишнокии ҳақиқии онҳоро дар назари шумо муайян намекунанд.
Имконияти хеле хуби фош кардани асотири «муваффақият чизи асосӣ аст» он вақте аст, ки фарзандони мо табелҳои давомоти худро мегиранд. Агар фарзанд баҳоҳои хуб дошта бошад, ба ӯ чизе монанди ин гӯед: «Ман саъю кӯшиш ва натиҷаҳои аълоро, ки ту ба онҳо ноил шудаӣ, хеле қадр мекунам. Аммо, ба фикрам, ту медонӣ, ки ман туро тамоман на аз он сабаб дӯст медорам ва эҳтиром менамоям, ки ту бо баҳоҳои аъло таҳсил мекунӣ. Агар дар табели ту ягонто баҳои аъло намебуд ҳам, ман туро айнан ҳамин тавр дӯст медоштам».
Бештар диққати фарзандонро ба он равона кунед, ки арзиши инсонии онҳо ба муваффақиятҳо ва дастовардҳо вобаста нест. Барои ин чунин суханон мувофиқат мекунанд:
• «Ту хеле болаёқат ҳастӣ!».
• «Ту ҳисси олии ҳазлкашӣ дорӣ».
• «Ман ғайратмандии туро қадр мекунам».
• «Ту дили хеле ҳассос ва меҳрубон дорӣ!»
Ба ғамхорӣ дар ҳаққи атрофиён, боварибахшӣ, далерӣ, пурсабрӣ ва боисрор будан барин сифатҳо диққат дода, мо ба фарзандон мерасонем, ки сифатҳои шахсии онҳо бароямон аз дастовардҳои онҳо муҳимтаранд. Маҳз чунин муносибати волидон ба фарзандон ба онҳо имкон медиҳад, ки ҳисси арзишнокии мукаммал ба даст оваранд. Онҳо чунон ки ҳастанд, дӯст доштани худро ёд мегиранд, ва ин асоси солими муҳаббати онҳо ба одамон хоҳад буд.
Ин асотир ба саволи «ман дар ҷамъият кадом мақомеро ишғол мекунам?» ҳамроҳӣ мекунад. Агар дар тасаввури фарзандатон аҳамиятнокии ӯ ба чунин категорияҳо, аз қабили машҳур будан, имконияти ҳамроҳ шудан ба фарзандони шахсони олирутба ва сарватманд, дар бар кардани либоси дизайнерӣ ё ба вазифаи президенти синф интихоб шудан вобаста бошад, эҳтимол, ӯ аллакай ҷонибдори асотири дар ҷамъияти ҳозира паҳншуда дар бораи аҳамияти мақоми иҷтимоӣ мебошад. Бисёрии хурдсолон ва бисёр калонсолон то даме ки нуфузу эътибор пайдо накунанд ё ба мақоми роҳбарӣ ноил нашаванд, худро беқадр меҳисобанд. Ба онҳо чунин метобад, ки ҳисси арзишнокии онҳо ба мақоме вобаста аст, ки онҳо дар назари атрофиён ишғол мекунанд. Чунин навъи эътирофи ҷамъиятиро ман мақоми рамзӣ меномам. Баробари аз байн рафтани ин мақом худбаҳодиҳии бисёр одамон босуръат поён меравад.
Мақоми рамзӣ аз он сабаб ҳисси пурраи аҳамиятнокиро намедиҳад, ки ин навъи эътирофи ҷамъиятӣ тасаввуроти бархаторо дар бораи шахсияти худ ташаккул медиҳад. Мақоми рамзӣ, ки бисёрии кӯдакон (ва калонсолон) онро ба даст оварданӣ мешаванд, — падидаи даргузар, холӣ ва хастакунанда аст. Дорандаи мақоми рамзӣ ҳозир гули сари сабади базми хатми мактаб ё ситораи баскетбол шуда, дар нурҳои шӯҳрат ғӯтавар аст, аммо пагоҳ ӯро аллакай фаромӯш мекунанд. Ноил шудан ба мақоми рамзиро ана ин чиз чунин хастакунанда мегардонад — доимо дар пайи нигоҳ доштани он будан. Дар бораи беҳуда будани кӯшишҳои нигоҳ доштани чунин навъи эътирофи ҷамъиятӣ ҳанӯз подшоҳ Сулаймон гуфта буд:
…ӯ аз ҳабсхона барои подшоҳӣ кардан берун омадааст, ва ҳол он ки вай дар подшоҳии худ низ мискин таваллуд ёфтааст. Ҳамаи зиндаҳоро дидам, ки дар таҳти офтоб бо ҷавони ҷонишин, ки бар тахти вай хоҳад нишаст, роҳ мерафтанд. Тамоми он қавм, ҳамаи онҳое ки ӯ дар пешашон буд, интиҳо надоштанд, аммо баъдтар аз ӯ шод нахоҳанд шуд. Дар асл ин низ ҳеҷу пуч ва бод паймудан аст!
Қадру қимати инсонии фарзанд бо намуди зоҳирӣ, муваффақият ё мақоми рамзӣ, ки ӯ ба даст оварданӣ аст, муайян намешавад. Арзишнокии ӯро Худо, ки ӯро ба сурат ва шабоҳати Худ офаридааст, муайян намудааст. Вазифаи волидон — фаҳмиши ин фактро дар фарзандон устувор намудан аст, то ки ҳар яки онҳо инро қабул намояд ва худро дар назари Худо нотакрор ва беандоза арзишнок эътироф намояд.
Чунон ки аллакай гуфта шуда буд, худбаҳодиҳии мо аз бисёр ҷиҳатҳо бо тасаввуроте ки ба фикри мо, шахси бароямон муҳимтарин дар хусуси мо дорад, муайян карда мешавад. Масалан, агар занам маро шавҳари ғамхор ҳисобад, ман ба ӯ бовар мекунам, чунки ӯ шахси муҳимтарин дар ҳаёти ман аст, ва азбаски ӯ дар хусуси ман чунин ақида дорад, ман дар ин масъала ба ӯ ҳамфикр мешавам.
Худо аллакай гуфтааст, ки мо арзишнок ҳастем, ва агар Ӯ дар зиндагии мо шахсияти муҳимтарин бошад, мо бояд тасаввуроти Ӯро дар бораи мо чун худбаҳодиҳиямон қабул намоем. Исо якчанд тафсилоти хеле муҳимро дар бораи пайравонаш ба мо расонидааст:
Чунон ки Падар Маро дӯст доштааст,— гуфт ӯ, — Ман низ шуморо дӯст медорам... <…> Инро ба шумо гуфтам, то шодии Ман дар шумо монад... <…> Дигар шуморо банда намегӯям, зеро банда намедонад, ки хоҷааш чӣ мекунад; лекин шуморо дӯст гуфтаам, чунки ҳар чи аз Падар шунидаам, ба шумо баён кардаам. На шумо Маро интихоб кардаед, балки Ман шуморо интихоб кардаам…
Мувофиқи суханони Исо, мову шумо дӯстони Ӯ ҳастем, Ӯ моро дӯст медорад ва интихоб намудааст! Ҳавворӣ Павлус ин рӯйхатро давом медиҳад. Дар ёд нигоҳ доред, ки ҳамаи он чи дар поён зикр шудааст — ҳақиқатест, ки
• Худо шуморо «бо ҳар баракати рӯҳоние ки дар ҷойҳои осмонӣ аст, дар Масеҳ баракат додааст» (Эфс. 1:3);
• «…[Шуморо] пеш аз бунёдшавии ҷаҳон дар Ӯ интихоб кардааст, то пеши рӯи Ӯ дар муҳаббат муқаддас ва беайб [бошед]…» (о. 4);
• «…[Худо] пешакӣ муайян намудааст, ки [шуморо] ба воситаи Исои Масеҳ барои Худ ба писарӣ қабул кунад…» (о. 5);
• дар Ӯ [шумо] бо хуни Ӯ раҳоӣ ва бахшоиши хатоҳоро [пайдо кардаед]» (о. 7);
• «Дар Ӯ… [шумо] меросро ба даст [овадаед]…» (о. 11);
• Ӯ «[шуморо] дар ҷойҳои осмонӣ дар Масеҳ Исо шинонд» (Эфс. 2:6);
• шумо — «сохтаи дасти Ӯ» ҳастед (о. 10)[23];
• «…[шумо] бо хуни Масеҳ наздик шудаед» (о. 13);
• «…на ҳар гуна офаридаи дигар [шуморо] аз муҳаббати Худо... ҷудо карда наметавонад» (Рум. 8:39).
Инак танҳо баъзе ҳақиқатҳое ки Худо аз шумо, фарзандони Ӯ, пинҳон надоштааст. Азбаски ин фикри Падари осмонӣ — шахсияти муҳимтарин дар ҳаёти шумо аст, ин фикрро қабул намоед ва онро аз они худ эътироф намоед. Бигузор фикри Худо дар бораи шумо ва он чи Ӯ дар бораи шумо гуфтааст, худбаҳодиҳиятонро устувор намоянд. Касонеро, ки ин ҳақиқати Худоро қабул намудаанд, ҳисси солими арзишнокии худ интизор аст.
Ҳамин тавр шумо метавонед худбаҳодиҳии фарзандонатонро низ мустаҳкам намоед. Агар фарзандонатон аллакай ҷонибдорони асотир дар бораи аҳамияти аввалиндараҷа доштани мақоми ҷамъиятӣ бошанд, ин асотирро ба нафъи худатон гардонед. Барои ин диққати онҳоро на ба мақоми рамзӣ, балки ба худатон чун ба касе ки мақоми падари заминии онҳоро дорад, равона намоед. Нисбат ба Худо низ, ки Ӯ мақоми Падари осмонии онҳоро дорад, ҳамин корро кунед. Ҳар чи бештар ба фарзандон такрор кардани ин суханонро фаромӯш накунед:
• «Ман аз имконияти падари ту номида шудан ифтихор дорам».
• «Худо низ аз имконияти Падари осмонии ту номида шудан ифтихор дорад».
• «Худо мехоҳад, ки ту узви оилаи Ӯ шавӣ, ва ман хеле шодам, ки Ӯ туро ба оилаи Худ даъват кардааст».
• «Худо туро ба оилаи Худ қабул намуд».
• «Чунин амали ношоиста нест, ки ман туро барои он бахшида натавонам».
• «Бахшида шудан аз ҷониби Худо ба ҳар яки мо дастрас аст».
• «Ту нотакрор ҳастӣ, ва ман аз он ифтихор дорам, ки ту писари ман (духтари ман) ҳастӣ».
• «Ту офаридаи нотакрори Худо ҳастӣ».
• «Ту ному насаби маро дорӣ ва узви оилаи ман ҳастӣ».
• «Ту ба Исо тааллуқ дорӣ ва узви оилаи Ӯ ҳастӣ».
• «Чунин амали ношоиста нест, ки туро аз муҳаббати ман маҳрум намояд! Ту ҳамеша писари ман (духтари ман) хоҳӣ буд, ки ман дӯсташ медорам».
• «Ҳеҷ чиз нест, ки туро аз муҳаббати Худо маҳрум карда тавонад».
Бар хилофи шумо, кӯдакон на ҳамеша метавонанд арзишнокии ҳақиқии худро дарк намоянд ё ҳис кунанд. Ҳар намуд имкониятро истифода баред, то аз монеаҳои зоҳирӣ гузаред ва ниқобҳоеро, ки кӯдакон дар паси онҳо пинҳон кардани нобоварии худро ёд гирифтаанд, барканед. Бигузор онҳо фаҳманд, ки шумо онҳоро то чӣ андоза зиёд қадр мекунед. Агар шумо дар бораи дар кӯдакон ташаккул додани ҳисси арзишнокии худ маълумоти бештар гирифтан хоҳед, ман ба шумо китоберо тавсия медиҳам, ки чанде пеш навиштаам, — «Ба худ бо чашмони Худо нигаред». Барои ин ба сомонаи шахсии ман сайт www.josh.org дароед.
Ҳангоме кӯдакон мефаҳманд, ки шумо, падари заминӣ, ва Худо, Падари осмонӣ, онҳоро қадр мекунед, онҳо тадриҷан ҳисси солими арзишнокии худро пайдо мекунанд, ва он гоҳ шумо ба онҳо фаҳмонда метавонед, ки баръакси худпарастӣ, муҳаббати табиӣ худпарастона нест.
Тамоми оилаи шумо дар хараки калисо мешинад, ва инак ниҳоят мусиқии тӯёна садо медиҳад. Шумо бо занатон, писар ва духтаратон ба маросими ақди никоҳи яке аз хешовандон даъват шудаед.
Духтаратон ба шумо наздиктар шуда, оҳиста ба гӯшатон пичиррос мезанад:
— Падарҷон, бигӯ, акнун холадухтарам Сара тамоми умр ба ваъдаи никоҳӣ, ки имрӯз дод, вафодор хоҳад буд? Охир иттиҳоди ду дӯстдоштаро бояд муҳаббати ҳақиқӣ абадан мустаҳкам намояд?
Пеш аз он ки шумо ба духтаратон ҷавоб диҳед, бародари ӯ, ки саволашро шунидааст, ба гап ҳамроҳ мешавад.
— Бефаҳм, ту ягон касро абадан дӯст доштан наметавонӣ. Ва умуман ҳеҷ кас абадан дӯст доштан наметавонад, ҳамин тавр не, падар?
— Аз ту, шуллук, ҳеҷ кас напурсидааст, — мегӯяд духтаратон. — Падарҷон, ман фақат гуфтанӣ будам, ки масалан, ҷавони махсусеро вохӯрда, ман мехостам ӯро тамоми умр дӯст дорам. Чӣ тавр ман фаҳмам, ки ин муҳаббати ҳақиқӣ аст, ки абадан давом мекунад?
— Падар, ба ӯ бигӯ, — мегӯяд писаратон. — Ба ӯ бигӯ, ки ҳеҷ кас ҳатто панҷ дақиқа дар назди ӯ буда наметавонад, дар бораи абадият бошад, ҳоҷати гап ҳам нест.
Ҳозир ба шумо чунин метобад, ки чунин саволҳо ҳеҷ гоҳ аз даҳони фарзандони шумо садо намедиҳанд, аммо метавонед дилпур бошед: вақташ мерасад, ки онҳо донистанӣ мешаванд, ки муносибатҳои романтикии ҳақиқӣ чӣ гуна пайдо мешаванд. Дар остонаи ҳаёти калонсолона таваҷҷӯҳи онҳо ба муносибатҳо бо ҷинси муқобил ва муҳаббати ҳақиқӣ танҳо афзунтар мешавад. Ман замонеро дар ёд дорам, ки духтаронам амалан ҳар рӯз бо ҷавонписарони нав шинос мешуданд, ва ин фурсати қулайтарин буд, то ба онҳо, ва ҳамчунин ба писарам дар фаҳмидани он ёрӣ диҳам, ки муҳаббати ҳақиқӣ аз ғайриҳақиқӣ чӣ фарқ дорад.
Дар яке аз бобҳои гузашта мо муҳаббати ҳақиқиро чунин тавсиф додем: дар баробари бехатарӣ, хушбахтӣ ва осудаҳолии худ қадр карда тавонистани бехатарӣ, хушбахтӣ ва осудаҳолии ягон кас. Муҳаббатеро, ки дар эътироф намудани аҳамиятнокии манфиатҳои касе дар баробари манфиатҳои худ асос ёфтааст (оё дар ёд доред: наздиконро монанди худ дӯст доштан?), муҳаббати ҳақиқӣ номидан мумкин аст.
Лекин асарҳои санъати ҳозиразамон ба фарзандонамон намунаҳои муносибатҳои романтикии ахлоқан солимро пешкаш намекунанд. Бисёр вақт рафтори худпарастона, шаҳватпарастона ва ҳатто ошкоро таҳқиркунанда ҳамчун муҳаббати ҳақиқӣ қаламдод карда мешавад. Аз ҳамин сабаб мо ҳамроҳи фарзандон бояд ба маънои бевоситаи сухан аниқ кунем, ки аз нуқтаи назари библиявӣ муҳаббати ҳақиқӣ чӣ гуна аст. Он вақте ки кӯдак ба синни даҳсолагӣ мерасад, эҳтимол, ӯ аллакай дар бораи муносибатҳои романтикӣ ва рафтори шоистаи шахси дӯстдошта тасаввуроти таҳрифшуда дорад, ва мо, волидон бояд ин тасаввуроти таҳрифшударо ислоҳ намоем ва фаҳмиши дурустро дар бораи муҳаббати ҳақиқӣ барқарор намоем. Бо мурури замон ман камаш панҷ ҳақиқати библиявиро дар бораи муҳаббати ҳақиқӣ ошкор намудам. Ба фарзандон ин ҳақиқатҳоро омӯзонда, шумо ба онҳо ёрӣ мерасонед, то дар оянда муносибатҳои ахлоқан солимро ҳам бо атрофиён, ҳам бо касе ки барои ҳар яки онҳо ҳамсар мешавад, бо муваффақият ташаккул диҳанд.
ИДЕЯИ МУҲАББАТИ ҲАҚИҚӢ БА ХУДО ТААЛЛУҚ ДОРАД
Идеяи муҳаббати ҳақиқӣ ба инсон тааллуқ надорад. Сарчашмаи муҳаббати ҳақиқӣ на инсон, балки Худост. Ҳангоме ки Навиштаи Муқаддас мегӯяд, ки «Худо муҳаббат аст» (1 Юҳ. 4:16), он назар ба муҳаббати Худо ба инсон дар бораи чизи бештаре мегӯяд. Худо таҷассуми моҳияти муҳаббати ҳақиқӣ аст.
Худои Воҳиди Сегона — Падар, Писар ва Рӯҳулқудс — исбот мекунад, ки муҳаббати ҳақиқӣ абадӣ аст. Худо дар муносибатҳо вуҷуд дорад. Падар Писарро абадан ва беандоза дӯст медорад. Писар Падарро абадан ва беандоза дӯст медорад. Рӯҳулқудс ҳам Падарро, ҳам Писарро абадан ва беандоза дӯст медорад. Меъёри мутлақи муҳаббати ҳақиқиро Худо муқаррар намудааст. Ин муносибатҳои идеалии беохир дар дохили Ваҳдати Сегонаи Илоҳӣ ба миён омадаанд. Ин идеал намунаи муҳаббати ҳақиқӣ аст.
Мо, ки ба сурат ва шабоҳати Худо офарида шудаем, бояд Худовандро ва наздикони худро ҳамон гуна дӯст дорем, ки Ӯ онҳоро дӯст медорад. Муҳаббати Худо комил аст, ва Ӯ мехоҳад ба мо ҳамин гуна муҳаббатро ёд диҳад. Исо гуфтааст: «…чунон ки Ман шуморо дӯст доштаам, шумо низ якдигарро дӯст доред» (Юҳ. 13:34). Исо намунаи муҳаббати ҳақиқӣ аст. Муҳаббати Ӯ моро ба ҳам муттаҳид менамояд, ҳаёти моро бо хурсандӣ ва маъно пур мекунад ва амалан ба мо худи ҳаётро медиҳад. Ба ин муҳаббат ҳам мо, ҳам фарзандони мо майл дорем — ба муҳаббате ки пуррагӣ ва осоиш медиҳад, ба муҳаббате ки ҳаёти моро ба саргузашти барои ҳар кадоми мо дилписанд табдил медиҳад. Ҳар кас муҳаббати комилро аз сар гузарондан мехоҳад, ва он танҳо як сарчашма дорад — Худо. Худо «муҳаббат аст, ва ҳар кӣ дар муҳаббат сокин аст, дар Худо сокин аст ва Худо дар вай. Муҳаббат дар мо... ба камол расидааст» (1 Юҳ. 4:16–17).
МУҲАББАТИ ҲАҚИҚӢ ХУДПАРАСТОНА НЕСТ
«Муҳаббат дар ин аст, — мегӯяд Навиштаи Муқаддас, — ки на мо Худоро дӯст доштаем, балки Ӯ моро дӯст дошт ва Писари Худро барои кафорати гуноҳҳои мо фиристод» (1 Юҳ. 4:10). Агар дар бораи муҳаббати ҳақиқӣ чизе гуфтан мумкин бошад, пас бояд зикр намуд, ки он худпарастона нест. Исо ба ин ҷаҳон на барои Худ, балки барои он омад, ки барои мо бимирад. Муҳаббати Ӯ ба инсон равона шуда буд — ба қонеъ намудани эҳтиёҷоти ӯ. Муҳаббати ҳақиқӣ ҳамин гуна рафтор менамояд.
Муҳаббати ҳақиқӣ он аст, ки ду шахс мехоҳанд барои хушбахтии якдигар ҳама кори имконпазирро кунанд. Муҳаббат худпарастона нест, он «фоидаи худро намеҷӯяд» (1 Қӯр. 13:5). Дар муҳаббати ҳақиқӣ ҳар кас кӯшиш мекунад шахси дӯстдоштаашро бо чизи беҳтарин таъмин намояд ва аз бадӣ ҳимоят кунад.
Идеяи муҳаббати ҳақиқиро, ки худпарастона нест, ба фарзандон фаҳмондан на ҳамеша осон аст. Бе зиракии фавқуттабиӣ ҳам ҳар яки мо медонад, ки кӯдакон табиатан худпараст мебошанд.
Кадоме аз мо бо вазъияте шинос аст, ки кӯдаки майда бозичаро аз дастони падар кашида гирифта, мегӯяд: «Аз они ман!» Дар ботини ҳар яки мо тарс аз он ниҳон аст, ки ҳаққи худро ба даст намеоварем, ё ягон чизи хуберо, ки ба мо тааллуқ дорад, аз даст медиҳем. Пас, ба табиати инсонӣ бештар на додан, балки гирифтан хос аст. Бо наздикон «бозичаҳо»-ро барои бозӣ додан ё ба онҳо вақти худро сарф кардан, …дар бораи чунин фидокориҳо барои одамони тамоман бегона ҳоҷати гап ҳам нест. Дар назари аввал чунин метобад, ки ин гуна рафтор тамоман на ба нафъи мост, аммо дар асл Худо беғаразиро санги маҳаки муносибатҳои солим гардондааст. Дар асл беғаразӣ ва лаёқати бо ҳам дидан ба нафъи мову шумост.
Исо гуфтааст: «…Диҳед, ва ба шумо дода мешавад: ба андозаи хуб... зеро ба ҳар андозае ки чен кунед, ба ҳамон андоза ба шумо чен карда мешавад» (Луқ. 6:38). Ин яке аз принсипҳои муҳаббати тарафайн аст: мо он чиро, ки медиҳем, ба даст меоварем. Пеш аз ҳама дар хусуси манфиатҳои одамон фикр карда ва чиз худро ба онҳо дода, мо ба мӯҳтоҷӣ намеафтем — чунин беғаразӣ ба мо қаноатмандии амиқ меоварад.
Ёд дорам, ки боре бо Шон дар маркази Сан-Диего сайру гашт карда, мо ба тарабхонаи хӯроки зудпаз даромадем, то ки хӯрок хӯрем. Як сэндвичи калон фармоиш дода, мо қарор додем, ки онро ҳар дуямон тақсим мекунем.
Ба кӯча баромада, мо дар харак нишастем ва аллакай сэндвичро ду тақсим карданӣ будем, ки дар хараки ҳамсоя мардеро дидем, ки аз афташ бехонаву ҷой буд. Ман ба Шон нигариста, бо сарам сӯи шахси ношинос ишора кардам.
— Ба фикрам, ӯ низ хеле гурусна мондааст, — пичиррос задам ман ба писарам. — Шояд, аз сэндвичамон каме ба ӯ диҳем?
— Падар, ман хеле гурусна мондаам, — ҷавоб дод Шон.
— Ман ҳам гурусна мондаам, — гуфтам ман. — Аммо ман боварӣ дорам, ки ин шахс аз мо сад баробар гуруснатар аст. Бовар кун, ҳатто агар сэндвичро се тақсим кунем, мо сер мешавем.
Рости гап, Шон бо дили нохоҳам розӣ шуд.
Ман ба мард, ки Аллен ном дошт, ки ману писарам сэндвичи калон харидаем ва агар ӯ, Аллен, гурусна бошад, мо тайёрем ба ӯ низ аз он диҳем. Мард табассум намуда, ба хараки мо нишаст, ва ҳар яки мо бо ҳаловат сеяки сэндвичро хӯрдем.
Ҳамсӯҳбат шуда, мо фаҳмидем, ки Аллен ҳақиқатан бехонаву ҷой аст. Ӯ ба мо қиссаи ғамангези худро нақл намуд, ва мо бо диққат онро гӯш кардем. Ман мухтасар дар бораи худ нақл намудам, аз он ҷумла дар бораи он ки чӣ тавр масеҳӣ шудам. Пеш аз он ки аз ҳам ҷудо шавем, ману Шон ҳамроҳи Аллен дуо гуфтам, ва ӯ рафт, бо дарки он ки Кас ҳаст, ки дар ҳаққи Ӯ ғамхорӣ мекунад.
Ҳангоме ки ману Шон аз Сан-Диего ба хоначамон дар кӯҳсор бармегаштем, писарам гуфт: «Падар, ман ҳамагӣ сеяки сэндвичро хӯрдам, аммо чунин ҳис мекунам, ки гӯё ду сэндвич хӯрда бошам. Хеле хуб, ки мо аз сэндвичамон ба ин Аллен додем. Ба фикрам, мо ба ӯ ёрӣ расондем». Аз маврид истифода бурда, ман ба писарам фаҳмондам, ки ҳангоме мо аз он чи дорем, ба атрофиён медиҳем ва қонеъ гардондани эҳтиёҷоти худро ба ихтиёри Худо месупорем, Ӯ ҳамеша дар ҳаққи мо ғамхорӣ мекунад. Худованд дар хусуси он ғамхорӣ мекунад, ки ё дар ин зиндагӣ, ё дар зондагии дигар мо подош бигирем.
Ба фарзандатон пешниҳод намоед, ки вақт ё ягон чизи барояш гаронбаҳоро ба касе бахшад. Ҳатто кӯдакони хурдсол фаҳмида метавонанд, ки Худо барои чунин амалҳои хайр ба таври фаровон подош медиҳад. Ба эҳтиёҷоти кӯдакони бехонумон дар кишвари дурдаст додани як қисми кисапулии худ барои кӯдак таҷрибаи хеле фоиданок шуда метавонад. Сохтори бисёр ташкилотҳои хайрия чунин аст, ки кӯдакон ба ёрӣ додан ба ҳамсолони худ ҳавасманд карда мешаванд (масалан, ба бачаҳо имконияти ба якдигар мактубҳо навиштан ва суратҳо фиристодан дода мешавад). Иштироки фарзандон дар фаъолияти хайрия ба онҳо дар фаҳмидани ин хусусияти фарқкунандаи муҳаббати Худо ёрӣ медиҳад.
