Тасаввуроти мо дар бораи Худо ба таври пурра худи моро тавсиф медиҳад.

Таърихи ҷаҳонӣ нишон медиҳад, ки ҳеҷ як халқ ҳеҷ гоҳ аз дини худ баланд нашудааст, ва таърихи рӯҳонии инсоният шаҳодат медиҳад, ки ягон дине вуҷуд надошт, ки бузургии он аз бузургии ақидаҳои мавъизакунандаи он дар бораи Худо баландтар бошад. Парастиши Худо метавонад пок ва беайб бошад, ё ин ки, баръакс, вобаста аз он, ки ақидаҳои шахси имондор чӣ гуна аст, метавонад баланд ё заминӣ бошад.

Аз ин рӯ барои Калисо аз ҳама муҳим — ин ҳамеша Худо аст ва барои одам аз ҳама олиҷаноб — ин на суханони вай, на корҳои вай, балки тасаввуроти вай дар бораи Худо мебошад. Қонуни ниҳонии қалби мо моро ба он симои Худо бурда мерасонад, ки дар фикрҳои мо офарида шудааст. Ин на танҳо ба ҳар як масеҳии аниқ тааллуқ дошта, балки ба гурӯҳи масеҳиёне низ тааллуқ дорад, ки Калисоро ташкил медиҳанд. Ба таври пурратар, дар бораи Калисо аз рӯи тасаввуроти он дар бораи Худо муҳокимаронӣ кардан мумкин аст. Айнан ҳамон хеле, ки дар Калисо он чиз муҳим аст, ки он дар бораи Худо чӣ мегӯяд, ё ин ки он дар бораи Худо нагуфтани чиро афзалтар медонад, зеро хомӯшии он баъзан аз чизи мегуфтагиаш дида, гӯётар аст. Калисо наметавонад муносибати худро ба Худо пинҳон дорад.

Агар одам ба қадри кофӣ ҷавоб дода тавонад, ки ҳангоми дар бораи Худо фикр карданаш дар майнаи ӯ чӣ ба амал меояд, дар он вақт бо боварӣ ояндаи рӯҳонии ин шахсро пешгӯӣ кардан мумкин аст. Агар мо аниқ дониста метавонистем, ки доҳиёни мӯътабари рӯҳонии мо имрӯзҳо дар бораи Худо чӣ андеша дорад, мо аниқ пешгӯӣ карда метавонистем, ки пагоҳ Калисо дар куҷо хоҳад буд.

Бешубҳа фикри аз ҳама бузурге, ки дар майнаи мо пайдо мешавад — ин фикр дар бораи Худо мебошад, ва калимаи аз ҳама муҳим дар дилхоҳ забон — ин калимаи “Худо” аст. Фикрронӣ ва нутқ ин бахшоишҳои Худо мебошанд, ки Ӯ ба мо, мавҷудотҳои ба сурат ва шабоҳати Худ офаридашуда, ато намудааст; фикр ва нутқ ба Худо зич алоқаманд буда, наметавонад аз Ӯ ҷудо бошад. Ва он далел хеле аҳамияти бузург дорад, ки сухани аввалин Калом буд.

Дар майнаи кӯдак, одами файласуф ва ходими дин фақат айнан ҳамон як савол аст: “Худо чӣ гуна аст?”

Ин китоб — кӯшиши ҷавоб додан ба ин савол аст. Вале аз худи аввал ман бояд эътироф намоям, ки ба ин савол ғайр аз он, ки Худо ба ҳеҷ чиз ва ҳеҷ кас айнан монанд нест, ба таври дигар ҷавоб додан мумкин нест.

Мо он чизеро истифода бурда меомӯзем, ки аллакай онро медонем ва онро ба сифати купрӯке истифода мебарем, ки ба воситаи он ба як чизи номаълум мегузарем. Ақли инсонӣ наметавонад, ки яку якбора аз як чизи ба он хеле хуб шинос ба чизи тамоман ношинос гузарад. Ҳатто ақли аз ҳама солим наметавонад чизеро аз амали тадриҷии хаёлот ба вуҷуд орад. Он мавҷудотҳои аҷоибе, ки дар олами асотир (мифология) ва ҳуруфот сокинанд — ҳамин хел бофтаҳои хаёлот нестанд. Тасаввуротҳо ин мавҷудотҳоро дар асоси сокинони муқаррарии замин, осмон ва баҳрҳо гирифта, симои муқаррарии онҳоро то ба андозаи ғайримуқаррарӣ кам ё зиёд карда нишон медиҳанд, ва ё ду ё зиёда аз ин симоҳоро якҷоя карда, дар натиҷа як чизи наверо ба вуҷуд овардаанд. Ба ҳар навъе, ки ин мавҷудотҳо зебо ва бесулуқай набошанд ҳам, тимсоли онҳоро ёфтан мумкин аст. Онҳо ба чизҳое монанданд, ки ба мо аллакай маълуманд.

Кӯшиши одамони илҳомёфта дар иродаи он чизе, ки онро бо сухан ифода кардан номумкин аст ба он оварда расонд, ки мо онҳоро дар фикрҳо ва забони Навиштаҳои Муқаддас мебинем. Азбаски гоҳо ин рӯъёи олами фавқуттабиӣ буд ва барои он ақлҳое, ки ҷузъи ин ҷаҳони муқаррарӣ буданд, навишта шуда буданд, муаллифон маҷбур буданд, бисёр суханонеро истифода баранд, ки фаҳмишҳои ба ҳақиқат монандро ифода намоянд, на суханони ба он мувофиқаткунандаро, то ки Навиштаҳои Муқаддасро ба одамон фаҳмо гардонанд.

Вақте ки Рӯҳ ба мо он чизеро мекушояд, ки берун аз ҳудуди донишҳои мост, Ӯ мегӯяд, ки ин ба ким-чизе монанд аст, ки мо аллакай онро медонем, вале Ӯ инро хеле боэҳтиёт ифода менамояд, то ки моро дар назди маънои аслии калима ғулом нагардонад. Масалан, вақте ки пайғамбар Ҳизқиёл дид, ки осмонҳо кушода шуданд ва дар рӯъёи худ Худоро дид, ӯ фаҳмид, ки ба он чизе менигарад, ки бо суханон ифода кардан номумкин аст. Он чизе, ки ӯ дид, ба пуррагӣ аз ҳамаи он чизе фарқ мекард, ки пештар дида буд, ва аз ин рӯ ӯро лозим омад бо забони муқоиса сухан гӯяд.

Омӯзиши хусусиятҳои Худо барои масеҳии бомаърифат кори дилбазан ва мушкил набуда, он метавонад машғулияти гуворо ва диққатҷалбкунандаи рӯҳонӣ бошад. Бо диле, ки ташнаи Худост, аз ин дида чизи дигаре ҳаловатбахш буда наметавонад.

Дар бораи се шахсияти Илоҳӣ фикр кардан — ин маънои фикран дар боғи Адан сайр кардан, ба сӯи шарқ, ба замини муқаддас дохил шуданро дорад. Кӯшишҳои аз ҳама самимии мо барои ба даст овардани асрори дастнораси Ваҳдати Сегона бояд ҳамеша бенатиҷа монад, ва танҳо эҳтироми беандоза метавонад ҷидду ҷаҳди моро аз гумонҳои беасос нигаҳдорӣ намояд.

Баъзе одамони инкоркунандаи он чизҳое, ки худашон намефаҳманд, инкор мекунанд, ки Худо дар се шахс як аст. Онҳо ба Худо синчакорона, бо нигоҳи сарду оромонаи худ нигоҳ карда, онҳо фикр мекунанд, ки Худо наметавонад дар як вақт вуҷуд дошта, Якеи аз он Се бошад. Ин одамон фаромӯш мекунанд, ки тамоми ҳаёти онҳо бо асрорҳо фаро гирифта шудааст. Онҳо дар бораи он фикр мекунанд, ки дилхоҳ фаҳмондадиҳии ҳақиқӣ, ҳатто ҳодисаҳои оддитарини табиат, дар зери парда буда, фаҳмонидани ин ҳодиса аз фаҳмонидани асрори илоҳиёт дида осонтар нест.

Ҳар як одам бо имон зиндагӣ мекунад — ҳам беимон ва ҳам рӯҳонӣ: яке аз рӯи имон ба қонунҳои табиат, дигаре аз рӯи имон ба Худо. Ҳар як одамро лозим меояд дар тӯли ҳаёти худ ба ягон чиз, бигзор бешуурона ҳам бошад, бовар кунад. Ҳатто олими аз ҳама оқилро бо як саволи оддии “Чӣ” ба хомӯшӣ водор кардан мумкин аст. Ҷавоби ин савол ҳамеша дар вартаи нофаҳмӣ қарор дошта, барои фаҳмиши ягон инсон дастрас нест. “Худо роҳи онро (маргро) медонад, ва Ӯ аз макони он хабардор аст” (Айюб 28:23) ва одами фонӣ инро ҳеҷ гоҳ намедонад.

Томас Карлейл баъд аз Плутон эҳсосотҳои мутафаккири ҳақиқии бутпарастеро тавсиф менамояд, ки дар ғори торик ба воя расида ва бори нахуст тулӯи офтобро дида буд. “Чӣ хел ӯ ҳайрон шуда буд”— хитоб мекунад Карлейл. - Ӯ аз дидани он чизе, ки мо ҳар рӯз бефарқона нигоҳ мекунем, ба ҳайрат омада буд! Бо дарккунии озоду кушодаи кӯдакона ва, якҷоя бо ин, бо ақли комили ба одами калонсол хос, ӯ ин манзараро тамошо мекард ва аз ин дили Ӯ ба хурӯш омад. Ин сарзамини пур аз харсанг, ки бо алафҳои сабзу гулҳо пӯшонида шудаанд, ин дарахтон, ин кӯҳҳо, ин дарёҳо, ин баҳрҳои пурталотум. Дар болои сари ӯ ин баҳри кабуди баланди аз бод лаппасзананда, ин абрҳои сиёҳ, ки ҳамеша шакли худро тағйир медиҳанд, аз ин абрҳо гоҳ оташ, гоҳ ҷола ва гоҳ борон мерезад; ин чист? Чӣ? Умқи моҳияти инро то ба ҳол мо намедонем; мо ҳеҷ гоҳ инро фаҳмида наметавонем.

Дарккунии мо, ки аз дидани чунин мӯъҷизаҳо сар шудааст, аз ин дарккунӣ чӣ хел фарқ мекунад. Мо аз фикр кардани ин на аз рӯи борикбиниамон канораҷӯӣ менамоем, — менависад Карлейл, — балки аз рӯи сабукфикрии беандоза, аз беаҳамиятӣ, аз он сабаб, ки ба мо нуқтасанҷӣ намерасад, аз он дурӣ меҷӯем. Мо аз ин ҳайрон намешавем, зеро фикр намекунем… Мо оташеро, ки аз абрҳои сиёҳи раъду барқӣ бармеоянд, бо ибораи олимон онро қувваи барқ меномем, дар бораи он лексияҳо мехонем ва ба ҳамон монандро бо роҳи соиш додани шоҳӣ ба тиреза ҳосил менамоем. Вале ин чист? Он аз куҷо пайдо мешавад? Он ба куҷо меравад?

Илм барои мо корҳои зиёдеро ба ҷо овардааст, вале он илм бад аст, ки кӯшиш кардааст аз мо Нодонии бузургу амиқ ва муқаддасу беинтиҳоро пинҳон созад, ки ба он мо ҳеҷ гоҳ ғӯттавар шуда наметавонем ва ҳама илмҳо дар назди он ҳамчун қаймоқаки рӯи об менамоянд. Ин ҷаҳон ҳатто ҳоло ҳам, ки дар он ҳама гуна илмҳо мавҷуданд, чун пештара барои ҳар он касе, ки дар ин бора фикр мекунанд, мӯъҷизаовар, даркнашаванда, пурасрор мемонад”.

Ин воқифшавиҳо қариб, ки суханони пайғамбаронаанд ва зиёда аз сад сол пештар навишта шудаанд, вале то ба ин дам ҳеҷ гуна дастовардҳои илму техника аҳамияти онҳоро кам накардааст ва ин ақидаҳоро ягон нуқта, ва ҳатто ягон вергулаш кӯҳна нашудаанд. Мо чун пештара намедонем. Барои он ки дар бораи мо фикри бад накунанд, мо сабукфикрона истилоҳҳои маълуми илмиро такрор менамоем. Мо барқи пурқудратеро, ки бо ҷидду ҷаҳд аз ҷаҳони мо мегузарад, лаҷом мезанем, мо ба амнияти бузург ин қувваро дар мошинҳо ва ошхонаҳои худ истифода мебарем, ва монанди Аловудин, ки ҷинро маҷбур мекард, мо низ онро маҷбур месозем, ки барои мо кор кунад, вале чун пештара намедонем, ки он чист. Секуляризатсия, материализм ва вуҷуддории дурнашавандаи ашёҳо дар дилҳои мо нурро хомӯш карда, моро ба насли зомби мубаддал гардонидааст. Мо нодонии пурраи худро бо суханон рӯйпӯш менамоем, вале дар ҳайроншавӣ аз ягон чиз шарм медорем, мо ҳатто бо овози паст аз ба забон овардани калимаи “асрор” метарсем.

Бе дудилагӣ Калисо таълимотро дар бораи Ваҳдати Сегона мавъиза менамояд. Барои фаҳмиш довталабӣ накарда, ҳар он чизи Навиштаҳои Муқаддас таълимдиҳандаро такрор намуда, дар ин бора шаҳодат медиҳад. Баъзеҳо дар он асос гуфтаҳои Навиштаҳои Муқаддас, оиди дар се шахс як будани Худоро инкор менамоянд, ки худи фикр дар бораи сегонагӣ ва ягонагӣ — ин дар терминология мухолифат аст. Вале азбаски мо намедонем, ки барои чӣ барг аз шохи дарахт дар канори роҳ меафтад ва чӣ тавр гунҷишкбачаҳо айнан дар ҳамон дарахт дар лона аз тухм мебароянд, пас барои чӣ Ваҳдати Сегона барои мо масъалаи ҳалталаб набошад? “Фикрҳои мо дар бораи Худо на он вақте олӣ мегарданд, ки мо Худоро дар ким-кадом нақше тасаввур менамоем ва Ӯро бо зебоие оро медиҳем, ки ба фаҳмиши кӯчаки мо мувофиқат менамояд, балки он вақт олӣ мегарданд, ки мо донем, ки Ӯ даркнашаванда ва барои фаҳмиши мо дастнорас аст” — навишта буд Мигел де Молинос.

На ҳамаи он касоне, ки дар давоми садсолаҳо худро масеҳӣ меномиданд, ба доктринаи Ваҳдати Сегона эътиқод доштанд. Вале имон ба Ваҳдати Сегона аз замонҳои ҳаввориён инҷониб аз болои Калисои Писари Ягонаи Ӯ дар тӯли сайёҳати он дар давоми солҳо ба монанди он, ки Ҳузури Худо дар шакли сутуни оташ дар давоми тамоми роҳи биёбон дар болои ӯрдугоҳи халқи Исроил медурахшид ва ба тамоми халқи ҷаҳон шаҳодат медод, ки “Ин халқи Ман аст”, нурафшонӣ менамояд. Аз паи ин имон покӣ ва қудрат ба амал меомад. Дар зери ин ливо ҳаввориён, падарони Калисо, риёзаткашон, зоҳидон, муаллифони таронасароиҳои калисогӣ, ислоҳотчиён, муборизони барқарорсозиҳои калисоҳо мерафтанд ва дар ҳаёт ва аъмоли онҳо мӯҳри маъқул донистани Худо гузошта шуда буд. Бигзор дар ягон чизи дуюмдараҷа нуқтаи назари онҳо фарқ мекарда бошад ҳам, вале ҳамаи онҳоро тарафдорони таълимоти Ваҳдати Сегона муттаҳид месохт. Дили имондор он чизеро, ки Худо мегӯяд, эътироф менамояд ва кӯшиш намекунад, ки дигар исботҳоро ҷӯё бошад. Ҷӯстани исботҳо— ба зери шубҳа қарор додан, ёфтани исботҳо — ин имонро барзиёдатӣ шуморидан аст. Ҳар он касоне, ки дорои бахшоиши имон ҳастанд, мефаҳманд, ки гуфтаҳои яке аз падарони аввалини Калисо чӣ тавр оқилона ва ҷасурона мебошад. “Ман боварӣ дорам, ки Масеҳ барои ман мурдааст, зеро ки ин аз ақл берун аст; ман боварӣ дорам, ки Ӯ аз мурдагон эҳё шуд, зеро ки ин имконнопазир аст”.

Ба ҳама далелҳои ҳақиқӣ нигоҳ накарда, Иброҳим Худоро ҷалол дода, ба Худо чунин муносибат мекард ва дар имон мустаҳкам буд. Анселм — “Августини дуюм”, яке аз мутафаккирони бузурги давраҳои масеҳӣ, ки чунин меҳисобид, ки имон бояд пеш аз дарккунӣ биёяд, ба Худо чунин меносибат мекард. Табиист, ки ақидаронӣ дар бораи ҳақиқат ба воситаи рӯъё дарк карда шуда, баъд аз имон ба амал меояд, вале имон дар он ҷое пайдо мегардад, ки гӯшҳо мешунаванд, на ин ки ақлҳо дар ақидаронӣ ғӯттавар мешаванд. Шахси имондор ба имон бо роҳи хирадмандӣ намеояд, ӯ тасдиқоти имони худро дар фалсафа ва илм ҷӯё нест.

Ӯ фарёд мебарорад:

“Худо пайдоиш надорад”, — гуфта буд Новатиан, ва маҳз ақидаи вуҷуд надоштани пайдоиш маҳаки асосие мебошад, ки бо ёрии он Худоро аз он чизе, ки худо нест, фарқ кардан мумкин аст.

“Пайдоиш”— ин калимае мебошад, ки онро нисбати он чизҳое истифода бурдан мумкин аст, ки офарида шудаанд. Вақте ки мо дар бораи ягон чизе фикр мекунем, ки пайдоиш доранд, мо Худоро дар назар надорем. Дар он вақте ки ҳама чизи офаридашуда аз ягон чиз ба амал омадаанд, Худо Худ ба Худ вуҷуд дорад. Ғайр аз Худо чизе худ ба худ ба амал наомадааст.

Кӯшиши фаҳмидани пайдоиши ашёҳоро карда, мо онро эътироф менамоем, ки ҳама чиз аз тарафи Касе офарида шудааст, ки Ӯ аз ҳеҷ чиз пайдо шудааст. Ва таҷрибаамон моро ба ин мӯътақид мегардонад. Ҳама чизи вуҷуддоштаро бояд сабабе бошад, ки пеш аз он биёяд ё ҳеҷ набошад, ба он баробар бошад, чунки чизи камтар бештар офарида наметавонад. Дилхоҳ одам ё дилхоҳ предмет дар як вақт метавонад сабаби чизе ё натиҷаи чизе бошад ва ин то он вақте давом мекунад, ки мо ба Он Касе барнагардем, ки сабаби ҳама чиз буда, аз ҳеҷ чиз ба вуҷуд омадааст.

Кӯдак онро пурсида, ки “Худо аз куҷо омад?” худаш нафаҳмида тасдиқ менамояд, ки Худоро касе офаридааст. Дар шуури кӯдак аллакай консепсияи сабабҳои сарчашмаи пайдоиш пайдо шудааст. Ӯ медонад, ки ҳама чиз дар гирду атроф аз чизи дигаре ба вуҷуд омадааст, ва ӯ ин консепсияро ба Худо низ мансуб медонад. Файласуфи хурдсол оиди ҳама чиз ҳамчун дар бораи аз тарафи касе офаридашуда фикр мекунад, ва агар онро ба ҳисоб гирем, ки ба ӯ маълумоти асосӣ намерасад, гуфтан мумкин аст, ки ӯ дуруст фикр мекунад. Ба ӯ гуфтан даркор аст, ки Худо пайдоиш надорад, вале ба ӯ фаҳмидани ин хеле душвор хоҳад буд, зеро ин дараҷаест, ки ӯ бо ин шинос нест, ин дараҷаест, ки ба ҷидду ҷаҳди ба ҳама чиз сабаб ҷӯяндае, ки дар майнаи ҳама мавҷудотҳои бошуур чуқур реша давондааст, ба ҷидду ҷаҳде, ки одамонро маҷбур месозад ҳама чизро тафтиш карда, ҳар чӣ бештар ба гузашта назар андохта то ба он рафта нарасанд, ки ибтидои онро ёфтан номумкин аст, мухолифат менамояд.