Ҳамчунин намунаҳои аёнии муносибатҳо ва рафтори беғаразона ва инсондӯстона хеле фоиданок мебошанд. Ба фарзандон дар бораи муносибатҳои гузашта ва ҳозира гап занед ва гӯед, ки ба хотири онҳо лозим омад вақт, қувват ё моликияти худро сарф намоед. Бигузор онҳо донанд, ки ин муносибатҳо барои шумо чӣ гуна баракат гардиданд. Шаҳодати шумо фарзандонро бовар мекунонад, ки беғаразӣ ва диққат додан ба эҳтиёҷоти шахси дигар муносибатҳоро мустаҳкам мекунанд ва қаноатмандии беандоза ва подоши нек меоваранд.
МУҲАББАТИ ҲАҚИҚӢ, ПЕШ АЗ ОН КИ АТО КАРДА ТАВОНАД, БОЯД БИГИРАД
Мо он чиро, ки надорем, дода наметавонем, — ин бебаҳс аст. Аз он ҷумла муҳаббатро. Мо он чиро, ки худамон нагирифтаем, ба дигарон дода наметавонем. Ҳавворӣ Юҳанно навишта буд: «Муҳаббат дар ин аст, ки на мо Худоро дӯст доштаем, балки Ӯ моро дӯст дошт ... <…> Мо Ӯро дӯст медорем, чунки аввал Ӯ моро дӯст дошт» (1 Юҳ. 4:10, 19).
Дӯст дошта тавонистани наздикон бо муҳаббати Худо ва муҳаббате ки атрофиён ба мо зоҳир мекунанд, меояд. Худо аввал дилҳои моро бо муҳаббати Худ пур карда, сипас моро даъват мекунад, ки наздиконро бахшем, бе шарт қабул кунем, дилсӯзӣ кунем, ғамхорӣ намоем, дӯст дорем. Масалан, ҳавворӣ Павлус гуфтааст: «Пас якдигарро қабул кунед, чунон ки Масеҳ низ шуморо барои ҷалоли Худо қабул кардааст» (Рум. 15:7). Ҳангоме ки мо аз ҷониби Масеҳ қабул шудаем, атрофиёнро қабул карда метавонем. Ба шарофати муҳаббати саховатмандонаи Худо ва муҳаббати наздикон мо худамон лаёқати беғаразона ато кардан ва дӯст доштанро пайдо мекунем.
Дар бораи касоне фикр кунед, ки дар масъалаи дӯст доштани одамон ва ба онҳо боварӣ кардан душворӣ доранд. Эҳтимол, дар гузашта онҳо таҷрибаи ғамангези муносибатҳои носоз ва дар ниҳояти кор кандашуда доштанд. Муносибатҳое ки дар гузашта мустаҳкам ва ахлоқан солим буданд, гарави муваффақиятҳои ҳозира ва ояндаи мо дар ин соҳа мешаванд. Ва баръакс: Таҷрибаи гузаштаи носоз боиси ташаккули муносибатҳои дисфунксионалӣ дар ҳозира ва оянда мегардад. Ин доираи сарбаста бояд барканда шавад, ва чунин фурсат ба мо бо имконияти қабул намудани муҳаббати ҳақиқии Худо дода шудааст.
Ман аллакай гуфта будам, ки дар оилаи хеле носоз ба воя расидаам. Ман ҳақиқатан муҳаббатро қабул кардан ё онро зоҳир намудан наметавонистам. Дар оилаи ояндаи худ ман ҳамин гуна модели ноқиси рафторро такроран ба вуҷуд оварда метавонистам… то даме ки бо Худо, бо худ ва бо атрофиён муносибатҳои нав ва солим пайдо намудам.
Ҳангоми таҳсил дар мактаб ва донишгоҳ ман ба муошират дар оилае ки дар он ба таври ҳақиқӣ якдигарро дӯст медошта бошанд, эҳтиёҷи зиёд доштам. Чунин оилаи худотарсро ман дар шахси Дик ва Шарлотта Дэй вохӯрдам.
Ман бо Дик дар солҳои 1960-ум шинос шудам, ҳангоме ки ҳар дуи мо дар семинария таҳсил мекардем. Дик аз дигар донишҷӯён калонсолтар буд, ва ӯ аллакай зан ва чор фарзанд дошт. Ӯ дар остонаи сисолагӣ имон овард ва ҳис кард, ки ба хизматгузорӣ даъват шудааст. Мо он вақт шинос шудем, ки якҷоя фанҳои таълимиро интихоб менамудем, ва ҳамон замон забони умумӣ ёфтем.
Ба зудӣ ман амалан боз як узви оилаи Дэй шудам, ва гоҳо дар вақтҳои тамоман номувофиқ ба хонаи онҳо мерафтам, масалан дар соати 6:30 саҳарӣ ё пас аз соати 11:00-и шаб, то ки дар бораи он чи дар он лаҳза бароям хеле муҳим метофт, гуфтугӯ кунам. Дик ҳамеша ба ман пурсабрӣ, меҳрубонӣ ва илтифот зоҳир менамуд. Дар солҳои кӯдакиям ман дар бораи чунин муносибат танҳо орзу карда метавонистам.
Ман аз тарзи муносибати Дик ва Шарлотта ба якдигар ва ба фарзандони худ мутаассир гардида будам. Онҳо фарзандонро қабул менамуданд ва қадр мекарданд, доимо онҳоро ҳавасманд мекарданд ва ба онҳо имкон медоданд, ки худро нотакрор ва ивазнашаванда ҳис кунанд. Онҳо муҳаббати худро бо суханони меҳрубонона, бо ламсҳои навозишкорона ва оғӯшгириҳо зоҳир менамуданд. Гуфтан мумкин аст, ки ба шарофати оилаи Дэй ман чӣ будани оғӯшгириҳоро фаҳмидам. Дик ва Шарлотта ҳамеша дар назди касоне буданд, ки ба онҳо эҳтиёҷ доштанд. Онҳо ҳамеша барои фарзандон вақт доштанд, ва ин ба ман таассуроти фаромӯшнашуданӣ мебахшид, чунки падари ман мавҷудияти маро хеле кам ба ёд меовард.
Боз як хусусият буд, ки ман дар оилаи Дик ва Шарлотта пай бурдам: волидон ба фарзандон барои ёрӣ дар корҳои хона миннатдорӣ баён менамуданд. Бурда холӣ кардани сатили ифлосӣ, рӯбучини хона, ҳар кори дигар… онҳо ҳеҷ гоҳ барои ёрии расонидаи фарзандон миннатдорӣ баён намуданро фаромӯш намекарданд. Кӯдакии худро ба ёд оварда, ман гуфта метавонам, ки падар меҳнат карданро ба ман ёд дод ва ман барои ин аз ӯ миннатдорам. Аммо оё ӯ он корро, ки ман мекардам, қадр мекард? Дар ёд надорам, ки умуман ягон вақт чунин шуда бошад.
Амалан оилаи Дик бароям он оилае шуд, ки ман ҳеҷ гоҳ надоштам. Ба шарофати дӯстии тарафайн ман фаҳмидам, ки муносибатҳои ахлоқан солими инсонӣ чӣ гуна мебошанд. Таъсири гузаштаи носози худро (ба ин ё он андоза ин ба ҳар кас хос аст) рафъ намуда, кӯшиш кунед оила рӯҳонии масеҳиёни болиғро ёбед, ки дар бораи муносибатҳои ҳақиқии солими байнишахсиятӣ медонанд, ва бо онҳо дӯст шавед. Аз падари рӯҳан солими оила, ки эҳтимол, аз ҷиҳати синну сол ҳатто бобои шумо буда метавонад, хоҳиш кунед, ки насиҳатгари шумо бошад. Шумо бо дархости худ ба ӯ натанҳо эҳтироми худро зоҳир менамоед, балки метавонед чунин малакаҳои эҳсосотиро аз худ намоед, ки ба шумо барои муоширати гарм ва боваринок бо фарзандони худ даркор мешаванд.
МУҲАББАТИ ҲАҚИҚӢ ДАР ХУСУСИ ЭҲТИЁҶОТИ ШАХСИ ДИГАР ҒАМХОРӢ МЕКУНАД
Бояд зикр намуд, ки барои тасвири дили дӯстдори Исо феъли «раҳмаш омад» ва муодилҳои он беш аз ҳама истифода мешавад. Ҳангоме ки Исо ду кӯрро вохӯрд, «дилаш сӯхт». Махавиро дида, Ӯ боз «раҳмаш омад». Гуруснагонро дида «дили [Худованд] сӯхт»[24]. Вохӯрӣ бо шахси эҳтиёҷманд дар дили дӯстдори Исо фавран аксуламал ба вуҷуд меовард, ва муҳим нест, ки оё он эҳтиёҷи ҷисмонӣ, эҳсосотӣ ё рӯҳонии шахси гирифтори мушкилӣ буд. Ҳамин аст зоҳиршавии муҳаббати ҳақиқӣ — аксуламали фаврӣ ба мушкилии шахси эҳтиёҷманд.
Ҳангоме ки фарзанди аввалинатон ба дунё меояд, шумо пай мебаред, ки қобилиятҳои ба худ ҷалб намудани диққати шуморо дорад. Тифлони навзод овози баланд доранд! Ба фикрам, фарзандони шумо низ «қобилияти вокалӣ»-и худро бо маҳорат истифода мебурданд. Яке аз сабабҳои гиря кардани тифл — кӯшиши ба шумо расондани он аст, ки ӯ гурусна аст. Боварӣ дорам, ки шумову занатон қонеъ намудани ин эҳтиёҷи ӯро мавқуф намегузоштед ва фавран ба ӯ хӯрок медодед. Шири модар ё омехтаи шириро ҳазм намуда, кӯдак бо эҳтиёҷи дигар рӯ ба рӯ мешуд, ки шумо онро низ бо иваз намудани уребчаи ӯ қонеъ менамудед. Ва ҳангоме ки ӯ, ниҳоят, хобиданӣ мешуд, шумо хурсандона ҳамаи шароитҳоро барои хоби бароҳат ва бехатари ӯ фароҳам оварда, ин эҳтиёҷи ӯро низ қонеъ менамудед. Шумо аз лаҳзаи зода шудани кӯдак бо қонеъ намудани эҳтиёҷоти ҷисмонии ӯ машғул мешавед, ва ин як ҷузъи зоҳир намудани муҳаббати ҳақиқӣ аст.
Дӯст доштани фарзанд ҳамчунин қонеъ намудани эҳтиёҷоти зарурии эҳсосотӣ ё рӯҳии ӯро дар назар дорад, чунки, дар баробари эҳтиёҷоти ҷисмонӣ, ӯ эҳтиёҷоти рӯҳу ҷонро низ дорад. Ин эҳтиёҷотро қонеъ намуда, мо ба кӯдак имконият медиҳем, ки дар навбати худ қонеъ намудани эҳтиёҷоти эҳсосотии атрофиёнро ёд гирад. Ин ҷиҳати фарқкунандаи муносибатҳои ахлоқан солим аст.
Маҳз ҳамин гуна муносибатҳоро ман дар оилаи Дэй мушоҳида намудам. Аъзоёни ин оила, ки эҳтиёҷоти эҳсосотии якдигарро қонеъ менамуданд, худпараст набуданд. Дик ва Шарлотта ба фарзандон муҳаббатро зоҳир менамуданд, ки эҳтиёҷоти онҳоро қонеъ менамуд, ва азбаски эҳтиёҷоти эҳсосотии ҳар як фарзанд ба қабулшавӣ, эътироф ва муҳаббат қонеъ шуда буданд, муҳите ки дар оилаи онҳо ҳукмрон буд, ба фарзандон меомӯзонд, ки худи ҳамин корро нисбат ба атрофиён низ кунанд.
Солҳои зиёд ман аз он дар ташвиш будам, ки дар хусуси ҳамаи эҳтиёҷоти эҳсосотии фарзандони худ на ҳама чизро медонам. Зиёда аз ин, ман бо дилпурӣ гуфтан наметавонистам, ки эҳтиёҷоти рӯҳии худ ё эҳтиёҷоти рӯҳии Доттиро медонам. Дар бобҳои гузашта ман аллакай баъзеи онҳоро зикр карда будам, масалан эҳтиёҷи қабулшавӣ, эътироф, дастгирӣ, зоҳир намудани диққат. Навиштаи Муқаддас камаш 35 эҳтиёҷоти эҳсосотии моро номбар мекунад, ки дар ин ё он сатҳ бояд қонеъ карда шаванд. Мо онҳоро даъватҳои библиявӣ «ба якдигар» меномем, масалан: «якдигарро қабул кунед» (Рум. 15:7), «узвҳо ба якдигар як хел ғамхорӣ кунанд» (1 Қӯр. 12:25), «якдигарро обод намоед» (1 Тас. 5:11) ва ғайра. Дӯсти ман, доктор Дейвид Фергюсон, ки ин порчаҳои Китоби Муқаддасро ба ман нишон дод, чӣ гуна муайян намудани даҳ эҳтиёҷи афзалиятноки рӯҳониро дар зиндагии инсон ба ман фаҳмонд. Маслиҳати ӯ барои қонеъ намудани эҳтиёҷоти эҳсосотии аъзоёни оилаи ман ёрии бебаҳо расонд ва қадамҳои мушаххасро дар ин роҳ нишон дод.
Албатта, дар саҳифаҳои Китоби Муқаддас шумо худатон тасвири ҳамаи эҳтиёҷоти эҳсосотиро ёфта метавонед, аммо ман ба шумо пешниҳод мекунам, ки танҳо бо даҳтои онҳо маҳдуд шавед ва пешниҳод мекунам, ки ҳар як эҳтиёҷро бо зикри ҷои он дар Навиштаи Муқаддас муайян намоед, ки аз он ҷо мо дар бораи мавҷудияти он фаҳмида метавонем. Бо рӯйхати эҳтиёҷоти афзалиятноки рӯҳонии инсон шинос шуда, кӯшиш кунед муайян намоед, ки кадоми онҳо барои ҳар яки фарзандони шумо аҳамияти аввалиндараҷа дорад. Тасвири ин эҳтиёҷот аз номи шахси якум оварда мешавад, яъне чунон ки худи кӯдак дар мавриди қонеъ намудани онҳо тасвир карда метавонист.
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Кошки медонистем, ки, фарзандони мо ба қонеъ намудани кадом эҳтиёҷоти эҳсосотӣ беш аз ҳама эҳтиёҷ доранд! Ба ҳар яки мо ҳамаи ин эҳтиёҷоти эҳсосотӣ ба ин ё он андоза хос мебошанд, ва қонеъ намудани ҳар яки онҳо барои мо аҳамияти зиёд дорад. Ва ба ҳар ҳол дар ҳар як мавриди мушаххас баъзе эҳтиёҷ афзалиятнок буда метавонанд. Масалан, барои Шон эҳтиром аҳамияти зиёд дорад, дар ҳоле ки барои Ҳизер диққате ки ба ӯ дода мешавад, аз ҳама муҳимтар аст. Доттӣ беш аз ҳама ба дастгирӣ эҳтиёҷ дорад, аммо барои ман эътироф хеле муҳим аст. Ҳақиқатан, донистан бад намебуд, ки кадом ду-се эҳтиёҷоти эҳсосотӣ барои фарзандони шумо, занатон ё барои худатон муҳимтарин мебошанд, то ки баъд онҳоро дар муҳити оилавӣ муҳокима намоед. Чӣ тавр дилписанд аст, ҳангоме ки шахсони наздик барои қонеъ намудани эҳтиёҷоти эҳсосотии якдигар кӯшишҳо ба харҷ медиҳанд!
Барои ёрӣ додан дар муайян намудани эҳтиёҷоти рӯҳии афзалиятнок ҳам барои худ, ҳам барои аъзоёни оилаи худ, ман истифода бурдани саволномаи хел муфидро, ки дар охири ин китоб ёфтан мумкин аст, тавсия медиҳам. Ин анкета, ки доктор Дейвид Фергюсон дар ҳамкорӣ бо «Great Commandment Network» тартиб додааст, воситаи хубест барои муайян намудани он ки кадом эҳтиёҷоти эҳсосотӣ барои шумо ва аъзоёни оилаи шумо аҳамияти бештарин доранд.
Ҳамчун тайёр намудани фарзандон ба фаҳмидан ва қонеъ намудани эҳтиёҷоти эҳсосотии дигар одамон ман онҳоро даъват намудам, ки ҳамроҳи ман дар қонеъ намудани эҳтиёҷоти эҳсосотии Доттӣ фаъолона иштирок кунанд. Ҳамин тариқ ман барои онҳо намуна гардидам ва дар айни замон ба онҳо имконият додам, ки на дар суханон, балки дар амал ба модари худ ёрии воқеӣ расонанд. Масалан, зодрӯзро мегирем. Албатта, шумо ҳар сол зодрӯзҳои фарзандони худро ҷашн мегиред. Ин имконияти хеле хубест барои қонеъ намудани яке аз эҳтиёҷоти асосии эҳсосотии онҳо. Боварӣ ҳосил намоед, ки кӯдакон медонанд, ки шумо ҳангоми ҷашн гирифтани зодрӯзи навбатӣ яке аз эҳтиёҷоти эҳсосотии онҳоро қонеъ намудан мехоҳед. Дертар ба онҳо фаҳмонед, ки ба шарофати он ки шумо эҳтиёҷи эҳсосотии онҳоро қонеъ намудед, акнун онҳо метавонанд худи ҳамин корро барои дигар одамон низ кунанд, ва барои ин аз ҷумла ҷашнгирии зодрӯзи модарро истифода баранд.
Ба Доттӣ чизе нагуфта, ман фарзандонро ҷамъ карда, ба онҳо нақшаи худро оид ба ташкил намудани ҷашни зодрӯзи ӯ фаҳмондам. Дар ёд дорам, ки ман он вақт гуфтам: «Зодрӯзи модаратон наздик мешавад, ва ба ман ёрии шумо даркор мешавад. Ӯро чӣ тавр шод намоем, то фаҳмад, ки мо ӯро то чӣ андоза зиёд дӯст медорем ва чӣ гуна кӯшиш мекунем дар ҳаққи ӯ хуб ғамхорӣ намоем?»
Дар яке аз чунин «машваратҳои махфӣ» Келлӣ гуфт:
— Мо метавонем ба пляж равем, чунки модарам дар пляж истироҳат карданро дӯст медорад.
— Ман як фикр дорам, — гуфт Шон. — Модарам спагеттиро дӯст медорад, ва мо метавонем барои ӯ спагеттиро ҳамчун хӯроки шом тайёр кунем.
— Ман фикри беҳтар дорам, — шарик шуд Кэтӣ. — Мо метавонем дар пляж пикник бо спагеттӣ ташкил кунем.
Ин «машваратҳои махфӣ» имконияти хубе буданд барои ба фарзандон ёд додани ғамхорӣ баҳри қонеъ намудани эҳтиёҷоти эҳсосотии модарашон, чунон ки ҳангоми зодрӯзи онҳо ҳамаи аъзоёни оила ҳамеша барои қонеъ намудани ҳамаи эҳтиёҷоти эҳсосотии онҳо ғамхорӣ мекарданд. Дар варақаи табрикӣ, ки мо он вақт барои Доттӣ тайёр кардем, ҳар яке аз фарзандон якчанд суханони муҳаббат ва дастгирӣ навишт. Ман ба онҳо ёдрас намудам, ки онҳо аз модарашон чӣ қадар бисёр муҳаббат ва дастгирӣ пайдо намудаанд, ва акнун имконияти ба ӯ миннатдории худро ифода намудани онҳо пайдо шуд.
Кӯшиш кунед, ки ба фарзандон диққат дода ва дар ҳаққи онҳо ғамхорӣ намуда, ба онҳо бе шарт қабул кардан, эътироф, дастгирӣ, рӯҳбаланд кардан, эҳтиром, таҳсин ва муҳаббати худро нишон диҳед. Аммо пас аз ин амал таваққуф накунед. Фарзандонро иттифоқчиёни худ гардонед ва ғамхорӣ намуданро барои қонеъ намудани ҳамин гуна эҳтиёҷоти эҳсосотӣ дар зиндагии модарашон ба онҳо ёд диҳед. Ба онҳо пешниҳод намоед, ки ихтироъкорӣ зоҳир намуда, ҳамроҳи шумо дар қонеъ намудани эҳтиёҷоти рӯҳии ӯ фаъолона иштирок кунанд.
МУҲАББАТИ ҲАҚИҚӢ ИНТИХОБРО ДАР НАЗАР ДОРАД
Солҳои зиёд гузаштанд, аммо ман суханони коҳинро, ки ба ман бо чунин савол муроҷиат карда буд, чун ҳозир дар ёд дорам: «Ҷослин Дейвид, оё ту Доротӣ Эннро қонунӣ ба занӣ мегирӣ? То ки бо ӯ бошӣ ва аз ҳамин рӯз ӯро дар хурсандӣ ва ғам, дар сарват ва бенавоӣ, дар беморӣ ва солимӣ эҳтиёт намоӣ, ӯро дӯст дорӣ ва дар ҳаққи ӯ ғамхорӣ кунӣ, то даме ки марг шуморо аз ҳам ҷудо кунад?»
Он маросими ақди никоҳ ибтидои ҳаёти оилавии ману Доттӣ шуд. Муҳаббати ҳақиқӣ, хусусан оиладорӣ, на охири роҳ, балки сафари тӯлонии ду дӯстдошта аст, ки бо аҳди муҳаббат устувор гардонда шудааст. Муҳаббат интихобро дар назар дорад. Ман садоқат ба Доттиро интихоб намудам, ва ин интихоб қарори бошууронаи вафодор будан ба ӯ ва аз таҳти дил то охири умр дӯст доштани ӯ буд. Муҳаббат ба як зан — ба зани худро интихоб намуда, шумо ба ӯ вафодор ва содиқ буданро интихоб мекунед. Моҳияти муносибатҳои ҳамсарона дар ҳамин аст. На ҳамаи муносибатҳои мо бо одамони дигар тамоми умр давом меёбанд. Баъзе муносибатҳои дӯстона метавонанд бо сабабҳои гуногун ба охир расанд, аммо агар шумо муносибатҳои тӯлонӣ доштан хоҳед, ба интихоби бошуурона тайёр бошед.
Бигузор фарзандони шумо фаҳманд, ки муҳаббат — на танҳо ҳиссиёт ё майли эҳсосотӣ аст. Муҳаббат дар аҳде асос ёфтааст, ки новобаста ба вазъиятҳо, шахс дар назди дӯстдоштаи худ хоҳад буд. Ҷашнгирии солгарди тӯйи худро истифода баред ва ба фарзандон гӯед, ки оиладории шумо як аз онҳост, ки бояд тамоми умр давом кунанд. Ҷашнгирии солгарди тӯйро ба тантанаи оилавӣ табдил додан мумкин аст. Ба фарзандон гӯед, ки вафодорӣ дар никоҳ — интихоб аст ва шумо доимо интихоб мекунед, ки танҳо зани худро аз таҳти дил дӯст медоред.
Ҳамчунин даъватро ба тӯйи касе истифода баред ва ҳамроҳи фарзандон ба он тантана равед. Ба онҳо фаҳмонед, ки ҳамчун натиҷаи табиии муносибатҳои романтикӣ оиладор шуда, одамон интихоб мекунанд ва ботантана ваъда медиҳанд, ки ба якдигар вафодор хоҳанд буд. Ҳозир таассуроте ҳосил мешавад, ки ин ваъдаҳо ба осонӣ вайрон карда мешаванд, иттиҳодҳои оилавӣ бардавом нестанд ва муносибатҳои ҳамсарона то вақти зинда будани эҳсосот давом меёбанд. Ба фарзандон дар фаҳмидани он ёрӣ диҳед, ки нақшаи Худо оид ба оиладорӣ чунин нест. Бигузор онҳо донанд, ки ҳангоме ҳамсарон ба якдигар вафодоранд, муносибатҳои онҳо тамоми умр давом мекунанд.
Муносибатҳои ҳамсаронаи вафодорона дар тӯли як умр — таҷассуми нақшаи Худо оид ба оиладорӣ аст. Муҳаббати ҳақиқӣ худпарастона нест ва дар хусуси эҳтиёҷоти шахси дигар ғамхорӣ мекунад. Ӯҳдадории шашуми падар ин аст — ба кӯдак фаҳмондани он, ки муҳаббати ҳақиқӣ чист.
— Аарон, ба ту қавл медиҳам, ки ин гуфтугӯ ба гуфтугӯҳои пештараи мо монанд нахоҳад буд, — гуфт падар. — Ман ваъда медиҳам, ки дигар ба ту хашмгинона овоз баланд намекунам.
Дар ҳуҷра хомӯшӣ ҳукмфармо шуд, ки онро танҳо садои бинӣ кашидани Марсӣ, модари Аарон халалдор менамуд. Рик, падари ҷавони 17-сола, писарашро барои дуздӣ дар мағозаи маҳаллии электроника танбеҳ медод.
— Фақат ба як-ду саволи ман ҷавоб деҳ, — давом дод Рик. — Ӯ кӯшиш мекард писарашро ба гап задан водор намояд. — Барои дуздӣ дар мағоза ҳабс шудан чӣ гуна аст?
— Намедонам.
— Оё айби худро эътороф мекунӣ?
— Не.
— Магар ту намефаҳмӣ, ки рафтори бад кардӣ?
— Хайр, рафторам бад буд.
— Чаро?
— Намедонам.
— Магар ту намедонӣ, ки дуздидан мумкин нест? — исрор менамуд Рик.
Марсӣ гуфтугӯи падар ва писарро гӯш мекард. Гоҳо, ба Аарон нигариста, ӯ фикр мекард, ки дар назди ӯ шахси тамоман бегона аст. Дафъаи дигар дар пеши назари ӯ кӯдаке ҷилвагар мешуд, ки болои зонуҳои ӯ нишастааст, ҳангоме ки ӯ ба вай пеш аз хоб афсона нақл мекунад. Ба ҷавонписар табдил ёфтани кӯдак барои Рик ва Марсӣ осон набуд.
Иштирокчиёни муколама ҷойҳояшонро иваз карданд: акнун Аарон гап мезад.
— Чаро ту фикр мекунӣ ки мумкин нест? — ногоҳ пеш баромада ва ба гуфтугӯ таваҷҷӯҳ зоҳир намуда, ӯ аз падар пурсид.
Рик бо ҳайрат ба писараш нигарист:
— Ту чиҳо мегӯӣ?
— Ман чӣ кори бад кардам? Ман танҳо як камераи ношудро гирифтам. Видеокамерае ки ман аз онҳо харидам, хуб кор намекард. Онҳо бояд онро иваз мекарданд, аммо накарданд. Чӣ бадӣ дорад, ки ман аз онҳо он чиро, ки ҳаққи худам аст, гирифтам?
— Ман ба гӯшҳоям бовар намекунам, — гуфт Рик.
Аарон намоишкорона чашмонашро боло гардонд, баъд ба диван такя карда, дастонашро рӯи сина болои ҳам гузошт.
— Аарон! — ба писараш нидо кард Рик. — Ману модарат тамоми умр ба ту боинсофона зистанро ёд дода будем, ва ман хеле афсӯс мехӯрам, ки ту то ҳол нафаҳмидӣ, ки дуздидан мумкин нест.
— Кӣ дуздӣ мекунад? — гуфт Аарон. — Аниқ аст, ки ман не. Маҳз кормандони мағоза ҳар рӯз ба кисаҳои харидорон даст меандозанд. Худи онҳо бояд ҳабс карда шаванд.
Рик хеле асабонӣ шуд. Ӯ сабру тоқатро аз даст медод.
— Ту хуб медонӣ, ки ҳақ надоштӣ ин камераро гирӣ, ва сиёсати мағоза ба ин дахле надорад. Мо ба ту тамоман чизи дигарро омӯзонда будем, Аарон Майкл! — Марсӣ, ки дар назди Рик нишаста буд, дар ҷавоб ба зоҳиршавии асабонияти шавҳар дастони ӯро сахт фишор дод.
— Гӯш кун, — гуфт Рик бо оҳанги хашмгинона. — Аз мағоза ҳеҷ чизро бе пардохти пули он гирифтан мумкин нест. Гап ҳамин. Новобаста ба чӣ гуна будани мағоза.
— Чаро? — якравона гуфт Аарон.
— Чӣ хел «чаро»? — бо асабоният гуфт Рик. — Ин нодуруст аст! Чизе ҳаст, ки кардан мумкин нест, чунки мумкин нест, ва гап тамом. Ҳар дуи мо медонем, ки ту ноҳақ ҳастӣ.
Дар ҷавоб Аарон низ овозашро баланд кард:
— Ҳар чи хоҳӣ, фикр кун, аммо ман айбдор нестам. Ту нуқтаи назари худро дорӣ, ман — аз худамро. Ҳеҷ кадом аз дӯстонам маро маҳкум накард. Агар дар ин воқеа касе айбдор бошад, пас ин маъмурияти мағоза аст.
Ҷавонписар аз диван ҷаста хест ва хост зудтар аз ҳуҷра барояд.
— Худи ҳозир баргард — талаб кард Рик.
— Вақти ба футбол рафтан шуд, — гуфт Аарон аз зинаи болоии зинапоя. — Марсӣ боз дасти шавҳарашро сахт фишор дод.
— Ту ваъда додӣ, ки аз гуфтугӯи ҳарвақта худдорӣ кунӣ, — гуфт ӯ бо овози паст, аммо боисрор.
Рик ба китфаки курсӣ такя карда, чашмонашро пӯшонд ва фикр кард. Чӣ тавр чунин шуд, ки ориентирҳои ахлоқии писари онҳо аз ҳақиқат ин қадар дур рафтааст?
Рик ва Марсӣ ҳамон чизро мехостанд, ки ҳамаи волидон мехоҳанд: ҳамаи мо мехоҳем, ки фарзандони мо фарқи неку бадро донанд ва интихоби дурусти ахлоқӣ карда тавонанд. Аммо падар аз қиссаи мо, агарчи интихоби нодуруст кардани писарашро медонист, ба ӯ инро талқин карда наметавонист. Мо, падарон, ҳақиқатан бояд чӣ тавр ба фарзанди худ фаҳмондани фарқи неку бадро донем, то ки дар мавриди зарурат ӯ интихоби дурусти ахлоқӣ карда тавонад.
Ҳар кас ба таври хислати модарзод рафтори некро аз бад фарқ карда метавонад. Вазъиятеро тсаввур мекунем, ки дар он Аарон ошкор мекунад, ки касе дар мактаб аз ҳуҷраи ивазкунии либос кроссовкаҳои ӯро дуздидааст. Оё ӯ худро ҷабрдида ҳис мекунад? Албатта. Ба фикратон, ӯ дар бораи он баҳс хоҳад кард, ки дузд ҳуқуқ дорад дар хусуси рафтори нек ва бад нуқтаи назари худро дошта бошад? Шубҳа дорам. Ӯ ба ҳисси адолати беғарзона даъват хоҳад кард, ва ӯ шубҳае нахоҳад дошт, ки дар ин ҷо кӣ ҷабрдида аст. Дар айни ҳол, албатта, ӯ ба қонуни ахлоқӣ ишора хоҳад кард, ки ба фикри ӯ, ҳама бояд ба он итоат кунанд, на танҳо як худи ӯ.
Аммо дар вазъияти воқеӣ, на тасаввуршаванда, Аарон боварӣ дорад, ки амали ӯ дуруст аст, чунки маъмурияти мағозаи электроника гӯё бо ӯ ва бо дигар харидорон муносибати беадолатона кардааст. Пас, ҳисси ахлоқии ӯ дуздиро таҳсин мекунад. Дар асл бисёрии бачаҳои ҳозира вобаста ба вазъият дуздидан ё дурӯғ гуфтанро имконпазир меҳисобанд. Онҳо боварӣ доранд, ки рафторе ки дар як вазъият қобили қабул нест, дар вазъияти дигар комилан қобили қабул аст. Ҳамин тариқ, фарқи неку бадро ба фарзандон чӣ тавр ёд додан мумкин аст, агар онҳо дар иҳотаи калонсолоне бошанд, ки ба фикрашон, қонуни ахлоқиро вобаста ба вазъиятҳо ҳар хел маънидод кардан мумкин аст?
ДУ ТАРЗИ МУНОСИБАТ БА МУАЙЯН НАМУДАНИ ҲАҚИҚАТ
Дар ҷамъияти ҳозира дар бораи чӣ будани некӣ ва чӣ будани бадӣ ду нуқтаи назар вуҷуд доранд. Ҳар як нуқтаи назар ба ҷаҳонбинии мо таъсир мерасонад, ва ҳар яке ба таври бунёдӣ аз ҳам фарқ дорад:
•
•
Нуқтаи назари якум эътироф мекунад, ки на инсон, балки Худо Шахсияти асосии амалкунанда аст ва на инсон, балки Худо Сарчашмаи тамоми мавҷудот ва Фармонравои коинот аст. Ӯ Сарчашмаи ҳақиқат, Офаридгор ва Довари ҳама чиз хуб ва бад аст.
Нуқтаи назари дуюм инсонро омили асосӣ меҳисобад. Ин тарзи муносибат инсонро ченаки қонуни ахлоқӣ эътироф менамояд ва инфиродӣ (яъне субъективӣ) буда, ба вазъиятҳои шахсии субъект вобаста аст (яъне ситуативӣ аст). Дигар хел карда гӯем, ҳар як шахс чунин меҳисобад, ки ҳақ дорад дар бораи чӣ будани ҳақиқат мустақилона муҳокимаронӣ намояд, ва дар асоси ин муайян намояд, ки хуб чист ва бад чист.
Ҳатто дар оилаҳои масеҳӣ бисёрии кӯдакон тарзи амали дуюмро ҷонибдорӣ мекунанд. Агар фарзанди шумо ба синни наврасӣ расида бошад, ӯ, эҳтимол, нуқтаи назари субъективӣ-ситуативиро ҷонибдорӣ мекунад ё ин тарзи муносибат аллакай ба ӯ ақаллан таъсири зиёд расондааст. Барои он ки фарзандонро ҷонибдорони вафодори тарзи муносибати якум гардонем, мо бояд ба онҳо дар фаҳмидани он ёрӣ диҳем, ки чӣ чиз дар асл амалҳои хубро хуб мегардонад, ва бадро — бад. Барои ин дар шуури устуворнашудаи онҳо тасаввуротро дар бораи меъёри рафтори нек ва бад — меъёри ҳақиқӣ, ки Худо муқаррар намудааст, ташаккул додан лозим аст.
ТАШАККУЛ ДОДАНИ МЕЪЁРИ ҲАҚИҚӢ
Дар музофоти Париж, дар шаҳри Севр, штаб-квартираи Бюрои байналмилалии андозаҳо ва вазнҳо ҷойгир шудааст — ташкилоте ки воҳидҳои ченакро ба меъёр медароварад. Дигар хел карда гӯем, ин бюро стандартҳои ченакҳои метриро дар тамоми ҷаҳон муқаррар мекунад, ва ин стандарти боварибахшро нигоҳ медорад.
Бо хоҳиши то ҳадди имкон аниқтар муайян намудани параметрҳои «хуб» ва «бад», ман метавонистам ба стандарте ки дар Севр нигоҳ дошта мешавад, муроҷиат кунам, мисли он ки ба аниқии ҳиссаҳои миллиметрӣ дар ҷадвали худ боварӣ ҳосил кардан мехоҳам, ва барои ин онҳоро бо стандарти ин бюро муқоиса мекардам. Ё мисли он ки муайян намуданам лозим бошад, ки оё ҳақиқатан дар шишаи кока-колаи парҳезӣ аз яхдони ман ду литр моеъ ҳаст, ва ман миқдори моеи дар он бударо бо стандарти Бюрои ченакҳо ва вазнҳо муқоиса мекардам.
Биёед фарз мекунем, ки байни мо баҳс шуд дар хусуси баландии дарахте ки ман бо хоҳиши шумо ҳозиракак буридам. Дарахти буридашударо чен карда, ман аниқ кардам, ки баландии он як метр будааст, аммо шумо, бо рулеткаи худ чен карда, гуфтед, ки баландии он аз як метр камтар аст. Чӣ тавр ниқ кунем, ки кадоме аз мо ҳақ аст? Мо метавонистем ба стандарте ки дар Фарансо нигоҳ дошта мешавад, муроҷиат намоем. Барои муайян намудани аниқии ченкуниҳои худ мо бояд онҳоро бо стандарти муқарраркардашудаи умумӣ муқоиса кунем.
Фарзандони мо маҳз ба стандарти умумӣ хеле эҳтиёҷ доранд. Онҳо бояд ба мавҷудияти як навъ стандарте ки даъвоҳоро дар соҳаи меъёрҳои ахлоқӣ ҳал карда метавонад, боварӣ дошта бошанд — ба мавҷудияти ченаке ки ба ғаразнокиҳои инсонӣ вобаст набуда, чӣ будани некӣ ва бадиро муайян мекунад.
Амалҳо барои муайян намудани ченаки метрӣ ё меъёри ахлоқӣ бояд монанд бошанд. Аз ҳамин сабаб, барои муайян намудани ҳақиқат, мо пеш аз ҳама бояд аҳамият диҳем ки ин ё он ченак бо стандарти муқарраршуда чӣ таносубе дорад. Қадами аввалини мо бояд муқоиса намудани тасаввуроти худ оид ба рафтори худ бо параметрҳои стандарти зикршуда аст. Луғатномаи Вебстер калимаи «ҳақиқат»-ро маънидод намуда, дар баробари дигар маънидодҳо, чунин маънидодро низ меоварад: «мувофиқат ба сарчашма ё стандарт».
Аниқ кардан боқӣ мемонад, ки, чӣ — ё Кӣ — ин сарчашма ё стандарт аст.
Ана ҳамон вақт Худо бояд иштирокчии баҳси мо шавад, чунки бе Ӯ ба стандарти объективӣ ва умумии ахлоқ омадан ғайриимкон аст. Агар фарз кунем, ки меъёрҳои объективии ҳақиқат ва ахлоқ ҳастанд, пас бояд эътироф намоем, ки онҳо маҳсули ақли инсон буда наметавонанд, вагарна онҳо объективӣ намебуданд. Чунин меъёрҳо бояд маҳсули ақли дигар бошанд, ва азбаски қоидаи умумӣ вуҷуд дорад, ки чӣ будани некӣ бадиро ба низом медарорад, он бояд берун аз чаҳорчӯбаи таҷрибаи инфиродӣ бошад, вагарна он умумӣ нахоҳад буд. Чунин қоида бояд аз манфиатҳои шахсӣ афзалият дошта бошад. Аз рӯи таъриф, ҳақиқати умумӣ бояд чизе — ё Касе бошад, ки барои тамоми инсоният, барои тамоми офаридаҳо умумӣ аст.
Ба чунин шартҳо — талабот ба стандарти ҳақиқат ва ахлоқ — танҳо як Шахсият мувофиқат карда метавонад, ва ин Шахсият — Худо аст. Дар баробари қуддусияти боазамати Худ (
Асоси ҳамаи он чи мо ахлоқӣ меномем, сарчашмаи ҳама гуна некӯӣ Худои абадӣ аст, ки бо азамати Худ аз мо беандоза болотар аст ва аз ҳамаи мо афзалият дорад. Ҳавворӣ Яъқуб гуфтааст: «Ҳар як ҳадяи нек ва ҳар як тӯҳфаи комил аз боло, аз ҷониби Падари нурҳо фуруд меояд, ки дар ӯ на тағйиротест ва на сояи дигаргуние» (Яъқ. 1:17).
Бисёр волидон ба падар аз қиссае ки дар аввали ин боб зикр шуд, монанд ҳастанд. Онҳо, ба монанди ӯ, боварӣ доранд, ки
Мо аз он сабаб ба мавҷудияти «адолат» ва «беадолатӣ» барин мафҳумҳо боварӣ дорем, ки Офаридгори мо —
Муҳаббат аз он сабаб некӯкорӣ аст ва нафрат нуқсон аст, ки Худое ки моро офаридааст, Худои
Поквиҷдонӣ аз он сабаб шоёни таҳсин аст, ва дурӯғ маҳкум карда мешавад, ки Худо
Покдоманӣ аз он сабаб рафтори хушахлоқона аст, ва бебанду борӣ бадахлоқона аст, ки Худо
Миқдори зиёди кӯдакон аз он сабаб ҳақиқиро аз қалбакӣ, ҳаққониро аз бардурӯғ, хушахлоқонаро аз бадахлоқона фарқ карда наметавонанд, ки онҳо муносибати худро ба ин категорияҳо ва амалҳои худ бо стандарти ҳақиқӣ муқоиса намекунанд. Ҷамъияти ҳозира, ки аз Худо чун ченаки ҳамаи ашёҳо рӯ гардондааст, ба ҳамаи мо таъсири фалокатовар расонидааст. Сарчашмаи ҳақиқатро рад карда, ҷамъият кӯшиш мекунад меъёрҳои худро оид ба некӣ ва бадӣ ихтироъ намояд.
Барои касоне ки чӣ будани некӣ ва бадиро дар асоси тасаввуроти худ фаҳмонданӣ шуда, тағйирнопазирии хислати Худоро сарфи назар мекунанд, ҷавоби нофаҳмои Рик ба саволи «чаро?»-и писар хеле маъмулӣ аст. «Мо ҳар ду медонем, ки ту ноҳақ ҳастӣ!» фарзандро қонеъ намекунад. Ноҳақ будани касро на ақидаи
ФАРЗАНДОНРО БА ФИКР КАРДАН ВОДОР НАМОЕД
Дар замони худ ман қоидаеро қабул намуда будам, ки бо фарзандони наврасам ҳар гуна мубоҳисаҳо гузаронам, то ки дар хусуси саволҳои мураккаб фикр кардан ва хулосаҳо бароварданро ба онҳо ёд диҳам. Аз сафарҳо ба хона баргашта, ман бисёр фарзандонро даъват мекардам, ки дар яке аз наздиктарин кафеҳо хӯрок хӯрем. Дар роҳ ба он ҷо (ё то даме ки мо тухмбирёнро бо бекон мехӯрдем) ман барои муҳокима вазъиятеро пешниҳод мекардам, ки ҳалли он интихоби ахлоқиро дар назар дошт. Вазъияти пешниҳодкардаи маро муҳокима намуда, мо бо фарзандон кӯшиш мекардем муайян намоем, ки кадом тарзи амал ба хислати Худо ва ба қонуни Худо мухолифат надорад. Мақсади чунин мубоҳисаҳо аз он иборат буд, ки вазъиятро аз ҳар гуна нуқтаҳои назар муҳокима карда, ба хулосае оем, ки интихоби ахлоқӣ ба шарофати Худо чунин аст.
Пеш аз ҳама мо бояд муайян менамудем, ки кадом қонуни Худо ё кадом фармудаи Худоро барои вазъияти муҳокимашаванда истифода барем, аммо барои мо фаҳмидан муҳимтар буд, ки ин қонун, ки аз табиати Худо бармеояд, чӣ тавр ба миён омад ва чӣ тавр он муҳаббати Худоро ва ғамхориро оид ба некӯаҳволи мо инъикос мекунад. Мақсади ман натанҳо ба фарзандон нишон додани он буд, ки кадом қонунҳои одилонаро риоя мекунем, балки фаҳмондани он буд, ки мо чӣ гуна Худои олидараҷаро ибодат мекунем, то ба ҳақиқатҳои ҳамагонӣ, ки дар ҳамаи замонҳо барои ҳамаи халқҳои сокини ҳамаи канорҳои замин хуб ва дурустанд, баҳои объективӣ доданро ба онҳо ёд диҳем.
Боре ман бо духтари 13-сола ва писари 17-солаам ва духтари шиноси ӯ ба филми дар соли 1993 ба навор гирифташудаи Стивен Спилберг «Рӯйхати Шиндлер» рафтем. Чунин метофт, ки дар он вақт ҳама танҳо дар бораи он гап мезаданд. Филм ҳафт Оскар гирифт, аз он ҷумла барои филми беҳтарин ва режиссураи беҳтарин. Дар филм сухан дар бораи соҳибкори олмонӣ Оскар Шиндлер мерафт, ки ҳаёти ҳазору дусад яҳудии гурезаи полякро ҳангоми қатли оми яҳудиён наҷот дод.
Мо толори кинотеатрро дар иҳотаи одамони ошуфташуда ва ба ҳаяҷон омада тарк кардем. Бисёре аз онҳо дар бораи ваҳшониятҳои фашистон бар яҳудиён мубодилаи афкор мекарданд. Ман ба писарам муроҷиат намудам.
— Шон, — пурсидам ман, — Оё ту қатли оми яҳудиёнро падидаи бадахлоқона ва бадии мутлақ меҳисобӣ?
Ӯ фикр накарда, ҷавоб дод:
— Ҳа.
Ҳангоме ки мо ба мошин нишаста, ба шаҳраки ҳамсоя барои хӯрохӯрӣ равона шудем, ман саволи худро такрор кардам.
— Қариб ҳар кас аз кинотеатр баромада, қатли оми яҳудиёнро бадии мутлақ меномид, — гуфтам ман. — Аммо дар кадом асос тамошобинон ба чунин хулоса омаданд? Оё онҳо фаҳмонда метавонанд, ки
Ба зудӣ мо кафе расидем ва ҳангоми хӯрокхӯрӣ мубоҳисаро давом додем.
— Чаро бисёр амрикоиҳо исқоти ҳамлро имконпазир меҳисобанд? Чунки бисёрии шаҳрвандони Амрико, ва низ Конгресс ва Маҳкамаи олӣ онро имконпазир меҳисобанд. Агар бисёриҳо исқоти ҳамлҳо маъмулӣ ҳисобанд, пас, ҳамааш дуруст аст, ҳамин тавр не? Мушкилӣ дар ҳамин аст, — фаҳмондам ман. — Агар ақидаи бисёриҳо меъёри ҳақиқат бошад, чаро мо ба хулоса омадем, ки «исқоти ҳамл»-и шаш миллион яҳудӣ дар рафти қатли оми яҳудиён бад аст? Дар асл миллатгароён дар мурофиаи Нюрнберг маҳз ҳамин далелро ҳамчун ҳимоят пеш мебурданд. Онҳо мегуфтанд: «Шумо, намояндагони фарҳанги дигар, чӣ ҳақ доред амалҳои моро маҳкум намоед, ҳангоме ки мо мувофиқи он чи дар он солҳо ҷамъияти мо дуруст меҳисобид, амал менамудем?» Ҳукм бароварда, трибунал ба мавҷудияти принсипҳое ишора мекард, ки аз нуқтаи назари ҷамъияти муайяни инсонӣ болотар аст ва аз анъанаҳои фарҳангӣ, ки чӣ будани некӣ ва бадиро муайян мекунанд, афзалият дорад. Ба заъми ин, — илова кардам ман, — қисми зиёди он чи ҳозир ахлоқӣ ҳисобида мешавад, прагматизми ҳақиқӣ аст. «Агар амалҳои миллатгароёнро маҳкум накунем, — фикр мекунанд одамон, — чӣ чиз ба онҳо халал мерасонад, ки бо мо низ ҳамин тавр рафтор намоянд?» Ва, албатта, онҳо ҳақ ҳастанд: ҷамъият зарурати меъёри объективии ахлоқро дарк мекунад, аммо ба меъёрҳои ҳақиқатан ахлоқӣ омада наметавонад, чунки Сарчашмаи онҳоро эътироф намудан намехоҳад.
Тақрибан пас аз ду соати муҳокомарониҳо ман қарор додам, ки акнун наврасонро ба кашфиёт овардан даркор аст.
— Оё шумо медонед, ки
— Ман медонам, ки ин ҳамин тавр аст, — ҷавоб дод Шон, — аммо намедонам, чаро.
— Ҳақиқате ҳаст, — гуфтам ман, — ки аз ман, аз оилаи мо, аз ҳар кас афзалтар аст. Ин муносибати ҳақиқӣ ба куштор аст, ки аз Шахсияти Худо сарчашма мегирад. Куштор аз он сабаб бад аст, ки Худо вуҷуд дорад ва ин Худо Офаридгор ва Нигаҳдорандаи ҳаёт аст. Ӯ Ҳамонест, ки гуфтааст: «Хуб аст», Ҳамоне ки ҳимоя намудан ҳаётро фармудааст ва кушторро манъ намудааст.
Он бегоҳ ман ба фарзандони худ ва ба духтари шиноси писарам ёдрас намудам, ки Худо Сарчашмаи ҳаёт ва ягона Касест, ки бар ҳаёт қудрат дорад ва ҳақ дорад ҳаётро диҳад ва гирад. Бе Ӯ чун эталони ахлоқ мавҷудияти меъёрҳои ҳамагонии ахлоқӣ ғайриимкон аст.
«УСУЛИ ЧОР Б»
Далелҳое ки ман ба фарзандон овардам, ба дигар масъалаҳои ахлоқӣ низ дахл доранд. Чунон ки аллакай гуфта шуда буд, дурӯғ ва дуздӣ ба шарофати ростгӯии Худо маҳкум карда мешаванд. Адолат ба шарофати беғаразии Худо таҳсин карда мешавад. Нафрат нуқсон аст, чунки Худо муҳаббат аст. Бахшидан дуруст аст, чунки Худо раҳмдилӣ аст. Фосиқӣ бадахлоқӣ аст, чунки Худо вафодор ва беайб аст. Ҳамаи он чи зикр шуд, на аз он сабаб хуб ё бад эълон гардидааст, ки ҷамъият ё калисо ҳамин тавр қарор дод, балки аз он сабаб, ки ин падидаҳо бо моҳият ва хислати Худо ё мувофиқат доранд, ё мухолифи он мебошанд.
Як-ду сол пас аз он ки мо бо фарзандон филми «Рӯйхати Шиндлер»-ро муҳокима мекардем, ман маъракаеро сар кардам, ки онро «Хуб аз бад» номидам. Дар худи ҳамин вақт ман ҳамроҳи дастаи ноширон усули дастрасеро таълиф менамудам, ки бояд ба кӯдакон фарқ кунондани ҳақро аз ноҳақ меомӯзонд. Ин ноу-ҳау «Усули чор Б» ном гирифт. Садҳо ҳазор оилаҳо аллакай онро истифода бурдаанд ва то ҳол истифода буда, ба фарзандон барои ба даст овардани малакаи фарқ кунондани чизи ҳақиқатан хуб аз чизи ҳақиқатан бад ёрӣ мерасонанд.
Бигузор вазъияти оилавии Рик ва Аарон намунаи он шавад, ки падар чӣ кор карда метавонист, то ба писар фаҳмонад, ки дуздидан мумкин нест (ҳатто дар мағозаи дорои овозаи нохуб!), пеш аз он ки ӯ дуздӣ кунад.
«Усули чор Б» аз чор марҳалаи қабули қарорҳо иборат аст:
1. Бояд интихоби худро
2. Бояд фикри Худоро
3. Бояд
4. Бояд ба дастгирӣ ва ҳимояти Худо
Ҳар рӯз мо даҳҳо қарорҳо қабул мекунем, ва бисёрии онҳоро — қариб беихтиёр. Мо интихоб менамоем, ки саҳарӣ соати чанд аз хоб хезем, чӣ пӯшем, ҳангоми ношто чӣ хӯрем, бо кадом хатти сайр ба корхона ё мактаб равем, мошинро дар куҷо монем ва ғайра. Қабул намудани ҳамаи ин қарорҳо қариб ҳеҷ вақти моро намегирад.
Аммо ҳангоме ки сухан дар бораи интихоби ахлоқӣ меравад, бозистода фаҳмидан лозим аст, ки мо дар назди ду роҳ истодаем, ҳангоме мо бояд интихоб кунем: каме дурӯғ гуфтан, дар ишқварзӣ бо густохии бештар амал намудан, ва агар сухан дар бораи кӯдакон равад, бо истифодаи ҷавобҳои дигарон давомоти худро беҳтар кардан, — мо бисёр вақт ҷиддияти он чиро, ки бояд кунем, ба назар намегирем. Барои интихоби дурусти ахлоқӣ кардан пеш аз ҳама миқдори кофии вақт лозим аст, ки имкон медиҳад имконияти интихоби дуруст ё нодуруст карданро ба ёд оварем.
Фарз мекунем, ки Аарон ба падараш дар бораи видеокамераи харидааш гуфт, ки он аз худи аввал нуқсон дошт, ва азбаски маъмурияти мағоза моли бесифатро иваз кардан нахост, ӯ рӯҳафтода шуд. Чӣ тавр Рик метавонист бо истифодаи «Усули чор Б» ба писараш ҳақиқатеро талқин намояд, ки дуздидани камера (бигузор ҳатто аз мағозаи дорои овозаи нохуб!) бад аст?
— Падар, ман камераро ба мағоза бурдам, аммо дар он ҷо онро иваз кардан намехоҳанд ва дар ҳама чиз худи маро айбдор меҳисобанд, — бо алам мегӯяд Аарон. — Онҳо мегӯянд, ки ман худам онҳо вайрон кардаам, аммо ин тавр нест. Ҳангоме ки ҳеҷ кас намебинад, фурсати муносибро истифода бурда, ба ҷои он камераи вайрона, ки ба ман фурӯхтаанд, камераи навро мегирам. Охир, онҳо бояд барои фиреб аз ягон ҷиҳат ҷавобгар бошанд, ҳамин тавр не, падар?
— Ту ҳақ ҳастӣ, писарам, — ҷавоб медиҳад Рик, — онҳо бо ту беадолатона рафтор намуданд. Аммо ту бояд биистӣ ва дар бораи интихоби ҷиддии худ хуб фикр кунӣ, чунки ту метавонӣ ҳам қарори дуруст қабул намоӣ, ҳам қарори нодуруст. Аммо охир ту ба хато роҳ додан намехоҳӣ, чунки ҳар як интихоб натиҷаҳои худро дорад?