Осон нест, ҳатто имконнопазир аст, ки бе тайёрӣ дар бораи он андеша намоем, ки нисбати он ақидаи пайдоишро истифода бурдан номумкин аст. Чунин мешавад, ки оташаки хурдро ҳангоми рост ба он нигоҳ кардан дидан мумкин нест, вале ҳангоми каме назари худро ба дигар тараф равона кардан, дидан мумкин аст. Чизе ба монанди ҳамин ҳангоми дар бораи Офариданашуда фикр кардан ба амал меояд. Вақте мо кӯшиш мекунем, ки фикри худро ба Он Касе равона созем, ки офарида нашудааст, мо чизе дида наметавонем, зеро Ӯ дар Нуре зиндагӣ мекунад, ки ба он ягон одам наздик шуда наметавонад. Танҳо ба василаи имон ва муҳаббат мо метавонем вақте ки Ӯ аз назди паноҳгоҳи мо дар “Тангнои шах” мегузарад, ба Ӯ назора намоем. “Ва ҳарчанде ин дониш тира, нофаҳмо ва аз ҳад зиёд умумист — мегӯяд Мигел де Молинос — ҳар чӣ ҳам набошад фавқуттабиӣ буда, аз фаҳмише, ки дар ин ҳаёт ба воситаи ақл ба даст оварда шудааст, бештар тасаввуроти комилу фаҳмотарро дар бораи Худо дода метавонад, зеро ҳама тимсолҳои материалӣ ва тимсолҳое, ки маҳсули ақл ҳастанд, аз Худо бениҳоят дур мебошанд.”

Ақли инсонӣ, ки офарида шудааст, бо сабабҳои ба пуррагӣ фаҳмо бо душворӣ ба худ Офариданашударо тасаввур карда метавонад. Мо ҳузури Он Касеро, ки берун аз ҳудуди донишҳои мо қарор дорад, роҳ дода, худро нороҳат ҳис менамоем. Мо моил ба он ҳастем, ки ҳангоми фикр кардан дар бораи Он Касе, ки дар бораи вуҷуддории Худ ба мо ҳисобот намедиҳад, дар назди касе ҷавобгӯ нест, Он Касе, ки Худ ба Худ вуҷуд дорад ва аз касе вобаста нест ва пурра мустақил аст, ба ташвиш биёем.

Фалсафа ва дигар илмҳо на ҳамеша ба фикрҳо дар бораи Худо хайрхоҳона муносибат мекарданд, зеро гап дар сари он аст, ки илм барои он офарида шудааст, ки ҳама чизро фаҳмонад, ва вақте фаҳмондани чизе ба онҳо муяссар нагардад, олимон безобита мешаванд. Олимон эътироф менамоянд, ки бисёр чизҳое ҳастанд, ки онҳо то ба ҳол намедонанд. Вале ин умуман айнан ҳамон нест, ки онҳо вуҷуд доштани ким-чизеро ки онҳо ҳеҷ гоҳ фаҳмида наметавонанд, ва ким-чизеро, ки барои кушодани он дар онҳо ҳеҷ гуна усуле кор баромада нашудааст, эътироф намоянд. Эътироф кардани Он Касе, ки ҳаст, Он Касе ки аз мо дур аст, Касе ки дар барпо сохтани дараҷаҳои мо мудохила намекунад, Он Касе, ки ном бурдан мумкин нест, Он Касе ки дар назди довари ақли мо намеистад, Касе ки ба пурсуҷӯҳои мо ҷавоб намедиҳад — фурӯтании беандозаро талаб менамояд. Ва ба бештари мо чунин фурӯтанӣ намерасад, аз ин рӯ мо кӯшиш мекунем, ки дар фикрҳоямон Худоро то ба сатҳи шахсии худ паст созем, ё ҳеҷ набошад, то ба он дараҷае, ки тавонем Ӯро идора намоем ва обрӯи худро нигоҳ дорем. Вале Ӯ дастгирнашаванда аст! Зеро ки Ӯ дар ҳама ҷост ва дар айни замон дар он ҷо нест, азбаски фаҳмиши “дар куҷое” материя ва фазоро дар назар дорад, Худо бошад на аз вақт вобаста асту на аз материя. Ба Ӯ на вақт тааллуқ дорад ва на ҳаракат. Ӯ танҳо Худаш аз Худаш вобаста аст ва Ӯ ба он ҷаҳоне, ки бо дастони Худаш офаридааст, қарздор нест.

“Падар дар Худ ҳаёт дорад” (Юҳ. 5:26). Ва дар таълимоти Масеҳ он чиз хеле хос аст, ки дар ин ҷумлаи кӯтоҳ Ӯ ҳақиқати он қадар волоро баён кардааст, ки он аз ҳама гуна дастовардҳои таҳаюллоти инсонӣ боло меистад. “Худо мустақил аст, — гуфтааст Ӯ, — Худо ин он чизест, ки Ӯ дар Худи Худаш аст”. Ана дар ниҳояти кор ин суханон чӣ маънӣ доранд.

Худо чи гунае ки набошад, Ӯ дар Худи Худаш вуҷуд дорад. Новобаста аз он, ки ин шакли пасти бешууронаи ҳаёт аст, ё шакли олии бошууронаю оқилонаи ҳаёти исрофил, тамоми ҳаёт — дар Худо аст, ё аз Худо. Ягон махлуқот худ ба худ зиндагӣ намекунад; ҳар гуна ҳаёт — тӯҳфа аз Худост.

Ва баръакс, ҳаёти Худо — ин тӯҳфаи касе нест. Агар касе мебуд, ки Худо метавонист аз вай бахшоиши ҳаёт, ва ё умуман ягон намуди бахшоиш гирад, пас он ким-кӣ дар ҳақиқат Худо мебуд. Тарзи оддӣ, вале дуруст фикр кардан дар бораи Худо — ин фикр кардан дар бораи Ӯ ҳамчун дар бораи Он Касест, ки ҳама чизро дорост, Он Касе, ки ҳама чизеро, ки мумкин аст, медиҳад, вале Он Касе, ки он чизеро намегирад, ки Ӯ Худаш пештар надодааст.

Эътироф кардани он, ки Худо ба чизе эҳтиёҷ дорад — ин маънои эътироф кардани нопуррагии Махлуқоти Илоҳиро дорад. Эҳтиёҷот — ин калимаест, ки ба махлуқоти офаридашуда дахл дорад, вале он ба Офаридгор нисбат дода намешавад. Худо бо хости Худ бо он касоне муносибатро нигоҳ медорад, ки онҳоро офаридааст, вале Ӯ ба муносибатҳо бо касе, ғайр аз Худаш тамоман эҳтиёҷ надорад. Майлу рағбати Ӯ ба офаридаҳояш аз некӯкории беҳудуди Ӯ бармеояд, на аз он, ки махлуқоти офаридаи Ӯ метавонанд ягон эҳтиёҷоти Ӯро қонеъ гардонанд, ё метавонанд ба пуррагии комил ё мукаммалии Ӯ чизе илова намояд.

Ва боз мо бояд равиши муқаррарии фикрҳои худро ба самти муқобил гардонем ва онро дарк намоем, ки он чиз беҳамтост, ки дар зоти худ ягона аст, ва он чӣ, ки танҳо дар ҳолати додашуда ҳақиқат аст, на дар дигар ҳолатҳо. Мо ба он фикр одат кардаем, ки махлуқоти офаридашуда ба чизе эҳтиёҷ дорад. Ҳеҷ чиз дар худи худаш пуррагӣ надорад, бинобар ин дилхоҳ махлуқоти офаридашуда барои зистан ба чизе аз берун эҳтиёҷ дорад. Ба ҳама махлуқоти нафасгиранда ҳаво лозим аст, ба дилхоҳ ҷисми зинда обу хӯрок даркор аст. Заминро аз обу ҳаво маҳрум кунед ва тамоми ҳаёт дар як лаҳза несту нобуд мешавад. Ҳамчун аксиома тасдиқ кардан мумкин аст, ки барои вуҷуд доштан дилхоҳ махлуқоти офаридашуда боз ба ягон чизи офаридашуда эҳтиёҷ дорад ва ба ҳама офаридашудаҳо Худо лозим аст. Танҳо ба Худо чизе лозим нест.

Дарё аз ҳисоби шохобҳои худ калон мешавад, вале куҷост он шохобе, ки тавонад Он Касеро бузург гардонад, ки аз Ӯ ҳама чиз пайдо шудааст ва ҳар гуна махлуқот бо мавҷудияти худ дар назди пуррагии беохир ва мукаммали Ӯ вазифадор аст?

Нуқтаи назари абадият ба мисли қуллаи кӯҳ аз тамоми Китоби Муқаддас боло меистад ва дар ақидаронии масеҳӣ ва яҳудиёни мӯътақид ҷои хеле муҳимро ишғол менамояд. Агар мо ин нуқтаи назарро инкор намоем, барои мо аз нав фикр кардан ҳамон тавре, ки ҳаввориён ва пайғамбарон фикр мекунанд, тамоман ғайриимкон мегардид, чунки фикри онҳо бо орзӯҳои дурудароз дар бораи абадият банд буд.

Азбаски муаллифони Навиштаҳои Муқаддас баъзан калимаи “абадӣ”-ро танҳо барои ифода кардани ягон чизи кӯҳна истифода менамоянд (масалан, дар ибораи “қадимтарин теппаҳои олам” (Ҳас. 49:26), баъзеҳо тасдиқ мекунанд, ки ин муаллифон, вақте ки ин калимаро истифода бурданд, нуқтаи назари мавҷудияти беохирро тамоман дар назар надоштанд, ва ин нуқтаи назар танҳо баъдтар аз тарафи фақеҳон кашф карда шуд. Ин албатта хатои ҷиддист, ва то дараҷае ман мефаҳмам, он асоси ҷиддии илмӣ надорад. Баъзе устодон ин фикрро барои он истифода мебаранд, ки аз доктринаи ҷазои абадӣ халос шаванд. Онҳо абадияти подоши ахлоқро инкор карданд ва барои он ки мунтазам бошад, маҷбур буданд тамоми ақидаи бениҳоиро заиф гардонанд. Ин намунаи ягона нест, вақте ки кӯшиш мекунанд ҳақиқатро нест кунанд, то ки онро маҷбур кунанд, ки хомӯш монад, то ки он раддияи ҳақиқии хато нашавад.

Ҳақиқат дар он аст, ки агар Китоби Муқаддас таълим намедод, ки ба Худо беохир вуҷуд доштан хос аст дар он маъно, ки маънии асосии ин истилоҳ пешниҳод мекунад, мо бояд дигар хусусиятҳои Ӯро ба асос гирифта, дар ин бора хулосае мебаровардем, ва агар дар Навиштаҳои Муқаддас калимаи ифодакунандаи беохирии пурра намебуд, моро лозим меомад, ки барои ифода кардани ин фаҳмиш калимаи навро фикр карда бароем, зеро ин фаҳмиш таҳлил карда, дар назар дошта ва қабул карда мешавад, ҳамчун як чизи худ ба худ фаҳмидашаванда дар тамоми матни Навиштаҳои Муқаддас, ки бо рӯҳбаландкунии Худо навишта шудааст. Барои Малакути Худо фикр дар бораи беохирӣ — ин айнан ҳамон чизест, ки гази карбон барои шоҳи табиат аст. Ба монанди он, ки гази карбон дар ҳама ҷо вуҷуд дорад, ва қисми таркибдиҳандаи ҳамаи ҷисмҳои зинда мебошад ва ҳама чизи зиндаро бо қувва таъмин менамояд, фаҳмиши беохирӣ ба таълимоти масеҳӣ барои додани маъно зарур аст. Дар ҳақиқат ман ягон аҳкоми дини имони масеҳиро намедонам, ки агар аз он ақидаи абадият дур карда шавад, аҳамияти худро нигоҳ дошта бошад.

“…Ва аз азал то абад Ту вуҷуд дорӣ, эй Худо” (Заб. 89:2), — гуфт Мусо дар Рӯҳ. “Аз нуқтаи дар дуродур гумшаванда то нуқтаи дар дуродур гумшаванда” — инро ба таври дигар, вале дар мувофиқати пурра бо он чӣ, ки Мусо гуфтааст, гуфтан мумкин буд. Зеҳни мо ба қафо дар вақт то он даме менигарад, ки гузаштаи базӯр фарқкардашаванда дар дуриҳо гум мешавад ва баъд баргашта ба оянда то он даме менигарад, ки фикр ва тасаввуротҳо тамом нашудаанд; вале Худо ҳам дар ин ва ҳам дар он нуқта аст, ва на аз ину на аз он вобаста нест. Вақт ибтидои мавҷудияти он чиро, ки офарида шудааст, қайд мекунад, вале азбаски Худо ҳеҷ гоҳ Мавҷудияти Худро сар накарда буд, вақт нисбати Ӯ истифода карда намешавад. Калимаи “сар кардан” ба вақт тааллуқ дорад ва он наметавонад шахсияти Худои Волоро, ки дар абадият маскун аст, тавсиф диҳад.

Ҷаҳон бадҷаҳл аст, замонаҳои охир фаро мерасад ва, чуноне ки дар рӯъёи пайғамбар Ҳизқиёл абри оташ дар даромадгоҳи Маъбад баланд шуда буд, ҳамон тавр ҷалоли Худо Калисоро тарк намудааст.

Худои Иброҳим аз мо дур шудааст, мо ҳузури Ӯро дар байни худ эҳсос наменамоем; ба ҷои Ӯ дар байни мо худои дигаре пайдо шудааст, ки онро гузаштагони мо намедонистанд. Ин худоро худи мо офаридаем ва ӯ ба мо наздику фаҳмотар аст, зеро ки мо худамон онро офаридаем; он эъҷози мост, он моро ҳеҷ гоҳ ҳайрон намесозад, ба тааҷҷуб намеорад ва ҳеҷ гоҳ аз мо бартарӣ надорад.

Худо дар ҷалоли Худ ба одамон ба монанди офтоб кушода мешуд, то ки гарм созад ва баракат диҳад, вале зуд-зуд, пеш аз оне, ки шифо диҳад ва баракат бахшад, Ӯ моро ба ҳайрат меандозад ва ба тааҷҷуб меорад. Ин Худои аҷдодони мо мехоҳад, ки Худои насли оянда низ бошад. Ва моро лозим аст, ки барои Ӯ танҳо дар муҳаббат, имон ва фурӯтанӣ иқоматгоҳ тайёр кунем. Моро лозим аст бисёр хоҳони он бошем, ки Ӯ биёяд, ва Ӯ меояд ва ба мо кушода мешавад.

Шояд моро суханони шахси муқаддасу хирадманд мӯътақид гардонанд? Гӯш кунед, ки Анселми муқаддас чӣ мегӯяд, ва ё беҳтараш аз болои гуфтаҳои ӯ андеша намоед:

Тағйирнопазирии Худо ба он хусусиятҳояш тааллуқ дорад, ки фаҳмидани он он қадар душвор нест, вале барои он, ки тағӣирнопазирии Худоро фаҳмем, мо ба фарқ кардани он фикрҳои муқаррарие, ки ба воситаи он мо дар бораи мавҷудотҳои офаридашуда фикр мекунем ва аз он фикрҳои фавқулоддае, ки ҳангоми ба дастовардани он чизе ба даст меояд, ки онро дар Худо ба даст овардан мумкин аст, одат кунем.

Гуфтани он, ки Худо тағйирнопазир аст — ин маънои онро дорад, ки Ӯ ҳеҷ гоҳ аз Худи Худаш фарқ намекунад. Дар Навиштаҳои Муқаддас дар бораи инкишофёбии Худо чизе гуфта нашудааст. Ба ман чунин менамояд, ки фикр кардан дар бораи он, ки Худо метавонад ягон хел аз Худаш фарқ намояд, имконнопазир аст. Ва ана барои чӣ.

Барои он ки мавҷудоти ахлоқӣ тағйир ёбад, лозим аст, ки тағйиротҳо дар яке аз он се самтҳо ба амал ояд. Он бояд аз чизи беҳтар ба бадтар, ё аз бадтар ба чизи беҳтарин табдил ёбад, ё агар фарз кардем, ки хусусияти ахлоқӣ бетағйир мемонад, дар он вақт тағйирот бояд дар дохили худи мавҷудоти ахлоқӣ ба монанди аз як чизи хом ба пухтарасида, ё аз як тартибот ба тартиботи дигар ба амал ояд. Равшан аст, ки Худо наметавонад ба ягонтои ин самтҳо ҳаракат намояд. Комилии Ӯ ба таври ҳамешагӣ чунин имкониятро инкор менамояд.

Худо наметавонад беҳтар гардад, зеро ки Ӯ мутлақо муқаддас аст. Ӯ ҳеҷ гоҳ аз ҳозира дида, камтар муқаддас набуд ва ҳеҷ гоҳ наметавонад аз ҳозира ва ҳарвақта дида бештар муқаддас гардад. Худо наметавонад ба чизи бадтаре мубаддал гардад. Дилхоҳ тағйирот ба сӯи бадӣ дар табиати беҳамтои Худо имконнопазир аст. Ман чунин меҳисобам, ки дар бораи ин фикр кардан ҳам номумкин аст, зеро дар ҳамон лаҳзае, ки мо кӯшиш чунин фикр карданро кунем, объекти андешаҳои мо аллакай Худо нагардида, як чизи дигар, як чизи аз Худо камтаре мегардад. Он касе, ки дар бораи ӯ мо чунин фикр мекунем, метавонад мавҷудоти офаридашудаи боэҳтиром бошад, вале мавҷудоти офаридашуда наметавонад Офаридгоре бошад, ки Худ ба Худ вуҷуд дорад.

Азбаски дар табиати ахлоқии Худо тағйирот буда наметавонад, дар Моҳияти Илоҳӣ низ тағйирот шуданаш мумкин нест. Ҳастии Худо дар ягона маънои дурусти ин калима беназир аст. Ҳастии Ӯ - ин ҳастии дигаре мебошад, ки ба ҳастии дигар мавҷудотҳо монанд нест. Мо аллакай дидем, ки Худо аз ҳама офаридаҳои Худ бо он фарқ мекунад, ки Ӯ Худ ба Худ, абадан ва новобаста аз дигарон вуҷуд дорад. Ҳар он касе, ки ақаллан ба хурдтарин тағйирот дучор шуда бошад, аллакай худ ба худ ва новобаста аз дигарон вуҷуд дошта наметавонад, пас Худо намебошад.

Танҳо он мавҷудотҳое тағйир ёфта метавонанд, ки аз қисмҳои алоҳида таркиб ёфтаанд, зеро тағйирёбӣ — ин одатан ҳаракати пурраи қисмҳо ё воридшавии элементи ғайр ба сохтори ибтидоӣ мебошад. Азбаски Худо Худ ба Худ вуҷуд дорад, Ӯ аз қисмҳои алоҳида иборат нест. Дар Ӯ ҷузъиётҳое вуҷуд надоранд, ки тавонанд тағйир ёбанд. Ва азбаски Ӯ новобаста аст, ҳеҷ чиз наметавонад аз хориҷ ба Ӯ ворид шавад.

“Ҳар он чизе, ки аз қисмҳо иборат аст, — менависад Анселми муқаддас, — ин тамоман ягона нест, аз баъзе ҷиҳат бисёрӣ аст ва аз худаш фарқ мекунад; ва ё феълан ё назариявӣ он метавонад ба қисмҳо ҷудо шавад. Вале ҳамаи ин барои Ту бегонаанд, Ва аз Ту беҳтарашро фикр карда баромадан имконнопазир аст. Пас дар Ту Худованд қисматҳо нест ва Ту яктоӣ. Вале Ту ба андозае дар ҳақиқат мавҷудоти ягона ва ба Худ айниятдошта ҳастӣ, ки Ту дар ҳеҷ чиз ба Худ монанд набуда наметавонӣ. Аниқтараш, Ту — ягонагии комиле мебошӣ, ки наметавонад ҳатто ба таври назариявӣ ҷудо шавад”.

“Ҳар он чӣ ки Худо аст, ҳамеша буд ва мемонад. Он ҳамеша Худо хоҳад буд”. Ҳар он чизе, ки Худо дар бораи Худ гуфта бошад, тағйир намеёбад. Ҳеҷ чизе аз гуфтаи пайғамбарон аз рӯи илҳоми илоҳӣ дар бораи Худо ботил гардонда намешавад. Тағйирнопазирии Ӯ инро кафолат медиҳад.

Агар тағйирнопазирии Худоро бо тағйирпазирии инсон муқоиса намоем, тағйирнопазирии Худо бо зебогии комили худ зоҳир мегардад. Дар Худо ҳеҷ гуна тағйирёбӣ нест; вале одам аз тағйирёбӣ ҷои гурез надорад. На одам, на ҷаҳони ӯ дар як ҷой намеистад, онҳо ҳамеша дар ҳаракат мебошанд. Ҳар як одам барои он муддате ба дунё меояд, ки хандад, гиря кунад, меҳнат кунад ва бозӣ кунад ва баъд аз ин дунё гузашта дар ин силсилаи қатънашаванда барои он касоне ҷойро холӣ намояд, ки баъд аз ӯ меоянд.

Баъзе шоирон аз ин қонуни бебақоӣ аз ҳад зиёд ҳаловат бурда, дар бораи тағйирпазирии абадӣ сурудҳо месароиданд. Яке аз он касони бо шавқу завқ ва ҳаҷв тағйирпазирӣ ва марг — ин ду бемориро, ки инсоният гирифтори он аст, сароянда, Умари Хайём буд. “Бо гил чунин дағалона рафтор накун, — панд медиҳад ӯ ба кулол — бо он чизе, ки ту озодона кор мекунӣ, шояд хоки аҷдодони ту бошад”. “Вақте ки ту қадаҳро мебардорӣ, то аз он майи сурх бинӯшӣ, — ёдовар мешавад ба шахси дар ҷашн шодикунанда, — шояд ту аз лабони зебосанами ким-кайҳо мурда рафтае бӯса кунӣ”.