Чандин замон пеш яке аз ду офаридаи аввалини Худо интихоби нодуруст кард, қисман аз он сабаб, ки ӯ (яъне Ҳавво) интихоби худро бо фармудаҳои Худо муқоиса накард. Ҳавво қарор дод, ки ба қадри кофӣ фикр кардааст, ки кадоме аз қарорҳои имконпазир дуруст аст, аммо ӯ фаромӯш кард, ки бо Офаридгор маслиҳат кунад. Лаёқати диққат додан ба фикри каси дигар — ҷузъи ҷудоинопазири муносибатҳои солим аст. Оё ин вазъият аз он шаҳодат медиҳад, ки Ҳавво боварӣ дошт, ки Худо хӯрдани меваҳои муайянро манъ намуда, барои манфиатҳои ӯ ғамхорӣ мекард? Ё ӯ дар суханони Худо хоҳиши худпарастонаи маҳрум намудани ӯро аз имконият қабул кардани қарорҳои мустақилона дид?
Хатои Ҳавво аз он иборат буд, ки ӯ водоркунанда ва амалҳои худро ба назар нагирифт ва бо водоркунандаи Худо муқоиса накард. Ӯ бояд интихоби худро бо фармудаҳои Худо, ки дар асл манфиатҳои ӯро ҳимоя мекарданд, муқоиса менамуд. Рости гап, барои ин лозим буд, ки ӯ на худро балки Худоро ҳамчун стандарти ҳамагонии ҳаққоният ва адолат қабул мекард.
Усули моро пайравӣ намуда, Рик ба Аарон гуфта метавонист:
— Писарам, ман медонам, ки ту аз ин беадолатӣ ба хашм омадӣ. Корманди мағоза ба ту камераи вайронро фурӯхт, ва ӯ кори бад кард. Дар асл ту гирифтори қаллобии ӯ шудӣ.
— Ҳа, падар, — бо падар розӣ мешуд Аарон. — Ин дафъа ту комилан ҳақ ҳастӣ.
Рик механдид ва давом медод:
— Мо чунин гуфта метавонистем: агар мағоза фиреби худро эътироф кардан нахоҳад, мо ҳақ дорем ӯро ба эътироф намудани хатои худ маҷбур намоем ва он чиро, ки ба таври ҳаққонӣ ба мо тааллуқ дорад, гирем, ҳамин тавр не, писарам?
— Дуруст, — хурсанд шуда, мегуфт Аарон. — Ғайр аз он, дар ин мағоза он қадар камераҳо ҳастанд, ки агар мо яке аз онҳоро гирем, онҳо ҳатто пай намебаранд.
— Дар назари аввал ин суханон бад наметобанд, — мегуфт ба писараш Рик. — Мо дар асоси тасаввуроти
Бо ин изҳорот Рик писарашро, ки ҳақиқатро меҷӯяд, сӯи Стандарти ҳақиқӣ равона мекард. Аарон чунин меҳисобид, ки дуздидани чизе аз касе ки худаш аз касе қарздор аст, пурра имконпазир мебошад. Аммо, ин гуна муҳокимаронӣ намуда, ӯ амалан салоҳияти Худоро ғасб намуд — Довари соҳибихтиёрро, ки ҳақ дорад дар асоси моҳият ва обрӯи Худ қарор диҳад, чӣ чиз одилона аст, ва чӣ чиз беадолатона. Каломи Худо моро даъват мекунад:
• Дуздӣ накунед.
• Дурӯғ нагӯед.
• Якдигарро фиреб надиҳед.
• Ёри худро наранҷонед ва ғорат накунед (ниг.: Иб. 19:11, 13).
Дар асоси моҳияти Худ Худо фармудааст, ки обрӯи худро нигоҳ дорем, ва моҳияти хислати Худо — ҳақиқат ва росткорӣ аст. Навиштаи Муқаддас мегӯяд, ки «Худо барҳақ аст, агарчи ҳар одам дурӯғгӯй бошад» (Рум. 3:4). Худо табиатан росткор аст, ва аз ҳамин сабаб «дурӯғ гуфтани Худо мумкин нест» (Ибр. 6:18). Пас, қарорҳои худро бо фармудаҳои Ӯ муқоиса намуда, мо ҳокимияти соҳибихтиёронаи Ӯро эътироф менамоем, зеро Ӯ Касест, ки муайян менамояд, ки чӣ чиз дуруст аст ва чӣ чиз нодуруст (дар робита бо дилхоҳ интихоби ахлоқӣ). Агар мо бо назардошти хислати Худо интихоби ахлоқӣ кунем, интихоби мо возеҳу равшан мегардад. Дар намунае ки мо таҳлил менамоем, бо вуҷуди зарар дидан аз беинсофии фурӯшандаҳои электроника, росткор мондан лозим аст.
Бо роҳи Худо рафтан дар сухан осон аст, на дар амал, зеро ин эътирофи он фактро дар назар дорад, ки қоидаҳоро дар зиндагии мо Худо муқаррар мекунад, на мо. Дар замони ҳозира идеяи мустақилона қабул намудани қарори дуруст бисёриҳоро ҷалб менамояд, зеро дар мо хаёли хомро ба вуҷуд меоварад, ки гӯё барои кардани чунин кор ваколат дошта бошем. Чунин мустақилият ба мо имкон медиҳад, ки ақидаҳо ва амалҳоямонро сафед кунем, сарфи назар аз он ки онҳо бо хислати Худо мувофиқат доранд ё не. Имконияти мустақилона ҳал кардани масъалаҳои ахлоқии худ ҳисси соҳибихтиёрӣ ва имкониятҳои номаҳдудро медиҳад. Аз ин амалия даст кашидан осон нест.
— Аарон, ту аз мағоза камера дуздиданӣ ҳастӣ, аммо ин танҳо дар назар қасоси одилона метобад, — давом медиҳад Рик. — Қарори ту ба стандарти илоҳии поквиҷдонӣ мухолифат дорад. Ҳатто агар ту он чиро гирӣ, ки ба таври ҳаққонӣ аз они худ меҳисобӣ, ва чунон гирӣ, ки ҳеҷ кас набинад, ин ба ҳар ҳол фиреб ва амали ноинсофона хоҳад буд. Дар чунин маврид ту вазифаи довар, ҳайати ҳакамон ва иҷрокунандаи адолати ҳуқуқиро аз худ мекунӣ, аммо Худо исрор мекунад, ки ин вазифаи Ӯст: «Интиқом ва подош назди Ман аст…» (Так. Шар. 32:35). Худо ба мо мегӯяд: «Интиқом нагир ва кина ба дил нагир…» (Иб. 19:18).
— Аммо, падар, ба ҳар ҳол ин беадолатона аст, — эътироз менамояд Аарон.
— Ҳа, беадолатона, — розӣ мешавад Рик. — Аммо дар зиндагӣ беадолатӣ бисёр аст, ки довариро бар он бояд ба ихтиёри Худо супорем. Масалан, бо Исо, албатта, беадолатона рафтор намуданд, аммо Китоби Муқаддас мегӯяд: «Гирифтори бадгӯӣ гардида, Ӯ ҷавобан бадгӯӣ намекард; азоб кашида, таҳдид намекард, балки Худро ба Довари одил месупурд» [1 Пет. 2:23]. Илова ба ин, — илова мекунад Рик, — метавонӣ ба ин боварӣ дошта бошӣ, Худо росткории туро ва ба ихтиёри соҳиби ҳақиқӣ супоридани тақдири мағозаи электроникаро қадр мекунад. Навиштаи Муқаддас мегӯяд: «Лекин ҳатто агар барои росткорӣ азоб кашед, хушо шумо…» [1 Пет. 3:14]
Агар мо бо фурӯтанӣ фармонравоии Худоро эътироф намоем ва ба Ӯ писанд омадан хоҳем, натанҳо метавонем неку бадро бехато фарқ кунем, балки ҳамчунин ба дастгирӣ ва ҳимояти Худо умед баста метавонем. Ин маънои онро надорад, ки моро мавҷудияти осудаҳолона ва дилписанд интизор аст. Амалан ҳеҷ чизро пинҳон надошта, Худованд рӯйрост ба мо гуфтааст, ки эҳтимол, барои ҳақиқат азоб кашиданамон лозим меояд, аммо барои чунин азобҳо моро мукофот интизор аст. Ҳаёт дар мувофиқат бо хости Худо баракатҳои бисёри рӯҳонӣ меоварад: озодӣ аз ҳисси айбдорӣ, виҷдони пок ва ҳаловат аз имконияти хурсанд кардани Худо.
Агар мо бо роҳи Ӯ равем, ба мо бисёр дигар ҳиссиётҳои дилписанд, ва низ афзалиятҳои ҷисмонӣ, эҳсосотӣ, психологӣ ва иҷтимоӣ дастрас мешаванд. Албатта, дастгирӣ ва ҳимояти Худо набояд водоркунандаи асосии итоаткорӣ ба Худо бошад — итоаткории мо бояд натиҷаи муҳаббат ва боварӣ бошад. Аммо афзалиятҳои амалӣ ва рӯҳонии итоаткорӣ, албатта, ҳавасмандкунандаи қавӣ барои интихоби хубӣ, ва рад кардани бадӣ аст.
Рик имконият дошт ба Аарон фаҳмонад, ки мувофиқат ба стандарти илоҳии поквиҷдонӣ ба ӯ ақаллан, дар чор сатҳ дастгирӣ ва ҳимоят меоварад, чунки мувофиқат ба стандарти илоҳии поквиҷдонӣ...
• аз ҳисси айбдорӣ ҳимоя мекунад ва имконияти аз виҷдони пок ва муоширати муттасил бо Худо ҳаловат бурданро медиҳад,
• аз ҳисси шармсорӣ ҳимоя мекунад ва имконияти аз дарки вазифаи иҷрошуда ҳаловат бурданро медиҳад,
• аз силсилаи фиребҳо ҳимоя мекунад ва имконияти аз обрӯи шахси росткор ҳаловат бурданро медиҳад,
• аз муносибатҳои вайроншуда ҳимоя мекунад ва имконияти аз боварии тарафайн ҳаловат бурданро медиҳад.
Агар сирре вуҷуд дошта бошад, ки имконияти интихоби дуруст карданро медиҳад, ин дилпурии амиқ ба он аст, ки Худо ҳамеша дар хусуси манфиатҳои мо ғамхорӣ мекунад. Кӯшиш кунед фарзандонро бовар кунонед, ки Худои нек онҳоро чунон дӯст медорад, ки онҳо ҳатто тасаввур кардан наметавонанд. Ҳангоме ки онҳо аз таҳти дил ба ин бовар мекунанд, онҳо метавонанд фармудаҳои Ӯро риоя намоянд, то ки поквиҷдон, росткор бошанд, атрофиёнро дӯст доранд ва эҳтиром намоянд, раҳмдилӣ зоҳир намоянд, бахшанд, худдорӣ кунанд ва ғайра. Итоаткорӣ на танҳо вазифа ё ӯҳдадорӣ аст — он аз ҷониби «Худое ки хеле мехоҳад бо мо муошират намояд» бармеояд (Хур. 34:14, NLT). Ин ҳақиқатро ҷузъи ҷудоинопазири ҳаёти худ гардонед ва ба фарзандони худ ёрӣ диҳед, то бо он фаро гирифта шаванд[25].
Зан ба китфи ман даст расонд:
— Ҷаноби Макдауэлл, ташаккури зиёд барои баромадатон. Ҳеҷ гоҳ пештар ман чизеро монанди ин нашунида будам.
Ман ҳозиракак семинарро дар мавзӯи «Фактҳои аниқ дар бораи шаҳват»-ро ба охир расондам, ва ин зан мехоҳад ба ман расонад, ки маълумоти ҳозир ба даст овардаашро дар ҳаёти оилавии худ «истифода бурдан» мехоҳад.
Ӯ давом дод:
— Ман бояд шавҳарамро розӣ кунам, ки бо писарамон ҷиддӣ гуфтугӯ кунад.
Хавотиршавии худро ошкор накарда, ман пурсидам:
— Бубахшед, писаратон чандсола аст?
Ӯ ҷавоб дод:
— Сездаҳсола.
Ҳайрати худро ошкор накарданӣ шуда, ман пурсидам:
— Ва шумо то ҳол дар гуфтугӯҳо бо писар ба мавзӯи шаҳват дахл накардаед?
Зан ҷавоб дод:
— Не, ... мо чунин имконият надоштем.
«Гуфтугӯи ҷиддӣ» — бозмондаи замони гузашта аст. Рости гап, ман умуман чунин «гуфтугӯҳо»-ро тавсия намедиҳам. Дар «Journal of Family Issues» маълумотҳо дар бораи он оварда шудаанд, ки «танҳо нисфи наврасон чунин меҳисобанд, ки соли гузашта онҳо бо модар як “гуфтугӯи ҷиддӣ” дар мавзӯи шаҳват доштанд, ва танҳо сеяки онҳо дар бораи чунин “чорабинӣ” бо падар хабар доданд»[26].
Падарони мӯҳтарам, як «гуфтугӯи ҷиддӣ» бо фарзандон дар мавзӯи шаҳват як қисми хурди масъалаҳоро ҳам ҳал намекунад, бинобар ин бефоида аст. Ба ҷои ин ман маслиҳат медиҳам, ки андак — андак ва бо вояҳои кам, аммо пайдарпай ба фарзандон маълумотҳоро оид ба ин мавзӯъ расонед. Хулласи гап, масъалаҳоро бо мурури пайдо шудани онҳо ҳал кардан даркор аст. Бисёрии кӯдакон беш аз гуфтугӯи кӯтоҳ чизеро дастгирӣ намудан ва фаҳмидан наметавонанд. Онҳо метавонанд хеле зуд фаромӯш кунанд ва, эҳтимол, «гуфтугӯи ҷиддӣ»-и шуморо фаромӯш мекунанд.
Ҷадвли беҳтарин барои маълумотнокии кӯдак дар бораи шаҳват «як сухан аз ин ҷо, як сухан аз он ҷо» аст: 30 сония дар он ҷо, 1 дақиқа дар ин ҷо; 10 сония дар он ҷо, 2 дақиқаву 45 сония дар ин ҷо — ва ғайра, ва ҳар қадар барвақттар бошад, хубтар аст. Ҳангоме ки барои гап задан дар ин мавзӯъ сабаб пайдо мешавад, онро истифода баред, якчанд сухан гӯед ва гуфтугӯро ба мавзӯи дигар гузаронед. Аҳамиятнокии мавзӯи шаҳватро аз будаш зиёд баҳо надиҳед. Дар оилаи мо қариб нисфи ҳамаи гуфтугӯҳо бо фарзандон дар бораи он на зиёда аз ду дақиқаро мегирифт.
Дар бисёрии фарзандон таваҷҷӯҳ ба мавзӯи шаҳват дар якчанд марҳала зоҳир мегардад. Хеле кам воқеъ мешавад, ки кӯдакон дили худро дарҳол кушоянд. Омодагӣ ба гуфтугӯи ошкоро натиҷаи муколамаи пайдарпай байни волидон ва фарзандон бо мурури ба воя расидани онҳо мебошад. Ба он ақаллан аз он сабаб тайёр бошед, ки ҳангоме фарзандон барои гуфтугӯи ҷиддӣ тайёр мешаванд, он метавонад дар лаҳзаи номусоидтарин ва дар вақти номуносибтарин рӯй диҳад.
«Ҳар қадар кӯшиш кунам ҳам, — мегӯяд писари калонсолам Шон, — ба ёд оварда наметавонам, ки гуфтугӯи якуми ман бо волидон дар бораи шаҳват аниқ кай баргузор шуд. Ва ҳамааш аз он сабаб, ки дар оилаи мо ин мавзӯъ ҷузъи табиии ҳаёт буд. Не, мо доимо дар ин мавзӯъ гап намезадем, аммо ҳар гоҳе ки чунин савол ба миён ояд: дар сари дастурхон, дар мошин ё пеш аз хоб — мо онро чун ҳар гуна мавзӯи дигар муҳокима мекардем. Аз ҳамин сабаб ман ягон “гуфтугӯи ҷиддӣ”-ро ба ёд овардан ҳам наметавонам»[27].
БА КӮДАКОН НАҚШАИ ХУДОРО ОИД БА МУНОСИБАТҲОИ МАҲРАМОНА ФАҲМОНЕД
Агар «гуфтугӯи ҷиддӣ» аз ӯҳдаи масъала намебаромада бошад, гуфтугӯҳои кӯтоҳ чӣ тавр ва дар бораи чӣ бояд бошанд? Чун падаре ки мехоҳад, ки фарзандаш Нақшаи Худоро оид ба муносибатҳои маҳрамона эътироф намояд, шумо пеш аз ҳама мехоҳед, ки фарзандатон фаҳмад, ки, шаҳват чист, ва маълумотро дар бораи он аз шумо ба даст оварад.
Барои он ки кӯдакон фаҳманд, вақти зиёд даркор намешавад: онҳоро намояндагони ҷинси дигар ҷалб мекунанд. Худо мард ва занро бо чунин майли табиӣ ба якдигар офаридааст. «Аз ин сабаб, — гуфта шудааст дар Китоби Муқаддас, — мард падару модари худро тарк карда, бо зани худ хоҳад пайваст; ва як тан хоҳанд буд» (Ҳас. 2:24). Майл ва эҳтиёҷи мо ба муносибатҳои маҳрамона аз боиси ягонагии Худост (ниг.: Так. Шар. 6:4). Оиладорӣ ва муносибатҳои ҳамсарона байни мард ва зан моҳият ва ягонагии Ӯро инъикос мекунанд. Шаҳват — тӯҳфаи олидараҷаи Худост, ки ба инсон имконият медиҳад аз ҷиҳати маҳрамонаи муҳаббат ҳаловат барад.
Рости гап, баъзе касон бо боварӣ ба он ба воя расидаанд, ки «шаҳват» калимаи ифлос аст, ва ин тасаввуроти таҳрифшударо ба оиладории худ ворид намудаанд. Дар чунин маврид интизор шудан душвор аст, ки «ифлосӣ» ба наздикшавии ҳамсарон мусоидат мекарда бошад. Бо вуҷуди ин, наздикӣ як ҷузъи нақшаи Худо оид ба шаҳват аст.
Ин ҳақиқат ҳатто дар сатҳи биологӣ тасдиқи худро меёбад. Олимон гормони
Бисёрии фарзандон дар бораи таъйиноти шаҳват тасаввурот надоранд. Бисёриҳо гумон мекунанд, ки шаҳват танҳо барои наздикии ҷисмонӣ вуҷуд дорад. Албатта, ба муддати як лаҳзаи кӯтоҳ шаҳват ҳисси наздикии ҷисмонӣ медиҳад, аммо ба ҳар ҳол таъйиноти асосии он — барои тамоми умр аз ҷиҳати ҷисмонӣ, эҳсосотӣ, рӯҳонӣ ва иҷтомоӣ муттаҳид намудани ҳамсарон аст. Аз ҳамин сабаб Исо гуфтааст: «…ба тавре ки онҳо акнун ду тан не, балки як тан мебошанд. Пас, он чиро, ки Худо бо ҳам пайвастааст, одам набояд ҷудо кунад» (Мат. 19:6). Пас, то даме ки мард ё зан тайёр нестанд ҳаёти худро ба наздикӣ бо якдигар бахшанд, онҳо набояд ба муносибатҳои барои ин мақсад муқарраршуда дохил шавад.
Падарони мӯҳтарам, шумо бояд ба фарзандони худ чизи асосиро фаҳмонед: шаҳват — натиҷаи ҷалбшавӣ байни намояндагони ҷинси муқобил ва тӯҳфаи олидараҷа барои барпо намудани наздикӣ байни мард ва зане ки бо ҳам оила барпо кардаанд. Шаҳват як чизи ифлос нест, агарчи баъзеҳо шаҳватро суиистифода намуда, таъйиноти онро таҳриф менамоянд. Он факт, ки таъсири бади фарҳанги ҳозира як чизи олидараҷаро таҳриф мекунад, маънои онро надорад, ки аз он чун аз вабо гурезон шудан даркор аст. Шаҳват ва шаҳвонияти инсонро то сатҳе ки Худо муқаррар намудааст, боло бардоред. Дар ниҳояти кор, шаҳват як ҷузъи нақшаи Худост, ва Худо моро мавҷудоти шаҳвонӣ офаридааст.
Худо муносибатҳои шаҳвониро ҳамчун омиле офарид, ки иттиҳоди ҷисмонӣ, эҳсосотӣ, рӯҳонӣ ва иҷтимоии марду занро барои тамоми умр мустаҳкам менамояд. Табиати ин омили пайвасткунанда хусусияти яккарата надорад. «Иштиҳои шаҳвонӣ», ба монанди иштиҳои гастрономӣ, бисёр ва қавӣ эҳсос шуда метавонад, шояд барои баъзеҳо ҳатто бештар.
Наздикӣ — ҷузъи хеле муҳими шаҳват аст, аммо ҳаловат бурдан аз муносибатҳои ҳамсарона — чизи дигар аст. Шаҳват барои ҳамсарону дӯстдор, ки худро барои тамоми умр ба якдигар бахшидаанд, бояд тӯфони эҳсосоти олидараҷа диҳад.
Ба кӯдакон бо тарзи қобили қабул ва барои фаҳмиши онҳо дастрас фаҳмонед, ки Худо муносибатҳои шаҳвониро барои ҳаловат муқаррар намудааст. Ҳангоме ки фарзандони мо ба воя расиданд, ман пинҳон намекардам, ки ба ман муошират бо модари онҳо чӣ гуна ҳаловат мебахшад. Албатта, лозим нест, ки фарзандон муносибатҳои шаҳвонии волидонро дар хаёлоти худ тасаввур кунанд, аммо ман мехоҳам, ки онҳо донанд: муносибатҳои шаҳвонӣ ҳамчун азсаргузаронии дилписанд ва дар айни замон олидараҷаи ҳамсарон ба нақша гирифта шудаанд, аз ҳамин сабаб хеле эҳтиёткорона ман ба фарзандон ишора мекардам, ки ману Доттӣ беандоза хушбахтем, ҳангоме ки аз ин атои Худо ҳаловат мебарем. Дар омади гап, агар аз ҷиҳати библиявӣ асоснок намудан даркор бошад, ки Худо мехоҳад бо ёрии шаҳват ба ҳамсарон хурсандӣ бахшад, боби 7-уми Суруди Сурудҳоро аз нав хонда бароед.
Яке аз аввалин насиҳатҳои Худо ба аввалин ҷуфти оилавӣ, Одам ва Ҳавво, ин буд: «Борвар ва афзун шавед» (Ҳас. 1:28). Эҳтимол, аз байни фармудаҳое ки замоне ба инсоният дода шудаанд, ин яке аз дилписандтарин мебошад! Бе итоат ба ин фармуда дар рӯи замин насли инсон давом намеёбад.
Дар аввали ояти 28-ум гуфта шудааст: «Ва Худо онҳоро баракат дод, ва Худо ба онҳо гуфт: «Борвар ва афзун шавед...» Зода шудани фарзандон чун натиҷаи иҷрои ин фармуда — баракат аст. Подшоҳ Сулаймон гуфтааст: «Тоҷи пирон писарони писаронанд, ва ҷалолати писарон — падару модари онҳо» (Мас. 17:6).
Эҳтимол, ҳеҷ чиз ҳаяҷонбахштар аз фаҳмидани он нест, ки дар натиҷаи зоҳиршавии маҳрамонаи муҳаббат ба якдигар ҳаёти гаронбаҳое пайдо мешавад, ки барои ҳамеша писар ё духтари шумо номида хоҳад шуд. Албатта, ҳам таваллуди кӯдак, ҳам тарбияи ӯ дар замони мо мушкилиҳои зиёд доранд. Аммо ин чӣ имтиёзи ҳайратовар ва чӣ баракати аҷиб аст — имконияти оила доштан! Бигузор фарзандони шумо донанд, ки онҳо ба шарофати атои илоҳии муносибатҳои маҳрамона пайдо шудаанд.
Кӯдакон бояд фаҳманд: Худо мехоҳад, ки шаҳват баракати ҳаёти калонсолона ва муносибатҳои болиғи онҳо гардад. Онҳо бояд фаҳманд, ки Худо муносибатҳои маҳрамонаро барои чӣ офарид, ва агар онҳо атои Ӯро дуруст истифода бурдан хоҳанд, бояд бо қоидаҳои он шинос шаванд[28]. Аз рӯи нақшаи Худо, муносибатҳои маҳрамона як шарт доранд — риоя намудани қоидаҳои муқарраркардаи Худо. Риоя намудани ин қоидаҳо боиси ҳаловат бурдан аз ҳамаи афзалиятҳои атои муъҷизаосои Худо мегардад, лекин вайрон кардани ин қоидаҳо боиси натиҷаҳои харобиовар мегардад. Аз ҳамин сабаб мо мехоҳем ба фарзандон муносибати эҳтиромонаро ба нақшаи илоҳии муносибатҳои маҳрамона ёд диҳем.
НАҚШАИ ХУДО ОИД БА МУНОСИБАТҲОИ МАҲРАМОНА
Оё шумо моҳии аквариумиро бо банд ба сайру гашт баровардаед, ва оё дар қутби шимолӣ хурмо парвариш кардаед ё бо печкаши одӣ (отвертка) шурупи конакаш салибшаклро тоб додаед? Ҳатто кӯшиш накунед: ба мушкилиҳои зиёд рӯ ба рӯ мешавед. Чаро? Чунки моҳиён барои он офарида шудаанд, ки дар об шино кунанд, на ин ки дар гулгаштҳои боғ сайру гашт кунанд. Ва агар моҳӣ аз ҳаёт ба пуррагии он ҳаловат бурдан хоҳад, чунон ки Офаридгор ба нақша гирифтааст, ӯ бояд дар он ҷое ки барояш муқаррар шудааст, яъне дар об зиндагӣ кунад. Хурмо барои он офарида шудааст, ки дар иқлими тамоми сол гарм сабзад. Ин растании тропикӣ аст. Барои он ки мувофиқи нақшаи муқарраркардаи Офаридгор нашъунамо кунад, Хурмо бояд аз қутби шимолӣ барин минтақаҳои иқлимӣ то ҳадди имкон дур бошанд. Ҳатто чунин вазифаи одӣ, аз қабили ба девор тоб дода даровардани шурупи конакаш салибшакл, хеле душвор мешавад, агар печкаши (отвертка) нодуруст истифода шавад. Механизмҳо барои самаранокии бештар, ё растаниҳову ҳайвонот барои қобилияти ҳаётии бештар, бояд дар мувофиқати пурра бо дастуруламали худ ё мувофиқи биологияи худ фаъолият кунанд ё вуҷуд дошта бошанд. Ин хеле одӣ аст, чун ду зарби ду.
Кӯдакон бояд фаҳманд, ки чун ҳар як лоиҳаи Худо, шаҳват мақсади худро дорад. Шаҳват тӯҳфаи фантастикӣ буда, барои он муқаррар шудааст, ки муносибатҳои романтикии ҳамсаронро ҳар чи бештар мустаҳкам намояд, дар муносибатҳои онҳо хурсандӣ ва ҳаловати ҷисмонӣ оварад, ва ба онҳо имкон диҳад, ки оилаи дӯстдоре бо як ё якчанд фарзандон барпо намоянд. Агар ба нақшаи илоҳии муносибатҳои маҳрамона эҳтиромона муносибат намуда, қоидаҳои муқарраркардаи Худоро риоя намоем, шаҳват яке аз беҳтарин офаридаҳои Худост.
Пас эҳтироми мо ба нақшаи Худо чӣ тавр зоҳир мегардад? Агар шаҳват барои наздикӣ, ҳаловатҳо ва давом додани насл офарида шуда бошад, мо бояд ҳамаи афзалиятҳои онро чӣ гуна ба таври беҳтарин истифода барем? Худо ҷавобро дар он пешбинӣ кардааст, ки шаҳватро бо ҳудудҳо ва қоидаҳои муайян ҳимоя намудааст. Мо, падарон, мехоҳем, ки барои ба даст овардани баракати максималӣ аз шаҳват, фарзандони мо умуман ба нақшаи Худо ва ба риояи ҳудуд ва қоидаҳои муқарраркардаи Худо муносибати эҳтиромона намуданро ёд гиранд.
ҲУДУДҲОИ АХЛОҚӢ ДАР МУНОСИБАТҲОИ МАҲРАМОНА
Дар бобҳои гузашта мо борҳо дар бораи он гуфта будем, ки фармудаҳои Худо барои манфиати мо муқаррар шудаанд. Ин, албатта, ҳамчунин ҳангоме ки сухан дар бораи ҷиҳати маҳрамонаи ҳаёт меравад, дуруст аст. Пас дар чаҳорчӯбаи он ҳудуд ва қоидаҳо, ки мо бояд донем ва вайрон накунем, чӣ чиз мумкин ё номумкин аст? Аммо пеш аз он ки ба ин савол ҷавоб диҳем, биёед бори дигар такрор кунем: Худо аз он сабаб ин ҳудуд ва қоидаҳоро муқаррар намудааст, ки мехоҳад дар ҳаққи мо ғамхорӣ намояд ва моро ҳимоя намояд.
Таронаи 144-уми Забурро бори дигар хонда бароед, ки дар он Худо чун ҳимоятгари саховатманд ва раҳмдил тасвир ёфтааст. Ғамхорӣ ва ҳимоят бо риояи як қатор талаботи Ӯ, ки рафторро дар соҳаи шаҳвонӣ ба низом медароранд, робитаи зич доранд. Пеш аз ҳама, мо бояд аз бадахлоқӣ канораҷӯӣ кунем.
Китоби Муқаддас ҳама гуна робитаи шаҳвониро байни мард в зани дар никоҳ набударо (яъне шаҳвати пеш аз никоҳ ва берун аз никоҳ) бадахлоқӣ дар соҳаи шаҳвонӣ меномад. Навиштаи Муқаддас даъват мекунад:
• «…аз фосиқӣ парҳез кунед» (Аъм. 15:29);
• «Аз фосиқӣ гурезед...» (1 Қӯр. 6:18);
• «Фосиқӣ накунем…» (1 Қӯр. 10:8);
• «Лекин фосиқӣ ва ҳар гуна нопокӣ ё тамаъкорӣ набояд дар байни шумо ҳатто зикр ёбад, чунон ки ба муқаддасон муносиб аст» (Эфс. 5:3);
• «Зеро хости Худост, ки шумо муқаддас бошед ва аз фосиқӣ парҳез кунед…» (1 Тас. 4:3).
Риояи меъёрҳои ахлоқӣ дар соҳаи шаҳвонӣ (ин пеш аз ҳама аломати «стоп» барои алоқаи ҷинсии пеш аз никоҳ ва берун аз никоҳ аст) ғамхорӣ ва ҳимояти Худоро таъмин менамояд. Инак танҳо якчанд намуна:
ҲИМОЯТ АЗ |
КАФОЛАТИ |
ҳисси айбдорӣ |
подоши рӯҳонӣ |
ҳомилашавии нодаркор |
муҳити бароҳат барои тарбияи фарзандон |
бемориҳое ки бо узвҳои таносул мегузаранд |
осудагии рӯҳӣ |
аз ҷиҳати шаҳвонӣ нотавон будан |
боварии тарафайн |
стресси эҳсосотӣ |
наздикии ҳақиқӣ |
Ҳамаи афзалиятҳое ки ғамхорӣ ва ҳимояти Худо кафолат медиҳанд, албатта, ҳаёти шаҳвониро дар никоҳ ба таври зиёдаш мусоид мегардонанд. Масалан, ман дар ҷавонӣ интихоби бошуурона кардам, ки аз муносибатҳои шаҳвонӣ то оиладоршавӣ худдорӣ намоям. Ин ӯҳдадорӣ дар назар дошт, ки ман мехоҳам покдоманиро риоя намоям — то он вақте ки духтареро, ки орзуяш мекунам, вомехӯрам ва бо ӯ оиладор мешавам, ва баъд тамоми умр ба ӯ вафодор мешавам. Доттӣ низ ҳамин гуна ӯҳдадориро ба ӯҳда гирифта буд, ва азбаски ҳар дуи мо ба фармудаҳои Худо, ки муносибатҳои маҳрамонаро ба низом медароранд, итоаткорем, ҳисси айбдориро надониста, мо аз онҳо ҳаловат мебарем.
Мо ба азобҳои вобаста бо ҳомилашавии пеш аз никоҳ дучор нашудаем. Пас, мо ҳеҷ гоҳ бо саргардониҳои дилгиркунанда дар раванди фарзандхонд кардан ё зарурати ҳар чи зудтар оиладор шудан аз боиси ҳомила шудан дучор нагардидаем.
Дар бистари никоҳӣ моро тарси сироят ёфтан аз ягон бемории узвҳои таносул азоб намедиҳад.
Мо аз нотавонии шаҳвонӣ наметарсем, чунки ҳар дуямон чунин таҷриба надорем, ва низ аз ягон хел муқоиса барканор ҳастем. Пас, мо пурра метавонем аз боварии тарафайн ҳаловат барем.
Мо стресси эҳсосотӣ, ки ба шаҳвати пеш аз никоҳ хос аст, ва аз ҳисси хиёнат, ки бо робитаҳои берун аз никоҳ ҳамроҳӣ мекунад, барканор ҳастем. Дар натиҷа ҳар дуи мо, илова ба наздикии маҳрамона, аз наздикии эҳсосотӣ, ки аз фиреб ё «скелетҳо дар ҷевон» озод аст, ҳаловат мебарем.
Аз рӯи нақшаи Худо шаҳват барои ҳамсарон дар чаҳорчӯбаи ҳудуди ахлоқӣ муқаррар шудааст, ки манъи муносибатҳои маҳрамонаро то никоҳ ва вафодориро пас аз никоҳ дар назар доранд. Риояи фармудаҳои Худо ба мард ва зане ки якдигарро дӯст медоранд, аз муносибатҳои маҳрамона ба пуррагӣ ҳаловат бурданро кафолат медиҳад, аммо фаҳмидани чӣ будани ин ҳудудҳои ахлоқӣ, ва аниқ карда тавонистани онҳо барои ҳамсарон ҳаётан муҳим аст. Гап дар он аст, ки чунин маҳдудиятҳо калимаи «не»-ро ҷавобе мегардонанд, ки ба муносибатҳои ҳамсаронаи дарозмуддат мусоидат мекунанд, ва риоя намудани ин маҳдудиятҳо шаҳватро тӯҳфаи олидараҷаи Худо мегардонад.
Китоби Муқаддас мегӯяд: «Бигзор заношӯӣ дар назари ҳама муҳтарам бошад, ва ҷойхоби он беайб… Зеро хости Худост, ки шумо муқаддас бошед ва аз фосиқӣ парҳез кунед; ва ҳар яке аз шумо донад, ки чӣ гуна бадани худро дар муқаддасӣ ва шараф нигоҳ дорад, на дар оташи шаҳват... Зеро Худо моро на ба нопокӣ, балки ба муқаддасӣ даъват кардааст» (Ибр. 13:4; 1 Тас. 4:3–5, 7).
Покии ахлоқӣ ҳудуди илоҳӣ аст, ки баракатро дар ҳаёти ҳамсарона кафолат медиҳад ва моро аз натиҷаҳои манфии бадахлоқии шаҳвонӣ ҳимоят мекунад. Аммо ахлоқан пок будан чӣ маъно дорад?
Оё шумо ягон вақт конфетҳои шоколадии дар коғазпечи онҳо «шоколади ширии 100%» навишташударо хӯрдаед? Як банкача асал чӣ? Дар баъзе этикеткаҳо хондан мумкин аст: «Асали табиӣ бе ширинкунандаҳои сунъӣ». Нисбат ба шоколад ё асал «садфоиза» ё «табиӣ» гуфтан маънои онро дорад, ки дар маҳсулоти онҳо ҳеҷ гуна иловаҳо, ки мазаи онҳоро дигар мекунанд, ё шоколади
Покии шаҳвонӣ «ҳаёт мувофиқи нақшаи ибтидоии Худо оид ба шаҳват»-ро дар назар дорад, бе ягон хел ақибнишинӣ, ки метавонад нақшаи комили Ӯро вайрон кунад. Худо мехост, ки муносибатҳои маҳрамона зоҳиршавии муҳаббат байни мард ва зан бошанд. Бо пайдо шудани шарики сеюми шаҳвонӣ вайрон шудани ҳамоҳангии ин иттиҳод ҳамон илова дар муносибатҳои ҳамсарон мегардад, ки иттиҳоди ҳамсаронаро нопок мекунад. Агар ба стакани оби тоза сангчаи лойолудро партоем, он аз боиси омехтагиҳо ифлос мегардад, яъне нопок мешавад. Стакани обе ки ҳеҷ хел омехтагӣ надорад, — стакани оби поктарин аст. Худо мехоҳад, ки ҳаёти шаҳвонии мо пок бошад.
Бигузор фарзандон донанд, ки Худо муносибатҳои маҳрамонаро барои иттиҳоди мустаҳками оилавӣ офаридааст, ки байни мард ва зане ки то никоҳ покдоманиро нигоҳ доштаанд ва акнун ба якдигар вафодоранд, баста мешавад. Ҳа-ҳа, покии ҳар гуна иттиҳод ҳанӯз
Талабот оид ба покии шаҳвонӣ аз куҷо пайдо шудааст? Аз хислати Худи Худо. Худованд мегӯяд: «Муқаддас бошед, чунки Ман қуддус ҳастам» (1 Пет. 1:16) ва «Ва ҳар кӣ аз Ӯ [Ба Масеҳ, ҳангоме ки Ӯ бармегардад] чунин умед дорад, худро пок менамояд, чунон ки Ӯ [Худо] пок аст» (1 Юҳ. 3:3). Худо аз ҷиҳати табиати Худ қуддус ва пок аст, «дар Ӯ ҳеҷ ноинсофӣ нест» (Заб. 91:16). Ба фарзандон дар фаҳмидани он ёрӣ диҳед, ки пеш ва пас аз оиладоршавӣ покии шаҳвониро нигоҳ дошта, онҳо ғамхорӣ ва ҳимояти Худоро ба даст меоваранд ва аз муносибатҳои маҳрамона бо тамоми пуррагии он ҳаловат бурда метавонанд.
Фармудаи ҳафтум мегӯяд: «Зино накун» (Хур. 20:14). Исо гуфтааст, ки агар мард ва зан оила бунёд карда бошанд, онҳо набояд зино кунанд, балки ба якдигар вафодор бошанд. Ӯ гуфт: «Пас он чиро, ки Худо бо ҳам пайвастааст, одам набояд ҷудо кунад» (Марқ. 10:9). Худо ба Исроил гуфт: «…пас, рӯҳи худро нигоҳдорӣ намоед ва хиёнат накунед» (Мал. 2:16).
Ҳангоми маросими никоҳ навхонадорон ба якдигар қасами вафодорӣ медиҳанд: «Имрӯз мо бо ҳам як шудаем, ва ман қасам мехӯрам, ки дар беморӣ ва солимӣ, дар сарватмандӣ ва камбағалӣ бо ту хоҳам буд, то даме ки марг моро аз ҳам ҷудо кунад. Қасам мехӯрам, ки ба ту вафодор мемонам… норасоиҳои туро бо муҳаббат қабул мекунам, барои пирӯзиҳои ту шодӣ мекунам ва дар лаҳзаҳои шикастҳоят туро дастгирӣ менамоям». Эҳтимол, ҳеҷ чиз он гуна қаноатмандии амиқ намеоварад, чун дарки он ки касе туро беш аз ҳар каси дигар дар ҷаҳон дӯст медорад ва тамоми ҳаёти худро ба ту мебахшад. Вафодорӣ ҳудуди илоҳӣ аст, ки баракатҳоро дар ҳаёти ҳамсарона кафолат медиҳад ва онро аз натиҷаҳои манфии бадахлоқии шаҳвонӣ ҳимоя мекунад.
Дар тӯли қисми зиёди ҳаёти оилавии худ ман дур аз хона дар сафар будам ва борҳо имконият доштам, ки ба Доттӣ хиёнат намоям. Лекин дар давоми чил соли оиладорӣ ман боре ҳам ба васваса тобеъ нашудам, садоқат ва бахшидашуданамро ба ягона муҳаббат дар ҳаёти худ вафодорона нишон додам. Албатта, ягона дӯстдошта дар ҳаётам Доттӣ аст. Ва барои ӯ ин маънои зиёд дорад. Муносибати ман ба занам ҳисси арзишнокии ӯро мустаҳкам мекунад, ба ӯ ҳифзшуда будан ва дилпурӣ ба он медиҳад, ки ман ӯро беандоза дӯст медорам. Дар сайёраи мо зиёда аз се миллиард занҳо ҳастанд, аммо ба ман танҳо ӯ даркор аст.
Ҳар яки моро Худо бо майл ва хоҳиши барои касе ягона дӯстошта шудан офаридааст. Ин хоҳиш аз дили Худи Худо бармеояд. «Пас бидон, ки Парвардигор Худои ту Худост, Худои амин аст, — гуфт Мусо ба исроилиён, — ки паймон ва марҳамати Худро ба онҳое ки Ӯро дӯст медоранд ва аҳкомашро риоя менамоянд, то ҳазор насл нигоҳ медорад…» (Так. Шар. 7:9).
Ба кӯдакон фаҳмонед, ки, аз рӯи нақшаи Худо, шаҳват бояд аз як тараф дар шароити покии ахлоқӣ, ва аз тарафи дигар дар шароити вафодорӣ вуҷуд дошта бошад. Ин шароит муҳити солими муносибатҳои маҳрамонаи ҳамсаронро кафолат медиҳанд. Ва ин муҳит муҳаббати байни онҳо пайдошуда мебошад.
Бисёрии кӯдаконе ки дар оилаҳои масеҳӣ тарбият меёбанд, бо ин меъёрҳои ахлоқӣ шинос ҳастанд. Агар шумо волидони фарзанди наврас бошед, ӯ дарҳол гуфта метавонад, ки муносибати сабукфикрона ба шаҳват ва саҳлангорӣ дар интихоби шарики шаҳвонӣ бад аст. Шумо ҳақ доред фахр намоед, ки фарзанди шумо ҷонибдори чунин нуқтаи назар аст. Лекин бояд гуфт, ки як «аммо» ҳаст.
Ҳангоме ки сухан дар бораи «муҳаббати ҳақиқӣ» меравад, бисёрии фарзандон аз калисоҳои хуб ва оилаҳои масеҳӣ нуқтаи назари худро дигар мекунанд. Дар ин маврид шаҳвати пеш аз никоҳ ба онҳо қобили қабул метобад, чунки «муҳаббат ҳама чизро сафед мекунад».
Ба кадом як маъно барои ҷавонони ҳозиразамон қобили қабул будани чунин ақидаро изҳор намуда, ман бисёрии волидон ва сарварони калисоро хеле ҳайрон мекунам, аммо ман ҳақиқатан чунин меҳисобам, ки муҳаббати ҳақиқӣ ҳама чизро сафед мекунад. Эҳтимол, шумо пай мебаред, ки ман чӣ гуфтанӣ ҳастам, зеро дар яке аз бобҳои гузашта мо маънои библиявии муҳаббатро таҳлил намудем. Мушкилӣ дар он аст, ки бисёрии ҷавонписарон ва духтарон муҳаббатро на аз рӯи меъёри библиявӣ, балки мувофиқи стандартҳои шубҳанок маънидод мекунанд, ки мувофиқи онҳо муҳаббат шаҳватро, ки ҳудуди покии ахлоқӣ ва вафодориро сарфи назар мекунад, имконпазир меҳисобад.
Ёдрас мекунам, мо муҳаббати ҳақиқиро чунин маънидод намудем: дар баробари бехатарӣ, хушбахтӣ ва осудаҳолии худ қадр карда тавонистани бехатарӣ, хушбахтӣ ва осудаҳолии шахси дигар. Ба кӯдакон фаҳмонед, ки муносибати эҳтиромона ба нақши Худо оид ба муносибатҳои маҳрамона маҳз дар чунин муҳаббат ба шахси дигар зоҳир мегардад, ва низ дар риоя намудани ҳудуди покии ахлоқӣ ва вафодорӣ, ки нигаҳбонони муносибатҳои маҳрамона мебошанд. Ба онҳо дар фаҳмидани он ёрӣ диҳед, ки итоаткорӣ ба фармудаҳои Худо бояд осудаҳолии онҳоро таъмин намояд ва аз нохушиҳо эмин нигоҳ дорад. Муҳаббат — муҳаббати ҳақиқӣ! — аз алоқаи ҷинсии пеш аз никоҳ худдорӣ мекунад ва покии ахлоқӣ ва вафодориро пас аз оиладор шудани дӯстдоштагон ҳифз менамояд. Бинобар ин, аз ин ҷиҳат муҳаббати ҳақиқӣ ҳақиқатан ҳама чизро сафед мекунад.
Сарчашмаи чунин муҳаббат кист? Албатта, Худо, зеро «Худо муҳаббат аст» (1 Юҳ. 4:8). Маънидоди илоҳии муҳаббат ҳар касро аз зарар ҳимоя мекунад ва некӯаҳволии ӯро кафолат медиҳад. Муҳаббати Худо саховатманд ва боварикунанда, меҳрубон ва ҳимоякунанда, вафодор ва беохир аст. Азбаски муҳаббати ҳақиқӣ ғамхорӣ ва ҳимояи шахси дӯстдоштаро афзал меҳисобад, муҳаббати Худо чизеро роҳ намедиҳад, ки ба бехатарӣ, хушбахтӣ ва осудаҳолии ӯ зарар расонида метавониста бошад[29].
Ман аз он сар кардам, ки амалияи «гуфтугӯи ҷиддӣ»-ро маҳкум намудам ва маслиҳат додам, ки дараҷа ба дараҷа ва бо вояи муайян, аммо пайваста ба фарзандон маълумотро оид ба ин мавзӯъ расонанд. Дар
•
Кӯдакони шашсола, панҷсола ва ҳатто чорсола принсипҳои библиявии муҳаббат, покии ахлоқӣ ва вафодории ҳамсаронаро фаҳмида метавонанд. Ба шумо имконияти хуб дода мешавад, ки ба фарзандон дар фаҳмидани ин принсипҳо ёрӣ расонда, таҳкурсии мустаҳками покдомании шаҳвонии ояндаи онҳоро бунёд намоед. Ба фарзандон муҳаббат ба ҳамсарро фаҳмонда, шумо гуфта метавонед, ки дар ҳаққи ӯ он гуна эҳтиёткорона ғамхорӣ мекунед, ки дар ҳаққи бадани худ ғамхорӣ менамоед. Барои фаҳмондани мафҳуми вафодории ҳамсарона намунаи иҷро намудани ваъда мувофиқ меояд. Ҳангоми фаҳмодани чӣ будани вафодории ҳамсарона шумо метавонед чунин гӯед: «Аз ҳамин сабаб ман на бо ягон модари дигар, балки танҳо бо модари шумо зиндагӣ мекунам». То ҳадди имкон барвақттар ба кӯдакон фаҳмонед, ки шумо ҳаёти худро ба модари онҳо бахшидаед ва танҳо ба ӯ вафодор ҳастед. Ҳангоме ки гормонҳои онҳо ба туғён медароянд, намунаи шахсии шумо ва шаҳодатҳоятон натиҷаи хуб хоҳанд дод.
•
•
•
Дигар манбаъҳоро низ истифода баред. Ба мағозаи маҳаллии китобҳои масеҳӣ даромада, бо каталогҳои он шинос шавед ва аниқ кунед, ки деноминатсияи шумо кадом барномаҳои таълимиро пешкаш менамояд. Барои касоне ки фарзандони худро бо нақшаи Худо оид ба муносибатҳои маҳрамона шинос намудан мехоҳанд, воситаҳои олидараҷа фаровон ва дастрас мебошанд.
Марша писарашро оғӯш кард, ҳангоме ки ӯ аллакай рафтанӣ буд.
— Азизам, ман хеле шодам, ки ту ба хабаргирии мо омадӣ, — гуфт ӯ.
— Ҳа, Грэг, — тасдиқ намуд падараш, Майк. — Рости гап, ин хеле хуб аст. — Ӯ сӯи писараш қадам монд, то ки ӯро оғӯш кунад. — Ман он рӯзҳоеро пазмон шудаам, ки мо, тамоми оила, ба калисо мерафтем, ва умуман бо ҳам ҷамъ мешудем. Аммо, ба фикрам, ту аллакай дар назди донишгоҳи худ калисоеро ёфтаӣ, ҳамин тавр не, писарам?
Грэг борхалтаашро ба китфаш гирифт.
— Чӣ хел ба ту гӯям, падар? На он қадар, — ҷавоб дод писар. — донишҷӯёни соли аввали таҳсил вақти бисёр надоранд — вазифаву супоришҳои зиёд медиҳанд, бинобар ин ман хеле банд ҳастам.
Хоҳари 16-солаи Грэг, Сара, сумкаи сафариро ба ӯ дароз карда, пурсид:
— Таҳсил дар донишгоҳ ҳақиқатан ин қадар душвор аст?
— Ман чунин намегуфтам. Медонӣ, корҳо беҳад зиёданд.
Майк писарашро навозишкорона аз китфаш оғӯш кард:
— Агар барои рафтан ба калисо вақт надошта бошӣ, эҳтимол, ту ҳақиқтан хеле банд ҳастӣ.
— Падар, — ҷавоб дод Грэг, — ман акнун ба калисо барин чизҳо шавқ надорам. Ман дӯстон дорам, ҳафтае як бор мо вақтро бо ҳам мегузаронем, ва ин барои ман кофӣ аст.
— Ман ҳам бо дӯстон буданро афзал медонам, — бародарашро дастгирӣ намуд Сара. — Калисо чунон дилгиркунанда аст.
— Сара! — духтарашро огоҳ намуд Марша. — Ту суханони хеле бад мегӯӣ!
— Аммо, охир, ин ҳақиқат аст! — эътироз намуд Сара.
— Модар, Сара ҳақ аст, — гуфт Грэг. — Ман дигар ба калисо шавқ надорам.
— Азизам, ин тавр нагӯй. — Марша дасти писарашро гирифт. — Наход ки донишгоҳ туро аз Худо дур карда бошад?
— Не, оча, — хандида гуфт Грэг. — Ман худам биёр чизҳоро аз нав фикр карда баромадам. Худо чун пештара барои ман аҳамияти зиёд дорад, аммо ба баъзе чизҳо ман на ба монанди ту менигарам, вассалом. — Ӯ бандаки борхалташро дуруст кард. — Вақти рафтани ман шуд.
Грэг сӯи мошин рафт, ва Сара барои то мошин бурдани чизҳояш ба ӯ ёрӣ дод. Ба айвонча баромад, Марша ва Майк аз паси писарашон менигаристанд.
— Мо барои ту дуо мегӯем, писарам, — нидо кард Майк.
— Ташаккур, падар, — ҷавоб дод Грэг.
Марша ва Майк хомӯшона менигаристанд, ки писарашон мошинро дар пайраҳаи даромадгоҳ ақиб ронда, ба роҳ баромад ва дастонашро ҷунбонда хайрухуш кард.
— Умедворам, мо писарамонро аз даст надода истодаем, — гуфт Марша.
Майк тасдиқ намуд:
— Ман умедворам, ки мо
Ман дар байни падароне ки бо онҳо сӯҳбат кардаам, гуфтугӯҳоро дар бораи хавотиршавии доимо такроршаванда, ки аз ҳамаи дигар хавотиршавиҳо бештар аст, мешунавам, аз қабили он чи Майк гуфт — хавотиршавӣ аз он, ки фарзандони ба воя расидаи онҳо, ки ба донишгоҳ дохил шуда, хонаи волидонро тарк кардаанд, аз арзишҳои масеҳӣ, ки дар оила ба онҳо омӯзонида мешуданд, дур мешаванд, ва дар охир аз имони ҳақиқӣ даст мекашанд.
Ин хавотиршавӣ беҳуда нест. Тадқиқот нишон медиҳанд, ки дар давоми даҳ соли аввали марҳалаи ба воя расидан бисёрии наврасони масеҳӣ калисоро тарк мекунанд ва ҳамаи ӯҳдадориҳои ба Масеҳ додаашонро фаромӯш мекунанд[32]. Ин маънои имконияти онро надорад, ки фарзандони шумо қатъиян Худоро рад мекунанд ва атеист мешаванд. Гап дар ин нест. Аниқтараш, онҳо бо ақидаҳое фаро гирифта мешаванд, ки аз «имоне ки як бор ба муқаддасон супурда шуд», фарқ доранд (Яҳудо 3).
Ҳозир бисёрии фарзандоне ки дар оилаҳои некӯаҳволи масеҳӣ тарбия меёбанд, тайёранд аз пайи Грэг ба падарони худ чунин гӯянд: «Худо чун пештара барои ман аҳамияти зиёд дорад, аммо ба баъзе чизҳо ман на ба монанди ту менигарам». Ин фарқиятҳо, ки гоҳо ихтилофи наслҳо номида мешаванд, аз ҳар замони пештара амиқтар ва васеътар мебошанд. Мувофиқи маълумотҳои охирини Маркази тадқиқоти «Pew Research», қариб 80% калонсолон байни ақидаҳои худ ва ақидаҳое ки ҷавонон ҷонибдорӣ мекунанд, фарқҳоро мебинанд. Дар ҷавоб ба савол оид ба он ки дар кадом соҳаҳо беш аз ҳама ақидаҳои насли калонсол ва насли ҷавон фарқ доранд, 47% пурсидашудагон соҳаи арзишҳои иҷтимоӣ ва ахлоқиро зикр намуданд[33].