Ин тобиши андӯҳи гуворо, ки бо каме ҳаҷв ифода ёфтааст, ба рубоиҳои ӯ зебоии беандоза мебахшад ва ҳар чӣ ҳам набошад, онҳо хеле зебоянд, ҳамаи ин шеърҳо пурдарданд ва ин дард марговар аст. Ба монанди паррандае, ки мор онро афсун кардааст ва мехоҳад онро фурӯ барад, шоир низ аз душман ба ваҷд меояд, ки ӯро, ҳамаи одамон ва ҳар як наслро нобуд месозад.

Муаллифони Навиштаҳои Муқаддас ҳам бо тағйирпазирии одам рӯ ба рӯ шудаанд, вале онҳо одамони солиманд ва суханони онҳо низ қувваи солимона доранд. Онҳо ба ин дарди бузург даворо ёфтаанд. Онҳо мегӯянд, ки Худо тағйир намеёбад. Қонуни тағйирёбӣ ба ҷаҳони гирифтори гуноҳшуда тааллуқ дорад, вале Худо тағйирнопазир аст ва одамони ба Ӯ имон дошта ниҳоят ҳамешагии абадиро меёбанд. Ҳоло бошад, тағйирпазирӣ на ба муқобили фарзандони Малакут, балки ба манфиати онҳо хизмат мекунад, чунки онҳо дар Рӯҳе, ки дар онҳо зиндагӣ мекунад, дохил карда шудаанд. “Аммо ҳамаи мо, — мегӯяд ҳавворӣ Павлус, — бо рӯи кушода, мисли он ки дар оина бошад, ба ҷалоли Худованд нигариста, ба ҳамон сурат аз ҷалол ба ҷалол табдил меёбем, ва ин аз Худованд, яъне аз Рӯҳ аст” (2 Қӯр. 3:18).

Дар ҷаҳони тағйирот ва вайрониҳо ҳатто одами имондор пурра хуштахт буда наметавонад. Аз рӯи инстинкт ӯ як чизи тағйирнопазир меҷӯяд ва вақте ки ӯро як чизи азизу шинос тарк мекунад, ӯро ҳисси аздастдиҳии вазнин фаро мегирад.

Гуфтани он ки Худо ҳама чизро медонад, - ин гуфтани он аст, ки Ӯ дорои дониши комил аст, ва аз ин рӯ Ӯро лозим нест, ки чизеро омӯзад. Ва зиёда аз ин, ин гуфтани он аст, ки Худо ҳеҷ гоҳ таҳсил накардааст, ва Ӯро лозим нест, ки чизеро омӯзад.

Навиштаҳои Муқаддас моро таълим медиҳад, ки Худо ҳеҷ гоҳ аз касе таълим нагирифтааст. “Кист, ки Рӯҳи Худовандро андоза намудааст ва мушовири Ӯ гардидааст, ва Ӯро таълим додаст? Ӯ бо кӣ машварат кардааст, ва кист, ки ба Ӯ хирад бахшидааст ва тариқи адлу инсофро ба Ӯ таълим додааст, ва ба Ӯ дониш омӯхтааст ва роҳи дурустиҳоро ба Ӯ ёд додаст?” (Иш. 40:13-14). “Зеро кист, ки афкори Худовандро дарк карда бошад? Ё кист, ки мушовири Ӯ шуда бошад?” (Рум. 11:34). Ин тасдиқи саволдор аз тарафи пайғамбар Ишаъё ва ҳавворӣ Павлус додашуда онро тасдиқ мекунанд, ки Худо ҳеҷ гоҳ наомӯхтааст.

Аз ин танҳо як қадам ба хулосаи он аст, ки Худо ба омӯхтан эҳтиёҷ надорад. Агар чунин мешуд, ки Худо боре аз касе чизеро меомӯхт, ки онро намедониста бошад, Ӯ аз он чизи будааш нокомил ва пасттар мегардид. Фикр кардан дар бораи он, ки Худо метавонад назди пойҳои ким-кадом муаллим нишинад, бигзор, ки ин муаллим малоик бошад, — ин маънои онро дорад, ки на дар бораи Таоло, Офаридгори замину осмон, балки дар бораи каси дигар фикр мекунем.

Ман фикр мекунам, ки нуқтаи назар ба ҳамадонии Илоҳӣ “аз чизи манфур” дар шароити мазкур ба пуррагӣ ҳақ бароварда мешавад. Азбаски донишҳои зеҳнии мо дар бораи Худо кам ва номуайян аст, мо гоҳо дар ҷидду ҷаҳдҳоямон дар фаҳмидани он, ки Худо чист ва дар бораи он фикр карда, ки Ӯ чӣ нест, қадре пеш меравем. Аз ин рӯ дар раванди ин омӯзиши хусусиятҳои Худо мо зуд-зуд маҷбур будем, ки инкоркуниро истифода барем. Мо дидем, ки Худо пайдоиш надорад, Ӯ ибтидо надорад, ба Ӯ ёрдамчиҳо даркор нестанд, Ӯ ба ҳеҷ гуна тағйиротҳо дучор намегардад ва дар вуҷуддории пурқимати Ӯ ҳудуде нест.

Ин кӯшиши ба одамон фаҳмонидани он, ки Худо чист ва ба онҳо нишон додани он, ки Ӯ чӣ нест, аз тарафи муаллифони Навиштаҳои Муқаддас, ки аз Худо илҳом гирифта буданд, истифода бурда мешавад. “Магар ту намедонӣ? Магар ту нашнидаӣ? — мегӯяд пайғамбар Ишаъё — ки Худованд, Худои ҷовид, ки ақсои заминро офаридааст, хаста намешавад ва лакот намегардад?” (Иш. 40:28). Тасдиқоти мухтасари Худо дар бораи он, ки “Ман, ки Худованд ҳастам, тағйир наёфтаам” (Мал. 3:6) ба мо дар бораи ҳамадонии Худо аз рисолае, ки зиёда аз даҳ ҳазор калима иборат аст, чизи бештареро гуфта метавонад, ва чуноне тартиб дода шудааст, ки дар он ҳеҷ гуна инкоркунӣ нест. Ҳавворӣ Павлус бо ёрии инкоркунӣ дар бораи ростқавлии Худо мегӯяд: “Худо, ки наметавонад дурӯғ бигӯяд” (Тит. 1:2), ва вақте ки фаришта тасдиқ менамояд, ки “Назди Худо ҳеҷ каломе бе оқибат намемонад” (Луқ. 1:37), ду инкоркунӣ ба тасдиқот мубаддал мегарданд.

На танҳо Навиштаҳо таълим медиҳанд, ки ба Худо ҳама чиз маълум аст, балки дар ин бора аз ҳама он чизе, ки дар бораи Худо мегӯяд, фаҳмидан мумкин аст. Худо дар комилӣ Худро медонад, ва азбаски Ӯ — сарчашма ва офаридгори ҳама чиз аст, аз ин бармеояд, ки Ӯ ҳамаи он чизеро, ки донистан мумкин аст, медонад. Ӯ инро бо пуррагии дониши комил аз худи ибтидо медонад, ки он ҳар як ҳиссачаи имконпазири донишҳоро дар бораи ҳамаи он чизҳое дар бар мегирад, ки дар дилхоҳ вақт вуҷуд дорад, ё дар гузашта вуҷуд дошт, ё ин ки ягон вақте баъд аз сад сол ё ҳазор сол ба амал хоҳад омад.

Худо ҳамон замон ва бе душворӣ дар бораи материя, дар бораи ҳамаи корҳо, дар бораи ақлҳо, дар бораи ҳар як ақл дар алоҳидагӣ, дар бораи ҳамаи рӯҳҳо, дар бораи мавҷудотҳо ва дар бораи ҳар як мавҷудот дар алоҳидагӣ, дар бораи ҳамаи офаридаҳо, дар бораи ҳамаи махлуқот, дар бораи ҳар як маҷмӯъ, дар бораи ҳамаи маҷмӯъҳо, дар бораи ҳамаи қонунҳо, дар бораи ҳар як қонун дар алоҳидагӣ, дар бораи ҳамаи муносибатҳо, сабабҳо, фикрҳо, асрорҳо, муаммоҳо, ҳиссиётҳо, хоҳишҳо дар бораи ҳар як сирри ниҳонии гуфтанашуда, дар бораи ҳамаи тахтҳо ва дороиҳо, дар бораи ҳамаи шахсиятҳо, дар бораи ҳамаи чизҳои дидашаванда дар замину осмон, дар бораи ҳаракатҳо, дар бораи фазо ва вақт, дар бораи ҳаёт, дар бораи марг, дар бораи некӣ ва бадӣ, дар бораи осмонҳо ва дар бораи дӯзах медонад.

Чунки дониши Худо дар бораи ҳама чиз комил аст. Дониши Ӯ дар бораи чизе хубтар ё дар бораи чизе бадтар нест, балки Ӯ ҳама чизро як хел хуб медонад. Ӯ ҳеҷ гоҳ чизеро барои Худ кашф намекунад. Ӯ ҳеҷ гоҳ ба ҳайрат намеояд. Ӯ ҳеҷ гоҳ аз Худ намепурсад, дар бораи чизе маълумот намеҷӯяд, дар бораи чизе савол намедиҳад (ба истиснои он ҳолатҳое, ки Ӯ одамонро барои манфиатҳояшон ба сӯҳбат мекашад).

Худо дар Худ ва Худ ба Худ вуҷуд дорад, ва Ӯ дорои дониши комиле мебошад, ки ягон мавҷудоти офаридашуда дар бораи Ӯ дошта наметавонад.

Мо ин омӯзиши мухтасари хирадмандии Худоро аз имон ба Худо сар мекунем. Ба ангораи муқаррарии худ пайравӣ карда, мо кӯшиш мекунем хирадмандии Ӯро на барои он фаҳмем, ки имонамонро мустаҳкам гардонем, балки ба он бовар мекунем, ки тавонем хирадмандии Ӯро дарк кунем. Бинобар ин мо исботи онро намеҷӯем, ки Худо хирадманд аст. Ақли имоннадоштаро бо ягон хел исботҳо бовар кунондан мумкин нест, ва ба дили шахси Худопараст ягон хел исботҳо лозим нест.

“Исми Худо аз азал то абад муборак бод — гуфта буд пайғамбар Дониёл, — зеро ки ҳикмат ва қудрат аз они Ӯст. Ӯ … чизҳои амиқ ва ниҳонро ошкор месозад, он чиро ки дар зулмот аст, медонад, ва нур бо Ӯ сокин аст” (Дон. 2:20-22). Одами имондор ба ин ва ба сурудхонии фариштаҳо ҷавоб мегардонад: “Баракат ва ҷалол, ва ҳикмат, ва сипос, ва шавқат ва қудрат, ва қувват то абад аз они Худои мо бод!” (Ваҳй 7:12). Ба хаёли чунин одам ҳеҷ гоҳ намеояд, ки Худо бояд исботи хирадмандӣ ва қуввати Худро нишон диҳад. Магар он қофӣ нест, ки Ӯ — Худо аст?

Вақте фақеҳияти масеҳӣ иброз медорад, ки Худо хирадманд аст, ин чизи бештареро дар назар дорад, ки мегӯяд, ё ин ки гуфтан мехоҳад, зеро он кӯшиш мекунад ба калимаи заиф нисбатан пуррагии беандозаи он маъноро бидиҳад, ки тайёр аст ин калимаро бо вазни худ маҷақ созад. “Хиради Ӯ бе ҳадду канор аст” (Заб. 146:5), — мегӯяд муаллифи Тарона. Ва дар ин ҷо фақеҳият кӯшиш мекунад на як чизи камтар, балки маҳз як чизи андозанашавандаро баён созад.

Азбаски калимаи “бе ҳадду канор” як чизи беназирро тавсиф медиҳад ва ба он ҳеҷ гуна зарфро илова кардан мумкин нест. Мо намегӯем, ки “каме беназиртар” ё “бениҳоят беназир”. Дар назди беохирӣ мо хомӯш мемонем.

Албатта, ақли дуюми офаридашуда вуҷуд дорад ва Худо онро ба офаридаҳои Худ ба андозае ҷудо намудааст, ки ба манфиати онҳо хизмат карда метавонад, вале хирадмандии дилхоҳ мавҷудотҳои офаридашуда ва тамоми мавҷудотҳо дар якҷоягӣ дар муқоиса бо хирадмандии беандозаи Худо ҳеҷ аст. Аз ин рӯ, вақте ки ҳавворӣ Худоро “Якто то абад” меномад, ҳақ аст (1 Тим. 1:17). Яъне Худо Худ ба Худ хирадманд аст ва ҳама хирадмандии тобандаи одамон ва фариштаҳо — ин танҳо инъикоси дурахши офариданашудае мебошад, ки аз тахти бузурги осмонҳо бармеояд.

Фикр дар бораи Худо ҳамчун дар бораи мавҷудоти беинтиҳои хирадманд — решаи ҳама гуна ҳақиқатҳо мебошад. Ин нуқтаи ибтидоии имон барои он зарур аст, ки тамоми имон ба Худо бояд солим бошад. Азбаски Худо новобаста аз офаридаҳои Худ вуҷуд дорад, Ӯро муҳокимарониҳои мо муттаассир гардонида наметавонанд, вале барои солимии ахлоқамон моро лозим аст, ки ба Офаридгор ва Холиқ ба пуррагӣ хирадмандии комилро мансуб донем. Аз ин даст кашидан — ин маънои хиёнат кардан ба он чизеро дорад, ки моро аз ҳайвонҳо фарқ мекунонад. Дар Навиштаҳои Муқаддас хирадмандии Худо ва одамони порсо ҳамеша маънои баланди ахлоқиро дорад. Он ҳамчун хирадмандии некӯ, дӯстдоранда ва пок фикр карда баромада шудааст. Хирадмандие, ки зиракона аст, бисёр вақт дар одамони бад вуҷуд дошта, чунин хирадмандӣ маккорона ва сохта аст. Ин ду намуди хирадмандӣ ҳамеша дар рақобат мебошанд.

Дар ҳақиқат, агар аз баландии кӯҳи Сино ё Ҷолҷолто назар андозем, ҳамаи таърихи ҷаҳон чун ҷанги тан ба тан байни хирадмандии Худо ва маккории иблису одамони гунаҳкор менамояд. Натиҷаи ин ҷанги тан ба тан бе шубҳа аст. Чизи нокомил дар ниҳояти кор бояд назди Комил таслим шавад. Худо таъкид кардааст, ки Ӯ хирадмандонро аз рӯи макрашон ба даст афтонда, фаҳмиши оқилонро ба ҳеҷ табдил медиҳад.

Хирадмандӣ дар қатори дигар чизҳо — ин боз дар назди худ гузоштани мақсадҳои комил ва ба даст овардани ин мақсадҳо ба воситаи аз ҳама комил мебошад. Хирадмандӣ интиҳои ин корро аз ибтидои он мебинад, ва дар ин ҷо ҳоҷати фолбинӣ ва фарзу тахмин нест. Хирадмандӣ ҳама чизро дар тарҳи дуруст, ҳар як ашё ва зуҳуротро дар муносибати дуруст бо дигар ашёҳо ва зуҳуротҳо мебинад, ва ба ҳамин тариқ, он метавонад мақсадҳои пешакӣ гузошташударо бехато ва аниқ ба даст орад.

Ҳамаи аъмолҳои Худо дар хирадмандии комил аввал барои ҷалоли Худо, ва баъд ҳар чӣ бештари вақт барои баракатҳои бузурги одамони зиёд ба ҷо оварда мешавад. Ва ҳамаи корҳои Ӯ, чӣ хеле ки хирадмандона бошанд, ҳамон хел пок ҳастанд ва онҳо ҳамон қадар хирадмандонаю пок бошанд, ҳамон қадар неканд. Тамоми корҳои Ӯро на танҳо беҳтар кардан мумкин нест, балки ба худ тасаввур кардан мумкин нест, ки онҳоро аз ин беҳтар кардан мумкин бошад. Худои хирадманди беинтиҳо чунон мекунад, ки одамонро зарурати он нест, ки корҳои Ӯро ислоҳ намоянд. Оҳ Худованд, аъмолҳои Ту чӣ гуна бешуморанд! Ҳамаи онҳоро Ту дар хирадмандӣ ба ҷо овардаӣ, замин аз ҷавоҳироти Ту пур аст!

Агар офариниши ҷаҳон намебуд, хирадмандии Худо ба таври ҳамешагӣ дар вартаи беҳудуди табиати Илоҳӣ маҳфӯз мемонд. Худо ба офаридаҳои Худ ҳаёт дод, то ки Ӯ тавонад аз онҳо шодӣ кунад ва онҳо аз Ӯ.

Дар рӯъёи худ Юҳанно — муаллифи “Ваҳй” — овози халқҳои бешуморро мисли шувваси обҳои бисёр, мисли гулдурроси раъди пурзӯр, ки дар тамоми Замин шунида мешаванд, шунид ва ин овозҳо, ин ғавғо ҳокимияти олӣ ва пурқудратии Худоро хабар медоданд:

Вақте ки мо дар бораи Худо ҳамчун дар бораи махлуқе, ки дорои транссендентнокӣ аст, мегӯем, мо албатта онро дар назар дорем, ки Ӯ аз ҳама ҷаҳони офаридаи Худ боло меистад, ончунон баланд, ки ҳатто фикри инсонӣ инро ба худ тасаввур карда наметавонад.

Вале барои он, ки дар ин бора дуруст муҳокима кунем, мо бояд онро дар назар дошта бошем, ки калимаи “баланд” дар ин ҷо на масофаи ҷисмонӣ аз заминро дар назар дорад, балки сифати ҳастиро. Диққати моро на ҷой дар фазо, на баландӣ худ ба худ, балки ҳаёт ҷалб менамояд.

Худо рӯҳ аст ва барои Ӯ бузургӣ ва масофа аҳамият надорад. Барои мо онҳо ба монанди шабоҳат ва тасвирҳо манфиатнок мебошанд, бинобар ин Худо ҳамеша ин фаҳмишҳоро истифода мебарад, то ки он ба фаҳмиши маҳдуди мо дастрас бошанд. Суханони Худо, ки мо дар Китоби пайғамбар Ишаъё мехонем: “Зеро Ӯ, ки Олӣ ва Баланд аст, ва дар Абадият сокин мебошад, ва исмаш Қуддус аст, чунин мегӯяд” (Иш. 57:15), дар бораи баландӣ тасаввуроти аниқ медиҳанд, вале ин барои он аст, ки мо, сокинони ҷаҳони моддӣ, фазо ва вақт ҷидду ҷаҳд менамоем, ки бо дараҷаҳои моддӣ андеша намоем ва фикрҳои мавҳумро танҳо ҳамон вақт фаҳмида метавонем, ки онҳо ин тавр ё ба таври дигар бо ашёҳои моддӣ ҳаммонанд карда мешаванд. Барои озод шудан аз зулми ҷаҳони табиӣ ҷаҳд намуда, дили инсон бояд истифода кардани забони волотареро омӯзад, ки Рӯҳ барои панд додани мо истифода мебарад.

Маҳз Рӯҳ ба ҷисм аҳамиятнокӣ медиҳад, ва дар ниҳояти кор бе Рӯҳ чизе ҳеҷ гуна арзиш надорад. Аз гурӯҳи одамони ба тамошои зебоиҳои кӯҳ омада, духтарчаи хурде ҷудо шуд ва дар яке аз кӯҳҳо гум шуд. Дар ҳамин ҷо рӯҳияи зеҳнии ин одамон тағйир ёфт. Ҷои хурсандии ба ваҷд омадан аз зебоиҳои табиатро рӯҳафтодагӣ ва тарс барои кӯдаки гумшуда фаро гирифт. Одамон ба тамоми нишебиҳои кӯҳ пароканда шуда бо изтироб номи кӯдакро гирифта ҷеғ мезананд ва бодиққат ҳар як гӯшаи хилватро, ки дар он ҷо кӯдак метавонад пинҳон шавад, аз назар мегузаронанд.

Ин тағйироти ногаҳонӣ барои чӣ ба амал омад? Кӯҳи бо дарахтони сарсабз пӯшидашуда чун пештара бо зебоиҳои мафтункунанда то худи абрҳо қад кашидааст, вале ин зебоиро аллакай касе пай намебарад. Тамоми диққат ба ҷустуҷӯи дуртарчаи хурди фатиламӯй, ки дусола ҳам нест ва ҳамагӣ камтар аз сӣ фунт вазн дорад, кашида шудааст. Ҳарчанд вай тамоман кам зиндагӣ кардааст, ва ҳарчанд вай ин қадар хурд аст, барои волидон ва дӯстони онҳо вай қиматтар аз кӯҳи азиму қадима аст, ки онҳо ҳамагӣ якчанд лаҳза пештар аз зебоиҳои он ба ваҷд меомаданд. Ва ин нуқтаи назарро тамоми ҷаҳони мутаррақӣ дастгирӣ менамояд, зеро духтарчаи хурд метавонад дӯст дорад, хандад, гап занад ва дуо кунад, вале кӯҳ наметавонад. Сифати ҳастии кӯдак арзиши вайро муайян мекунад.