Танҳо баъзе аз ақидаҳои ҳозираи масеҳиёни ҷавонро дида мебароем:
• 23% ба мавҷудиятии муъҷизаҳо шубҳа доранд,
• 33% ё «аниқ», ё «эҳтимол» ба таносух (реинкарнация) боварӣ доранд,
• 42% ба мавҷудияти субъекти бадӣ шубҳа доранд,
• 48% дигар динҳоро низ ҳаққонӣ меҳисобанд[34].
Умедворам, фарзандони шумо ба қатори ҷонибдорони чунин ақидаҳо дохил намешаванд, аммо шумо метавонед пай баред, ки онҳо ақидаҳои ғайриортодоксалиро бо кадом осонӣ қабул мекунанд, агар қариб нисфи онҳо наметавонанд бо дилпурӣ гӯянд, ки Исо «роҳ ва ростӣ ва ҳаёт» аст. Ҳамчунин бояд ба ҳисоб гирем, ки шарикшавӣ ба ҳамаи навъҳои дину оинҳои ғайрианъанавӣ ба фарзандон дастрас аст.
Дар давоми ҳафт-ҳашт соли охир ба саҳнаи ҷамъият атеистҳои ашаддӣ баромадаанд. Масалан, Сэм Ҳаррис бо нашри китоби «Мактуб ба миллати масеҳӣ») (2006) ба ҳуҷуми атеистӣ сар кард. Пас аз он китоби Ричард Докинз «Худо чун хаёлот» (2006) ва, ниҳоят, китоби Кристофер Ҳитченс «Худо бузург нест» (2007) нашр шуд[35]. Ҳамаи ин се китоб фавран бозоргир шуданд ва дар давоми на ҳафтаҳо — моҳҳо! — дар аввали рӯйхати нашрияҳои беш аз ҳама фурӯхташаванда буданд.
Таъсири ин атеистҳои нав аз ҳудуди ҷаҳони нашриёт берун баромадааст. Онҳо мақолаҳо менависанд, дар шаҳракҳои донишҷӯён баромадҳо мекунанд, дар мубоҳисаҳо иштирок менамоянд, дар радио ва телевизион мусоҳиба мекунанд, дар YouTube видеоҳои бешумор ҷойгир мекунанд. Онҳо бисёр ҷавонони ҳақиқатҷӯйро мушавваш кардаанд ва имони бисёр имондоронро ноустувор гардондаанд. Мақсади атеистҳои нав оддӣ аст: нобуд кардани ҳама гуна асосҳои оқилонаи имон ва аз он дур кардани имондорон[36].
Агарчи ҳозир мавҷи атеистҳои нав каме ақиб рафтааст, ҳозир давраи масъулиятноктарин аст, ҳангоме ки фарзандонро мусаллаҳ намудан бо тасаввуроти аниқ дар бораи он ки мо ба чӣ ва барои чӣ имон дорем, аҳамияти зиёд дорад. Ман шунидаам, ки баъзе роҳбарони масеҳӣ мегӯянд, ки фарзандони ҳозира ба масеҳият таваҷҷӯҳ зоҳир намекунанд. Ин сарварони калисо мегӯянд, ки ҷавонони ҳозира танҳо ба муносибатҳо бо якдигар ва ба азсаргузарониҳои эҳсосотии худ шавқ доранд.
Гап дар ин нест. Дар яке аз охирин «Лоиҳаҳои миллӣ оид ба тадқиқи муносибатҳои ҷавонон ба дин» ҳазорон наврасони беимон иқрор шуданд, ки ҳамчун имондор тарбия ёфтаанд, аммо беимон шудаанд. Ба ин наврасон чунин савол дода шуд: «Чаро шумо аз имоне, ки дар он тарбия ёфта будед, рӯ гардондед?» Ин саволи
РАСОНИДАНИ ИМОН
Он чиро, ки шумо ҳамчун масеҳӣ ба он бовар мекунед, ба фарзандон талқин намудан, ва ба онҳо фаҳмондани он ки чаро шумо ба ин бовар мекунед, ҳаётан муҳим аст. Аммо маҳз кадом ақидаҳоро шумо ба фарзандони худ расонда мехоҳед?
Ман тахмин мекунам, ки шумо мехоҳед ба фарзандони худ имони таъсирбахшро расонед. Эҳтимол, шумо мехоҳед, ки онҳо на масеҳияти расмӣ, балки амалкунандаро қабул кунанд, ки ҳаёти онҳоро дигаргун карда метавонад, он масеҳият, ки дар навбати худ онҳо метавонанд онро ба фарзандони худ расонанд. Амалан моҳияти шогирдии масеҳӣ аз ҳамин иборат аст, ва Калисои ибтидоӣ аз ӯҳдаи он бо муваффақият мебаромад.
Масеҳиёни Калисои ибтидоӣ дар расонидани ақидаҳои худ чунон боисрор буданд, ки натанҳо ҳаёти худро дигаргун кардан тавонистанд, балки эстафетаи имонро, ки миқёси сӯхтори ҷангалро гирифта буд, ба наслҳои оянда бо муваффақият дода тавонистанд. Алан Ҳирш, бунёдгузори «Forge Mission Training Network», мегӯяд, ки соли 100-уми пас аз милод, тақрибан 65 сол пас аз он ки Исо заминро тарк кард, миқдори масеҳиён ба 25 000 расид. Дар давоми дусад сол шумораи онҳо то 20 000 000 зиёд шуд[38], яъне шумораи касоне ки ба Исо имон доштанд, ҳаштсад баробар зиёд шуд! Пас Калисои ибтидоӣ чиро интиқол медод, ки дар натиҷаи он дар зиндагии ҷамъият чунин дигаргуниҳои ҳайратовар рӯй доданд ва шумораи имондорон ин гуна афзоиш ёфт?
Дар ибтидои асри III дар даруни ҷамъияти масеҳӣ тасаввуроти якдилона оид ба имони ҳақиқӣ ташаккул ёфт. Ҳаввориён ақидаҳоеро баён намуда буданд, ки рафтори пайравони Масеҳро муайян менамуданд. Барои нигаҳдории ин якдилӣ ва пешгирӣ намудани таҳрифи имон дар соли 325 пас аз милод дар Осиёи Хурд, дар шаҳри Никея, сесад нафар падарони Калисо ҷамъ шуданд, то ки ҳақиқатҳои бунёдии масеҳиятро дар шакли навишташуда сабт намоянд. Натиҷаи кори ин ҷамъомад ба мо чун Эътирофи Никеягии имон маълум аст, яъне ин мардони Худо машҳуртарин эътирофи имони навишташуда ва то ҳол истифодашавандаро таълиф намуданд. Ӯ амалан аз ҷониби ҳар як ҷамъияти калони масеҳӣ дар таърихи Калисо тасдиқ ва қабул шуда буд. Дар ин изҳороти мухтасари анҷумани Никея ҳақиқат дар бораи моҳияти Худо, дар бораи моҳияти муносибатҳои мо бо Ӯ, дар бораи моҳият ва аҳамияти амалҳои Ӯ, дар бораи таъйиноти мо ва дар бораи дигаргуние ки моро интизор аст, баён гардидааст (матни Эътирофи Никеягии имонро дар охири ин боб бинед).
Шумо ба фарзандон дар бунёд намудани муносибатҳо бо Худо ёрӣ дода, ба онҳо аҳамияти ин ҳақиқатҳои масеҳиро фаҳмондан метавонед. Дар айни ҳол кӯдакон метавонанд ба таври ҳақиқӣ худро чун шахсиятҳо дарк намоянд (онҳо кистанд ва барои чӣ ба ин ҷаҳон омадаанд), фаҳманд, ки муносибатҳои онҳо бо атрофиён чӣ гуна мебошанд ва чӣ гуна онҳо бояд бо ҷаҳони офаридаи Худо ҳамкорӣ кунанд. Баёни мухтасари имони масеҳӣ чунин шакл дошта метавонад:
МО БА ЧӢ ИМОН ДОРЕМ ВА ЧАРО
Эътирофи Никеягии имонро хонда, мо дувоздаҳ догматро ошкор менамоем, ки аз ҷониби ҳаввориён «ба муқаддасон супурда шуд». Ҳамаи онҳо возеҳу равшан дар Навиштаи Муқаддас баён шудаанд. Мо бояд маҳз аз он сар кунем.
Ба воситаи бисёр қиссаҳо Китоби Муқаддас манзараи равшани онро тасвир менамояд, ки дар тӯли тамоми таърихи инсоният Худо ба одамон чӣ тавр муносибат мекунад: ба оилаи аввалин, ба авлодони Исроил дар Аҳди Қадим ва ба пайравони Исо дар Аҳди Ҷадид. Ин қиссаҳо воситае мебошанд, ки ба шарофати он Худо ба офаридаҳои Худ ошкор мегардад. Онҳо тимсолҳои хотирмони шахсони тақводор, имондор ва дар ҳаёт татбиқкунандаи ҳақиқатҳои Худоро тасвир менамоянд. Дар ин қиссаҳо ва дар ин ҳақиқатҳо моҳияти ҳақиқии инсон ошкор мегардад, маълум мегардад, ки Худо муносибатҳои моро чӣ гуна дидан мехоҳад, яъне мо бояд ба якдигар чӣ гуна муносибат намоем. Ҳамаи ин дар Навиштаи Муқаддас, ки ҳозир Китоби сазовори боварӣ мебошад — дар Китоби Муқаддас сабт ёфтааст. Худо Худаш дар хусуси он ғамхорӣ намудааст, ки ин ҳақиқатҳо барои мо маҳфуз бимонанд, то ки мо тавонем онро фаҳмем ва эстафетаи имонро ба фарзандони худ диҳем.
Ба фарзандон асрори Навиштаи Муқаддасро ошкор намоед, ва он гоҳ онҳо онро хонда, дар бораи тарзи зиндагии имондорон, тарзи дарк намудани ҳақиқат, манзараи ҳастӣ, ки Худо муқаррар намудааст, ҷаҳонбиние ки бар ваҳй асос ёфтааст, ва нақше ки Худо дар муносибатҳоямон бо Худ дорад, мефаҳманд. Дигар хел карда гӯем, Навиштаи Муқаддас ба онҳо тамоми ҳақиқати даркориро дар бораи он ошкор менамояд, ки Худо чӣ гуна будани ҷаҳонро мехост, он ҳозир чӣ гуна аст ва чӣ гуна Худо мехоҳад ба он нақшаи ибтидоиро бозгардонад. Аз Навиштаи Муқаддас мо мефаҳмем, ки аз ибтидо барои муносибатҳои наздик бо Худо офарида шуда будем, ва низ аз боиси чӣ ин муносибатҳои наздик бо Ӯ аз даст рафтанд ва онҳо чӣ гуна барқарор карда шуда метавонанд.
Калисои ибтидоӣ ҳақиқатҳои библиявиро дар як навъ катехизис хулоса намуд, ки ба шарофати он масеҳиён ба фарзандон ин дувоздаҳ догматро на дар синф, балки дар муоширати шахсӣ мерасонанд. Дар баёни мухтасар дувоздаҳ догмати масеҳӣ чунин мебошанд:
1. Худои дӯстдор вуҷуд дорад.
2. Каломи Худо ваҳйи боварибахши моҳияти Ӯст.
3. Гуноҳи аввалин ба инсоният маргро (ҷудоӣ аз Худоро) овард.
4. Худо Одам шуд, то ки ин муносибатҳои вайроншударо барқарор намояд.
5. Масеҳ дар салиб мурда, гуноҳҳои моро кафорат намуд.
6. Мо бо файзи Худо ба воситаи имон ба Исои Масеҳ сафед шудаем.
7. Мо бояд ба сурати Масеҳ дигаргун шавем.
8. Исо ҷисман аз мурдагон эҳё шуд.
9. Худо абадӣ ва воҳиди сегона аст (догмати Ваҳдати Сегона).
10. Подшоҳии Худо тасаввуроти моро дар бораи ҷаҳон (ҷаҳонбинии моро) ташаккул медиҳад.
11. Калисо намояндаи дидашавандаи Масеҳ дар замин аст.
12. Исо бозмегардад, то ки мувофиқи нақшаи ибтидоии Худо, ҷаҳони ба гуноҳ афтодаро нав ба вуҷуд оварад.
Фаҳмидан муҳим аст, ки ин дувоздаҳ догмат имони кӯр-кӯронаро — бе иштироки ақл — наметалабанд. Онҳо бояд дар зиндагии мо таҷассум ёбанд. Ба фарзандон он чиро, ки мо ба он имон дорем, ва чаро ба ин имон доштанамонро ба онҳо фаҳмонда, мо кӯшиш мекунем дар онҳо на танҳо тарзи дурусти андешарониро ташаккул диҳем — мо мехоҳем, ки дар онҳо муносибатҳои дуруст ва тарзи дурусти зиндагӣ ташаккул ёбанд. Аз ҳамин сабаб мо худамон ҳам бояд фаҳмем, ки ин ақидаҳо ба ҳаёти мо чӣ муносибат доранд ва чаро дар мо ба ҳаққонияти онҳо шубҳа пайдо намешавад. Фарзандон бояд фаҳманд, ки имонро бо далелҳо мустаҳкам кардан мумкин аст.
Вазифа хеле мушкил метобад, ҳамин тавр не? Ба андозаи муайян ин ҳамин тавр аст. Аммо агар ин ақидаҳои бунёдиро таҳлил намуда, кӯшиш кунем бинем, ки онҳо байни худ чӣ гуна робита доранд, пай бурдан мумкин аст, ки дар назди мо ҳақиқатан таърихи бузурги аз ҷониби Худо кафорат шудани фарзандони гумроҳшудаи Худост.
Барои ёрӣ додан ба волидоне ки ба фарзандон фаҳмондан мехоҳанд, ки онҳо, волидон, ба чӣ ва чаро имон доранд, ман ва Шон китобе навиштаем, ки онро ман тасвиякунандаи мафҳумҳои асосии имони масеҳӣ меҳисобам. Он «Ҳақиқати устувор: Ба таври оқилона асонок намудани дувоздаҳ догмати асосии имони масеҳӣ» ном дорад[39]. Ман ба шумо маслиҳат медиҳам, ки онро ба даст оварда, хонед ва фарзандонро бо ҳамаи дувоздаҳ боварии асосии масеҳият шинос намуда, ба онҳо фаҳмонед, ки чаро дар онҳо асосе барои шубҳа кардан дар ҳаққонияташон нест. Далелҳои қавии ҳар яке аз бовариҳои бунёдии масеҳият вуҷуд доранд, ки Худо ба мо ошкор кардан мехоҳад.
Омӯзиши далелҳои имон зарурати онро бекор намекунад. Ҳеҷ гуна далелҳои имон дилпурии садфоизаи мавҷудияти объекти онро намедиҳанд. Мо чун пештара бояд бовар кунем, аммо имони мо бояд асоснок, яъне омӯзандаи далелҳо бошад. Умуман, ин яке аз сабабҳои он аст, ки чаро ҳаввориён бисёр муъҷизаҳоеро, ки Исо ба амал оварда буд, тасвир намудаанд: «Аммо ин қадараш навишта шуд, то шумо имон оваред, ки Исо Масеҳ ва Писари Худост; ва имон оварда, ба номи Ӯ ҳаёт ёбед» (Юҳ. 20:31).
Исо ҳамчунин ба имондорон омӯхтани шаҳодатҳои ҳамзамонон-шоҳидонро дар бораи Ӯ пешниҳод мекунад. Ӯ мегӯяд: «Ба Ман бовар кунед, ки Ман дар Падар ҳастам, ва Падар дар Ман; вагарна ба хотири он корҳо ба Ман бовар кунед» (Юҳ. 14:11). Имконияти шинос шудан бо шаҳодатҳое ки ҳаққонияти ақидаҳои онҳоро исбот мекунанд, ба фарзандон фаҳмиши пурратари ҷаҳонбинии масеҳиро медиҳад ва имони онҳоро мустаҳкам менамояд. Чӣ гуна ба ҳаёти ҳаррӯза мувофиқат доштани имонашонро дониста, кӯдакон метавонанд мувофиқи ақидаҳои худ зиндагӣ кунанд.
СЕ СУТУНИ ИМОН
Дар баробари дувоздаҳ догмат, ки дар Эътирофи Никеягии имон баён шудаанд, се сутуни масеҳиятро зикр кардан лозим аст. Ҳангоми фаҳмондани он, ки чаро кӯдакон ба шаҳодатҳои мавҷуда боварӣ карда метавонанд, ин се ҳақиқати бунёдиро фаромӯш накунед — се сутуни масеҳият: донистани онҳо ба устувор гардидани имони фарзандон ёрӣ мерасонад.
• Сутуни якум — ҳаққонияти Навиштаи Муқаддас аст. Агар ба Китоби Муқаддас чун ба ҳуҷҷати боварибахш боварӣ кардан мумкин набошад, пас чӣ гуна мо боварӣ дошта метавонем, ки имони мо ҳаққонӣ аст? Амалан ҳамаи он чи масеҳиён ба он бовар мекунанд, дар Китоби Муқаддас асос ёфтааст.
• Сутуни дуюм — илоҳияти Исои Масеҳ. Агар Масеҳ Писари Худо намебуд, Ӯ Барраи қуддус низ намебуд, пас, барои гуноҳҳои мо кафорат шуда наметавонист.
• Сутуни сеюм — ҷисман эҳё шудани Исои Масеҳ. Бе эҳёи Ӯ аз мурдагон эҳёи мо низ ғайриимкон аст, пас, абадият бе азобҳо ва гуноҳ нест. Ҳавворӣ Павлус ин фикрро бо чунин суханон баён намудааст: «Ва агар Масеҳ эҳё нашуда бошад, имони шумо беҳуда аст; шумо ҳанӯз дар гуноҳҳои худ мебошед. <…> …мо аз ҳамаи одамон бадбахттарем» (1 Қӯр. 15:17, 19).
Дар қисми боқимондаи боб ман намунаи мухтасари онро меоварам, ки мо дар бораи Китоби Муқаддас чӣ фикр дорем ва чаро. Ва боз ман маслиҳат медиҳам, ки барои ёрӣ ба китобҳои дар боло зикршуда муроҷиат намоед. Дастаи ёрдамчиёни ман дар бораи се сутуни масеҳият се воситаи аёнӣ тайёр кардаанд (онҳо барои намоши додан дар муҳити оила ё дар гурӯҳи оилаҳо муқаррар шудаанд). Воситаи аёнии якум далелҳои ҳаққонияти Навиштаи Муқаддасро пешниҳод менамояд ва «Тантанаи кафорат» ном дорад; воситаи аёнии дуюм, ки ба илоҳияти Масеҳ бахшида шудааст, «Тантанаи ваҳй» ном дорад; ва воситаи аёнии сеюм, ки эҳёи Масеҳро исбот мекунад, «Тантанаи эҳё» ном дорад[40].
Дар зер аз воситаи аёнӣ барои тамоми оила «Тантанаи ваҳй» иқтибос оварда шудааст. Ин файл, ки барои фаро кашидан дастрас аст, бозиҳои интерактивиро барои фарзандон дар бар мегирад, аз қабили «Эстафетаи сухан». Эҳтимол, дар кӯдакӣ шумо дар бозии «телефони вайрон» иштирок кардаед. Яке аз иштирокчиёни бозӣ ба гӯши иштирокчие ки дар бараш нишастааст, ҷумлаи кӯтоҳеро мегӯяд, ва ӯ дар навбати худ чизи шунидаашро ба иштирокчии навбатӣ мегӯяд, ва ӯ — ба дигарӣ. Иштирокчии охирини силсила суханони шунидаашро бо овози баланд мегӯяд. Албатта, дар раванди аз як иштирокчии бозӣ ба дигарӣ гузаштани ҷумла маънои он чигил шуда, ба маҷмӯи бемаънои калимаҳо табдил меёбад.
Ин бозии оддӣ бо хурсандии умумӣ анҷом меёбад, аммо он исбот мекунад, ки агар паём аз як шахс ба шахси дигар бехато расонида шуда бошад, пас, ҳар як калима дар он возеҳ ва аниқ талаффуз шуда буд. Ин бозӣ намоиш медиҳад, ки возеҳӣ ва аниқӣ ҳангоми бо даст нусхабардорӣ кардани матни Китоби Муқаддас, ки аз як насл ба насли дигар интиқол дода мешавад, то чӣ андоза муҳим аст. Дар мавриди на он қадар возеҳ ва аниқ интиқол додани матн мо наметавонистем бо дилпурӣ гӯем, ки матни ҳозираи Китоби Муқаддас нусхаи аниқи он дастхат аст, ки ҳазорсолаҳо пештар навишта шудааст. «Тантанаи ваҳй» шуморо бо далелҳои баҳснопазири боварибахш будани Каломи Худо таъмин менамояд.
Файлҳои фаро кашидашуда он маводе мебошанд, ки нусхабардорӣ карда, ба аъзоёни оила додан мумкин аст, он гоҳ онҳо низ ҳангоми хониши шумо матнро мушоҳида карда метавонанд. Маълумотҳое ки шумо бо фарзандон муҳокима мекунед, нишон медиҳанд, ки ки Худо нусхабардорӣ ва паҳн намудани Навиштаи Муқаддасро бо чӣ гуна ҷиддият ба таври муъҷизаосо назорат менамуд. Ин моро ба фикре бозмегардонад, ки Каломи Ӯ дар байни ҳамаи дастхатҳои қадимӣ боварибахштарин аст. Худо мехоҳад, ки мо Ӯро ҳамон гуна бинем, ки Ӯ ҳаст, ва барои ин ба Ӯ ваҳйи аниқ ва таҳрифнашуда дар бораи Худ, яъне Китоби Муқаддас лозим аст.
Дар зер бо мавод аз китоби таълимии «Тантанаи ваҳй» шинос шудан мумкин аст.
Худо ба халқи Худ ҳазорсолаҳо пештар муроҷиат намуда, ба ӯ фармуд, ки паёмҳои муҳимтаринро, ки Ӯ ба маълумоти мо расонданӣ буд, нависад. Худо аз боиси муҳаббат ба мо ва хоҳиши бо мо муошират намудан чунин кард. Ӯ мехост ба мо ёд диҳад, ки чӣ тавр мо Ӯро шинохта метавонем. Ҳамаи мо гуноҳ карда, аз ин сабаб аз Ӯ ҷудо шуда будем, бинобар ин Каломи Ӯ барои мо дастуруламал ё маҷмӯаи номаҳо дар бораи он гардид, ки чӣ тавр мо дили Худоро фаҳмида метавонем.
Ин номаҳо то чӣ андоза боварибахш мебошанд? Оё онҳо ба қадри кофӣ аниқ нусхабардорӣ шуда буданд? Биёед ин масъаларо аниқ мекунем.
Далели дақиқкории китобдонон. Ӯҳдадории бо даст нусханбардорӣ намудани аҳди Қадим ба як гурӯҳ мардон вогузор шуда буд — котибони махсус омӯзонидашудаи ихтисосманд, ки ҳаёти худро ба ин меҳнати диққатталаб бахшида буданд. Дар давоми солҳои зиёд, пеш аз хизматгузории Исо ва пас аз он, ӯҳдадори онҳо нусхабардорӣ кардани Навиштҳои Муқаддаси яҳудӣ буд. Ин котибони дақиқкор кӯшишҳои беҳад зиёд ба харҷ медоданд, то боварӣ ҳосил намоянд, ки Навиштаи Муқаддас калима ба калима, ҳарф ба ҳарф дуруст нусхабардорӣ шудааст. Их қоидаҳои нусхабардории матнҳои муқаддас он қадар қатъӣ буданд, ки пас аз он ки дастхате нусхабардорӣ карда мешуд, он нусхае ҳисобида мешуд, ки бо дараҷаи аниқии мошини нусхабардорӣ тайёр карда шудааст. Пас аз анҷом ёфтани кор аллакай ин нусха ба дастнависи аслӣ баробар ҳисобида мешуд.
Кори нусхабардории китобдон аз таҳорати маросимии тамоми бадан сар мешуд. Сипас, пеш аз он ки ба кор сар кунад, ӯ либосҳоеро, ки шариати яҳудиён муқаррар карда буд, дар бар мекард. Агар дар раванди нусхабардорӣ навиштани номи яҳудии Худо даркор шавад, китобдон аз тарси ифлос кардани китоб ҷуръат намекард ин номи муқаддасро бо қаламе ки ҳозиракак дар рангдон тар карда буд, нависад. Аммо, аллакай ба навиштани номи Худо сар карда, китобдон ҳақ надошт корро қатъ намояд ё диққаташро ба чизи дигар равона кунад... ҳатто агар ба ҳуҷра худи подшоҳ дарояд ҳам. Китобдон вазифадор буд корро бе таваққуф давом диҳад, то даме ки навиштани номи муқаддаси Худои ҳақиқиро ба охир расонад.
Қоидаҳои масоретии (масоретҳо — китобдононе ки дар миёнаи ҳазорсолаи I бо кори мутобиқ намудани матнҳои Аҳди Қадим барои хониши берун аз парастиш машғул буданд) нусхабардории дастнависҳо ҳамчунин талаб мекарданд, ки…
• лӯлапеч дар пергамент, ки аз пӯсти ҳайвони аз ҷиҳати маросимӣ пок тайёр карда мешуд, навишта шуда бошад,
• ҳар як пергамент миқдори муайяни сутунҳо дошта бошад, ки дар тӯли тамоми китоб баробар бошанд,
• дарозии ҳар як сутун на камтар аз 48 сатр ва на зиёда аз 60 сатр бошад,
• бари сутун расо 30 ҳарф бошад,
• фосилаи байни ҳарфҳо (танҳо ҳарфҳои ҳамсадо навишта мешуданд) на зиёд аз ғафсии ришта бошад,
• масофаи байни фаслҳо ба 9 ҳарфи ҳамсадо баробар бошад,
• масофаи байни китобҳои алоҳида 3 сатр буд,
• дар зери Китоби панҷуми Мусо (Такрори Шариат) хат кашида шавад,
• ҳеҷ як калима, ҳатто калимаи кӯтоҳтарин, аз рӯи хотир навишта нашавад, балки ҳарф ба ҳарф нусхабардорӣ карда шавад,
• котиб ҳисоб карда барояд, ки ҳар як ҳарфи алифбо дар ҳар як китоб чанд бор вомехӯрад, ва миқдори ба даст омадаро бо нусхаи асл муқоиса кунад,
• агар дар дастнавис ақаллан як хато ёфт шавад, чунин дастнавис нобуд карда шавад[41].
Худо ба масоретҳо чунин эҳтироми беандозаро ба Навиштаҳои Муқаддаси яҳудиён бо як мақсад дода буд — таъмин намудани баёни тамоман аниқи матни Китоби Муқаддас, то ки мову шумо дар бораи Худои Офаридгор ваҳйи комил дошта бошем.
Далели аниқии Аҳди Ҷадид. Китобдонони яҳудӣ дар нусхабардории дастнависҳои Аҳди Ҷадид иштирок надоштанд, аз ин рӯ Худованд чораи наве андешид, то ки суханони Исо ва пайравони Ӯ бе ягон таҳриф ба мо омада расанд: Ӯ дар хусуси ҳамчун сарчашмаҳои хаттӣ маҳфуз мондани ҳазорон дастхатҳои қадимӣ ғамхорӣ намуд.