Ва ҳар чӣ ҳам набошад, мо набояд ҳастии Худоро бо ягон чизи дигар, ба монанди он, ки худи ҳозир кӯдакро бо кӯҳ муқоиса намудем, монанд кунем. Мо набояд дар бораи Худо ҳамчун мавҷудоти олии шаҷараи болоравандаи махлуқот, ки аз якҳуҷайрагиҳо сар карда, аз моҳӣ ба паррандаҳо, баъд аз он ба ширхӯрон ва баъд ба одаму баъдтар ба фариштаву малоикҳо табдил ёфта, дар ниҳоят Худо мегардад, андеша кунем. Ин маънои онро медошт, ки мо ба Худо мавқеи аз ҳама баландро медиҳем, вале ин кофӣ нест: мо бояд транссендентнокии Ӯро дар маънои пурраи ин калима дар назар дошта бошем. Худо аз ҳамаи ҷаҳон ҷудо аст. Ӯ дар нурест, ки ба он наздик шудан номумкин аст. Ӯ ба андозае аз каррубӣ баланд аст, ки аз кирмак баланд бошад, зеро вартае, ки каррубӣ ва кирмакро ҷудо месозад, интиҳо дорад, вале вартаи байни Худо ва фаришта беохир аст. Кирмак ва каррубӣ як хусусияти умумӣ дорад: ҳар дуи онҳо офаридашуда мебошанд. Онҳо ҳарду ба он тааллуқ доранд, ки Худо нестанд, ва аз Худо бо ҳама бениҳоӣ ҷудо ҳастанд.

Хомӯшӣ ва қуввае, ки гуфтани суханро маҷбур месозад, ҳамеша бо якдигар дар дили одаме, ки дар бораи Худо гуфтан мехоҳад, мубориза мебаранд.

Калимаи ҳузур доштан албатта маънои дар ин ҷо, дар наздикӣ, дар паҳлӯ буданро дорад, вале дар ҳама ҷо ҳузур доштан, — ин ломаконист. Худо дар ҳама ҷост, ба ҳама чӣ наздик, дар паҳлӯи ҳама чӣ.

Дар Навиштаҳои Муқаддас чунин ҳақиқатҳое кам вомехӯранд, ки чун таълимоти ломаконии Илоҳӣ фаҳмотар бошанд. Гуфтаҳои Навиштаҳои Муқаддас, ки дар онҳо ин ҳақиқат тасдиқ карда мешавад, ба андозае саҳеҳанд, ки ҷидду ҷаҳди зиёде даркор аст, то онҳо нодуруст фаҳмида шаванд. Дар он гуфта мешавад, ки Худо ҳамеша дар офаридаҳои худ ҳузур дорад ва на дар осмон, ва на дар замин, ва на дар дӯзах ҷое вуҷуд надорад, ки одам тавонад аз назари Худо пинҳон шавад. Навиштаҳои Муқаддас таълим медиҳанд, ки Худо дар як вақт ҳам дуру ҳам наздик ва ҳам дар паҳлӯ мебошад, ва дар Ӯ одамон ҳам ҳаракат мекунанд, ва ҳам зиндагӣ мекунанд, ва ҳам арзи вуҷуд доранд. Ин сатрҳо моро маҷбур месозанд, ки ломаконии Худоро эътироф намоем ва онҳо дигар ҳақиқатҳоро дар бораи Худо мефаҳмонанд.

Масалан, дар Навиштаҳои Муқаддас гуфта мешавад, ки Худо беохир аст. Ин маънои онро дорад, ки вуҷуддории Ӯ ҳудуд надорад. Аз ин рӯ ҳузур доштани Ӯ низ беҳудуд аст; Ӯ ломакон аст. Дар беҳудудии Худ Ӯ офаридаҳои маҳдуди Худро иҳота намуда, онҳоро дар Худ нигоҳ медорад. Ягон ҷое вуҷуд надорад, ки ягон чиз бе ҳузури Ӯ вуҷуд дошта бошад. Худо — ин муҳити зиндагонии мо, чун баҳр барои моҳиҳо ва осмон барои паррандаҳо мебошад. Гилдеберт Лавардинский навишта буд: “Худо — дар болои ҳама чиз — дар зери ҳама чиз, берун аз ҳудуди ҳама чиз, дар дохили ҳама чиз буда, вале дар таркиби он намебошад, дар берун, вале бо истисно; дар боло, вале баланд бардоштанашуда, дар зер, вале паст зада нашуда; ба пуррагӣ дар боло дар сарварӣ; ба пуррагӣ дар зер бо дастгирӣ; ва пур сохта ба пуррагӣ дар дохил мебошад.”

Имон ба он, ки Худо дар ҷаҳони Худ вуҷуд дорад, дар ҷудоӣ вуҷуд дошта наметавонад. Он дар бисёр соҳаҳои фикрҳои илоҳиётшиносӣ истифодаи амалии худро дошта ба баъзе масъалаҳои динӣ мустақилона таъсир мерасонад, масалан, ба масъалаи табиати ҷаҳон. Қариб ки мутафаккирони ҳама давру замон ва ҳар як тамаддун аз болои он масъала андеша доранд, ки ин ҷаҳон чист. Оё ин ҷаҳон ҷаҳони материалӣ аст, ки худ ба худ вуҷуд дорад, ё ҷаҳони рӯҳонӣ аст, ки бо қувваҳои ноайён ба ҳаракат дароварда мешавад? Оё ҷавоби ин саволро аз дохили худи ин системае, ки ҳама чиз бо ҳам алоқаманданд, ёфтан мумкин аст, ё ин ки сирри он дар зери пардаи асрор ниҳон аст? Оё дар ҳақиқат ин сели вуҷуддорӣ худ ба худ вуҷуд дошта ба охир мерасад ё…? Ё сарчашмаи он аз теппаҳо баландтар ё аз теппаҳо ҳам дуртар ҷойгир аст?

Фақеҳияти масеҳӣ тасдиқ менамояд, ки ҷавоби ин саволро медонад. Он ба муҳокимаронӣ дода намешавад ва ақидаи шахсиро намегӯяд ва барои эътиборнокӣ чунин суханонро пешкаш менамояд: “Худованд, чунин мегӯяд”. Он бо боварӣ онро исрор менамояд, ки ҷаҳон рӯҳонист ва он аз Рӯҳ ба вуҷуд омада аз Ӯ ибтидо мегирад ва он рӯҳонӣ буда, аз Рӯҳ ҷудо маъное надорад.

Таълимот дар бораи ломаконии Худо муносибатҳои байни одаму Ҷаҳонро таҷассум менамояд. Ин ҳақиқати бузургу асосӣ ба ҳамаи дигар ҳақиқатҳо маъно бахшида, ба ҳаёти кӯтоҳи одам арзиши баланд медиҳад. Худо дар ин ҷо дар паҳлӯи одам ҳузур дорад. Ӯ дуртар аз одам қарор дошта, ба пуррагӣ одамро мебинад ва медонад. Имон аз ҳамин сар мезанад ва оҳиста-оҳиста он метавонад ҳазорҳо ҳақиқатҳои мӯъҷизаоварро дар бар бигирад ва ҳамаи ин ҳақиқатҳо ба он ҳақиқати ягона рафта мерасанд, ки чунин садо медиҳад: Худо ҳаст ва Худо дар ин ҷост. Дар Нома ба Ибриён гуфта мешавад: “Ҳар кӣ сӯи Худо меояд, бояд имон дошта бошад, ки Ӯ ҳаст” (Ибр. 11:6). Ва Худи Масеҳ гуфта буд: “Ба Худо имон оваред…” (Юҳ. 14:1). Ва ҳар он чизе, ки ба имони оддӣ ба Худо илова карда мешавад, барилова мебошад ва новобаста аз он баландие, ки мо баланд мегардем, ин чизҳои бариловагӣ дар таҳкурсии ибтидоӣ устувор мемонад.

Аҳди Ҷадид таълим медиҳад, ки Худо ҷаҳонро ба воситаи Логос (яъне Калом) офаридааст, ва Калом бо шахсияти дуюми Илоҳӣ шабеҳ гардид, ки дар ҷаҳон пеш аз таҷассумёбии Худ вуҷуд дошт. Калом ҳама чизро офарид ва дар офаридаҳои Худ монд, то ки онҳоро идора намояд ва онҳоро дастгирӣ намояд ва дар айни замон нури ахлокӣ буд, ки ба одам имкон медод некро аз бад фарқ намояд. Ҷаҳон на ба шарофати қонунҳои бешахс ба сохтори қатъиян ботартиб, балки ба шарофати ҳузури овози офарандаи Илоҳӣ — Логос амал менамояд.

Кашиши католикҳо У.Ҷ. Холмс аз Ҳиндустон дар бораи он нақл намуд, ки чӣ тавр ҳиндуён ибодат мекунанд; онҳо дарахтону сангҳоро тақ-тақ зада, саҷдакунон ба Худо пичиррос мезананд: “Ту дар ин ҷоӣ? Ту дар ин ҷоӣ?”, ва умедвори онанд, ки Худо дар дохили ин дарахтон ва сангҳо мебошад. Масеҳии соҳибмаърифат бо оромии пурра ба ин савол ҷавоб медиҳад. Худо дар ҳақиқат ҳамон ҷост. Ӯ дар он ҷо, ва дар ин ҷо, ва дар ҳама ҷо, на танҳо дар дарахтону сангҳо, балки дар фазои Ҷаҳон, ба ҳама чӣ наздик, дар паҳлӯи ҳама чиз, ва ба шарофати Исои Масеҳ дар дилхоҳ лаҳза барои ҳар дили дӯстдоранда дастрас мебошад. Таълимот дар бораи ломаконии Худо ба таври абадӣ ин масъаларо ҳал менамояд.

Барои масеҳии мӯътақид ин ҳақиқат — сарчашмаи тасаллои бузург ва боварии комил мебошад, ки аз ягон шароитҳои ҳаёт вобаста нест. Барои вай “ҳузури амалии Худо” на дар он аст, ки фикран объекти тасаввурнашавандаро аз доираи зеҳни шахсӣ гузаронида, баъд усулҳои амалӣ гардонидани ҳузури онро ҷустуҷӯ намояд, балки дар он аст, ки ҳузури ҳақиқии он Касеро дарк намояд, ки мувофиқи дилхоҳ таълимоти фақеҳӣ аллакай дар ин ҷост, ва новобаста аз он, ки мавҷудияти Ӯро офаридаҳои Ӯ эътироф менамоянд ё не, ба таври объективӣ вуҷуд дорад. Натиҷаи ин ҳақиқат таҷрибае мебошад, ки ба одам на дар рӯъё, балки дар асл дода мешавад.

Боварӣ ба он, ки Худо ҳамеша дар паҳлӯи мост, Ӯ ҳамеша дар ҳамаи ҷузъҳои ҷаҳони Худ ҳузур дорад, он ки Ӯ аз фикрҳои мо дида, ба мо наздиктар аст, метавонад моро дар ҳолати хушбахтии баланди ахлоқӣ нигоҳ дорад. Вале на ҳамеша. Бевиҷдонӣ мешуд, ки ба ҳар як имондор хурсандии доимиро ваъда менамудем ва интизор шудани он аз ҳақиқат дур мебуд. Ба монанди он, ки гоҳо кӯдак дар рӯи дастони модар аз дард гиря мекунад, масеҳӣ ҳам метавонад онро дарк карда, ки дар ҳузури Худо мебошад, гоҳо азоб кашад. Ҳавворӣ Павлус ҳарчанде, ки гуфта буд: “Мо ҳамеша шодӣ мекунем” (2 Қӯр. 6:10), онро эътироф мекард, ки гоҳо ӯ ғамгин буд; ва Масеҳ, ҳарчанде ки “оғӯши Падарро” тарк накарда буд, баҳри мо ашкҳои зиёде рехтааст.

Вале ҳамааш хуб мешавад. Дар ин ҷаҳоне, ки ба монанди ҷаҳони мост, ин ашкҳо хусусиятҳои шифобахшро доранд. Марҳами шифобахше, ки аз ҷилдҳои моро аз ҳузури Худо нигоҳдоранда тайёр карда мешавад, дардҳои моро то он замоне, ки шифонопазир мегарданд, шифо мебахшад. Донистани он, ки мо ҳеҷ гоҳ танҳо намемонем, баҳри пурталотуми ҳаёти моро ором сохта, ба дили мо осоиштагӣ меорад.

Ҳам Навиштаҳои Муқаддас ва ҳам хурофот ба мо мегӯяд, ки Худо дар назди мост. Танҳо моро лозим аст, ки фаҳмидани онро бо ёрии таҷрибаи бошуурона ёд гирем. Ҷумлае, ки аз мактуби доктор Аллен Флис гирифта шудааст, шаҳодати бисёр касонро мухтасар месозад: “Донистан, ки Худо ин ҷо ҳузур дорад, - ин баракат аст, вале эҳсос кардани ҳузури Ӯ — ин хушбахтии аз ҳама ҳақиқӣ мебошад.”

Чӣ хеле, ки аллакай гуфта шуда буд, хусусиятҳои Худо — ин хусусиятҳои алоҳидаи хислати Ӯ набуда, балки паҳлӯҳои моҳияти ягонаи Ӯ мебошад. Ин чизе дар худ нест, аниқтараш, ин фикрҳое мебошанд, ки бо ёрии он дар бораи Худо фикр мекунем, ҷанбаҳои комили он номгӯҳое мебошанд, ки мо ҳамчун ҳақиқат дар бораи Ӯ медонем.

Барои он, ки хусусиятҳои Худоро дуруст бифаҳмем, моро зарур аст, ки онҳоро чун як чизи том бубинем. Мо метавонем дар бораи ҳар як хусусияти Худо дар алоҳидагӣ фикр намоем, вале онҳоро аз якдигар ҷудо кардан мумкин нест. “Ҳамаи хусусиятҳои ба Худо нисбатдодашаванда бинобар сабаби соддагии комили Худо дар ҳақиқат наметавонанд аз якдигар фарқ кунанд, гарчанде дар бораи Худо гуфта истода, мо онҳоро бо таври гуногун тавсиф дода, барои ин суханони гуногунро истифода мебарем, — мегӯяд Николай Кузанский. — Аз ин рӯ, гарчанде ки мо қувваи босира, шунавоӣ, зоиқа, шомма, ломиса, дарккунӣ, фаросат, ақл ва ғайраро ба Худо нисбат диҳем, вобаста аз маънои гуногуни ҳар як калима, дар Ӯ босира аз шунавоӣ, ё зоиқа, ё шомма, ё ломиса, ё фаҳмидан ҳеҷ фарқ намекунад. Аз ин рӯ мегӯянд, ки тамоми фақеҳият аз рӯи доира ҳаракат менамояд, чунки дилхоҳ хусусиятҳои Ӯ аз тарафи дигараш тасдиқ карда мешавад.”

Ҳангоми омӯзиши ягон хусусиятҳои Худо ба зудӣ ошкор мегардад, ки моҳиятан ҳамаи хусусиятҳои Ӯ — як чизи бутун мебошанд. Масалан, агар Худо Худ ба Худ вуҷуд дошта бошад, пас Ӯ новобаста аст; агар Ӯ беохир буда дорои қудрат бошад, пас ин бояд пурқудратӣ бошад. Агар Ӯ дорои дониш бошад, дар он вақт беохирии Ӯ моро мӯътақид мегардонад, ки Ӯ дорои ҳама донишҳо мебошад. Айнан ба монанди ҳамин тағйирнопазирии Ӯ фарзи садоқати Ӯ мебошад. Агар Ӯ тағйир наёбад, аз ин бармеояд, ки Ӯ наметавонад бевафо бошад, зеро барои ин Ӯро лозим меомад, ки тағйир ёбад. Дилхоҳ камбудӣ дар хислати Худо нишонаи нокомилӣ мебуд ва азбаски Худо комил аст, чунин буданаш ҳеҷ мумкин нест. Бинобар ин хусусиятҳо якдигарро мефаҳманд ва исбот менамоянд, ки онҳо фақат инъикоси мутлақи ақли комили Худо мебошад.

Ҳар амалеро ки Худо ба ҷо меорад, дар мувофиқати пурра бо ҳама хусусиятҳои Ӯ мебошанд. Ҳеҷ кадоме аз ин хусусиятҳо мухолифи якдигар намебошанд, ва онҳо дар ҳамоҳангӣ бо ҳам ҷӯр шуда, дар вартаи беохири Илоҳият бо ҳам пайванд мегарданд. Ҳар он кореро, ки Худо мекунад, бо он мувофиқат мекунад, ки Ӯ ҳамон аст, ва дар Ӯ вуҷуддориву аъмол — ҳамон як чиз аст. Аксар вақт Худоро тасвир карда, кӯшиш мекунанд адолати Ӯро аз меҳрубониаш ҷудо созанд, ки ин пурра бар хилофи далелҳо мебошад. Дар бораи Худо ҳамчун дар бораи мавҷудоте фикр кардан, ки аввал ба як хусусият ва баъд ба хусусияти дигараш майл мекунад — ин маънои онро дорад, ки Худоро ба Худ боварӣ надошта, беқудрат ва рӯҳан ноустувор фикр кунем, ва дар ин вақт ин аллакай Худои ҳақиқӣ набуда, фақат акси ночизи Ӯ мебуд.

Ҳамон Кас буда, Худо наметавонад Ҳамон Кас буданро бас кунад, ва бинобар ин Ӯ наметавонад чуноне амал намояд, ки ба хислати Ӯ мухолифат намояд. Ӯ дар як вақт содиқ ва бетағйир аст, аз ин рӯ суханон ва аъмоли Ӯ бояд чунин бошанд ва бояд содиқ бимонанд. Одамон аз таъсири қувваҳои беруна ё ба хоҳишҳо, ба тарсҳо ва заифиҳо роҳ дода метавонанд, ки бевафоӣ кунанд. Равшан аст, ки ҳеҷ кадоме аз ин омилҳо наметавонанд ба Худо таъсир расонанд. Ӯ Худ сабаби шахсии Худ мебошад, ки Ӯ чӣ мебошад ва чӣ мекунад. Шароитҳои беруна наметавонанд Ӯро ба ягон кор маҷбур созанд. Ӯ ҳамеша аз рӯи иродаи ягонаи Худ, чӣ тавре ки лозим медонад, мегӯяд ва амал мекунад.

Ман фикр мекунам, он чиро исбот намудан мумкин мебуд, ки қариб ҳамаи бидъатҳое, ки Калисо дар давоми ҳамаи солҳои вуҷуддориаш аз он азоб мекашад, натиҷаи тасаввуроти нодуруст дар бораи Худо ё ҷидду ҷаҳди бештар аҳамият додан ба ягон чизи дуруст, ва дар баробари ин рӯйпӯш намудани ягон чизи дурусти дигар мебошад. Муболиға намудани як хусусият ва ба пуррагӣ сарфи назар кардани дигараш — ин рост ба яке аз ботлоқҳои тираву торики фақеҳият рафтан аст; ва ҳар чӣ ҳам набошад, мо ҳамеша ба васвасаи чунин корро кардан гирифтор мешавем.

Масалан, Китоби Муқаддас таълим медиҳад, ки Худо муҳаббат аст. Баъзе одамон ба андозае ба он аҳамият медиҳанд, ки ба пуррагӣ адолати Ӯро инкор менамоянд, ки зимнан, дар Китоби Муқаддас дар бораи он гуфта мешавад. Дигарон ба таълимоти каломӣ оиди некӯии Худо такя мекунанд, ки ин ба муқаддасии Худо мухолифат менамояд. Ё ин ки онҳо ҳамдардии Ӯро маҷбур месозанд, ки ҳақиқатҳои Ӯро бекор созад. Ва боз баъзеҳо ҳокимияти олии Худоро чуноне мефаҳманд, ки ба пуррагӣ ё ҳеҷ набошад, қадре некӯӣ ва муҳаббати Ӯро камтар месозад.

Агар мо ҷуръат намуда ба ҳар он чизе, ки Худо дар бораи Худ гуфтааст бовар намоем, метавонем ҳақиқатро дуруст бифаҳмем. Вақте одам кӯшиш мекунад, ки Худоро аз он хусусиятҳое маҳрум созад, ки аз рӯи нофаҳмиҳои худ ба он нигоҳ накарда, ки онҳо дар рӯъёи Худо зоҳир гардидаанд, қабул карда наметавонад, масъулияти ҷиддиеро ба зимаи худ мегирад. Агар касе аз мо густохӣ намуда чунин корро бикунем, дар зулмот мемонем. Чунин корро кардан беҳуда аст. Моро лозим нест аз он ҳақиқате битарсем, ки ҳамон хел тасвир карда шудааст. Байни хусусиятҳои Худо мухолифат нест. Мавҷудоти Худо Ягона аст. Ӯ наметавонад ба қисмҳо ҷудо шавад ва дар як давраи муайян аз як хусусияти Худ ба дигараш гузашта, дигар хусусиятҳои Худро дар бефаъолиятӣ монда амал намояд. Худо ҳар он чизе, ки ҳаст, бояд ба он коре, ки мекунад, мувофиқат намояд. Дар дилсӯзӣ бояд адолат ҳузур дошта бошад ва дар маҳкумкунӣ — муҳаббат. Ҳамаи хусусиятҳои Худо бояд дар якҷоягӣ амал намоянд.