Барои эътироф намудани ҳаққонияти дастнависҳои қадимӣ олимон, аввалан, фосилаи замонии байни навишта шудани дастнависи аслӣ ва аввалин нусхаи онро ҳисоб мекунанд ва, сониян, миқдори нусхаҳоро, ки то замони мо маҳфуз мондаанд, муайян мекунанд. Фосилаи замонии байни ҳуҷҷати аслӣ ва нусхаи аввалини он ҳар қадар кӯтоҳтар бошад ва миқдори чунин нусхаҳо ҳар қадар бештар бошад, олимон ин дастнависҳоро ҳамон қадар боварибахштар эътироф мекунанд.
Масалан, амалан ҳамаи маълумотҳои ҳозира дар бораи лашкаркашиҳои Юлий Сезар ба Галлия ба шарофати даҳ дастнависи «Ёддоштҳо дар бораи ҷанги Галлия» ба даст омадаанд, ки барвақттарин нусхаи онҳо аз замони навишта шудани нусхаи асл тақрибан ҳазор сол фосила дорад. Дар таърихи дунявӣ шаҳодати боварибахштарини ҳуҷҷатӣ «Илиада»-и Гомер бо 1757 дастнависи он аст, ки барвақттарини онҳо дар ҳудуди чорсад сол пас аз навишта шудани китоби аслӣ нусхабардорӣ шудааст.
Биёед ҷадвалеро, ки ба адабиёти классикӣ муносибати бевосита дорад[42], аз назар мегузаронем.
МУАЛЛИФИ КИТОБ |
САНАИ НАВИШТАН |
НУСХАИ БАРВАҚТТАРИН |
ФОСИЛАИ ЗАМОНӢ |
МИҚДОРИ НУСХАҲО |
Гомер Илиада |
соли 800 то милод. |
қарибиҳои соли 400 то милод. |
тақрибан 400 сол. |
1757 нусха |
Ҳеродот Таърих |
соли 480–425 то милод. |
тақрибан соли 900 пас аз милод. |
тақрибан 1350 сол. |
8 нусха |
Фукидид Таърих |
соли 460–400 то милод. |
тақрибан соли 900 пас аз милод. |
тақрибан 1300 сол. |
8 нусха |
Платон |
соли 400 то милод. |
тақрибан соли 900 пас аз милод. |
тақрибан 1300 сол. |
7 нусха |
Демосфен |
соли 300 то милод. |
тақрибан соли 1100 пас аз милод. |
тақрибан 1400 сол. |
200 нусха |
Сезар Ёддоштҳо дар бораи Ҷанги Галлия |
соли 100–44 то милод. |
тақрибан соли 900 пас аз милод. |
тақрибан 1000 сол. |
10 нусха |
Ливий Таърихи Рум |
соли 59 то милод. — соли 17 пас аз милод. |
асри IV (нопурра); асосан асри X. |
тақрибан 400 сол. тақрибан 1000 сол. |
1 нусхаи нопурра 19 нусха |
Тасит Солномаҳо |
соли 100 пас аз милод. |
тақрибан соли 1100 пас аз милод. |
тақрибан 1000 сол. |
20 нусха |
Плинийи калонӣ Таърихи табиӣ |
соли 1–113 пас аз милод. |
тақрибан соли 850 пас аз милод. |
тақрибан 750 сол |
7 нусха |
Аҳди Ҷадид ҳамто надорад. Истифодаи ин стандарти маъмулӣ барои баҳо додани ҳаққонияти дастнависҳои қадимӣ Аҳди Ҷадидро ба мақоми махсус мегузорад. Аз ин ҷиҳат он ҳамто надорад. Ҳеҷ яке аз китобҳои Дунёи қадим бо ҳаққонияти Аҳди Ҷадид муқоисанашаванда аст. Ба ин ҷадвал нигаред[43]:
МУАЛЛИФИ КИТОБ |
КИТОБ |
НУСХАИ БАРВАҚТТАРИН |
ФОСИЛАИ ЗАМОНӢ |
МИҚДОРИ НУСХАҲО |
Юҳанно |
Инҷили Юҳанно |
тақрибан соли 130 пас аз милод. |
Зиёда аз 50 сол |
Порчаҳо |
Муаллифони гуногун |
Дигар китобҳои Аҳди Ҷадид |
тақрибан соли 200 пас аз милод. (китобҳо) |
100 сол |
|
|
|
тақрибан соли 250 пас аз милод. (бисёрии китобҳои Аҳди Ҷадид) |
150 сол |
|
|
|
тақрибан 325 пас аз милод. (тамоми Аҳди Ҷадид) |
225 сол |
5600 бо иловаи дастнависҳои юнонӣ |
|
|
тақрибан соли 366–384 пас аз милод. (Вулгата (тарҷумаи лотинӣ) |
284 сол |
|
|
|
тақрибан соли 400–500 пас аз милод. (дигар тарҷумаҳо) |
400 сол |
19 000 бо иловаи тарҷумаи дастнависҳо |
ХУЛОСА |
|
|
50–400 сол |
24 600 бо иловаи дастнависҳо |
Ба мо қариб 25 000 дастнависҳои Аҳди Ҷадид ё порчаҳои онҳо маълуманд. Баъзеи онҳо дар ҳудуди панҷоҳ сол пас аз замони навишта шудани асари аслӣ нусхабардорӣ шудаанд, ва ҳеҷ яке аз дастнависҳо аз асари аслӣ фосилаи замонии зиёда аз чорсад сол надорад. Ин тасаввурнопазир аст!
Дар даст Китоби Муқаддасро дошта, шумо метавонед шубҳа накунед, ки аниқтарин ва боварибахштарин сарчашмаи хаттиро дар тӯли тамоми таърихи инсоният дар ихтиёр доред! Худо мехост, ки ҳамаи касоне ки Каломи Ӯро мехонанд, донанд, ки он номаҳои ба ҳар яки мо навишташудаи Ӯро дар бар мегирад, ки Ӯ дар хусуси ҳифз намудани аниқии онҳо ғамхорӣ намудааст.
«ВА ОНҲОРО БА ПИСАРОНАТ ТАЛҚИН БИКУН» [Так. Шар. 6:7]
Ман волидонеро дастгирӣ кардан мехоҳам, ки кӯшиш мекунанд ба фарзандони худ фаҳмонанд, ки онҳо, волидон, ба чӣ имон доранд ва чаро. Зиёда аз панҷоҳ сол инҷониб ман ба роҳбарони калисо ва ба шумо барин падарон барои ба насли оянда расонидани имони бошуурона ёрӣ мерасонам. Барои он ки ин рӯй диҳад, як худи маънидоди ҳатто боварибахштарин ё як қатор семинарҳои таълимӣ барои фарзандон кофӣ нест. Расонидани имон раванди доимӣ ва муттасили муоширати волидонро бо фарзандон дар назар дорад.
Барои ба фарзандон самаранок омӯзондани фармудаҳо, барои фаҳмондани он ки чаро шумо ба он чи эътиқод доред, имон доред, «[фармудҳоро] ба писаронат талқин бикун, ва ҳангоми нишастанат дар хонаи худ, ва ҳангоми роҳ рафтанат, хобиданат ва бархостанат дар бораи онҳо гуфтугӯ намо» (Так. Шар. 6:7). Бо чунин амал шумо ӯҳдадории нӯҳуми падарро иҷро мекунед бо умеди он, ки фарзандони худро чунон тарбия мекунед, «то бенуқсон ва пок, фарзандони беайби Худо [бошанд], дар миёни насли саркаш ва фосид, ки дар он [онҳо] монанди ситорагон дар ҷаҳон [медурахшанд]» (Флп. 2:15).
Эътирофи Никеягии имон
«Ин ноинсофона аст. Чаро ба ӯ мумкин аст, аммо ба ман — не?»
«Ман беш аз ӯ сазовори ин ҳастам».
«Ту аз ман қарздор ҳастӣ! Ман сазовори чизи бештар ҳастам!»
Таассуроте ҳосил мешавад, ки ҳозир қисми зиёди ҷамъият дар бораи ҳуқуқҳои худ медонад — ба он чунин метобад, ки он ҳақ дорад талаб кунад, на ин ки бо меҳнат ба даст оварад. Қариб дар ҳама ҷо изҳоротро дар бораи ҳуқуқи худ дидан ва шунидан мумкин аст, ки бисёр вақт инъикоси рӯҳи ношукр аст.
Изҳороти дар боло овардашуда дар бораи он шаҳодат медиҳанд, ки гӯяндаҳои онҳо дили шукргузор надоранд. Чунин муносибатро ба атрофиён ҳатто дар фарзандони худ ошкор кардан мумкин аст. Албатта, пурра табиист, ки онҳо ба чизе умед мебанданд, ва ҳангоме онро ба даст намеоваранд, шикоят мекунанд. Аммо агар одати ҳамеша аз чизе шикоят кардан ва муносибати ношукрона ба атрофиён як ҷузъи хислат ва ҳатто ҷаҳонбинии онҳо мешуда бошанд, чунин падидаҳо натиҷаҳои манфии амиқ дошта метавонанд. Шахсе ки дили ношукр дорад, бештар ба сатҳи баланди стресс, ноумедӣ ва рӯҳафтодагӣ гирифтор мешавад, ӯ дар ташаккули муносибатҳои солим бо мушкилиҳои бештар рӯ ба рӯ мешавад. Умуман чунин шахс аз ҳаёт ҳаловати хеле камтар мебарад. Тадқиқоти илмӣ вуҷуд доранд, ки ин мушоҳидаҳоро ба таври мустанад тасдиқ мекунанд.
Дар аввали китоб ман пурсидам, ки оё шумо медонед, ки барои фарзандони худ кадом тақдирро мехоҳед? Ман тахминеро баён намудам, ки эҳтимол, шумо барои онҳо ҳамон чизро мехоҳед, ки Исо барои ҳамаи мо мехоҳад. Ӯ мехоҳад, ки шодии Ӯ дар мо монад ва шодии мо комил бошад (ниг.: Юҳ. 15:11). Мо низ мехоҳем, ки фарзандонамон аз ҳаёт хурсандӣ кунанд, ҳамин тавр не? Мо мехоҳем, ки онҳо аз нохушиҳо ҳифз шуда бошанд, то ки онҳо шахсиятҳое шаванд, ки ҳисси аҳамиятноки худ ба онҳо шинос аст, ва онҳо дар зиндагӣ мақсад ва майл ба амалӣ намудани таъйиноти худро доранд. Ман чунин меҳисобам, ки дар баробари ба Масеҳ бахшидани ҳаёти фарзандон, дар онҳо тарбия намудани дили шукргузор яке аз беҳтарин тарзҳои ёрӣ додан барои расидани онҳо ба ҳамаи афзалиятҳои номбаршуда аст.
Кӯшишҳо дар ин самт барои фарзандон дар соҳаҳои гуногуни ҳаёт фоидаи зиёд хоҳад расонд. Ба қарибӣ олимон тадқиқот гузаронданд, то таъсирҳои мусбатро, ки натиҷаи муносибатҳои шукргузорона ба одамон ва ба худи ҳаёт мебошанд, фаҳманд. Масалан, дар соли 2012 донишгоҳи Калифорния дар Берклӣ оид ба лоиҳаи сесола, ки арзиши он 5,6 миллион доллар аст, ба ҳамкорӣ бо донишгоҳи Калифорния дар Дэвис сар кард. Ин лоиҳа «Инкишофи назария ва амалияи шукргузорӣ»[44] ном дорад. Нақшаи ин лоиҳа аз он иборат аст, ки бо мақсадҳои тиббӣ, таҳсилотӣ ва ташкилотӣ воситаҳои маъмул намудани амалияи шукргузорӣ пайдо карда шаванд, ва баъд самарҳои муносибатҳои шукргузорона ба одамон ва ба худи ҳаёт ба даст оварда шаванд.
Доктор Роберт Эммонс, ки ӯро мумайизи барандаи илмӣ дар соҳаи шукргузорӣ ҳисобидан мумкин аст, мегӯяд, ки садҳо тадқиқотҳо афзалиятҳои ҷисмонӣ, психологӣ ва иҷтимоии ин ҳисси олидараҷаи инсониро ба таври мустанад тасдиқ кардаанд. Ӯ мегӯяд, ки ҳангоми эҳсос намудани шукргузорӣ кас метавонад…
• сатҳи хушбахтӣ ва қаноатмандӣ аз ҳаётро баланд бардорад,
• сатҳи нооромӣ ва депрессияро паст кунад,
• системаи масуниятро мустаҳкам намояд, фишори хунро паст кунад, оризаҳои ягон хел бемориҳо ва имконияти пайдо шудани эҳсосоти дарднокро кам кунад,
• сифати хобро беҳтар кунад,
• зиндадилтар шавад ва пас аз воқеаҳои нохуш самараноктар офият ёбад,
• муносибатҳоро мустаҳкам намояд, бо ҳамсар, оила ва дӯстон наздиктар шавад[45].
Дигар хел карда гӯем, ҳангоме ки шукргузор мешавем, мо бо самаранокии бештар мушкилиҳоро паси сар карда, аз ӯҳдаи вазъиятҳои стрессӣ баромада метавонем. Масалан, шахси шукргузор, одатан, нобарориҳо ва вазъиятҳои манфии ҳаёти худро бо шиддатнокии камтар паси сар мекунад ва муваффақиятро бо майли бештар қабул менамояд. Доктор Меланӣ Гринберг, мутахассис оид ба психологияи клиникӣ ва психологияи саломатӣ, чунин меҳисобад, ки шукргузорӣ «дилро мекушояд ва марказҳоеро, ки дар майна эҳсосоти мусбатро ҳосил менамоянд, фаъол мекунад. Мунтазам зоҳир намудани шукргузорӣ метавонад боиси он шавад, ки нейронҳои майна ба таври автоматӣ ба ҳама чиз аксуламали бештар мусбат менамоянд»[46].
Оё аз он чи Каломи Худо ба мо мегӯяд, ҳайрон шудан меарзад: «Дар ҳама ҳолат шукр гӯед, зеро чунин аст хости Худо дар ҳаққи шумо дар Масеҳ Исо» (1 Тас. 5:18)? Худо мехоҳад, ки хурсанд бошем, ва шукргузорӣ —асос барои хурсандии ҳақиқӣ аст. «Парвардигорро сипос гӯед, зеро ки некӯст; зеро меҳру вафои Ӯ ҷовидонист» (Заб. 135:1).
Навиштаи Муқаддас бо ҳазорон тарзҳои гуногун моро насиҳат медиҳад, ки шукргузор бошем, Худоро ситоиш намоем ва шод бошем, яъне, дили шукргузор дошта бошем. Амалан фармуда дар бораи ситоиш намудани Худо — тавсияи боисрор дар хусуси эътироф намудани моҳияти ҳақиқии Худо ва амалҳои Ӯ ва дар ҷавоб Ӯро ҳамду сано хондан аст. «…ҳамеша барои ҳама чиз Худои Падарро ба номи Худованди мо Исои Масеҳ шукр гӯед..» (Эфс. 5:20). Бо вуҷуди ин лаёқати шукргузор будан ба сифатҳои модарзоди инсон дахл надорад. Ҳангоме ки вазъиятҳои ба миён омада ба мо маъқул нестанд, шукргузор будан душвор аст. Лаёқати шукргузор будан — сифатест, ки дар худ инкишоф додан лозим аст.
ЛАЁҚАТИ ШУКРГУЗОР БУДАНРО ИНКИШОФ ДОДАН ЛОЗИМ АСТ
Дар ибтидои ба масеҳият рӯ оварданам ман ба шукргузорӣ диққати даркорӣ намедодам. Ман медонистам, ки Худоро ҷалол додан ва ба Ӯ шукргузорӣ изҳор намудан лозим аст, аммо аҳамияти асосии шукргузориро барои ҷаҳонбинии худ намефаҳмидам. Дигар хел карда гӯем, ман байни дили шукргузор ва ҳаёти пур аз шодӣ робитаро намедидам, агарчи Исо гуфтааст, ки Ӯ аз он ҷумла барои он омад, ки шодии ман комил бошад. Пас аз як воқеае ки ҳаёти маро дигаргун намуд, нуқтаи назари ман ба шукргузорӣ тағйир шуд.
Таҳсилро дар семинария ба охир расонда, ман ба ташкилоти миссионерии «Campus Crusade for Christ»[47] ҳамроҳ шудам, зеро мехостам воизи сафаркунанда барои ҷавонон шавам. Дар он замон ман ҷавони далер, ғайратманд ва андаке густох будам. Дили ман роҳи дурустро интихоб намуд, аммо ба ман пурсабрӣ камӣ мекард. Ман мехостам озодона сафар кунам ва мавъиза намоям, лекин роҳбарони миссия чунин ҳисобиданд, ки ман аз ҷиҳати рӯҳонӣ на ба қадри кофӣ болиғ ҳастам.
Барои хизмат кардан ғайрати зиёд нишон дода, ман баъзеи онҳоро ранҷондам. Дар асл мизоҷи пурҷӯшу хурӯши ман барои онҳо мушкилоти зиёд ба миён меовард, аз ҳамин сабаб онҳо дар бораи он ғамхорӣ намуданд, ки ба ман супориши ғайриодӣ дода шавад. Ба ҷои сафари башорадиҳӣ дар ИМА маро ба мавъиза намудан дар шаҳракҳои донишгоҳии Аргентина фиритоданд.
Чунин гардиши воқеаҳо маро хеле ноумед кард. Ман қариб тамоман рӯҳафтода шуда будам. Ин супориш бароям на танҳо монеа дар амалӣ шудани нақшаҳо ва умедҳо буд — ман онро шикаст меҳисобидам. Дар он замон ман ба ҳеҷ кас шукргузорӣ эҳсос намекардам ва умуман барои шукргузор будан ҳеҷ сабабе намедидам. Албатта, рӯҳияи манфӣ имкон намедод бубинам, ки Худо мехост вазъияти ба миён омадаро ба нафъи ман ва барои ҷалоли Худ гардонад.
Аммо ман ба ҳар ҳол иҷрои ин супоришро ба ӯҳда гирифтам, ва ҳар қадар бештар дар хусуси муваффақияти он дуо гӯям, ҳамон қадар бештар ба зарурати он боварӣ ҳосил менамудам, ки бояд диққати худро ба иҷрои суприши дар пеш истода равона кунам, ва ғамхорӣ дар бораи ояндаи худро ба ихтиёри Худо диҳам. Ман суханони хирадмандонаи Сулаймонро ба ёд овардам, ки Худо «барои ростравон сипар аст, то ки роҳҳои адолатро риоя кунанд. Ва Ӯ тариқи порсоёни Худро нигаҳбонӣ менамояд» (Мас. 2:7–8). Ман мехостам хизматгузори вафодори Худо шавам.
Ҳангоме ки дар соли 1967 ман ба Аргентина омадам, донишгоҳҳои Амрикои Ҷанубӣ макони фаъолияти пурҷӯшу хурӯши коммунистӣ буданд. Чун ҳамеша ман бо ҷидду ҷаҳд ба маркази воқеаҳо зада даромада, бо ҷавонони радикалии ин шаҳракҳои донишҷӯён ошкоро баҳсу мунозираҳо мекардам. Ман берун аз ҳудуди Аргентина сафар карда, ба кампусҳо дар Боливия ва Чили мерафтам. Дар давоми ду сол, ки ман кӯшиш мекардам дар Амрикои Ҷанубӣ филиали «Campus Crusade»-ро таъсис диҳам, ҳаёти ман борҳо дучори хатарҳо шуда буд. Маро ғорат карданд, дар ҷинояте ки содир накарда будам, айбдор намуда, ҳабс карданд. Гоҳо ман аз худ мепурсидам, ки оё ягон вақт зинда ба хона баргашта метавонам ё не.
Дар бораи он чи бо ман дар Амрикои Ҷанубӣ рӯй медод, доктор Билл Брайт, ки он вақт президенти «Campus Crusade» буд, бохабар шуд. Роҳбарони ташкилоти миссионерӣ, ки ман онҳоро ранҷонда будам, мақомҳои худро тарк карда буданд, ва роҳбарони нав аз ман пурсиданд, ки оё барои ташкил намудани сафари башоратдиҳӣ ба донишҷӯёни донишгоҳҳои Амрикои Шимолӣ ба ИМА баргаштан намехоҳам. Орзуҳо ва умедҳои ман дар арафаи иҷро шудан буданд. Ҳақ ба ҷониби подшоҳ Довуд буд: «Ва дар Парвардигор тасалло хоҳӣ ёфт, ва Ӯ хости дилатро ба ту ато хоҳад кард» (Заб. 36:4).
Ба ИМА баргашта, ман шоҳиди ибтидои чунон ошӯбҳо ва бетартибиҳои донишҷӯён шудам, ки дар давоми ду сол дар кампусҳои Амрикои Ҷанубӣ мушоҳида мекардам ва тадқиқ менамудам. Таҷрибаи дар Аргентина ба даст овардаам маро ба фаҳмиши он тайёр намуд, ки вайронкунандагони оромӣ ба ҷавонони амрикоӣ кадом роҳи ҳалли мушкилоти иҷтимоиро пешниҳод мекунанд, ва барои пешгирии самараноки хуруҷҳои нави ошӯбҳо ман ошӯбгаронро бо фаҳмиши даркории рӯҳонии масъала таъмин намудам. Ман бо ҳайрат мушоҳида мекардам, ки чӣ тавр ду соли «бадарға» ба «машқгоҳ» табдил ёфт — барои кори Худо ва бист соли хизмат ба донишҷӯён ба хотири ҷалоли Худо. Ин таҷриба барои ман дарсе гардид, ва ба ман фаҳмонд, ки дар ҳама гуна вазъиятҳо ба Худо шукргузор будан ва ба нақшаи Ӯ барои ҳаёти ман умед бастан то чӣ андоза муҳим аст.
ҲАФТ ТАРЗИ ТАРБИЯИ ДИЛИ ШУКРГУЗОР
Инак ҳафт маслиҳати амалӣ барои ёрӣ додан ба фарзандон дар пайдо намудани дили шукргузор.
1. Ба Худо вафодор будан ва ба нақшаи Ӯ боварӣ карданро ба кӯдакон омӯзонед. Ман қиссаи «бадарға» ба Амрикои Ҷанубиро борҳо истифода бурдаам, то ба фарзандон дар фаҳмидани он ёрӣ расонам, ки Худо барои ҳаёти онҳо нақшаи Худро дорад. Ман ба онҳо мефаҳмондам, ки калиди ҳама чиз — боварӣ ба нақшаи Худо ва вафодорӣ ба Худо новобаста ба вазъиятҳо аст. Ман фаҳмидам, ки на вазъиятҳо муайян мекунанд, ки оё ман шахси шукргузор ҳастам ё не. Ман бояд ба нақшаи Худо боварӣ намуда, шукргузор бошам. Новобаста ба он ки бо ман чиҳо рӯй медиҳанд, тамоми ҷалол ба Ӯ тааллуқ дорад. Вазъиятҳои ман ҳар қадар душвор бошанд ҳам, дили ман ҳамеша бояд шукргузор бошад.
Ба Худо, ки ҳаёти моро назорат мекунад, боварӣ карданро ба кӯдакон омӯзонед. Бигузор онҳо боби 8-уми Нома ба Румиёнро аз ёд кунанд, ки дар он гуфта шудааст: «Ва мо медонем, ки ба дӯстдорони Худо, ки мувофиқи нақшаи Ӯ даъват шудаанд, ҳама чиз барои некӣ хизмат мекунад» (о. 28). Ин маънои онро надорад, ки дар зиндагии мо мушкилот нахоҳанд буд, аммо агар мо дар амал ба Худо вафодор бошем, Ӯ ҳатто дар вазъиятҳои ҳаётии барои мо вазнинтарин ҷалол хоҳад ёфт. Монанди Юсуф, ки ба ғуломӣ фурӯхта шуд, мо гуфтан метавонем: «…Шумо дар ҳаққи ман қасди бад доштед, вале Худо онро ба некӯӣ гардонид, то коре кунад, ки мардуми зиёдро зинда нигоҳ дорад, чунон ки имрӯз воқеъ шудааст» (Ҳас. 50:20).
2. Ба кӯдакон эътироф намудани гуноҳкории худро омӯзонед. Ба фарзандон дар қабул намудани дувоздаҳ догмати асосии масеҳият ёрӣ расонда, дер ё зуд шумо ба масъалаи гуноҳи аввалин дахл мекунед. Ин догматро чун асос барои дар кӯдакон тарбия намудани дили шукргузор истифода баред.
Ҳангоме мефаҳмонед, ки ҳамаи мо гуноҳкор буда, аз Худо ҷудо карда шудаем, ба фарзандон дар бораи он гӯед, ки гуноҳкории инсон моро аз ҳама гуна ҳисси бартарият маҳрум мекунад. Аз боиси росткории комили Худо мо ҳеҷ гуна ҳуқуқ надорем аз муошират бо Худо ҳаловат барем. Дар мо ҳеҷ чизи нек нест, то марҳаматеро, ки Ӯ ба мо зоҳир менамояд, сафед карда тавонем. «Касе росткор нест, як нафар ҳам нест… — гуфта шудааст дар Навиштаи Муқаддас, — Ҳама гумроҳ шудаанд, аз як сар ношояманд: некӯкоре нест, як нафар ҳам нест» (Рум. 3:10, 12).
Эътирофи гуноҳкорӣ ва худро гуноҳкор эҳсос намудан барои фаҳмидани он ёрӣ медиҳад, ки мо бо ҳеҷ гуна амалҳо файзи Худоро ноил шуда наметавонем. Фаҳмидани он ки бо ҳеҷ гуна амалҳо мо ба марҳамати Худо ноил шудан наметавонем, дар мо ҳисси азими шукргузориро ба он марҳамате ки Ӯ ба мо зоҳир намудааст, ба вуҷуд меоварад.
3. Ба кӯдакон аз файзи ҳайратовари Худо ба ваҷд омаданро омӯзонед. Ба кӯдакон ин чизро фаҳмонед: Худо дар симои Исо таҷассум ёфт ва барои гуноҳҳои мо марги даҳшатоварро қабул намуд. Ӯ барои мо мурд, ҳангоме ки мо гуноҳкорони тавбанакарда будем. Мо Ӯро рад кардем, аммо Ӯ моро қабул намуд. Исо мегӯяд: «Шояд шумо аз Ман рӯ гардонда бошед, аммо Ман аз шумо рӯ намегардонам. Шумо барои ман чунон муҳим ҳастед, ки Ман тайёрам чораҳои фавқулода андешам, то ки муносибатҳои наздикро, ки бо шумо доштам, бозгардонам. Ман ба ҷаҳони шумо меоям ва мисли шумо одам мешавам, то ки шуморо аз марг ва танҳоии абадӣ бе Ман наҷот диҳам».
Гаштаву баргашта ба кӯдакон ин қиссаи пурфайзро дар бораи марги Исои бегуноҳ такрор кунед. Ба онҳо аз файзи ҳайратовари Худо ба ваҷд омаданро ёд диҳед. Ҳангоме ки мо андозаи ҳақиқии гуноҳкории худ ва андозаи марҳамати Худоро дарк мекунем, ин дилҳои моро бо шукргузорӣ пур мекунад.
4. Ба кӯдакон омӯзонед, ки меҳнат яке аз зоҳиршавиҳои шукргузорӣ аст. Исо гуфтааст: «…зеро меҳнаткаш сазовори музди худ аст…» (Луқ. 10:7). Ҳавворӣ Павлус низ гуфтааст: «…Ғайрати шумо суст нашавад, рӯҳи пурҳарорат дошта бошед; Худовандро бандагӣ намоед…» (Рум. 12:11). Ману Доттӣ қоидаеро қабул намудем, ки фарзандонро барои иҷрои ӯҳдадориҳои хона подош диҳем. Ҳангоме ки кӯдакон ҳамроҳи дигар аъзоёи оила рӯбучин кардани хона, даравидани алафзор ва иҷрои дигар ӯҳдадориҳои хонаро меомӯзанд, онҳо подошҳои мегирифтаашонро бештар қадр мекунанд. Ба фарзандон қадр кардани подоши меҳнатро ёрӣ диҳед. Вазъиятҳое мешаванд, ки мо бе ҳеҷ сабаб ба онҳо тӯҳфаҳо медиҳем, аммо подош барои иҷрои кори душвор — воситаи дастгирӣ намудани дили шукргузор аст.
5. Ба кӯдакон омӯзонед, ки интизориҳои беҳад зиёд надошта бошанд. Шикастанафсӣ афзалиятҳои зиёд дорад, хусусан ҳангоме ки дар натиҷа воқият аз ҳамаи интизориҳои мо афзун мешавад. Яке аз чунин афзалиятҳо — ҳайрати шодибахш аст. Худи ҳаминро дар хусуси тӯҳфаҳо ба фарзандон ё интизориҳои онҳо дар хусуси таътил гуфтан мумкин аст. Ба кӯдакон ёд диҳед, ки ба тӯҳфаҳои беҳад қимат умед набанданд. Ин ба шумо имкон медиҳад, ки бо имконияти бештар зиёда аз интизориҳои онҳо тӯҳфаҳо тақдим намоед. Дар натиҷа онҳо аз ҳайрати шодибахш ҳаловат бурда метавонанд.
Ману Доттӣ ҳеҷ гоҳ фарзандонро на дар мавриди тӯҳфаҳо барои Иди Милод ё зодрӯз, на дар мавриди дилхушиҳои таътилӣ умедвор намекардем. Ин сиёсати оқилона аст. Бо муваффақият амалӣ намудани он барои дар кӯдакон тарбия намудани дили шукргузор ёрӣ мерасонад.
6. Ба кӯдакон баҳисобгирии ҳаррӯзаи шукргузориро омӯзонед. Одат пайдо кунед, ки аз рӯи имконият ҳар рӯз аз фарзандон пурсед, ки барои чӣ онҳо аз касе ё чизе шукргузор мебошанд. Оилаи шукргузор ва муттафиқ будан — на танҳо анъана аст, ки дар Рӯзи шукргузорӣ фаъол карда мешавад, ин амалияи ҳаррӯза аст. «Ҳамин рӯзро Парвардигор ба амал овард, — мегӯяд Навиштаи Муқаддас, — дар он ба ваҷд омада, шодӣ хоҳем кард!» (Заб. 117:24). Бигузор кӯдакон ҳар рӯз шукргузорӣ зоҳир намоянд, ва гӯянд, ки онҳо ба кӣ ё чӣ ва барои чӣ шукргузор мебошанд, ҳатто агар ин як чизи камаҳамият бошад ҳам. Чунин амалия барои дар онҳо тарбия намудани дили шукргузор ёрӣ мерасонад.
7. Ба кӯдакон намунаи шукргузорӣ буданро омӯзонед. Бигузор кӯдакон бинанд, ки чӣ тавр шумо ба касе ё чизе шукргузор ҳастед, ва шунаванд, ки шукргузории шумо ҳар рӯз дар чӣ ё чӣ тавр ифода меёбад. Муҳити шукргузориро ба вуҷуд оварда, доимо Худоро барои ҳамаи баракатҳои додааш шукр гӯед: барои хӯрок дар дастурхонатон; барои сарпаноҳ; барои ҳамсар, ки дар ҳаққи шумо ғамхорӣ мекунад; барои мошин, ки ба шумо хизмат мекунад; барои офтоб, ки дар осмон медурахшад; барои гулҳо, ки чашми касро шод мекунанд, ва барои бисёр чизҳои дигар. Кӯдакон ҳар қадар бештар шунаванд, ки шумо Худоро барои ғамхорӣ ва ҳимояти Ӯ шукргузорӣ менамоед, ва зоҳиршавии дили шукргузори шуморо бинанд, ҳамон қадар бештар имконияти он ҳаст, ки онҳо низ намунаи зиндаи шукргузорӣ мешаванд.
Бигузор даҳ ӯҳдадориҳои падар, ки дар ин китоб баён шудаанд, ҷузъи ҷудоинопазири муносибатҳои шумо бо фарзандон гарданд. Дар ин маврид шумо дар ҳаёти онҳо нақши муҳим хоҳед дошт. Дар ёд нигоҳ доред, ки ин ҳақиқатҳо бояд бо муҳаббат ва аз дили пур аз муҳаббат гуфта шаванд. Асосҳои ахлоқӣ бояд натанҳо ба майнаҳои фарзандонатон, балки (ва ин хеле аҳамитноктар аст) ба дилҳои онҳо ворид шуда, таҳкурсии мавқеи ҳаётии онҳо гарданд.
Ҳамаи фарзандони ман аллакай ба воя расидаанд ва оилаҳои худро бунёд намудаанд. Солҳои кӯдакии онҳоро ба ёд оварда, ман гуфтан наметавонам, ки ҳама корро дуруст мекардам. Ва ҳеҷ кас инро дар бораи худ гуфтан наметавонад. Аммо ман — ба монанди шумо, — ҳақ дорам гӯям, ки дар асоси донишҳое ки дар он вақт доштам, ҳама кори имконпазирро кардам.
Набераҳоро нигаҳбонӣ карда, ман пай бурдам, ки аз он вақте ки фарзандони худро тарбия мекардам, хеле хирдмандтар ва пурсабртар шудаам. Он вақте ки ман таҷрибаи волидӣ пайдо намудам, фарзандони ман ба воя расиданд ва ба ҳаёти мустақилона қадам гузоштанд. Аммо, албатта, бояд ҳамин тавр шавад. Дар нақши падар баромад карда, шумо ҳамеша дар рафти кор меомӯзед, чунон ки мегӯянд, бе дуршавӣ аз истеҳсолот. Барои ин ҳамаи манбаъҳои дастрасро истифода баред ва кӯшиш кунед ҳама кори аз дастатон меомадаро кунед. Худованд подоши кӯшишҳои шуморо хоҳад дод!
Дар пеши ҳар яке аз панҷоҳ изҳороти дар зер овардашуда рақамҳои аз -2 то +2-ро нависед, ки беш аз ҳама ба мавқеи шумо мувофиқат дорад. Пас аз он, ҳангоме ки «Анкета барои худбаҳодиҳии эҳтиёҷоти эҳсосотӣ» пур карда мешавад, шумо метавонед маълумотҳои онро маънидод намоед. Аз занатон хоҳиш намоед, ки ин анкетаро пур кунад. Агар фарзандони шумо дар синни наврасӣ бошанд, онҳо низ аз ӯҳдаи чунин анкетакунонӣ мебароянд. Ба онҳо пешниҳод намоед, ки дар он иштирок кунанд, дар ҳоле ки фарзандони хурдсолро лозим меояд аз рӯи он баҳо диҳед, ки онҳо чӣ тавр бо услуби барояшон хос ба изҳороти интихобкардаи шумо муносибат мекунанд.
ҚАТЪИЯН РОЗӢ НЕСТАМ |
РОЗӢ НЕСТАМ |
БАРОЯМ ФАРҚ НАДОРАД |
РОЗӢ ҲАСТАМ |
КОМИЛАН РОЗӢ ҲАСТАМ |
-2 |
-1 |
0 |
+1 |
+2 |
___1. Барои ман муҳим аст, ки маро ҳамон тавре ки ҳастам қабул кунанд, ҳатто агар ман ба дигарон он қадар монанд набошам ҳам.
___2. Барои ман устувории молиявӣ хеле муҳим аст.
___3. Гоҳо кӯшиши ноил шудан ба таҳсини атрофиён маро хаста мекунад.
___4. Барои ман муҳим аст, ки атрофиён ба ақидаи ман таваҷҷӯҳ зоҳир намоянд.
___5. Ман ҳаёти худро бе оғӯшгириҳои дӯстона, салому паёмҳои гарму ҷӯшон ва дигар зоҳиршавиҳои меҳрубонӣ тасаввур карда наметавонам.
___6. Ба ман маъқул аст, ҳангоме ки атрофиён ба ман диққат зоҳир мекунанд.
___7. Бароям донистани он муҳим аст, ки ҳукуматдорон ба ман чӣ гуна муносибат мекунанд.
___8. Ман қадр мекунам, ҳангоме касе пай мебарад, ки ба ман ёрӣ даркор аст, ва онро ба ман пешниҳод мекунад.
___9. Гоҳо ман худро рӯҳафтода ҳис мекунам, ва ҳангоме ки чунин мешавад, ба ман лозим аст, ки касе бори маро ҳамроҳи ман бардорад.
___10. Ман хушбахтам, ҳангоме ки касе ҳолати рӯҳии маро пай мебарад ва ба ман дилсӯзӣ мекунад.
___11. Ман мехоҳам, ки атрофиён кори мекардаи маро қадр кунанд.
___12. Умуман ман танҳоиро на он қадар дӯст медорам.
___13. Барои ман хеле муҳим аст, ки наздиконам «ман туро дӯст медорам» гӯянд.
___14. Ман намехоҳам, ки маро танҳо чун як ҷузъи коллектив ҳисоб кунанд. Барои ман эътирофи инфиродӣ хеле муҳим аст.
___15. Ман хушбахтам, ҳангоме ки касе ба ман занг мезанад, то ки бо ман гуфтугӯ кунад ва маро рӯҳбаланд намояд.
___16. Бароям муҳим аст, ки натанҳо он чиро, ки ман мекунам, балки ҳамчунин худи маро низ эътироф кунанд.
___17. Ман худро беҳтар ҳис мекунам, ҳангоме ки ҳаёти ман муназзам аст ва то андозаи муайян пешгӯишаванда аст.
___18. Ман хурсандам, ҳангоме ки атрофиён саҳми маро дар кор эътироф мекунанд ва ба ман миннатдорӣ баён мекунанд.
___19. Хусусан ба ман кор кардан дар муҳити дӯстона маъқул аст.
___20. Ба ман маъқул аст, ҳангоме ки дигарон ҷиҳатҳои қавӣ ва истеъдоди маро пай мебаранд.
___21. Гоҳо ман худро ноумед ва рӯҳафтода ҳис мекунам.
___22. Ман дар хусуси муносибати хайрхоҳона ба худ, ки ба ҷинс, миллат, ақидаҳо ва мақоми иҷтимоиям дахл надорад, орзу мекунам.
___23. Барои ман зоҳиршавии ҷисмонии муҳаббат — ҷузъи ҷудоинопазири оиладорӣ аст.
___24. Ба ман маъқул аст, ҳангоме ки касе мехоҳад танҳо бо ман вақташро гузаронад.
___25. Ман хушбахтам, ҳангоме ки касе пай мебарад, ки ман чӣ мекунам, ва «Офарин!» мегӯяд.
___26. Дар охири рӯзи корӣ ҳис кардани дастгирӣ ва ғамхорӣ бароям муҳим аст.
___27. Ҳатто ҳангоме ки ман ба истеъдод ва лаёқатҳои худ боварӣ дорам, ман бо майли том ёриро қабул мекунам.
___28. Ҳангоме ки ман стресс ё таназзули қувватамро ҳис мекунам, барои ман дилсӯзӣ ва тасаллои атрофиён хеле муҳим аст.
___29. Ба ман маъқул аст, ҳангоме ки маро таҳсин мекунанд.
___30. Дар муҳити ҷонибдоронам будан ба ман маъқул аст.
___31. Ман худро шахси зудранҷ меҳисобам.
___32. Барои ман муҳим аст, ки ҳангоми қабул намудани қарорҳое ки ба ҳаёти ман ё ба ҷадвали кории ман таъсир мерасонанд, ба ман гӯш диҳанд.
___33. Ман хушбахтам, ҳангоме ки касе ба кори ман таваҷҷӯҳ зоҳир менамояд.
___34. Ба даст овардани мукофотҳо, нишонаҳои ифтихорӣ ва ҷоизаҳо, ки дар хусуси аҳамиятнокии дастовардҳои ман шаҳодат медиҳанд, ба ман маъқул аст.
___35. Гоҳо ман дар хусуси оянда ташвиш мекашам.
___36. Ба муҳити бегона афтода, ман ҳамон замон касонеро меҷӯям, ки бо онҳо забони умумӣ ёфтан мумкин аст.
___37. Фикр дар бораи иваз кардани маҳалли зист, ҷои кор, таҳсил ё зарурати дигар тағйирот маро ба ташвиш меоварад.
___38. Маро муносибати ғаразнок ба касоне ки на ба монанди атрофиён либос мепӯшанд ё рафтор мекунанд, ба ташвиш меоварад.
___39. Ба ман муҳити дӯстон ва наздикон лозим аст, ки дар шодиву ғам бо ман хоҳанд буд.
___40. Ман хеле хурсандам, ҳангоме ки барои кори кардаам ба ман миннатдорӣ баён мекунанд.
___41. Бароям донистани он муҳим аст, ки касе барои ман дуо мегӯяд.
___42. Одамоне ки атрофиёнро ба манфиати худ истифода бурданӣ мешаванд, ба ман маъқул нестанд.
___43. Ман аз эҳсос намудани зоҳиршавиҳои беихтиёри муҳаббат хеле хурсандам.
___44. Ман шодам, ҳангоме ки ба чашмони ман менигаранд ва ҳақиқатан суханони маро гӯш мекунанд.
___45. Ман хушбахтам, ҳангоме ки маро барои ягон кори хуб ва дуруст таҳсин мекунанд.
___46. Барои ман муҳим аст, ки дар лаҳзаи душворӣ маро дӯсти наздик дастгирӣ кунад.
___47. Дар танҳоӣ кор кардан ба ман маъқул нест — ман дар коллективи муттафиқ меҳнат карданро афзал меҳисобам.
___48. Бароям худро ҷузъи коллектив ҳис кардан муҳим аст.
___49. Ман дилсӯзӣ ва зоҳиршавии ғамхориро аз ҷониби шахсе ки маро дӯст медорад, қадр мекунам.
___50. Ман на мустақилона, балки дар коллектив кор карданро афзал меҳисобам.
Пеш аз рақами тартибии ҳар яке аз панҷоҳ изҳорот, ки муайян мекунанд дар «Анкета барои худбаҳодиҳии…» ин ё он эҳтиёҷи эҳсосоти худ ин ё он рақамро (–2, –1, 0, +1, +2) ишора карда, шумо метавонед натиҷаро ҷамъбаст намоед, ва бо ҳамин барои ҳар яке аз даҳ эҳтиёҷоти асосии эҳсосотии худ хулоса бароред.
ҚАБУЛ КАРДАН
1. Ҷавобҳои худро ба изҳорот (–2, –1, 0, +1, +2) ҷамъбаст намоед:
1 _______
19 _______
36 _______
38 _______
48 _______
Ҳамагӣ _______
Ин ҷавобҳо аз он шаҳодат медиҳанд, ки шумо ба
ҲИФЗШУДА БУДАН
2. Ҷавобҳои худро ба изҳорот (–2, –1, 0, +1, +2) ҷамъбаст намоед:
2 _______
17 _______
35 _______
37 _______
39 _______
Ҳамагӣ _______
Ин ҷавобҳо аз он шаҳодат медиҳанд, ки шумо ба
ЭЪТИРОФ
3. Ҷавобҳои худро ба изҳорот (–2, –1, 0, +1, +2) ҷамъбаст намоед:
16 _______
18 _______
20 _______
34 _______
40 _______
Ҳамагӣ _______
Ин ҷавобҳо аз он шаҳодат медиҳанд, ки шумо ба
РӮҲБАЛАНД КАРДАН
4. Ҷавобҳои худро ба изҳорот (–2, –1, 0, +1, +2) ҷамъбаст намоед:
3 _______
15 _______
21 _______
33 _______
41 _______
Ҳамагӣ _______
Ин ҷавобҳо аз он шаҳодат медиҳанд, ки шумо ба
ЭҲТИРОМ
5. Ҷавобҳои худро ба изҳорот (–2, –1, 0, +1, +2) ҷамъбаст намоед:
4 _______
14 _______
22 _______
32 _______
42 _______
Ҳамагӣ _______
Ин ҷавобҳо аз он шаҳодат медиҳанд, ки шумо ба
МУҲАББАТ
6. Ҷавобҳои худро ба изҳорот (–2, –1, 0, +1, +2) ҷамъбаст намоед:
5 _______
13 _______
23 _______
31 _______
43 _______
Ҳамагӣ _______
Ин ҷавобҳо аз он шаҳодат медиҳанд, ки шумо ба
ДИҚҚАТ
7. Ҷавобҳои худро ба изҳорот (–2, –1, 0, +1, +2) ҷамъбаст намоед:
6 _______
12 _______
24 _______
30 _______
44 _______
Ҳамагӣ _______
Ин ҷавобҳо аз он шаҳодат медиҳанд, ки шумо ба
ТАҲСИН
8. Ҷавобҳои худро ба изҳорот (–2, –1, 0, +1, +2) ҷамъбаст намоед:
7 _______
11 _______
25 _______
29 _______
45 _______
Ҳамагӣ _______
Ин ҷавобҳо аз он шаҳодат медиҳанд, ки шумо ба
ТАСАЛЛО
9. Ҷавобҳои худро ба изҳорот (–2, –1, 0, +1, +2) ҷамъбаст намоед:
10 _______
26 _______
28 _______
46 _______
49 _______
Ҳамагӣ _______
Ин ҷавобҳо аз он шаҳодат медиҳанд, ки шумо ба
ДАСТГИРӢ
10. Ҷавобҳои худро ба изҳорот (–2, –1, 0, +1, +2) ҷамъбаст намоед:
8 ____
9 ___
27 ___
47 ___
50 ___
Ҳамагӣ _______
Ин ҷавобҳо аз он шаҳодат медиҳанд, ки шумо ба
Аббревиатураи англисии «What Would Jesus Do?» («Исо дар чунин маврид чӣ мекард?»), ки дар байни деноминатсияҳои масеҳии протестантӣ паҳн шудааст. —
Ифодаи «Ҷош дар чунин маврид чӣ мекард?» ба англисӣ чунин садо медиҳад: «What Would Josh Do?» —
«Teens Look to Parents More Than Friends»,
Ibid.
Jeffrey Rosenberg and W. Bradford Wilcox, «The Importance of Fathers in the Healthy Development of Children», publication of U.S. Department of Health and Human Services, 2006, http://childwelfare.gov/pubs/usermanuals/father-hood/fatherhood.pdf.
«Talking to Your Teen About Sexuality», publication of Hillsborough County University of Florida Extension, http://hillsboroughfcs.ifas.ufl.edu/FamilyPubsA-Z/sexuality.pdf.
Josh and Dottie McDowell,
Иқтибосҳо аз Китоби Муқаддас, ки дар ин банд оварда шудаанд, ғайр аз охирин, дар тарҷумаи озод аз англисӣ оварда шудаанд. —
Тарҷумаи синодӣ: «…балки дар муҳаббати ҳақиқӣ ростиро баён намуда, дар ҳар чиз сӯи Он ки Сар аст, яъне сӯи Масеҳ нашъунамо кунем…» —
The Commission on Children at Risk,
Drawn from Josh McDowell and Sean McDowell,
«Китоб Муқаддаси кӯдакона» (Accepted Kids Version). Китоби Муқаддаси тарҷумаи Бачаев: «Зеро ман мӯътақидам, ки [ҳеҷ чиз]… моро аз муҳаббати Худо, ки дар Худованди мо Исои Масеҳ аст, ҷудо карда наметавонад». —
Howard Culbertson, «When Americans Become Christian», research publication of Southern Nazarene University, August 26, 2009, http://home.snu.edu/~hculbert/ages.htm.
Дар нусхаи асли ибронии Навиштаи Муқаддас калимаи «тарс» ба маънои «тарси эҳтиромона» истифода мешавад. —
Барои бепул фаро кашидани презентатсия ба сомонаи шахсии ман www.josh.org дароед ва, бо истифодаи истинодҳо, бо ҳамаи дастурҳое ки барои мустақилона гузаронидани маросими «Тантанаи кафорат» даркоранд, шинос шавед. —
Геймбой (
Walter Bruce,
Дар тарҷумаи тоҷикӣ чунин гуфта шудааст: “...роҳе ки ба ӯ мувофиқ аст ...” —
Charles Caldwell Ryrie, ed.,
Кевин ҳаёти худро ба он бахшидааст, ки ба ҷавонон хизмат мерасонад ва ба волидони онҳо ёд медиҳад, ки онҳоро чӣ гуна аз хатарҳои ҷаҳони бехудои ҳозира бо муваффақият гузаронидан мумкин аст. Ҷейн дар интихоби касб барои ҷавонон ва калонсолон таҷрибаи зиёд дорад. Барои он ки тавсияҳои онҳо истифода баред, ба сомонаи www.LifeKeys.com. Дар ҳамон ҷо шумо китоб ва курси таълимиро барои калонсолон «Бифаҳм, ки ту кистӣ» ёфта метавонед. Бо ин нашрияҳо шинос шавед. —
Лигаи хурд — лиги бейсбол барои писрон ва духтарони 8–12-сола. —
Иннинг — давра дар бейсбол. Ҳар иннинг аз ду қисм иборат аст: қисми 1-ум — як даста дар ҳимоя бозӣ мекунад, дастаи дигар ҳуҷум мекунад; қисми 2-юм — дастаҳо ҷойҳояшонро иваз мекунанд. —
Дар тарҷумаи англисии Китоби Муқаддас калимаи «masterpiece» — асари нотакрор (шедевр) истифода шудааст. —
Ниг.: Мат. 9:36; 14:14; 15:32; 20:34; Марқ. 1:41; 6:34; 8:2. —
Барои пайдо намудани маълумоти иловагӣ китобҳои «Ҳақиқӣ аз бардурӯғ»-ро истифода баред, ки дар ҳамкорӣ бо дастаи ноширони мо нашр шудааст. Илова ба китобҳо, машғулиятҳои хурди гурӯҳӣ барои фарзандон ва наврас вуҷуд доранд, ки маълумотро дар бораи онҳо дар сомонаи шахсии ман www.josh.org ёфтан мумкин аст —
Marcela Raffaelli, Karen Bogenschneider, and Mary Fran Flood, «Parent-Teen Communication about Sexual Topics»,
Adapted from chapter 11 of Josh and Dottie McDowell,
McDowell, adapted from chapter 2, 26–31.
McDowell, adapted from chapter 3, 35–43.
Шумо бо он манбаъҳо дар сомонаи шахсии ман www.josh.org шинос шудан метавонед. —
Josh McDowell and David H. Bellis,
David Kinnaman and Gabe Lyons,
Pew Research Center Study, Hope Yen, as cited in «Generation Gap Is Widest Since 1960s»,
Christian Smith,
Дар тарҷумаи русӣ китоб бо номи «Религия не любовь: как религия отравляет всё» (Худо муҳаббат нест: Чӣ тавр дин ҳама чизро заҳролуд мекунад) нашр шудааст М.: Альпина нон-фикшн, 2011. —
Josh McDowell and Sean McDowell,
Smith, 89.
Alan Hirsch,
Китоби «Ҳақиқати устувор» дар асоси чунин китобҳои ман, аз қабили «Шаҳодатҳои ҳаққонияти Китоби Муқаддас: сабаб барои андешарониҳо ва асос барои қабул намудани қарор», «Ба ҳар чи мегӯянд, бовар накун», «На танҳо дуредгар», «Байни некӣ ва бадӣ», «Оё меарзад, ки интизор шавем?», «Чӣ гуна дар назари фарзанд қаҳрамон шудан» ва бисёр дигарҳо навишта шудааст. Бо онҳо дар сомонаи шахсии ман www.josh.org, бо зер кардани тугмаи «манбаъҳо» шинос шудан мумкин аст. Дар сомонаи ман ва дар охири ин китоб шумо ҳамчунин ишораҳоро ба китобҳо ва мавод барои наврасон ва кӯдакони хурдсол дар мавзӯи «Мо ба чӣ ва чаро имон дорем» ёфта метавонед. Ба қарибӣ ману писарам корро бо маҷмуаи ҷавобҳо ба саволҳое ки бисёр вақт дар бораи Худо ва Китоби Муқаддас пурсида мешаванд, ба охир расондем. Ин китоб ҳангоми ҷавоб додан ба баъзе саволҳои душвор, ки кӯдакон бисёр вақт аз мо мепурсанд, ёрмандии арзишнок буда метавонад. Онро ҳамчунин дар сомонаи ман ёфтан мумкин аст, ва он «Кӯдакон ҷавобҳоро металабанд» ном дорад. Ин китоб барои устувор намудани имони шумо ва имони фарзандони шумо ёрӣ мерасонад. Маълумоти муфассалтарро дар бораи он шумо дар охири ин китоб хонда метавонед. —
Се воситаи аёнӣ, ки барои бепул фаро кашидан дастрас мебошанд, ҳамаи сабабҳои даркориро барои ташкил намудани намоиши ҷолиб ва пурмуҳтаво медиҳад, ки ба мо имкон медиҳад ба се сутуни имони масеҳӣ боварӣ намоем. Шумо ба сомонаҳои www.josh.org/RC1, www.josh.org/RC2 ва www.josh.org/RC3 даромада, ин воситаҳои аёниро ёфта метавонед. —
Josh McDowell,
McDowell,
McDowell,
Steven E.F. Brown, «Thanksgiving: The Power of Gratitude»,
Robert Emmons, «Why Gratitude Is Good», as adapted in «Why Practice Gratitude?»
As quoted in Melanie Greenberg, «The Mindful Self-Express»,
«Campus Crusade for Christ» — ташкилоти миссионерии байналмилалии масеҳӣ, ки дар зиёда аз 190 кишвари ҷаҳон бо башоратдиҳӣ ва шогирдсозӣ машғул аст. Дар соли 1996 рӯзномаи «USA Today» ин миссияро калонтарин ташкилоти инҷилӣ дар ИМА номидааст. —