Садоқати Худо — ин яке аз омилҳои ибтидоии муқаррарии фақеҳияти масеҳӣ мебошад, ва барои одами имондоре, ки ин хусусияти Худоро дарк кардааст, садоқат ғизо барои ҷон мебошад. Зеро навиштаҳои Муқаддас на танҳо ҳақиқатҳоро таълим медиҳад, балки он ба инсоният нишон медиҳад, ки чӣ хел ин ҳақиқатҳоро истифода барад. Муаллифони Навиштаҳои Муқаддас, ки аз Худо илҳом гирифта буданд, ба мисли мо одамоне буданд, ки шавқу рағбат дошта бо ҳаёти муқаррарӣ зиндагӣ мекарданд. Ҳар он чизе, ки онҳо дар бораи Худо фаҳмиданд, барои онҳо шамшер, сипар ва путк гардид; ин барои онҳо асоси зиндагӣ, умедвории нек ва интизории самимӣ гардид. Аз омилҳои воқеии фақеҳият қалбҳои онҳо хулосаҳои зиёди хурсандона баровардаанд ва ҳазорон маротиба онҳоро нисбати худ истифода бурдаанд! Дар Китоби Забур суханони хурсандонаи миннатдорӣ ба Худо барои садоқаташ оварда шудаанд. Аҳди Ҷадид ин мавзӯъро тақвият дода, садоқати байни Падар-Худо ва Писари Ӯ Исои Масеҳро ситоиш мекунад, ки дар назди Понтии Пилотус дар бораи имони нек шаҳодат дода буд; ва дар Ваҳй бошад, мо Масеҳро савори аспи сафед мебинем, ки тантана мекунад, ва дар он ҷо Ӯ Вафодор ва Ҳақиқӣ номида мешавад.

Дар сурудсароиҳои масеҳӣ инчунин хусусиятҳои Худо васф карда мешавад ва дар байни онҳо — садоқати Худо низ мебошад. Ин хусусиятҳо сарчашмае гардидаанд, ки аз он дарёи мусиқиҳои хуш ҷорӣ мешаванд. Масалан, дар маҷмӯи сурудномаи соли 1949 нашр шуда сурудҳо ном надоранд, дар болои ҳар суруд — фақат як сатр навишта шудааст, ки бо курсив ишора шудааст: “Комилии пуршарафи Худо”, “Пурқудратӣ ва тағйирнопазирӣ”, “Ҷалол, дилсӯзӣ ва эҳтироми бузург”. Фавҷи сурудҳои рӯҳонӣ ҳанӯз аз асрҳои нахустини вуҷуддории калисо ибтидо мегирад. Аз худи аввал боварӣ ба комилии Худо ба дили одамони имондор боварии хурсандибахш ва хоҳиши сурудхонӣ бахшида буд.

Тамоми умедвориҳои мо ба баракатҳои оянда дар садоқати Худо асос меёбад. Танҳо барои он, ки Ӯ вафодор аст, аҳди Ӯ нигоҳ дошта мешавад ва ваъдаҳои Ӯ ба ҷо меоянд. Танҳо барои он, ки мо аниқ медонем, ки Ӯ вафодор аст, метавонем оромона зиндагӣ кунем ва ҳаёти ояндаро интизор шавем.

Ҳар як одам метавонад эҳтиёҷотҳои худро ба ҳисоб гирифта, ин ҳақиқатро дар худ истифода барад. Ҳар як дили васвасашаванда, беором, тарсу, афсурдаҳол онро дониста, ки Падари Осмонии мо ба мо вафодор аст, умедвории нав ва табъи болидаро ба даст меорад. Ӯ ҳамеша ба аҳди додаи Худ содиқ аст. Риёзаткашони зери бори мусибатҳо монда, фарзандони Аҳд, метавонанд ба он боварӣ дошта бошанд, ки Ӯ ҳеҷ гоҳ онҳоро аз муҳаббат ва некӯии Худ маҳрум намесозад ва Ӯ ҳеҷ гоҳ ба онҳо бевафоӣ намекунад.

Калимаи некӯӣ барои одамони гуногун чунон маъноҳои зиёде дорад, ки ин тадқиқоти мухтасари некӯии Худо аз муайянкуниҳо сар мешавад. Барои фаҳмидани маънои ин калима миқдори зиёди синонимҳоро истифода бурдан лозим аст, ки бо роҳҳои гуногун аз як нуқта гоҳо дур равем ва боз ба ҳамон баргардем.

Вақте фақеҳияти масеҳӣ мегӯяд, ки Худо некӯ аст, чизеро дар назар дорад, ки болотар аз он аст, ки Ӯ порсо ва муқаддас аст. Муқаддасии Худо дар осмонҳо баланд ҷалол дода мешавад ва акси садои ин ҷалолдиҳӣ — овози муқаддасон ва хирадмандон дар рӯи замин мебошад, ки ҳар гоҳи Худо Худро ба одамон зоҳир сохтан, садо медиҳад; вале мо ҳоло на муқаддасии Ӯро, балки некӯии Ӯро дида мебароем, ки ин тамоман чизи дигар аст.

Некӯии Худо — ин он чизест, ки Ӯро ба он моил мегардонад, ки нисбати одамон меҳрубон, боилтифот, хайрхоҳ ва некирода бошад. Дили Ӯ меҳрубонӣ ва ҳамдардии зиндаро паҳн намуда, муносибати Ӯ ба ҳама мавҷудотҳои ахлоқӣ ошкоро самимонаю дӯстона мемонад. Аз рӯи табиати Худ Ӯ моил ба он аст, ки ба одамон саодатмандӣ бидиҳад, ва Ӯ аз хушбахтии халқи Худ қаноатмандии бузург мегирад.

Дар ҳар саҳифаи Китоби Муқаддас мустақиман ё ғайримустақим дар бораи он гуфта мешавад, ки Худо нек аст ва лозим аст, ки инро ҳамчун тахти ноҷунбони Худо, қисми таркибии имон қабул намоем. Ин санги асос барои ҳар гуна фикрҳои солим дар бораи Худо ва шарти зарурии солимии ахлоқ мебошад. Фарзи он, ки Худо номеҳрубон буда метавонад — ин маънои онро дорад, ки моҳияти ҳама гуна фикрҳоро инкор намоем ва, дар ниҳоят, инкор кардани ҳама гуна муҳокимарониҳои ахлоқӣ мебошад. Агар Худо номеҳрубон бошад, он гоҳ фарқ байни некӯӣ ва сангдилӣ нест, ва осмонҳо метавонад дӯзах бошад ва дӯзах осмонҳо.

Некӯии Худо — ин дастгоҳест, ки ҳамаи он баракатҳоеро, ки Ӯ ҳар рӯз ба мо мефиристад, ба ҳаракат медарорад. Худо моро барои он офарид, ки Ӯ дар дили Худ меҳрубон аст, ва аз ҳамон сабаб Ӯ гуноҳҳои моро кафорат дод.

Юлиана Норвичская, ки шашсад сол пеш аз ин зиста буд, ба таври возеҳ дидааст, ки асоси ҳама саодатмандӣ— некӯии Худо мебошад. Боби шашуми китобчаи беандоза хубу таъсирбахши вай бо номи “Рӯъёи муҳаббати Илоҳӣ”, ки классика гардидааст, бо суханони зерин оғоз мешавад. “Ин барои он нишон дода шуда буд, то дилҳои моро таълим диҳад, ки оқилона барои худ ба меҳрубонии Худо роҳ кушояд”. Баъд вай якчанд корҳои бузургеро номбар менамояд, ки Худо баҳри мо кардааст, ва баъди ҳар кадоми он вай илова менамояд: “Аз рӯи некӯии Худ”. Вай дида буд, ки тамоми фаъолияти динӣ ва ҳама усулҳои зоҳирсозии дилсӯзии мо ба ҳар навъе, ки дурусту фоидаовар ҳам набошанд, - то он даме мо сарфаҳм наравем, ки аз паи ин корҳои Худо некӯии бетакаллуфонаи Ӯ меистад, ки Ӯ нисбати одамон новобаста аз аъмолашон зоҳир месозад, ҳеҷ аст.

Некӯии Худо чун яке аз хусусиятҳои Худо ба ғайр аз Худи Худо сабаби дигаре надорад, он беохир, комил ва абадист. Азбаски Худо тағйирнопазир аст, Ӯ ҳеҷ гоҳ дараҷаи муҳаббат ва некӯии Худро тағйир намедиҳад. Ӯ ҳеҷ гоҳ аз ҳозира дида некӯ, ва ё ҳеҷ гоҳ аз ҳозира дида, камтар меҳрубон нахоҳад буд. Ӯ ба шахсиятҳои алоҳида эҳтироми махсус зоҳир намесозад, ва Ӯ маҷбур месозад, ки офтоб ба золимон ва накӯён равшанӣ бубахшад ва боронро ба сари одилон ва золимон меборонад. Сабаби некӯии Ӯ - дар худи Ӯст; ҳар он касоне, ки некӯии Ӯро соҳиб мегарданд, новобаста аз он, ки онҳо Худоро барои некӯномӣ чӣ тавр қадр менамоянд, сазовори эҳсони Ӯ мегарданд.

Фаросат ба ин розӣ мешавад, инчунин хирадмандии ахлоқӣ низ эътироф менамояд, ки ҳатто агар рафтори инсонӣ аз ҳама беҳтару бенуқсон бошад ҳам, гап дар сари он нест. Дар асоси интизориҳои мо ҳамеша накӯии Худо меистад. Тавба, гарчанде ки ҳатмист, ба ҳисоби хизматҳои одам дохил карда намешавад, он танҳо шарти қабули тӯҳфаи меҳрубононаи бахшиш мебошад, ки Худо аз рӯи накӯии Худ медиҳад. Дуо хизмати шоён ба шумор намеравад. Он Худоро ба ҳеҷ чиз вазифадор намекунад ва Ӯро дар назди касе қарздор намегардонад. Ӯ на аз дигар сабаб, балки аз он сабаб дуоҳоро мешунавад, ки Накӯ аст. Ба монанди ҳамин имон низ хизмати шоёни инсон нест; ин танҳо боварӣ ба накӯии Худо аст, вале набудани боварӣ — ин мазаммати хислати муқаддасии Худо мебошад.

Агар одамон ба он бовар мекарданд, ки дӯстона зиндагӣ мекунанд ва ҳарчанде ки Худо дар осмонҳо дар бузургӣ ва қудрати Худ баланд ҷойгир аст, мехоҳад дӯсти мо бошад, нуқтаи назари онҳо ба ҷаҳон дигар мешуд.

Вале гуноҳ моро беҷуръат ва шармгин сохтааст ва дар ин ҳеҷ чизи ҳайратовар нест. Солҳои исён ба муқобили Худо дар мо тарсеро ба вуҷуд овардааст, ки дар як рӯз бартараф кардан номумкин аст. Исёнгари ба ҳабс гирифташуда бо хоҳиши худ ба ҳузури шоҳе намедарояд, ки муддати дуру дароз, вале бемуваффақият кӯшиш мекард, ки вайро сарнагун созад. Вале агар вай дар ҳақиқат пушаймон шуда бошад, вай метавонад ба муҳаббат ва некӯии Худованди худ бовар карда, назди Ӯ биёяд, ва вайро ба он айбдор намесозанд, ки дар гузашта чӣ кор кардааст. Ҷаноби Экхарт онро ёдовар шуда моро рӯҳбаланд месозад, ки агар мо назди Худо баргардем, ва агар миқдори гуноҳҳои мо ба андозаи шумораи одамони рӯи замин баробар бошад ҳам, Худо моро дар ин гуноҳҳо айбдор намесозад, ва бо мо бо чунон боварӣ рафтор менамояд, ки гӯё мо ҳеҷ гоҳ гуноҳ накарда бошем.

Одаме, ки ба гуноҳҳои гузаштаи Худ нигоҳ накарда, сидқан мехоҳад бо Худо оштӣ созад, эҳтимол эҳтиёткорона аз худ пурсад: “Агар ман назди Худо оям, Ӯ бо ман чӣ хел рафтор мекарда бошад? Ҳолати рӯҳии Ӯ чӣ гуна хоҳад буд? Ман Ӯро дар кадом ҳолат дарёфт мекарда бошам?”

Ӯ айнан ҳамон тавре хоҳад буд, ки Исо гуфта буд: “Ҳар кӣ Маро бинад, Падарро дидааст” (Юҳ. 14:9). Масеҳ бо одамон дар рӯи замин мегашт, то ба одамон, ки дар бораи Худо тасаввуроти нодуруст доштанд, табиати Ӯро кушояд. Ин фақат яке аз корҳои Ӯ буд, ки дар ҷисм буда дар замин зиндагӣ мекард, вале Ӯ инро бо комилии мӯъҷизаовар ба ҷо овард.

Аз Ӯ мо фаҳмидем, ки чӣ хел Худо нисбати одамон рафтор менамояд. Дурӯябозон ва касони аз рӯи моҳияти худ риёкор, чуноне ки инро пештар дида буданд, Ӯро бераҳм ва бегона дармеёбанд, вале ҳар он касе, ки тавба мекунад, Ӯро меҳрубон ва ҳар он касе, ки худро маҳкум месозад, Ӯро олиҳиммат ва некӯ мебинад. Барои тарсгорон — Ӯ хушмуомила, ва барои мискинони рӯҳ — нармдил, барои касони намедониста — боодоб, барои заифон — ҳалим, ва барои ғарибон — меҳмоннавоз мебошад.

Аз рӯи муносибати шахсиамон бо Ӯ мо муайян карда метавонем, ки Ӯ моро чӣ тавр қабул мекунад. Ҳарчанде ки некӯии Худо ба монанди селоби бузурги меҳрубонӣ беохир аст, Худо диққати Худро ба мо дилбазан намекунад. Агар мо хоҳем, ки чун писари ноқобил хуш қабул карда шавем, моро лозим аст, ки чӣ тавре ӯ омада буд, ҳамон хел биёем; ва вақте ки мо чун вай омадем, бигзор, ки дар паси дар фарисиёну шариатдонони ба ғазабомада бошанд ҳам, дар дохил, вақте ки Падар аз сари нав фарзанди Худро ба оғӯш мегирад, ба муносибати омадани мо ҷашну сурур ва рақсҳо мешавад.

Бузургии Худо дар мо тарсро бедор месозад, вале некӯии Ӯ ба мо имкон медиҳад, ки аз Ӯ натарсем. Дар тарс будан ва натарсидан — чунин аст қонуни имон.

Дар Навиштаҳои Муқаддас, ки бо илҳоми Илоҳӣ навишта шудааст, адолатнокӣ ва порсоӣ аз якдигар он қадар фарқ намекунанд. Ҳамон як калимаи аслӣ бо забони англисӣ гоҳ “адолат” тарҷума карда мешавад, ва гоҳо ҳамчун “порсоӣ” (тахмин кардан мумкин аст, ки ин ба орзӯю ҳаваси тарҷумон вобаста аст).

Дар Аҳди Қадим адолати Худо чунон зебо, фаҳмо ва ҳаматарафа фаҳмонида шудааст, ки дар ягон адабиёти инсоният он тавр фаҳмонида нашудааст. Вақте ки ҳалокати Садӯм эълон шуд, Иброҳим онро дониста, ки Худо дар ин ҳолати барои одамон фавқулодда аз рӯи хосияти Худ амал менамояд, барои одамони порсое, ки дар ин шаҳр зиндагӣ мекарданд, пуштибонӣ менамояд: “Калло ва ҳошо ба Ту, ки коре мисли ин бикунӣ, ки одилро бо шарир бикушӣ, ва одилу шарир баробар бошанд; Калло ва Ҳошо ба Ту! Оё Довари тамоми замин аз рӯи адл амал нахоҳад кард?” (Ҳас. 18:25).

Муаллифи Таронаҳо ва пайғамбарони Исроил Худоро ҳамчун ҳокими пурқудрат, баландбардошташуда ва одил тасаввур мекарданд. “Абр ва тирагӣ гирдогирди Ӯст; адолат ва инсоф асоси тахти Ӯст”(Заб. 96:2). Оиди Масеҳе, ки дер боз интизораш буданд, пешгӯӣ мекарданд, ки Ӯ одамонро одилона доварӣ менамояд ва нисбати бенавоён одилона рафтор менамояд. Муқаддасоне, ки пур аз меҳру муҳаббат ва ҳамдардӣ ба дигар одамон буданд, аз беадолатии ҳокимон ба ташвиш омада, дуо мекарданд: “Эй Худои интиқомҳо, таҷаллӣ намо! Бархез, эй Довари замин, подоши мағруронро бидеҳ. То ба кай шарирон, эй Худованд, то ба кай шарирон шод бошанд?” (Заб. 93:1-3). Инро на ҳамчун зориву тавалло дар бораи қасдситонии шахсӣ, балки ҳамчун хоҳиши он фаҳмидан лозим аст, то бубинанд, ки адолати ахлоқӣ аз болои ҷамъияти инсонӣ тантана мекунад.

Чунин одамон, ба монанди Довуд ва Дониёл, пургуноҳии худро дар муқоиса бо адолати Худо эътироф кардаанд, ва аз ин рӯ дуои тавбаи онҳо чунин пурқувват ва таъсирбахш гардидааст. “Адолат аз они Туст, эй Худованд ва хиҷолат аз они мост” (Дон. 9:7). Ва вақте ки доварии тӯлкашидаи Худо ба замин меояд, Юҳанно ҳафт фариштаро, ки дар рӯи баҳре гӯё аз шиша ва бо оташ омехта истодаро мебинад. Дар дастҳои онҳо барбатҳои Худо дода буда, суруде ки онҳо мехонанд, суруди Мусо ва Барра буд. Ва матни он суруд — адолати Худо аст. “Бузург ва аҷоиб аст аъмоли Ту, эй Худованд Худои Қодири мутлақ! Ҳақ асту рост роҳҳои Ту, эй Подшоҳи муқаддасам! Кист ки аз Ту, эй Худованд натарсад ва исми Туро ҷалол надиҳад? Зеро ки танҳо Ту Қуддус ҳастӣ. Ҳамаи халқҳо омада дар пеши Ту саҷда хоҳанд кард, зеро ки довариҳои одилонаи Ту зоҳир шудааст” (Ваҳй 15:3-4).

Адолат ақидаҳои баробарии ахлоқиро таҷассум менамояд, нобаробарӣ бошад — мустақиман мухолиф аст; нобаробарӣ вуҷуд надоштани баробарӣ дар фикру корҳои одам мебошад. Доварӣ — ин истифодаи адолат ва баробарӣ нисбати ҳолатҳои ахлоқӣ мебошад, ва ин доварӣ метавонад нисбати маҳкумшаванда вобаста аз он, ки маҳкумшаванда дар дил ва рафторҳои худ одил буд ё беадолат, хайрхоҳона ё беилтифотона бошад.

Гоҳо мегӯянд: “Адолат талаб менамояд, ки Худо ин корро кунад”, гӯё мо мақсадҳои Худоро медониста бошем. Ин хато аст ҳам дар андешаҳо, ва ҳам дар суханон, зеро дар ин ҷо принсипи адолат пешниҳод карда мешавад, ки на аз Худо вобаста аст, адолате, ки Худоро маҷбур месозад, ки ба таври муайян рафтор намояд. Албатта, чунин принсип вуҷуд надорад. Агар он вуҷуд медошт, он аз Худо боло мебуд, зеро танҳо ҳокимияти олӣ итоаткориро талаб карда метавонад. Ҳақиқат дар он аст, ки чизе берун аз ҳудуди табиати Худо нест ва буда наметавонад, ки он тавонад ба Ӯ ақаллан дар дараҷаи каме таъсир расонад. Ҳама андешаҳои Худо аз моҳияти офариданашудаи Ӯ бармеояд. Чизе ба моҳияти Худо аз абадият дохил нашуд, чизе аз он гирифта нашуд ва чизе дар Ӯ тағйир дода нашуд.

Адолат нисбат ба Худо истифода шаванда аст — ин номест, ки мо ба оне медиҳем, ки Худо аст, ва на бештар аз ин; ва вақте ки Худо одилона амал мекунад, Ӯ ин корро на барои он мекунад, то ки ба ягон маҳаки мустақил мувофиқат намояд, балки ҳамин тавр рафтор менамояд танҳо барои он ки Ӯ дар ҳолати мазкур ҳамин тавр рафтор мекард. Ба монанди он, ки тилло худ аз худ элементи химиявӣ аст ва ҳеҷ гоҳ наметавонад на тағйир ёбад, на созиш кунад, балки дар куҷо ки онро наёбанд, тилло мемонад, ҳамин тавр Худо низ Худо аст, ҳамеша ягона, дар ҳама пуррагии мавчудияти Худ, ва Ӯ ҳеҷ гоҳ наметавонад ғайр аз Худ каси дигаре бошад. Ҳама чиз дар замин то он андозае хуб аст, ки ба чӣ андоза ба табиати Худо мувофиқат менамояд, ва он андоза бад аст, ки то чӣ андоза ба он мувофиқат намекунад. Худо — ин шарти шахсии новобастаи адолати ахлоқии Ӯ мебошад, ва ҳангоме ки Ӯ одамони бадро маҳкум месозад ва одилонро қадрдонӣ мекунад, Ӯ водорсозиҳои ботинии Худро ба асос гирифта ва танҳо ба Худ итоат намуда, амал мекунад.

Ҳамаи ин, чунин менамояд (вале танҳо ҳамин тавр менамояд!), умедро барои кафорат ёфтани гунаҳкори ба назди Худо баргашта барҳам мезанад. Философи масеҳӣ Анселми муқаддас, усқуф Кентерберийский, ҳалли ин мухолифати зоҳирии байни адолат ва меҳрубонии Худоро меҷӯст. “Чӣ тавр Ту ба шарирон раҳм мекунӣ, — мепурсад вай аз Худо — агар Ту пурра одил ва аз аз ҳама одилтарин ҳастӣ?” Баъд вай дар ҷустуҷӯи ҷавоб рост ба Худо нигоҳ кард, зеро вай медонист, ки ҷавоб — дар он аст, ки Худо чӣ аст. Ҷавоберо, ки Анселм ба даст овард, ба таври дигар чунин ифода кардан мумкин аст: мавҷудияти Худо ягона аст; аз қисмҳои мувофиқи байни якдигар амалкунанда иборат нест, балки танҳо ягона аст. Дар адолати Ӯ чизе нест, ки ба амали меҳрубонии Ӯ монеъ шавад. Фикр кардан дар бораи Худо ҳамчун дар бораи довари неке, ки маҷбур аст ба қонун итоат намояд, ва бо ашқҳои резону бо узрхоҳиҳо одамро ба ҳукми қатл маҳкум мекунад, — ин маънои фикр кардан дар бораи онро дорад, ки ба Худои ҳақиқӣ нолоиқ аст. Худо ҳеҷ гоҳ ба Худ мухолифат намекунад. Ягон хусусияти Худо бо ягон хусусиятҳои дигараш дар мухолифат нест.

Ғамхории Худо аз некии Ӯ бармеояд, вале некӣ бе адолат — некӣ нест. Худо ба мо раҳм мекунад, зеро Ӯ меҳрубон аст, вале Ӯ наметавонист меҳрубон бошад, агар одил намебуд. Анселми муқаддас ба хулосае меояд, ки Худо одамони бадро танҳо барои он ҷазо медиҳад, ки онҳо ба ин сазовор ҳастанд; вале вақте ки Ӯ ба одамони бад тараҳҳум менамояд, ин танҳо барои он ба амал меояд, ки ин бо меҳрубонии Ӯ мувофиқат менамояд; ҳамин тавр, Худо ҳамон амалеро иҷро мекунад, ки ба Ӯ ҳамчун ба Худои аз ҳама меҳрубонтарин муносиб аст. Сабаб дар ин аст, ва инро одам танҳо баъд аз бовар кардан ба Худо сарфаҳм меравад.

Таълимоти масеҳӣ дар бораи кафорати гуноҳҳо ба таври оддитар мефаҳмонад, ки чӣ тавр Худо метавонад одил бошад ва бо вуҷуди ин ноодилонро ҳақ барорад. Вақте ки Худо ба гуноҳкор раҳм мекунад, маҳз бо шарофати қурбонии кафоратдиҳандаи Масеҳ, адолат поймол карда намешавад, балки баръакс, риоя карда мешавад. Фақеҳият таълим медиҳад, ки тараҳҳум то он даме босамара намешавад, ки адолат кори худро кунад. Ҷазои одилона барои гуноҳ он гоҳ амалӣ шуда буд, ки Масеҳ ба ҷои мо дар салиб ҷон дод. Бо вуҷуди ин, барои одами оддӣ ин ҳодиса метавонад ҳеҷ гуна аҳамияте надошта бошад, вале дар имондорон он хурсандиро ба вуҷуд меорад. Миллионҳо одамон ба шарофати ин хабар ахлоқан ва рӯҳан дигаргун шуданд ва ҳаётеро аз сар гузаронданд, ки аз қувваи бузурги ахлоқӣ пур буд ва ба ин хабар бовар карда, оромона мурданд.

Ин хабар дар бораи довари боадолати амалигашта ва дилсӯзии амалкунанда — на танҳо назарияи гуворои фақеҳӣ аст; он дар бораи ҳодисаҳое эълон менамояд, ки зарур гашт, зеро инсоният ба он ба таври амиқ эҳтиёҷ дошт. Бинобар сабаби гуноҳи мо ба ҳамаи мо ҳукми қатл бароварда шудааст, чунин мебуд қарори суд, агар суд ҳолати ахлоқии моро дида мебаромад. Ҳангоме, ки адолати беохир бо беадолатии одатӣ ва бошууронаи мо дучор шуд, дар байни онҳо якбора муҳорибаи сахте аланга зад, муҳорибае, ки дар он Худо ғолиб омад ва бояд ғолиб меомад. Вале вақте ки гунаҳкори тавбакунанда дар ҷустуҷӯи наҷот ба назди Масеҳ меояд, ҳолати ахлоқӣ бар хилофи он тағӣир меёбад. Адолат бо ҳолати тағйирёбанда рӯ ба рӯ мешавад ва одами имондорро одил эълон менамояд. Ҳамин тавр, адолат дар ҳақиқати ҳол ба тарафи фарзандони Худо, ки ба Ӯ бовар мекунанд, мегузарад. Аҳамияти суханони далеронаи ҳавворӣ Юҳанно низ дар ҳамин аст: “Агар мо гуноҳҳои худро эътироф кунем, Ӯ амин ва одил аст, ки гуноҳҳои моро биомурзад ва моро аз ҳар ноинсофӣ пок намояд” (1 Юҳ. 1:9).

Вале адолати Худо ҳамеша ба муқобили гуноҳкор равона карда хоҳад шуд. Умеди тира ва ботил ба он, ки Худо аз ҳад зиёд меҳрубон аст, то ки бехудоёнро ҷазо диҳад, барои виҷдони миллионҳо одамон маводи муходири марговар гардид. Ин умед тарсҳои онҳоро хомӯш месозад ва ба онҳо имкон медиҳад, ки барои ҳаловати шахсии худ дилхоҳ беадолатиро ба амал оранд, дар он вақте ки марг рӯз аз рӯз наздик мешавад, вале ба даъвати тавба кардан аҳамият намедиҳанд. Агар мо махлуқоти ахлоқӣ ва масъул бошем— мо ҷуръат намекунем ба ояндаи абадии худ ин тавр сабукфикрона муносибат намоем.

Ҳангоме ки мо, фарзандони зулмот, ба воситаи хуни аҳди абадӣ ниҳоят хонаи худро ба даст меорем, ки он дар рӯшноист, удҳои мо дорои ҳазорҳо торҳо мегарданд, вале садои аз ҳама хубро он торҳое медиҳанд, ки ба ҳамду санои комили дилсӯзии Худо ҷӯр карда шудаанд.

Зеро аз рӯи кадом ҳуқуқ мо дар он ҷо хоҳем буд? Оё мо бо гуноҳҳои худ дар исёни гуноҳкорона иштирок карда, шитобкорона барои аз тахт фаровардани Шоҳи пурҷалоли офаридаҳо кӯшиш накарда будем? Ва оё дар гузашта ба иродаи иблис, ки ҳукмрон аст, — рӯҳе, ки ҳозир дар фарзандони беитоат амал мекунад, итоат намуда, мо бо роҳҳои ин ҷаҳон намерафтем? Ва оё мо боре ба шаҳавоти ҷисм зиндагӣ накардаем? Ва оё аз рӯи табиати худ мо низ мисли дигар одамон фарзандони қаҳру ғазаб нестем?

Аммо мо, ки як вақт ба Худо душман ва бегона будем, дар назди Ӯ ҳозир мешавем, ва дар пешонии мо номи Ӯ хоҳад буд. Мо, ки сазовори таъқибот ҳастем, аз муошират бо Худо лаззат мебарем; мо, ки сазовори азоби дӯзах ҳастем, аз саодати осмонҳо ҳаловат мебарем. Ва ин ҳама ба шарофати раҳмдилии ғамхоронаи Худои мо мебошад, ки бо ёрии Ӯ шафақи осмонӣ моро фаро гирифта аст.

Раҳмдилӣ ва файз дар Худо ягонаанд; вале вақте ки онҳо моро фаро мегиранд, онҳо на чун як чизи айниятдошта, балки чун ду хусусияти гуногун ба чашм мерасанд.

Раҳмдилӣ — ин некӯии Худост, ки азобҳои одам ва гуноҳи ӯро муқоиса менамояд, файз — ин некӯии Ӯст, ки ба қарзҳо ва норасоиҳои инсонӣ равона карда шудаааст. Маҳз ба шарофати файзи Худ Худо хизматҳоро дар он ҷое барқарор менамояд, ки пештар дар он ҷо набуд, ва эълон менамояд, ки қарзҳо дар он ҷое нестанд, ки пештар буданд.

Файз — ин иродаи неки Худост, ки ба Ӯ имкон медиҳад ба он касоне файз диҳад, ки сазовори ин нестанд. Ин шарти мустақил аз худи ибтидо дар табиати Худо вуҷуддошта ҳамчун майли тараҳҳум кардан ба бадбахтон, раҳм кардан ба гуноҳкорон, бо хурсандӣ қабул кардани радшудагон ва зоҳир кардани хайрхоҳӣ ба он касоне, ки ба маҳкумкунии одилона гирифтор шудаанд, зоҳир мешавад. Ба шарофати амали ин шарт мо, одамони гуноҳкор, наҷот ва имконияти дар осмонҳо буданро ба даст меорем, ва дар тӯли асрҳо боигариҳои бузурги некӯии Худо дар Исои Масеҳро мебинем.

Мо бартариро то абад ба даст меорем, зеро Худо — Он Касест, ки Ӯ ҳаст. Ва бинобар ин Ӯ ба мо ёрӣ мерасонад, ки дар ҳабсхонаи худ мо бо фахр сарамонро бардошта гардем, моро аз хилъатҳои маҳбасӣ бо либосҳои шоҳона мепӯшонад ва ба мо имконияти тамоми ҳаёт дар ҳузури Ӯ нон хӯрданро медиҳад.

Файз аз худи қаъри дили Худо, аз тарси боэҳтиром нисбат ба вартаи дастнораси мавҷудияти муқаддаси Ӯ бедоркунанда бармеояд; ин ҷӯест, ки бо он файзи Худо ба одамон омада мерасад — ин Исои Масеҳи маслубшуда ва эҳёшуда мебошад. Ҳавворӣ Павлус, ки бештар аз дигарон дар бораи файзи Худо ва кафорати гуноҳҳо мегӯяд, ҳеҷ гоҳ файзи Худоро аз Писари маслубшудаи Худо ҷудо намекунад. Дар таълимоти вай онҳо якҷоя, дар ягонагии органикӣ ва аз якдигар ҷудонопазир ёдовар мешаванд.

Ин мавзӯъ дар Номаи вай ба Эфсӯсиён пурратар ва аниқтар мухтасар ифода ёфтааст: “Моро пешакӣ муайян намудааст, ки ба василаи Исои Масеҳ бар тибқи салоҳдиди иродаи Худ ба фарзандӣ қабул кунад. Барои ҳамду санои ҷалоли файзи Худ, ки ба мо дар Маҳбуби Худ бо саховатмандӣ бахшидааст. Дар Ӯ мо бо Хуни Ӯ фидияе ва омурзиши гуноҳҳоро бар ҳасби сарвати файзи Ӯ пайдо кардаем” (Эфс. 1:5-7).

Ҳамин тавр Юҳанно низ дар Инҷили худ Исои Масеҳро ҳамчун миёнараве, ки ба воситаи Ӯ файзи Худо ба инсоният дастрас мегардад, тасвир мекунад: “Зеро ки шариат ба воситаи Мусо ато шуд, аммо файз ва ростӣ ба воситаи Исои Масеҳ омад” (Юҳ. 1:17).

Вале маҳз дар ҳамин ҷо роҳгум задан ва аз ҳақиқат дур рафтан осон аст: баъзе одамон ҳамин тавр ҳам карданд. Танҳо ҳамин оятро ба асос гирифта, берун аз алоқаи он бо дигар қисмҳои Навиштаҳои Муқаддас, ки дар он ҷо таълимот дар бораи файзи Худо баён карда шудааст, онҳо дар бораи он хулоса бароварданд, ки Мусо танҳо шариатро медонист, Масеҳ бошад, танҳо файзро. Ҳамин тавр, Аҳди Қадимро ҳамчун китоби шариат, Аҳди Ҷадидро ҳамчун китоби файзи Худо тасаввур мекарданд. Вале ҳақиқат тамоман дар дигар ҷост.

Шариат ба одамон ба воситаи Мусо дода шуда буд, вале он на аз Мусо бармеомад. Он дар дили Худо ҳанӯз то оне, ки ҷаҳон офарида шуда буд, вуҷуд дошт. Дар болои кӯҳи Сино он маҷмӯи қонунҳои халқи Исроил гашт; вале принсипҳои ахлоқии дар он ифода ёфта, абадианд. Ҳеҷ гоҳ чунин замоне набуд, ки шариат иродаи Худоро барои одам ифода нанамояд, ва ҳеҷ гоҳ чунин замоне набуд, ки вайрон кардани шариат бе ҷазо монда бошад, ҳарчанд Худо пуртоқат буд, ва баъзан ба корҳои бади аз нодонӣ кардани одамон “аз паси панҷа нигоҳ мекард”. Фактҳои аниқи ҳавворӣ Павлус дар бобҳои сеюм ва панҷуми Нома ба Румиён ба ин масъала пурра равшанӣ меандозанд. Сарчашмаи ахлоқи масеҳӣ — муҳаббати Масеҳ аст, на шариати Мусо; ва бо вуҷуди ин принсипҳои ахлоқии дар қонун буда бекор карда нашуда буданд. Ҳеҷ гуна синфи дорои имтиёз вуҷуд надорад, ки аз порсоии таъин намудаи шариат озод бошад.

Дар ҳақиқат, Аҳди Қадим — китоби шариат, вале на танҳо шариат аст. Пеш аз тӯфон “Нӯҳ дар назари Худованд илтифот ёфт” (Ҳас. 6:8), вале пас аз додани шариат Худо ба Мусо гуфт: “…ту манзури назари Ман шудаӣ” (Хур. 33:17). Чӣ хел ба таври дигар буда метавонад? Худо ҳамеша Худ ба Худ мебошад, вале файз — хусусияти мавҷудияти Ӯст. Ӯ файзи Худро ҳамон қадар пинҳон карда метавонад, ки офтоб нури дурахшони худро пинҳон мекунад. Одамон метавонанд аз нури офтоб ба зулмот ва ба ғорҳои дар таги замин буда гурезанд, ки дар он ҷо ҳаво рутубатнок ва деворҳо бо мағор пӯшида шудаанд, вале ин одамон наметавонанд офтобро хомӯш созанд. Айнан ҳамин тавр, одамон метавонанд худро аз ин ё он ӯҳдадорӣ озод ҳисобида, ба файзи Худо беэътиноӣ намоянд, вале онро хомӯш карда наметавонанд.

Агар замонаҳои Аҳди Қадим замонаҳои шариати қатъӣ ва устувор мебуданд, пас тамоми тобишҳои давраи аввали таърихи каломӣ нисбат ба оне, ки мо дар ин китобҳои қадима мебинем, камтар назаррас мебуд. Иброҳим — дӯсти Худо, намебуд, Довуд — одаме, ки ба дили Худо буд, вай низ намебуд; на Самуил мебуду, на Ишаъё, ва на Дониёл. Боби ёздаҳуми Нома ба Ибриён, ки дар он ҷо бузургии рӯҳонии Аҳди Қадим қайд карда мешавад, нофаҳмо ва нодаркор мемонд. Файзи Худо қудсиятро дар замони Аҳди Қадим ба монанди имрӯз имконпазир гардонд.

Касе ҳанӯз ҷуз шарофати файзи Худо, аз Ҳобил то замони мо, ба таври дигар наҷот наёфтааст. Аз он даме, ки Одам аз боғи Адан ронда шуд, ҳанӯз касе ҳусни таваҷҷӯҳи Худоро ба ҷуз меҳрубонии Ӯ ба даст наовардааст. Ва файзи Худо дар куҷое, ки одамро ба даст орад, ин ба воситаи Исои Масеҳ ба амал омадааст. Баракати Худо дар ҳақиқат ба воситаи Исои Масеҳ омадааст, вале файзро ҳоҷат набуд, ки таваллудшавии Ӯро дар охур, ё марги Ӯро дар рӯи салиб интизор шавад, ин файз пеш аз ин ҳам амал мекард. Масеҳ — барраест барои қурбонӣ, ки аз офариниши олам таъин гардидааст. Одами нахустин дар таърих, ки ба дӯстии Худо баргашт, инро ба воситаи имон ба Масеҳ кардааст. Дар замонҳои қадим одамон дар интизории кори кафоратдиҳандаи Масеҳ зиндагӣ мекарданд, ва акнун, вақте ки ин ба амал омадааст, онҳо ҳамеша ба он бармегарданд, вале ба Худо аз рӯи марҳамати Ӯ ва ба воситаи имон меоянд.

Мо инчунин бояд онро дар назар дошта бошем, ки файзи Худо беохир ва абадист. Файзи Худо ибтидо надошт ва интиҳо низ дошта наметавонад. Ҳамчун хусусияти Худо буда, чун абадият беҳудуд аст.

Ба ҷои он, ки кӯшиш кунем инро ҳамчун ҳақиқати фақеҳӣ бифаҳмем, беҳтар ва осонтар аст, ки файзи Худоро бо эҳтиёҷоти мо ба он муқоиса намоем. Мо ҳеҷ гоҳ дониста наметавонем, ки то чӣ андоза гуноҳҳои мо бузурганд, ва дар ин ҳеҷ зарурате нест. Вале мо бояд хуб бидонем, ки “…ҳангоме ки гуноҳ зиёд шуд, файз бағоят фаровон гардид” (Рум. 5:20).

“Зиёдкунии” гуноҳ — ин аз ҳама кори бадест, ки мо мекунем ва карда метавонем. Калимаи “зиёд кардан”, ҳудуди қобилиятҳои маҳдудгаштаи моро муайян месозад; ва ҳарчанд мо ҳис мекунем, ки нуқсонҳои мо чун кӯҳ аз мо баланд мегарданд, вале кӯҳҳо низ ҳудуду андозаҳои худро доранд, онҳо бузургии муайян, баландии муайян ва вазни муайянро доранд. Вале кӣ метавонад файзи беандозаи Худоро муайян намояд? Он фикрҳои моро ба беохирӣ бурда, ва онҳоро дар ҳамон ҷо гузошта “фаровон” мегардад. Ҳамду сано ба Худо барои файзи бузург!

Мо ки худро аз дӯстии Худо маҳрумшуда меҳисобидем, акнун метавонем сарҳои хамшудаи худро баланд бардорем ва ба боло нигоҳ кунем. Ба шарофати марги Масеҳ, ки гуноҳҳои мо кафорат ёфтаанд, сабаби аз биҳишт рондашавии мо дигар вуҷуд надорад. Мо метавонем чун писари ноқобил баргардем, ва моро бо хурсандӣ пешвоз мегиранд. Вақте ки ба боғи Адан, ки пеш аз гуноҳкоршавӣ хонаамон буд, наздик мешавем, шамшери оташборро дур месозанд. Вақте посбонони дарахти ҳаёт мебинанд, ки фарзандони файз наздик мешаванд, худро канор мегиранд.

Ҳавворӣ Юҳанно аз рӯи илҳоми Рӯҳулқудс навишта буд: “Худо муҳаббат аст”, ва баъзеҳо ин суханонро ҳамчун муайянкунии моҳияти Худо қабул кардаанд, ё қабул мекунанд. Ин хатогии бузург аст. Юҳанно бо ёрии ин калимаҳо танҳо далелро исбот намуд, аммо ягон муайянкуниро пешниҳод накард.

Шабоҳат додани муҳаббат ва Худо — ин хатогии калон аст, ки боиси пайдошавии қисми зиёди фалсафаҳои носолими динӣ ва як қатор назми пуч мегардад, ки пурра ба Навиштаҳои Муқаддас мувофиқат наменамояд ва бо таърихи масеҳият умумияте надорад.

Агар ҳавворӣ мегуфт, ки муҳаббат — он чизест, ки Худо ҳамон аст, моро лозим меомад фарз кунем, ки Худо ҳамон чизест, ки муҳаббат ҳамон аст. Агар дар маънои аслӣ Худо муҳаббат бошад, пас дар маънои аслӣ муҳаббат Худо аст, ва дар он вақт мо маҷбурем, ки муҳаббатро чун Худои ягонаи вуҷуддошта парастиш намоем. Агар муҳаббат бо Худо баробар бошад, дар он вақт Худо бо муҳаббат баробар мегардад ва Худову муҳаббат айниятдошта мешаванд. Ба ҳамин тариқ, мо консепсияи шахсияти Худоро вайрон месозем ва ба пуррагӣ ҳамаи хусусиятҳои Худоро, ғайр вз яктояш, инкор менамоем ва ин як хусусияти Ӯро ба сифати ивазкунандаи Худо пешбарӣ менамоем. Он Худое, ки баъди он дар мо ҳосил мегардад, на Худои Исроил; Ӯ на Худо ва на Падари Худованди мо Исои Масеҳ; Ӯ на Худои пайғамбарон ва ҳаввориён, Ӯ на Худои муқаддасон, ислоҳотчиён, риёзаткашон ва ҳатто Худои фақеҳону муаллифони сурудсароёни калисогӣ мебошад.

Баҳри ҷонҳои худ мо бояд фаҳмидани Навиштаҳои Муқаддасро омӯзем. Мо бояд аз ғуломвор саҷда намудан дар назди суханон канораҷӯӣ намуда, ба ҷои ин маъноро дар ҷои аввал гузорем. Суханон бояд фикрҳоро ифода намоянд, на балки онҳоро ба миён биёранд. Мо мегӯем, ки Худо муҳаббат аст; мо мегӯем, ки Худо равшанӣ аст; мо мегӯем, ки Худо ҳақиқат аст; ва мо онро дар назар дорем, ки ин суханон ҳамон хеле қабул карда мешаванд, ки вақте мо онро дар бораи ягон одам мегӯем: “Ӯ — худ некӯист”. Инро гуфта мо онро дар назар надорем, ки ҳамин одам ва некӯӣ айниятдор мебошанд, ва ҳеҷ кас ин суханонро чунин қабул намекунад.

Суханони “Худо муҳаббат аст” маънои онро дорад, ки муҳаббат яке аз хусусиятҳои муҳими Худо мебошад. Муҳаббат — ин як чизи ҳақиқие мебошад, ки дар бораи Худо гуфтан мумкин аст, вале он Худо буда наметавонад. Ин яке аз зоҳиршавиҳои ҷудонашавандаи Худо ба монанди “муқаддасӣ”, “адолат”, “вафодорӣ” ва “ҳақиқат” мебошад. Азбаски Худо тағйирнопазир аст, Ӯ ҳамеша дар амалҳои Худ ба Худ мувофиқат менамояд, ва азбаски Ӯ — мавҷудоти Ягона аст, барои он ки хусусиятҳои дигари Худро истифода барад, ҳеҷ гоҳ хусусияти дигари Худро барҳам намедиҳад.

Хусусиятҳои дигари Худоро омӯхта истода, мо чизҳои зиёдеро дар бораи муҳаббати Ӯ дошта метавонем. Масалан, мо медонем, ки азбаски Худо Худ ба Худ вуҷуд дорад, муҳаббати Ӯ ибтидо надорад; азбаски Ӯ абадист, муҳаббати Ӯ беинтиҳост; азбаски Ӯ беинтиҳост, муҳаббати Ӯ беҳудуд аст; азбаски Ӯ муқаддас аст, муҳаббати Ӯ ҷавҳари покии бенуқсони Ӯ мебошад; азбаски Ӯ бузург аст, муҳаббати Ӯ беандоза бузург аст, ин баҳри бетаг ва беохир аст, ки дар назди он дар хомӯшии хурсандона сари таъзим фуруд меорем, ва дар назди он суханпардозиҳои баланд дар хиҷолат ва ошуфтагӣ хомӯш мемонанд.

Ва ҳар чӣ ҳам набошад, агар мо Худоро донем ва хоҳем, ки ба дигарон дар бораи чизҳои медонистагиамон нақл намоем, мо бояд дар бораи муҳаббати Ӯ бигӯем. Ҳамаи масеҳиён кӯшиши инро кардаанд, вале ба касе муяссар нагаштааст, ки инро ба таври аъло ба ҷо биёрад. Кӯшишҳои ман дар ба таври ҳақиқӣ тавсиф додани ин мавзӯъ, ки ҳайрат ва тарси боэҳтиромро бедор месозад, зиёда аз он кӯшиши кӯдаке нест, ки ситораро доштан мехоҳад. Аз ду сар дастонашро ба ситора дароз намуда, кӯдак метавонад диққати атрофиёнро ба он ҷалб намояд, ва ҳатто ба онҳо нишон медиҳад, ки ба кадом тараф нигоҳ кунанд, то ки ситораро бубинанд. Вақте ки ман дили худро ба муҳаббати баланди дурахшандаи Худо боз мекунам, ягон кассе, ки пештар дар бораи он намедонист, шояд ба боло нигоҳ кунад ва дар вай умедворие пайдо гардад.

Мо намедонем, ва шояд фаҳмида ҳам натавонем, ки муҳаббат чист, вале мо дониста метавонем, ки он чӣ хел зоҳир мегардад, ва ин барои мо кофист. Пеш аз ҳама мо мебинем, ки он дар шакли илтифот пайдо мегардад. Муҳаббат ба ҳама некӯӣ хоста, хоҳони зиён ва бадӣ нест. Ин аз суханони ҳавворӣ Юҳанно фаҳмо мегардад: “Дар муҳаббат ҳаросе нест, балки муҳаббати комил ҳаросро бадар меронад…” (1 Юҳ. 4:18). Тарс — ин ҳисси дарднокест, ки ҳангоми фикри он ба амал меояд, ки ба мо зарар расонида метавонанд ё маҷбур месозанд, ки азоб кашем. Ин тарс то он даме боқӣ мемонад, ки мо зери таъсири касе қарор нагирем, ки ба мо хайрхоҳӣ менамояд. Дар он вақте ки мо зери ҳомигии он касе қарор гирем, ки ба мо хайрхоҳӣ менамояд, тарс барҳам мехӯрад. Кӯдаки дар мағоза дар издиҳоми харидорон гумгашта метарсад, зеро ба одамони ба ӯ ношинос чун ба душманон нигоҳ мекунад. Баъд аз чанде, вақте ки кӯдак модарашро меёбад, ин тарс барҳам мехӯрад; кӯдак дар бораи хайрхоҳии модар медонад ва ин тарсро аз вай меронад.

Ҷаҳон пур аз душманон аст, ва ҳанӯз, ки эҳтимолияти зараррасонии онҳо вуҷуд дорад, тарс ногузир аст. Кӯшиши ғалаба кардан ба тарс бе барҳам задании сабаби он, мутлақо бефоида аст. Дил аз он касоне дида хирадмандтар аст, ки осоиштагиро мавъиза менамоянд. Ҳанӯз ки мо дар дасти тасодуфҳо ҳастем, ҳанӯз мо дар назарияҳои эҳтимолият ҷӯёи умедвориҳо ҳастем, ҳанӯз, ки мо умедвори он ҳастем, ки ба шарофати қобилияти фиреб кардани душман зинда монда метавонем, дар мо асоси тарсиданҳо ҳаст. Ва тарс моро азоб медиҳад.

Бо донистани он, ки муҳҳаббат аз Худост, ва ворид шудан ба ҷои тамоман ношинос зери ҳимояи Дӯстдошта, танҳо ҳамин тавр ва на дигар гуна тарсро бадар рондан мумкин аст. Бигзор одам боварӣ дошта бошад, ки ҳеҷ чиз ба вай зарар расонида наметавонад, ва ҳамон замон тамоми тарсҳои рӯи замин аз вай дур мегарданд. Шояд гоҳо рефлекси асаб, дардҳои табиии ҷисмонӣ эҳсос карда шавад, вале тарси азобдиҳандае, ки аз мағзи ҷон мегузарад, ба таври ҳамешагӣ дур мегардад. Худо муҳаббат аст ва Худо Ҳокими ҳама чиз мебошад. Муҳаббаташ Ӯро водор месозад, ки ба мо беҳбудиҳои абадиро хоҳон бошад ва ҳокимияти олии Ӯ ба Ӯ имкон медиҳанд, ки ин беҳбудиро таъмин намояд. Ба одами порсо ҳеҷ чиз зарар расонида наметавонад.

Садамаи ахлоқие, ки мо бинобар сабаби ҷудоии бузург аз иродаи осмонӣ аз сар гузаронидаем, ба мо зиёни сахте расонд, ки ба ҳар як узви табиати мо кора кардааст. Ин беморӣ ҳам дар худи мо, ва ҳам дар он чизест, ки моро иҳота намудааст.

Ногаҳон фаҳмидани пурнуқсонии худ, чун зарбаи аз осмон расида, ба дили ларзони Ишаъё кора кард ва дар ҳамон лаҳза ӯ рӯъёи муқаддаси Худо ва сарнагуншавии нуқтаҳои назари худро дид. Фарёди пурдарди вай: “Вой бар ман, ки тамом шудам! Зеро ки ман шахси ҳаромлаб ҳастам, ва дар миёни қавми ҳаромлаб сукунат дорам, — ва чашмонам Подшоҳро, Худованди лашкарҳоро дидааст” (Иш. 6:5), эҳсосоти ҳар як шахсеро ифода менамояд, ки пештар барои вай моҳияти шахсии пӯшидааш кушода шуд, вақте ки ӯ бо нигоҳи ақл он бенуқсонии муқаддасро мебинад, ки Худо аст. Чунин ҳолат азсаргузаронии сахти эҳсосотӣ набуда наметавонад.

Агар мо худро чуноне набинем, ки Худо моро ҳамон хел мебинад, эҳтимол аст, ки мо дар бораи он чизҳое безобита шавем, ки моро иҳота намудаанд, агар онҳо ин ё он хел ба фароғати ҳаёти мо таҳдид накунанд. Мо дар нуқсон зиндагӣ карданро ёд гирифтаем ва одат кардаем, ки ба он чун ба як чизи худ ба худ вуҷуддошта нигоҳ кунем. Мо аз он ғамгин намегардем, ки дар муаллимони худ ҳақиқатро, ё дар сиёсатмадорони худ садоқат, ё дар корҳои савдоиямон бовиҷдонии пурра, ё дар рафиқони худ боварии пурраро намебинем.

Барои он, ки минбаъд ҳам вуҷуд дошта бошем, мо чунон қонунҳоеро меофарем, ки моро аз дигар одамон муҳофизат менамояд ва ҳама чизро чуноне, ки ҳаст, нигоҳ медорад.

На ҳар он касе, ки ин суханонро менависад, ва на ҳар он кассе, ки ин суханонро мехонад, муқаддасии Худоро баҳо дода метавонад. Гуфтан мумкин аст, ки ҷӯи нав бояд барои ҷорӣ шудани оби ширини ҳақиқат, ки бемории бузурги моро шифо мебахшад, дар биёбони ақлҳои мо канда шавад. Мо дар бораи ягон кас ё ягон чизи поку беайб фикр карда ва баъд ин фаҳмишро то ба дараҷаи баланде, ки ба худ тасаввур карда метавонем, баланд бардошта маънои ҳақиқии муқаддасии илоҳиро фаҳмида наметавонем. Муқаддасии Худо на чизи аз ҳама беҳтарин аст, ки мо медонем, балки чизест, ки то беохирӣ беҳтар гардонида шудааст. Мо ба муқаддасии Худо монанд чизеро намедонем. Он аз ҳама дар канор меистад, он ягона аст, ба он ҳеҷ чиз баробар шуда наметавонад, ва он дастнорас мебошад. Одами муқаррарӣ онро дида наметавонад. Шояд Ӯ аз бузургии Худо тарсад, ё аз хирадмандии Ӯ ба ваҷд ояд, вале муқаддасии Ӯро ба худ тасаввур ҳам карда наметавонад.

Танҳо Рӯҳи Он Касе, ки муқаддас аст, метавонад ба рӯҳи инсон донишро дар бораи муқаддасӣ диҳад, ба монанди он, ки қувваи ҷараён ба воситаи ноқил мегузарад, Рӯҳ ба воситаи ҳақиқат мегузарад. Он бояд пеш аз оне, ки дили ин одамро мунаввар созад, дар ақли вай каме ҳақиқатро ёбад.

Имон овози ҳақиқатро шунида, бедор мешавад ва ба дигар овозҳо эътино намекунад. “Пас, имон аз шунидани вазъ аст ва шунидани вазъ ба воситаи каломи Худост” (Рум. 10:17). Дониши фақеҳӣ — ин муҳите мебошад, ки ба воситаи он Рӯҳ ба дили инсон то он даме ҷорӣ мегардад, ки ҳақиқат тавонад имонро тавлид кунонад. Рӯҳи Худо — Рӯҳи ҳақиқат аст. Одам наметавонад дар дили худ Рӯҳро надошта, дар ақли худ заррае ҳақиқат дошта бошад, вале ҳеҷ гоҳ чунин намешавад, ки Рӯҳ бе ҳақиқат бошад.

Дар тадқиқоти чуқури худ оиди муқаддасӣ Рудолф Отто ба он бештар диққат медиҳад, ки дар ақли инсонӣ чизе ҳаст, ки онро “numinous” (аз калимаи numen — илоҳият, худо, гирифта шудааст, — шарҳи тарҷ.) меноманд. Равшан аст, ки дар зери ин маъно эҳсосотеро дар назар дорад, ки дар ҷаҳон Ким-чизи мағшуш ва дастнорасе ҳаст, mysterium Tremendum — асрор, талқинкунандаи ҳаёҷон, асрори иҳотакунандае, ки тамоми ҷаҳонро фаро мегирад. Ин як чизест, ки тарси боэҳтиромро бедор месозад ва онро бо ёрии ақл ба даст овардан мумкин нест, ва онро танҳо дар умқи рӯҳи инсонӣ эҳсос ва ҳис кардан мумкин аст. Он дар сурати инстинкти ҳамешагии динӣ мемонад. Ин ҳиссиёти мавҷудияти беном аст, ки “чун симоб дар рагҳои мавҷудотҳои офаридашуда ҳаракат мекунад”, ва гоҳо худро ба таври фавқуттабии аз ақл берун зоҳир сохта, ақли моро масъул мегардонад. Одаме, ки бо чунин зоҳиршавӣ рӯ ба рӯ гаштааст, мағлубшуда ва ҳайратзада гашта, метавонад ба ларза афтад ва хомӯш монад.

Ин тарси аз ақл берун, ин эҳсоси асрори офариданашудаи ҷаҳон берун аз доираи дин қарор дорад. Дини поки Каломӣ на камтар аз дини пасти бутпарастии одамони бараҳнаи ибтидоӣ дида, танҳо барои он вуҷуд дорад, ки ин инстинкти асосӣ дар табиати инсонӣ вуҷуд дорад. Албатта, фарқияти дини пайғамбар Ишаъё ва ҳавворӣ Павлус аз дини бутпарастӣ дар он аст, ки дар дини пайғамбар Ишаъё ва ҳавворӣ Павлус ҳақиқат ҳаст, вале дар дини бутпарастӣ бошад, ҳақиқат нест, бутпараст танҳо инстинкти илоҳӣ дорад. Бутпараст Худои номаълумро “беихтиёр ҳис мекунад”, Ишаъё ва Павлус бошанд, Худои ҳақиқиро ба шарофати аз рӯи илҳоми Ӯ навишта шудани Китоби Муқаддас, ки дар он Ӯ моҳияти Худро мекушояд, ёфтаанд.

Ин эҳсоси асрор, ҳатто Асрори Бузург, асоси табиати инсониро ташкил медиҳад ва аз эътиқоди динӣ ҷудонопазир аст, вале ин эҳсосот кофӣ нест. Ба шарофати ин эҳсосот одамон фақат пичиррос зада метавонанд: “Ин як чизи тарси боэҳтиромро пайдо кунанда аст”, вале онҳо фарёд намезананд: “Эй Қуддуси ман” (Ҳаб. 1:12). Дар Навиштаҳои Муқаддаси яҳудиён ва масеҳиён Худо Худаш моҳияти Худро мекушояд, ва ба он хусусиятҳои шахсӣ ва мазмуни ахлоқӣ медиҳад.

Ин ҳузури тарси боэҳтиромро бедоркунанда чун як чизе нишон дода нашуда, балки чун мавҷудоти ахлоқии бо тамоми хусусиятҳои шахсияти асосӣ нишон дода шудааст. Зиёда аз ин, Ӯ — ҷавҳари ахлоқии комил мебошад, Ӯ дар адолат, покӣ, ростқавлӣ ва муқаддасии дастнорас беандоза комил мебошад, ва бо ҳамаи ин хусусиятҳо Ӯ офарида нашудааст, аз касе вобаста нест, барои фикрҳои инсонӣ даснорас аст, ва Ӯро бо суханони инсонӣ ифода кардан номумкин аст.

Ба шарофати Худро кушодани Худо дар Навиштаҳои Муқаддас ва илҳомбахшии Рӯҳулқудс шахси масеҳӣ дорои ҳама чиз мегардад ва чизеро аз даст намедиҳад. Ба тасаввуроти шахсии ӯ дар бораи Худо ду консепсияи ба ҳам алоқаманд илова мегарданд; консепсияи шахсият ва консепсияи хусусияти ахлоқӣ дошта, вале бо вуҷуди ин, эҳсоси ҳайрат ва тарси пештара дар ҳузур доштани асроре, ки ҷаҳонро пур месозад, боқӣ мемонад. Имрӯзҳо дили ӯ метавонад хурсандона битапад, ва ӯ метавонад фарёд занад: “Падар, Падари осмонӣ, Худованд, Худои ман!” Фардо ӯ метавонад аз ваҷд ба ларза афтода, аз Ҳаққи Таоло, ки дар абадият зиндагӣ мекунад, ба ваҷд омада, зонӯ занад ва ба Ӯ саҷда барад.

Муқаддасӣ — ин хислатномаи ҳастии Худо мебошад. Барои он, ки муқаддас бошад, Ӯ ба зери ягон меъёр намедарояд. Ӯ Худ — ҳамин меъёр аст. Ӯ бо покии комили дастнорас, ки ғайр аз он чизи будааш дигар чиз буда наметавонад, мутлақо муқаддас аст. Азбаски Ӯ муқаддас аст, тамоми хусусиятҳои Ӯ муқаддасанд, яъне ҳар вақте ки мо дар бораи ягон чизи ба Худо тааллуқдошта фикр кунем, мо бояд дар бораи он чун дар бораи чизи муқаддас фикр кунем.

Худо муқаддас аст, ва Ӯ муқаддасиро шарти зарурӣ барои солимии Олами Худ муқаррар намудааст. Муваққатан вуҷуддории гуноҳ дар ҷаҳон инро қайд менамояд. Ҳар он чизе, ки муқаддас аст — хуб аст; бадӣ — ин бемории ахлоқист, ки дар ниҳояти кор бояд бо марг анҷомад. Ҳатто калимасозӣ ин фикрро тахмин менамояд. Дар забони англисӣ калимаи “муқаддас” — holy — аз калимаҳои англосаксонии halig, hal бармеояд, ки маънои “солим”, “пурра”-ро доштанд.

Азбаски Худо пеш аз ҳама дар бораи солимии ахлоқии Олами Худ ғамхорӣ менамояд, яъне дар бораи муқаддасии он, пас ҳар он чизе, ки ба муқобили муқаддасии Олам равона карда шудааст, ҳамеша норозигии Ӯро бедор месозад. Барои он, ки офаридаҳои Худро маҳфӯз дорад, Худо бояд ҳар он чизеро, ки офаридаҳои Ӯро нобуд месозад, маҳв намояд. Мегӯянд, ки вақте Ӯ қарор медиҳад нуқсонро пок созад ва ҷаҳонро аз пастшавии ахлоқи ислоҳнашаванда наҷот диҳад, ба ғазаб меояд. Ҳама гуна доварии пурғазаби Худо дар таърихи олам барои нигоҳ доштани офаридаҳои Ӯ нигаронида шуда буд. Муқаддасии Худо, ғазаби Худо ва солимии офаридаҳои Худо ба таври ногусастанӣ бо ҳам алоқаманд мебошанд. Ғазаби Худо — ин муносибати оштинопазир ба ҳамаи он чизҳое мебошад, ки ба таназзул ва ҳалокат мебарад. Ӯ нуқсонро ба монанди модаре, ки полиомиэлит — шалшавиро, ки кӯдакро ба ҳалокат мерасонад, бад мебинад.

Худо мутлақо ба андозае муқаддас аст, ки ҳудуд надорад, ва ин муқаддасиро Ӯ метавонад ба офаридаҳои Худ бидиҳад. Вале боз муқаддасии нисбӣ ва аз шароитҳо вобаста низ вуҷуд дорад, ки Ӯ бо фариштаву малоикаҳои осмон ва бо одамоне, ки дар рӯи замин гуноҳҳояшон кафорат дода шудаанд, ва ин одамон ба ҳаёти осмонӣ тайёрӣ мебинанд, бо ҳам мебинад. Ин муқаддасиро Худо метавонад бидиҳад ва ба фарзандони Худ медиҳад. Ӯ ин муқаддасиро бо фарзандон ҳамчун хизмати шоиста ҳисобида, бо ҳам мебинад. Азбаски Ӯ ин муқаддасиро барои онҳо ба воситаи хуни Барра дастрас гардондааст, Ӯ талаб менамояд, ки дар онҳо ин муқаддасӣ бошад. Худо аввал ба Исроил ва баъд ба Калисои Худ гуфт: “Муқаддас бошед, чунки Ман муқаддас ҳастам” (1 Петр. 1:16). Ӯ нагуфтааст: “Чун Ман муқаддас бошед”, зеро ин маънои онро медошт, ки аз мо муқаддасии комилро талаб мекард, ки он танҳо ба Худо тааллуқ дорад. Пеши оташи офариданашудаи муқаддасии Худо фариштаҳо рӯйҳои Худро мепӯшонанд. Бале, дар назари Ӯ осмонҳо пок ва ситораҳо бенуқсон нестанд. Ҳеҷ як одам гуфта наметавонад, ки “ман пок ҳастам”, вале бо вуҷуди ин, ҳеҷ як одам намехоҳад суханони муҳими, бо илҳоми Худо навишташударо, инкор намояд. “Осоиштагиро ба ҳама пеша кунед ва қудсиятро толиб бошед, ки бе он ҳеҷ кас Худовандро нахоҳад дид” (Ибр. 12:14).

Масеҳиён чӣ бояд кунанд, ки ин мухолифатро ҳал намоянд? Мо бояд чун Мусо дар имон ва хоксорӣ устувор гашта, ба Худо назари сатҳӣ андозем, ки Ӯро ягон одам дида, ва баъд аз дидан, зинда монда наметавонад. Худо аз дилҳои шикаставу сарнагунгашта нафрат намекунад. Чуноне ки Мусо ҳангоми ҷалоли Худо аз наздаш гузаштан дар тангнои шах пинҳон шуда буд, мо низ бояд нуқсонҳои худро дар захмҳои Масеҳ пинҳон созем. Мо бояд аз Худо дар Худо панаҳ барем. Пеш аз ҳама мо бояд бовар кунем, ки Худо моро ба интизом дароварда, нигоҳ дошта, пок сохта, дар Писари Худ комил дидан мехоҳад, то ки мо шарикони муқаддасии Ӯ гардида тавонем.

Имон оварда, итоат намуда, ҳамеша дар бораи муқаддасии Худо фикр карда, порсоиро дӯст дошта, нуқсонҳоро бад дида ва ҳар чӣ наздиктар бо Рӯҳи муқаддасӣ ошно гашта, мо метавонем ба дӯстии муқаддасон дар рӯи замин одат намоем ва худро ба дӯстии абадӣ бо Худо ва муқаддасони осмонӣ тайёр созем. Ва, чӣ хеле ки ҳангоми вохӯрӣ одамони фурӯтани имондор мегӯянд: “Дар ин ҷо осмонҳо мешавад, то ки мо баъд ба осмонҳо равем”.

Ҳокимияти олии Худо — ин воситаест, ки бо ёрии он Ӯ аз болои ҳама офаридаҳои Худ ҳукмронӣ менамояд; барои он, ки дорои ҳокимияти олӣ бошад, Худоро лозим аст ҳамадон, қодир ва мутлақо озод бошад.

Агар чизе мебуд, ки Худо онро намедонист, бигзор, ки заррачаи хурди назарногир ҳам бошад, бо ҳамин ҳукмронии Худо барҳам мехӯрд. Барои он, ки Худованди тамоми офаридаҳои Худ бошад, Худоро лозим аст дорои тамоми донишҳо бошад. Агар ба Худо заррачаи хурдтарини қудратмандӣ намерасид, ин норасоӣ ба ҳукмронии Ӯ хотима мебахшид ва шоҳигарии Ӯро вайрон месохт; ин як атоми дар куҷое раҳгумзадаи қудрат ба каси дигар тааллуқ медошт, ва Худо дар ҳукмронии Худ маҳдуд карда мешуд ва дорои ҳокимияти олӣ намегардид.

Боз, ҳокимияти олии Ӯ талаб менамояд, ки Ӯ мутлақо озод бошад, ин маънои онро дорад, ки Ӯ дар ҳар коре ки мекунад, дар дилхоҳ вақт ва дар дилхоҳ ҷой бояд соҳибихтиёр бошад, то ки ҳатто дар чизи аз ҳама хурдтарин бе дахолати чизе ба мақсади абадии Худ бирасад. Агар Ӯ пурра озод намебуд, ҳокимияти Ӯ пурра олӣ намебуд.

Барои мақсади беҳудуди озодиро ба даст овардан, ҷидду ҷаҳди зиёди ақлӣ лозим аст. Мо рӯҳан тайёр нестем, ки озодиро ба ғайр аз шакли нокомилаш ба таври дигар фаҳмем. Тасаввуроти мо дар бораи озодӣ дар ҷаҳоне ташаккул ёфтааст, ки мутлақо озодӣ надорад. Дар ин ҷаҳон ҳар як объекти табиӣ аз бисёр объектҳои дигар вобастагӣ дорад, ва ин вобастагӣ озодиро маҳдуд месозад.

Уорд Сворт дар аввали “Муқаддима”-и худ аз он шодӣ мекард, ки аз шаҳри калоне, ки муддати зиёд дар он ҷо дар ҳабс буд, гурехтааст, ва акнун “чун парранда озод мебошад”, ва метавонад дар ҳар куҷое, ки хоҳад зиндагӣ кунад. Вале чун парранда озод будан умуман маънои онро надорад, ки озод бошем. Натуралист медонад, ки паррандае, ки дар борааш мегӯянд, ки вай дар ҳақиқат озод аст, дар асл як умр дар асирии тарсҳо зиндагӣ мекунад, озодии он бо шароитҳои обу ҳаво, фишори атмосферӣ, миқдори хӯрок дар ҳамон маҳал ва ҳайвонҳои дарранда маҳдуд мегардад, аз ҳама асосиаш — ҷидду ҷаҳди рафънашавандаи мондан дар доираи қитъаи начандон калони осмону замин, ки мувофиқи қонуни дар паррандаҳо вуҷуддошта амал менамояд. Паррандаи аз ҳама озод, чун дигар мавҷудотҳои офаридашуда, танҳо ҳамон корро карда метавонад, ки тӯри заруратҳои вайро печонида имкон медиҳад, ки ҳамон корро бикунад. Танҳо Худо озод аст.

Мегӯянд, ки Худо мутлақо озод аст, чунки ҳеҷ кас ва ҳеҷ чиз наметавонад ба Ӯ дар кардани ягон кор на халал расонад, на Ӯро маҷбур созад, на боздорад. Ӯ метавонад аз рӯи салоҳдиди Худ ҳамеша, дар ҳама ҷо ва абадӣ амал намояд. То ба ин андоза озод будан инчунин маънои аз болои ҳама чиз қудрат доштанро дорад. Аз рӯи Навиштаҳои Муқаддас мо медонем, ки Ӯ қудрати беҳудуд дорад; инчунин мо баъзе дигар хусусиятҳои Ӯро дида баромада, дар ин бора фаҳмида метавонем. Вале дар бораи ҳокимияти Ӯ чӣ гуфтан мумкин аст?

Аз афташ, муҳокима кардани ҳокимияти Худои Қодир бемаъно, ва онро зери шубҳа қарор додан ҳарзагӯӣ мебуд. Магар мо ба худ тасаввур карда метавонем, ки Худованд Худо маҷбур аст аз касе иҷозат пурсад, ё ин ки аз мақомоти болотар хоҳиш намояд. Барои иҷозатпурсӣ Худо ба назди кӣ мерафт? Аз Ҳаққи Таоло дида кӣ болотар аст? Аз Худои Қодир дида, кӣ пурқудраттар аст? Вазифаи кӣ аз вазифаи Худои Абадӣ дида баландтар аст? Худо назди тахти кӣ зонӯ зада метавонад? Он бузургтар дар куҷост, ки Худо тавонад аз Ӯ илтимос намояд? “Худованд, ки Подшоҳи Исроил ва Раҳокунандаи ӯст, яъне Худованди лашкарҳо чунин мегӯяд: «Ман аввалин ҳастам, ва Ман охирин ҳастам ва ғайр аз Ман Худое нест»” (Иш. 44:6).

Ҳокимияти олии Худо — ин далелест, ки дар бораи он ба таври равшан дар Навиштаҳои Муқаддас гуфта мешавад ва дар бораи он ба ҳама шунавонида мантиқи ҳақиқат шаҳодат медиҳад. Вале тахмин карда мешавад, ки аз ин далел баъзе масъалаҳое бармеоянд, ки то ба ҳол ҳалли дурусти худро наёфтаанд. Масъалаи асосӣ дар ин ҷо ду то аст.

Масъалаи якум — ин вуҷуд доштан дар байни офаридаҳои Худо он чизҳое мебошад, ки Худо инро намеписандад, масалан, бадӣ, дард ва марг. Агар Худо дорои ҳокимияти олӣ бошад, дар он вақт Ӯ метавонист зоҳиршавии онҳоро бартараф созад. Барои чӣ Ӯ ин корро накард?

Дар “Авесто” — китоби муқаддаси зардуштӣ — дини аз ҳама бузурги ғайрикаломӣ ин мураккабӣ нисбатан мураттаб бо роҳи эълонсозии дуализми фақеҳӣ нишон дода шудааст. Дар ин ҷо ду Худо аст — Аҳурамаздо ва Аҳриман, ва ҳар дуи онҳо ҷаҳонро офаридаанд. Аҳурамаздои некдил ҳама чизҳои некро офарид, ва Аҳримани бадсиришт чизҳои бадро. Ин бениҳоят оддист. Аҳурамаздо дорои ҳокимияти олӣ набуд, ки аз боиси он безобита шавад. Ӯ зид набуд, ки ваколатҳои худро бо касе бо ҳам бинад.

Барои масеҳӣ чунин фаҳмондадиҳӣ рост намеояд, зеро ин бо он ҳақиқате мухолифат менамояд, ки дар Китоби Муқаддас гуфта мешавад, ки Худо — яктост ва танҳо Ӯ замин, осмон ва ҳама чизи дар замин бударо офаридааст. Хусусиятҳои Худо чунинанд, ки онҳо вуҷуддории худоҳои дигарро имконнопазир мегардонанд. Масеҳӣ эътироф менамояд, ки ба муаммои дар ҷаҳон вуҷуд доштани бадӣ ҷавоби ниҳоӣ дода наметавонад. Вале вай медонад, ки ин ҷавоб чӣ гуна буда наметавонад. Ва Ӯ боз медонад, ки дар Авесто низ ҷавоби қатъӣ нест.

Дар он вақте ки фаҳмондадиҳии пурраи пайдоиши бадӣ аз мо пӯшидааст, вале ҳар чӣ ҳам набошад, мо чизеро дар бораи он медонем. Бо хиради олии Худ Худо вуҷуддории бадиро дар соҳаҳои қатъиян маҳдудкардашудаи офаринишҳои худ роҳ дода аст, бадӣ — ин ба монанди ҷинояткоре мебошад, ки аз ҷазо мегурезад. Амалҳои он дар вақт ва аз рӯи имкониятҳои худ маҳдуд карда шудааст. Инро карда, Худо аз рӯи хиради беохир ва меҳрубонии Худ рафтор менамояд. Бештар аз ин ба касе маълум нест, ва бештар аз ин донистани касе лозим нест. Номи Худо — кафолати кофӣ аст, то ки мо ба он шубҳа накунем, ки корҳои Ӯ комиланд.

Масъалаи бешубҳаи дигар бо иродаи одам вобаста аст. Агар Худо Олами Худро бо фармонҳои шоҳонаи Худ идора намояд, одам чӣ хел метавонад дорои озодии интихоб кардан бошад? Агар одам интихоби озодонаро надошта бошад, пас ӯ чӣ тавр метавонад барои рафторҳои худ ҷавоб гӯяд? Магар вай лӯхтакеро намемонад, ки ҳамаи амалҳои вай аз тарафи Худо, ки дар паси парда аст, муайян карда мешаванд ва Худо риштаи онро ҳар хеле, ки бихоҳад, мекашад?

Кӯшиш аниқи ба ин саволҳо ҷавоб додан Калисои масеҳиро ба ду лагер тақсим намуд, ки номи онҳо аз номи ду фақеҳиятшиносони машҳур бармеояд — Якоб Армини ва Ҷан Калвин. Бештари масеҳиён аз он қаноатманданд, ки дар ин ё он лагер ҳастанд, ва ё ҳокимияти олии Худоро инкор менамоянд, ё иродаи озоди одамро. Ҳарчанд кӯшиши дар зер овардашуда барои тарафдорони ин ё он гурӯҳ беэътимод намояд ҳам, бо вуҷуди ин, ин ё он нуқтаи назарро инкор накарда, пешниҳоди имконпазири оштидиҳии ҳар ду нуқтаи назар мавҷуд аст.

Нуқтаи назари ман чунин аст: ба ҳокимияти олии Худ Худо ба одам интихоби озодии ахлоқро дод, ва одам аз худи ибтидо ҳамаи шартҳои Ӯро ба ҷо оварда, байни некию бадӣ интихоби худро кард. Вақте ки одам бадиро интихоб менамояд, бо ин ба ҳокимияти олии Худо мухолифат наменамояд, балки баръакс, иродаи Худоро ба ҷо меорад, зеро амри абадии Худо одамро маҷбур намесозад, ки интихоби аниқеро бикунад, балки тасдиқ менамояд, ки одам дар интихоб кардан озод аст. Агар бо озодии мутлақи Худ Худо мехост, ки ба одам озодии маҳдудкардашударо диҳад, кӣ метавонист, ки “дасти Ӯро рад намояд ва ба Ӯ бигӯяд: “Чӣ мекунӣ?” (Дон. 4:32). Иродаи одам озод аст, зеро Худо дорои ҳокимияти олӣ мебошад. Агар Худо дорои ҳокимияти олӣ намебуд, Ӯ ба офаридаҳои Худ озодии ахлоқро дода наметавонист. Ӯ аз кардани ин кор метарсид.

Шояд барои фаҳмидани ин ба мо намуна аз ҳаёти ҳаррӯза ёрӣ дода тавонад. Киштии уқёнусӣ аз Ню-Йорк ба Ливерпул равона мешавад. Нуқтаи таъинот аз тарафи одамони ба ин кор масъул муайян шуда аст. Ҳеҷ чиз онро тағйир дода наметавонад. Ин як намуд тасаввуроти дурро дар бораи ҳокимияти олӣ нишон дода метавонад.

Дар киштӣ мусофирони зиёде ҳастанд. Онҳо занҷирбанд карда нашудаанд, амалҳои онҳо маҳдуд карда нашудааст. Онҳо комилан озод ҳастанд ва чӣ тавре ки хоҳанд, ҳамон тавр ҳаракат карда метавонанд. Онҳо хӯрок мехӯранд, мехобанд, бозӣ мекунанд, дар саҳни киштӣ сайру гашт менамоянд, китоб мехонанд, чӣ тавре ки хоҳанд сӯҳбат мекунанд; ва дар айни замон киштии калон онҳоро ба нуқтаи таъинот мебарад.

Дар ин ҷо ҳам озодӣ ва ҳам ҳокимияти олӣ вуҷуд дорад, ва онҳо ба якдигар мухолифат намекунанд. Ман фикр мекунам, ки нисбати озодии одам ва ҳокимияти олии Худо кор чунин аст. Киштии азимҷуссаи нақшаи шоҳонаи Худо дар баҳри таърих ба нуқтаи таъиноти худ ҳаракат мекунад. Худо бе мамониат ба он мақсадҳои абадие ҳаракат менамояд, ки то офариниши олам дар Исои Масеҳ муайян намуда буд. Мо ҳамаи ин нақшаҳоро намедонем, вале ба мо аллакай ба қадри кофӣ чизҳои зиёде кушода шудааст, ки барои мо умедвории нек ба беҳдошти оянда ва боварии пурра ба он бошад.

Мо медонем, ки Худо ҳар як ваъдаи Худро, ки ба пайғамбарон додаст, ба ҷо меорад, мо медонем, ки гуноҳкорон ягон вақте аз замин бардошта мешаванд; мо медонем, ки он касоне, ки гуноҳҳояшон кафорат дода шудааст, дар хурсандӣ бо Худо хоҳанд буд, ва порсоён дар Малакути Падари Худ медурахшанд; мо медонем, ки нуфӯзи Худо мақбули умум мегардад, ва ҳамаи офаридаҳо, ки дорои хирад ҳастанд, Худованд Исои Масеҳро дар ҷалоли Падар-Худо эътироф менамоянд, ва бо бетартибиҳои нокомили ҳозира хотима гузошта мешавад ва замину осмони нав ба таври абадӣ барқарор мегардад.

Ба ҳамаи ин Худо бо хирадмандии беохир ва амалҳои дақиқи комил ба пеш меравад. Ҳеҷ кас наметавонад Ӯро розӣ кунонад аз мақсадҳои Худ даст кашад; ва ҳеҷ чиз наметавонад нақшаҳояшро барои Ӯ манфур гардонад. Азбаски Ӯ ҳама чизро медонад, ҳодисаҳои ногаҳонӣ ва фалокатҳо буда наметавонад. Азбаски Ӯ дорои ҳокимияти олист, дар байни роҳбарият фармонҳои ҷавобӣ ва мухолифат буда наметавонад, ва азбаски Ӯ Қодир аст, Ӯ ба қадри кофӣ қудрате дорад, ки мақсадҳои гузоштаашро ба даст биёрад. Бо ҳамаи ин Худо камбудӣ надорад, ва ҳамаи инро Ӯ новобаста аз касе доро мебошад.

Чӣ хеле ки дар ин тавсифи мухтасар мебинем, ҳанӯз ҳама чиз хуб нест. Асрори бадӣ аллакай амал мекунад. Дар доираи васеи иродаи шоҳона, вале мусоҳилакории Худо задухӯрди марговар байни некӣ ва бадӣ давом дошта, шадидтар мегардад. Худоро ҳанӯз лозим меояд, ки аз байни бӯрону тӯфон роҳ паймояд, вале ин бӯрону тӯфон танҳо дар ин ҷаҳон аст, ва ҳамчун мавҷудоти масъул мо дар вазъи ахлоқии ҳозира бояд интихоби худро бикунем.

Дар озодона интихоб намудани қарорҳои Худ Худо барои мо супоришҳои муайянро таъин намудааст, ва яке аз онҳо қонун дар бораи интихоб ва оқибатҳо мебошад. Худо эълон намудааст, ки ҳар он касе, ки бо тайёрӣ, фурӯтанӣ ва имон худро ба Писари Ӯ — Исои Масеҳ мебахшад, ҳаёти ҷовидона меёбад ва фарзанди Худо мегардад. Ӯ инчунин эълон намуд, ки агар касе зулмотро дӯст медорад ва исёнро ба муқобили ҳокимияти олии осмон давом медиҳад, дар ҳолати бегонагии рӯҳонӣ монда, дар ниҳояти кор ба таври абадӣ азоби маргро мечашад.

Агар ҳамаи инро бо шароитҳои индивидуалӣ муқоиса намоем, дар он вақт мо ба хулосаҳои ҳаётан муҳими шахсӣ меоем. Дар ин муноқишаи ахлоқӣ, ки ҳоло дар атрофи мо талотум мекунад, ҳар он касе ки дар тарафи Худо бошад, дар тарафи ғолиб аст ва мағлуб намегардад; ҳар он касе, ки дар тарафи дигар бошад — дар тарафи ҳариф, ғалаба карда наметавонад. Дар ин тасодуфе нест, дар ин ҷо бо ёрии қартаи бобарор бурд кардан мумкин нест. Интихоби озодона вуҷуд дорад, ки дар тарафи кӣ бошем, вале на интихоби инкор кардани натиҷаи интихоб. Бо марҳамати Худо мо метавонем аз интихоби нодуруст тавба кунем ва оқибати интихобамонро бо интихоби нави дуруст ислоҳ намоем. Аз ин дуртар мо рафта наметавонем.

Тамоми моҳияти интихоби ахлоқӣ дар атрофи Исои Масеҳ муттаҳид мегардад. Масеҳ дар ин бора рӯирост гуфта буд: “Ҳар кӣ бо Ман нест, ба Ман муқобил аст” (Мат. 12:30), ва “Касе наметавонад назди Падар ояд, магар ин ки ба василаи Ман” (Юҳ. 14:6). Маънои Инҷил дар худ се элементро таҷассум менамояд: эълон, амр ва даъват. Инҷил Хушхабари кафорати гуноҳро бо марҳамати Худо эълон менамояд. Ба ҳамаи одамон амр менамояд, ки дар ҳар ҷое набошанд, тавба кунанд, ва ҳамаи одамонро даъват менамояд ба Исои Масеҳ, ҳамчун ба Худованд ва Наҷоткор, имон оварда шарти файзи Худоро қабул кунанд.

Мо бояд интихоб намоем: ба Инҷил итоат намоем, ё беимон гашта, ҳокимияти онро аз болои худ инкор намоем. Ҳар кас интихоби худро мекунад, вале оқибати ин интихоб аллакай аз тарафи иродаи шоҳонаи Худо муайян карда шудааст, ва он вақт дигар ҳеҷ гуна зорию тавалло ба кор намеравад.